Terroryzm Terroryzm jest to metoda działania polegająca na przemocy wobec pojedynczych osób aparatu władzy (terroryzm indywidualny) lub wobec przypadkowych członków społeczeństwa, przez zamachy na urzędy, lokale publiczne, koszary (terroryzm zbiorowy). Terroryzm był stosowany od wieków jako metoda walki politycznej. Terroryzm polityczny Współczesny terroryzm polityczny sam w sobie jest zjawiskiem wielce różnorodnym i o wiele bardziej skomplikowanym niż sto czy dwieście lat temu. Jako jeden z aspektów walki politycznej jest wciąż aktualną formą osiągania własnych celów. W epoce coraz większego i szybszego rozwoju technologii, a co za tym idzie udoskonalaniem środków i sposobów masowego zabijania, sprawcy aktów terroryzmu mogą coraz silniej ingerować w politykę wewnętrzną i zewnętrzną państw. Przełom lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych to niewątpliwie okres nasilenia w świecie terroryzmu i zagęszczenie zamachów na znanych polityków. Wiosną 1978 r. Czerwone Brygady porwały i zamordowały wielokrotnego premiera i ministra Włoch, przywódcę chrześcijańskiej demokracji Aldo Moro. 30 III 1981 r. celem nieudanego zamachu był prezydent Reagan, a 13 maja Jan Paweł II. Ojciec Święty zresztą jeszcze raz (w Portugalii w 1
Fatimie) stał się celem ataku uzbrojonego w sztylet fanatyka, któremu na szczęście udaremniono zadanie ciosu. 6 X 1981 r. w trakcie przyjmowania defilady wojskowej w Kairze zamordowany został prezydent Egiptu Anwar Sadat. 31 X 1984 r. w wyniku zamachu śmierć poniosła premier Indii Indira Gandhi, warto wspomnieć, że jej syn i zarazem następca na stanowisko premiera Rajiv Gandhi również zginął w wyniku zamachu terrorystycznego. 28 II 1986 r. w czasie wychodzenia z kina w centrum Sztokholmu zastrzelony został wielokrotny premier Szwecji, wybitny polityk socjaldemokratyczny Olof Palme. To tylko niektóre najgłośniejsze tego typu zbrodnie. Dodać do tego trzeba liczne zamachy bombowe, porwania samolotów i porwania zachodnich obywateli w Libanie, gdzie zresztą w 1983 r. miały miejsce najkrwawsze zamachy bombowe. 18 kwietnia ciężarówka wyładowana materiałami wybuchowymi wjechała na teren amerykańskiej ambasady w Bejrucie, powodując śmierć 63 osób. Jeszcze bardziej krwawy atak tego typu miał tam miejsce 23 października. Zginęło wówczas 269 żołnierzy amerykańskich i francuskich. Oczywiście różne było podłoże polityczne terroryzmu. Były ruchy i grupy o inspiracji radykalno-lewicowej, były też i takie, które czerpały inspirację z radykalizmu prawicowego. Wielu terrorystów korzystało z czegoś więcej niż pomocy ze strony państw rządzonych przez komunistów. Posługiwali się materiałami wybuchowymi czechosłowackiej produkcji i byli szkoleni w specjalnych obozach przez specjalistów od dywersji z ZSRR, NRD i Kuby. Zachód za centra terroryzmu uważał wówczas Libię, Iran, Irak i Liban, gdzie znajdowały się obozy OWP. Tego typu walka polityczna umożliwia gwałtowny wzrost przestępczości zorganizowanej oraz przerodzenie się konfliktu w wojnę domową. Z drugiej strony dynamiczny rozwój technologii, globalizacja systemów informacyjnych powodują zmiany technologiczno-operacyjne terroryzmu oraz zmiany w motywacjach i celach terrorystów. Wzrost konfliktów i napięć na tle etnicznym, religijnym, ideologicznym bądź społecznym sprawił, że terroryzm zaczął przybierać nowe formy i stał się sposobem na rozwiązanie zaistniałych problemów na skalę globalną. Spirala agresji narasta i mimo malejącej liczby ataków wzrasta liczba ofiar śmiertelnych. Czy coś jest, czy też nie jest terroryzmem nie zależy od słuszności, czy niesłuszności sprawy, ani od tego, czy osoby występujące w jej imię mają możliwość przedstawienia swych żądań w sposób demokratyczny, czy też nie mają takiej możliwości. Terroryzm jako swoiście rozumiana polityka nie może być rozważany w kategoriach moralno-etycznych, nie może być też uznawany za słuszny. Jest to przemoc, która z zasady uderza w najmniej winnych. Terroryzm jako pewien rodzaj walki jest sposobem, po który sięgają różni jego wykonawcy: przedstawiciele środowisk kryminalnych, ekstremiści motywowani różnorodnymi problemami socjalno-społecznymi (np. ekologiczni i antyaborcyjni ekstremiści), uczestnicy etnicznych konfliktów czy tradycyjnych walk politycznych, a skończywszy na powstaniach przeciwko władzy. Terroryzm pozostaje sposobem osiągania celów przy niskim ryzyku dla sprawcy. Kooperatywne zwalczanie międzynarodowego terroryzmu politycznego zaczyna zatem odgrywać coraz większą rolę w polityce zagranicznej państw. Pojawienie się nowych regionalnych sił, dla których terroryzm jest najłatwiejszym sposobem na osiągnięcie własnych korzyści może zachwiać strukturą międzynarodowego bezpieczeństwa. Dlatego też wzmożenie współpracy w wymiarze regionalnym jak i globalnym nabiera coraz istotniejszego znaczenia. W sferze militarno - politycznej problem terroryzmu został uwzględniony w Dokumencie Podstawowym Euroatlantyckiej rady Partnerstwa (EAPC) przyjętym na sesji ministerialnej NATO 29 maja 1997 roku w Sintrze. Zgodnie z realizowanym obecnie Planem Pracy na lata 1998-2000 (Action Plan for 1998-2000) 2
przewidziano problematykę konsultacji związaną m.in. z zapobieganiem konfliktom, problematyką bezpieczeństwa regionalnego, kontrolą zbrojeń i nieproliferacją, międzynarodowym terroryzmem. W październiku 1997 r. miało miejsce posiedzenie Specjalnego Komitetu NATO, na którym dyskutowano o zakresie konsultacji z państwami na temat problematyki terroryzmu i sabotażu. W raporcie (Comprehensive Progress Report on PfP Enhancement and Implementation of the EAPC Basic Document) z maja 1998 roku, przeznaczonym dla państw wstępujących do NATO, do priorytetowych obszarów konsultacji w wymiarze politycznym związanym z problematyką bezpieczeństwa jak i praktyczną współpracą zaliczono m.in. sytuację w Bośni i Hercegowinie, proliferację broni masowej destrukcji oraz międzynarodowy terroryzm. W porozumieniach obustronnych w Madrycie, 9 lipca 1997 roku, podpisano Kartę o szczególnym partnerstwie między Organizacją Traktatu Północnoatlantyckiego i Ukrainą, w którym do obszarów konsultacji i współpracy pomiędzy NATO i Ukrainą zaliczono m.in. eksport broni i związane z tym transfery technologii oraz zwalczanie przemytu narkotyków i terroryzmu. W Akcie podstawowym o stosunkach dwustronnych, współpracy i bezpieczeństwie między NATO i Federacją Rosyjską podpisanym w Paryżu 27 maja 1997 roku, zwalczanie terroryzmu i przemytu narkotyków, zapobieganie rozprzestrzenianiu broni jądrowej, biologicznej i chemicznej oraz środków ich przenoszenia, zwalczanie przemytu nuklearnego i utrwalanie współpracy w konkretnych obszarach kontroli zbrojeń, z uwzględnieniem politycznych i obronnych aspektów tego rozprzestrzeniania zaliczono m.in. do dziedziny konsultacji i współpracy między państwami NATO i FR. W 1999 r. podczas Szczytu Waszyngtońskiego Szefowie Państw i Rządów NATO w Deklaracji Waszyngtońskiej i Komunikacie ze Szczytu Waszyngtońskiego potępili terroryzm i potwierdzili kontynuowanie działań mających na celu zwalczanie terroryzmu w oparciu o zobowiązania międzynarodowe i prawo własne państwa. Groźba terrorystycznego ataku na rozmieszczone siły wojskowe i infrastrukturę NATO wymaga umacniania właściwych środków zaradczych, mających na celu ochronę oraz przeciwdziałanie tego typu atakom. Terroryzm międzynarodowy Są to akty terrorystyczne o wyraźnie międzynarodowych konsekwencjach, oddziaływujące na stosunki międzypaństwowe i ogólną sytuację międzynarodową. Terroryzm międzynarodowy można także określić jako akty przemocy wykraczające poza przyjęte normy zwyczajowe i prawne. Innymi słowy terroryzm międzynarodowy. to przemoc stosowana wobec osób chronionych przez prawo międzynarodowe (dyplomaci, przywódcy państw, rządów) i miejsc podlegających takiej ochronie (ambasady), wobec lotnictwa cywilnego, środków komunikacji masowej (metra, pociągi). Terroryzm międzynarodowy jest uważany przez zwolenników tej formy za skuteczny, bo: a) przybliża opinii publicznej sprawę, o którą walczą terroryści, b) stwarza stan potencjalnego i rzeczywistego zagrożenia przeciwnika, nieograniczonego ani miejscem ani czasem; stan niepewności i dużego ryzyka, c) stwarza możliwość korzystnego rozwiązania problemu, o jaki organizacja terrorystyczna walczy w zamian za jego zaniechanie. Współczesny terroryzm międzynarodowy nie jest zjawiskiem jednorodnym. Można mówić o czterech głównych nurtach terroryzm międzynarodowy: - Pierwszy przypada na ostatnie ćwierćwiecze XIX wieku i lata dwudzieste wieku XX. Charakteryzował się istnieniem licznych organizacji tajnych walczących o wyzwolenie 3
narodowe i społeczne. - Drugi, to terroryzm skrajnej lewicy, od narodowych socjalistów do nacjonalistów, nasilający się przed II wojną światową. - Nurt trzeci przypada na lata sześćdziesiąte i siedemdziesiąte XX wieku. - Czwarta fala, to okres po roku 1980. W tym okresie wzrasta działalność organizacji mniejszości etnicznych, walczących o swoje prawa (np. Kurdów w Turcji, Ormian na południu Federacji Rosyjskiej, czy Sikhów w Indiach). Do najbardziej znanych organizacji terrorystycznych o międzynarodowym zasięgu działania, można zaliczyć: a) RAF (Rote Armee Fraktion Frakcja Armii Czerwonej), działającą w Niemczech od 1970 r. Jej głównymi postaciami byli Andreas Baader, Ulrike Meinchof i Horst Mehler. Do najbardziej spektakularnych działań RAF zaliczyć należy zabicie prezesa Deutsche Bank A. Herrausena oraz opanowanie ambasady RFN w Sztokholmie w 1975; b) ETA (Euzkadi Ta Askatasuna Kraj Basków i Wolność). Działa w Hiszpanii od 1959 r. W 1974 r. ETA podzieliła się wewnętrznie na dwie frakcje (jedną opowiadającą się za walką pokojową ETA Politico Milis, oraz drugą, która postawiła na działalność terrorystyczną ETA Milia). Obecnie siły ETA ocenia się na ok. 100 200 osób; c) IRA (Irish Republican Army Irlandzka Armia Republikańska). Jest jedną z najstarszych organizacji terrorystycznych (1916). Aktywizacja działalności IRA przypada na 1969 rok, tj. moment rozpoczęcia otwartego konfliktu zbrojnego między Irlandią Północną i Wielką Brytanią. Frakcja IRA Tymczasowe Skrzydło (Provisional IRA) posługuje się terroryzmem od 1979 r. Jej działalność spowodowała śmierć ok. 3000 osób. Ogromną rolę w umiędzynarodowieniu zjawiska terroryzmu międzynarodowego odegrały organizacje działające poza Europą, zwłaszcza np. Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny G. Habasza, organizacja Czarny Wrzesień, urugwajscy Tupamaros, terroryści libijscy inspirowani przez M. Kadafiego, czy Japońska Armia Czerwona. W miarę utrwalania się działalności terrorystycznej w świecie i tworzenia międzynarodowych sojuszy grup terrorystycznych ukształtowały się regiony szczególnego nasilenia działań terroryzmu międzynarodowego. Obecnie istnieją trzy znaczące centra terroryzmu międzynarodowego: - Zachodnioeuropejskie - W Irlandii Północnej (IRA), w Hiszpanii (ETA), we Włoszech (Czerwone Brygady, Front Ludowy Nowy Ład), w Niemczech (RAF, Unia Ludowa). - bliskowschodnie, - Do najbardziej znanych należą działające w łonie Organizacji Wyzwolenia Palestyny: Czarny Wrzesień (akcja wymierzona przeciwko izraelskim sportowcom podczas Olimpiady w Monachium, w 1972), czy organizacja Abu Nidala, uznawana za najbardziej niebezpieczną organizację terrorystyczną popieraną przez Libię, Syrię i Irak. W tym regionie działa także organizacja Hezbollah (Partia Boga) ugrupowanie powstałe w 1983 r. Celem jego działania jest ustanowienie w Libanie państwa islamskiego na kształt Iranu. - Południowoamerykańskie: - Tu działają przede wszystkim Tupamaros (urugwajska partyzantka miejska) i maoistowski, peruwiański Świetlisty Szlak. W Argentynie działa argentyński Związek Antykomunistyczny oraz jego tzw. Szwadrony Śmierci. Zwalczanie terroryzmu międzynarodowego drogą regulacji prawnomiędzynarodowej znalazło swój wyraz w pracach Ligi Narodów Opracowany z jej inicjatywy raport o terroryzmu międzynarodowego (1935) stał się podstawą Konwencji o zapobieganiu i zwalczaniu terroryzmu (1937). Konwencja ta nie weszła jednak w życie. Problem terroryzmu pozostawał nieuregulowany do lat sześćdziesiątych. Szybki rozwój stosunków 4
międzynarodowych, rozwój komunikacji lotniczej, łatwość nawiązywania kontaktów z organizacjami terrorystycznymi rozrzuconymi po całym świecie oraz nasilenie się działalności terrorystycznej i jej brutalizacja sprawiły, że konieczność regulacji tego zjawiska stawała się rzeczą nieodzowną. Prawne środki walki z terroryzmem międzynarodowym wyraziły się przede wszystkim w kodyfikacji prawa międzynarodowego, tworzeniu norm uznających to zjawisko za przestępstwo i dających podstawę karania terrorystów międzynarodowych. Prace w tym zakresie prowadzone były głównie pod auspicjami ONZ. Obowiązujące konwencje regulujące te zagadnienia, to: - Konwencja Tokijska z 14. 09.1963 r. o przestępstwach i niektórych czynach popełnionych na pokładzie statków powietrznych, - Konwencja Haska z 1970 r. o zwalczaniu bezprawnego zawładnięcia statkami powietrznymi, - Konwencja Montrealska z 1971 r. na temat zwalczania bezprawnych czynów przeciwko bezpieczeństwu lotnictwa cywilnego, - Konwencja Nowojorska z 1973 r. w sprawie ataków terrorystycznych skierowanych przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności osób korzystających z ochrony międzynarodowej (głowy państw, dyplomaci i ich rodziny) oraz siedzibom i środkom komunikacji przez nich używanych, - Konwencja o zwalczaniu terroryzmu podpisana w Strasburgu w 1976 r., - Umowa dotycząca stosowania Konwencji Europejskiej o zwalczaniu terroryzmu podpisana w Dublinie w 1979 r., - Konwencja o fizycznym zabezpieczeniu materiałów nuklearnych z 1980 r. zawarta pod auspicjami Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej. 5
6