Analiza UniaEuropejska.org Nr 6 (7) 2011

Analiza UniaEuropejska.org Nr 6 (7) 2011 Rozwój zasady niedyskryminacji na gruncie prawa pierwotnego i wtórnego Unii Europejskiej. Karolina Aromińska * * Doktorantka w Instytucie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, prawnik w kancelarii adwokackiej- Edyta Janik

1. Uwagi ogólne Obecnie zasada niedyskryminacji jest postrzegana jako jedna z najważniejszych zasad stanowiących podwaliny ochrony wolności i praw podstawowych Unii Europejskiej, jednakże prawodawstwo unijne nie zawsze w taki sposób podchodziło do kwestii zasady niedyskryminacji. Wspólnoty początkowo w ogóle nie ingerowały w sferę praw człowieka. Gro działalności Wspólnot koncentrowało się bowiem na prawach społecznych i ekonomicznych. Wszak Traktat Ustanawiający Wspólnotę Gospodarczą 1 wyraźnie przewidywał, iż,,zapewnienie postępu gospodarczego i społecznego poprzez wspólne działanie państw członkowskich [ ] oraz stała poprawa warunków życia i pracy narodów są nadrzędnymi celami Wspólnot. Odżegnywały się one zatem od ingerencji w ochronę praw podstawowych, m.in. zasady niedyskryminacji, co wynikało m.in. z faktu początkowego etapu integracji na jakim wówczas znajdowały się państwa członkowskie. Zasada niedyskryminacji i to tylko ze względu na przynależność państwową istniała wyłącznie w kontekście gospodarczym. 2. Rozwój zasady niedyskryminacji na gruncie prawa pierwotnego Unii Europejskiej. Pierwszym sygnałem zmian była zmiana stosunku Trybunału Sprawiedliwości (wówczas Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości - ETS-u) do kwestii praw podstawowych. Począwszy od 1969 r. ETS podjął się ochrony zasadniczych praw jednostki. W sprawie Stauder przeciwko Miastu Ulm 2 w uzasadnieniu wyroku zaznaczono, iż,,podstawowe prawa człowieka zawarte są w zasadach ogólnych prawa wspólnotowego, a ETS stoi na straży ich przestrzegania. Oznaczało to, iż źródeł ochrony praw podstawowych należy dopatrywać się m.in. w systemie prawa wspólnotowego i we wspólnych tradycjach konstytucyjnych państw członkowskich. Później pojawiły się wyroki Internationale Handelsgesellschaft z 1970 r., 3 1 Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (1957), (źródło: http://eurlex.europa.eu/pl/treaties/index.htm, lipiec 2011). 2 Planowane w Traktacie Lizbońskim przystąpienie Unii Europejskiej do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka - przyczyny i skutki, (źródło: http://ec.europa.eu/polska/news/opinie/080616_ue_i_ekpcz_pl.htm, lipiec 2011). 3 P. Mikłaszewicz, Biuro Ttrybunału Konstytucyjnego, Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego w krajowych porządkach prawnych według orzecznictwa ETS i Sądu Pierwszej Instancji, (źródło: http://www.trybunal.gov.pl/epublikacje/download/pierwszenstwo.pdf, lipiec 2011).

3 Analiza UniaEuropejska.org Nold i inni p. Komisji, z 1974 r. 4 odsyłające dodatkowo do dokumentów międzynarodowych dotyczących praw człowieka, do których przystąpiły wszystkie państwa członkowskie w wyniku czego, jako źródła zasad ogólnych praw człowieka należy uznawać nie tylko tradycje wspólne wszystkim państwom członkowskim, ale także międzynarodowe traktaty regulujące kwestię ochrony praw człowieka, przy których państwa te współpracowały lub są ich stronami, w szczególności: Europejską Konwencję Praw Człowieka, Europejską Kartę Socjalną, Międzynarodowy Pakt Praw Praw Obywatelskich i Politycznych, oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1966 r 5. W 1977 roku Parlament Europejski, Rada Europejska i Komisja Europejska wydały dwupunktową deklarację podkreślając pierwszorzędne znaczenie, jakie przywiązują do przestrzegania praw podstawowych, zawartych w konstytucjach krajów członkowskich i Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Znamiennym jest fakt, iż w/w organy Wspólnot zobowiązały się do przestrzegania tych praw przy wykonywaniu swoich kompetencji i realizowaniu swoich celów. Niezwykle istotną w skutkach zmianę w zakresie praw człowieka wniósł Jednolity Akt Europejski z 1986 r., 6 wskazujący na konieczność wspólnego podejmowania czynności zmierzających do pogłębienia demokracji opartej na prawach podstawowych, szczególnie na wolności, równości i sprawiedliwości społecznej, uznanych w konstytucjach i ustawach państw członkowskich, w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz Europejskiej Kracie Socjalnej. Zobowiązał on Państwa członkowskie do manifestowania zasad demokracji i poszanowania praw człowieka, do których są przywiązane, w celu wspólnego przyczyniania się do utrzymania pokoju światowego i bezpieczeństwa międzynarodowego, zgodnie z zobowiązaniem, które podjęły w ramach Karty Narodów Zjednoczonych. Co ważne, nawet w projekcie Traktatu o Unii Europejskiej 7 znalazły się gwarancje, iż Unia przystąpi w ciągu 5 lat do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Przełomem okazał się 4 Protokołu nr 1 do EKPC jako inspiracja dla Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, (źródło: http://www.european-case-law.x25.pl/prawa-czowieka-w-orzecznictwie/59, lipiec 2011) 5 Agnieszka Florczak, Ochrona Praw Podstawowych w Unii Europejskiej- wybrane zagadnienia, Warszawa 2009, s.13 i nast. 6 Jednolity Akt Europejski,(1986), (źródło: http://eur-lex.europa.eu/pl/treaties/index.htm, lipiec 2011). 7 Traktat o Unii Europejskiej (1992), (źródło: http://eur-lex.europa.eu/pl/treaties/index.htm, lipiec 2011).

4 Analiza UniaEuropejska.org jednak traktat amsterdamski z 1997 r. 8 :,, Unia jest ustanowiona na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz praworządności, czyli na zasadach wspólnych wszystkim państwom członkowskim. Traktat stanowił potwierdzenie podstawowych praw obywateli Unii, mianowicie przestrzegania zasad wolności i demokracji, praw człowieka, praworządności, oraz zrównania w prawach socjalnych kobiet i mężczyzn 9. Odnośnie samej zasady niedyskryminacji istotnym postanowieniem traktatu było rozszerzenie kompetencji Rady Unii, która od tej pory może podejmować działania przeciwdziałające dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, pochodzenie czy religię. Dokument zobowiązuje Unię do dbania o politykę socjalną, przewidując działania zmierzające do poprawy warunków pracy oraz równouprawnienia kobiet i mężczyzn na rynku pracy. Traktat Amsterdamski wprowadził także art. 13 do TWE, zobowiązujący do podejmowania działań w celu walki z dyskryminacją nie tylko na polu przynależności państwowej i płci, ale także rasowym, etnicznym, religijnym, wyznaniowym, wieku, orientacji seksualnej i inwalidztwa. Zwieńczeniem prac Unii nad zasadą niedyskryminacji było proklamowanie Karty Praw Podstawowych w 2000 r., przyjętej ostatecznie w przeddzień podpisania traktatu lizbońskiego. Jedna z siedmiu części Karty nosi tytuł: równość, wprowadzając ogólną zasadę równości wobec prawa, artykuł 21 wprowadzający zasadę niedyskryminacji oraz art. 51 zobowiązujący Unię do takiego prowadzenia polityki wobec zasady niedyskryminacji, aby wpływała ona na państwa członkowskie implementujące tę zasadę. Ogromne znaczenie Karty Praw Podstawowych potwierdziło także porozumienie międzyinstancyjne Rady Unii, Komisji i Parlamentu Europejskiego potwierdzające respektowanie tego dokumentu przez wyżej wymienione instytucje 10. Traktat lizboński, który wszedł w życie 1 grudnia 2009 r. również wprowadził gwarancje poszanowania godności ludzkiej, wolności, demokracji, równości, praworządności oraz poszanowania praw człowieka. Wartości te uznano za wspólne dla wszystkich państw członkowskich i z tego też względu wprowadzono obowiązek ich uszanowania przez wszystkie kraje już należące do Unii Europejskiej, jak również przez te, które dopiero 8 Traktat z Amsterdamu (1997), (źródło: http://eur-lex.europa.eu/pl/treaties/index.htm, lipiec 2011). 9 Agnieszka Florczak, op. cit., s.13 i nast. 10 Ibidem.

5 Analiza UniaEuropejska.org zamierzają do niej przystąpić. Głównym celem Unii ustanowiono wspieranie tych wartości, zapewnienie pokoju i dobrobytu jej narodom, propagowanie sprawiedliwości i ochrony socjalnej oraz zwalczanie wykluczenia społecznego i dyskryminacji. Należy zaznaczyć, że traktat lizboński czyni znaczne postępy w zakresie ochrony praw podstawowych, bowiem otwiera Unii drogę do przystąpienia do europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Gwarantuje wejście w życie Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej 11. Tym samym Unia została wyposażona w szereg praw cywilnych politycznych, gospodarczych i socjalnych, które są prawnie wiążące nie tylko dla niej samej i jej instytucji europejskich, ale również dla państw członkowskich. W Karcie wymieniono wszystkie prawa podstawowe i podzielono je na sześć rozdziałów: godność, wolność, równość, solidarność, prawa obywateli i wymiar sprawiedliwości. Karta proklamuje również inne prawa, niefigurujące w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, takie jak ochrona danych osobowych, bioetyka czy prawo do dobrej administracji. Z punktu widzenia niniejszego artykułu istotnym jest, iż traktat zakazuje wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę czy kolor skóry. Jest w nim również mowa o prawach socjalnych w przedsiębiorstwach, np. prawie pracowników do informacji, rokowań i działań zbiorowych (czyli akcji strajkowej). Wreszcie traktat lizboński wprowadza nowe prawo gwarantujące obywatelom UE autentyczny wpływ na sprawy europejskie - do Komisji można skierować petycję, z podpisami co najmniej miliona obywateli pochodzących ze znacznej liczby państw członkowskich, o podjęcie inicjatywy legislacyjnej 12. Niezwykle istotnym z punktu widzenia zasady niedyskryminacji jest fakt, iż Karta poprzez m.in. art. 51 wpływa na politykę Unii, co jest widoczne zwłaszcza w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, który w swych wyrokach stale opiera się na podstawowych prawach człowieka wywodzących się z regulacji międzynarodowych. Traktuje je jako część ogólnych zasad prawa UE. Karta Praw Podstawowych już stała się ważnym dokumentem dla Trybunału Sprawiedliwości przy interpretacji prawa, a najczęściej przywoływaną przez Trybunał zasadą jest zasada niedyskryminacji ze względu na płeć i narodowość. Zjawisko to niewątpliwie wpłynie na dalszy rozwój zasady niedyskryminacji, zwłaszcza, że już Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (EKPCPW) z 1950 roku zawierała art. 14, zgodnie, z którym,,korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej Konwencji 11 Traktat lizboński - Europa praw i wartości, (źródło: http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/rights_values/index_pl.htm, lipiec 2011). 12 Ibidem.

6 Analiza UniaEuropejska.org powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów jak: płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, bądź z jakichkolwiek innych przyczyn. Nikt nie może być dyskryminowany przez władzę publiczną z jakichkolwiek powodów. 13 2. Rozwój zasady niedyskryminacji na gruncie prawa wtórnego Unii Europejskiej. Wprowadzenie art. 13 TWE umożliwiło walkę z dyskryminacją na szerszym polu. Mimo, iż przeciwdziałanie dyskryminacji (poza dyskryminacją ze względu na płeć i obywatelstwo) jest stosunkowo nowym obszarem polityki Unii Europejskiej, w wyniku przyjęcia traktatu amsterdamskiego w 1999 r., UE zyskała nowe kompetencje w obszarze zwalczania dyskryminacji ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne, religię i światopogląd, niepełnosprawność, wiek oraz orientację seksualną. Dawny art. 13 TWE, a obecny art. 10 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), umożliwił walkę z dyskryminacją na szerszym polu. Doprowadziło to do jednogłośnego przyjęcia w 2000 r. przez państwa członkowskie dwóch dyrektyw ważnych z punktu widzenia zasady niedyskryminacji. Rada wydała dyrektywy: o równości rasowej 2000/43 14 i o równości w zatrudnieniu 2000/78 15. Pierwsza z nich koncentruje się na zakazie dyskryminacji i molestowania ze względu na rasę i pochodzenie etniczne nie tylko w sektorze publicznym, ale i prywatnym, wychodząc poza ramy zatrudnienia i edukacji i ingerując także w sferę opieki społecznej, ochrony zdrowia, prawa do osiedlania się, tolerancji w miejscu zamieszkania, dostępu do dóbr i usług publicznie dostępnych. Natomiast druga dyrektywa nie wychodzi poza ramy zatrudnienia i zakazuje dyskryminacji ze względu na inne przesłanki, mianowicie: religię, przekonania, wyznanie, niepełnosprawność, wiek i orientacje seksualną. Niewątpliwą zaletą obu dyrektyw jest fakt, iż ciężar dowodu spoczywa zawsze na skarżonym, to on musi udowodnić, iż nie dopuścił się dyskryminacji. Znamiennym jest także fakt, iż dyrektywa o równości rasowej zobowiązuje poszczególne państwa członkowskie do utworzenia w każdym z nich odpowiedniej instytucji, promującej równe traktowanie i 13 Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (po nowelizacji przez Protokół nr 11 i 14), (źródło: http://www.echr.coe.int/nr/rdonlyres/7b5c268e-ceb3-49a5-865f-06286bdb0941/0/pol_conv.pdf, lipiec 2011). Agnieszka Florczak, op. cit., s. 13 i nast. 14 Dyrektywa nr 2000/43/EC - OJ L 2000.180.22. 15 Dyrektywa nr 2000/78/EC - OJ L 2000.303.16, Por. szerzej Discrimination Law Concept, Limitation, Justification, Longman 2001, s. 91 i nast.

7 Analiza UniaEuropejska.org zapewniającej pomoc ofiarom dyskryminacji rasowej. Jak widać rozwój wachlarza zastosowania zasady niedyskryminacji rasowej skutkował objęciem swym zakresem nie tylko prawa pracy, lecz również innych dziedzin prawa. Pozytywnym efektem wprowadzenia powyższych dyrektyw było wymuszenie zmian w systemach wewnętrznych państw członkowskich UE, nierzadko wykraczających poza ramy minimalnej harmonizacji wprowadzając zakaz dyskryminacji ze względu na religię, wiarę, niepełnosprawność, wiek i orientacje seksualną także poza obszarem zatrudnienia 16. Kolejne zmiany wprowadziła dyrektywa nr 2002/73 wprowadzając definicję molestowania seksualnego w pracy, które uznano za przejaw dyskryminacji ze względu na płeć. Została ona wprowadzona w celu zmiany dyrektywy Rady 76/207/EWG z 1976 r. Wprowadziła w życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy. Dyrektywa ta znacznie rozszerza pojęcie dyskryminacji uznając za dyskryminację bezpośrednią sytuację, w której dana osoba traktowana jest mniej korzystnie ze względu na płeć niż jest, była lub byłaby traktowana osoba innej płci w porównywalnej sytuacji. Według dyrektywy dyskryminacja pośrednia ma miejsce w sytuacji, gdy z pozoru neutralny przepis, kryterium lub praktyka stawiałaby osoby danej płci w szczególnie niekorzystnym położeniu w porównaniu do osób innej płci, chyba że dany przepis, kryterium lub praktyka są obiektywnie uzasadnione usankcjonowanym prawnie celem, a środki osiągania tego celu są właściwe i niezbędne. Nowością było także wprowadzenie definicji molestowania. Za molestowanie (nękanie) w myśl dyrektywy można uznać sytuację, w której ma miejsce niepożądane zachowanie związane z płcią osoby, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności osoby i stworzenie onieśmielającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery. Szczególnym rodzajem molestowania jest molestowanie seksualne polegające na stworzeniu sytuacji, w której ma miejsce niepożądane zachowanie werbalne, niewerbalne lub fizyczne o charakterze seksualnym, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności osoby, w szczególności przy stwarzaniu atmosfery zastraszenia, wrogości, poniżenia, upokorzenia lub obrazy. Uzupełnieniem postanowień dyrektywy nr 207 (76/207/EWG) w zakresie dochodzenia przed sądem naruszeń zasady równouprawnienia jest dyrektywa UE nr 97/80/WE z 15 grudnia 1997 16 Agnieszka Florczak, op. cit., s.13 i nast.

8 Analiza UniaEuropejska.org r. w sprawie ciężaru dowodu w przypadkach dyskryminacji ze względu na płeć. W myśl jej postanowień państwa członkowskie mają obowiązek podjęcia środków w celu zapewnienia, by udowodnienie, że zasada równości traktowania nie została naruszona było zadaniem strony pozwanej. Osoby uznające się za skrzywdzone (wobec których nie została zastosowana zasada równości traktowania) muszą wcześniej przedstawić przed sądem lub innym właściwym organem fakty, z których można domniemywać istnienie bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji 17 Istotnym novum okazała się dyrektywa nr 2004/113, wprowadzająca zakaz dyskryminacji ze względu na płeć w zakresie dostępu do towarów i usług i ich dostarczania. Dotyczy on towarów i usług ogólnodostępnych, co ważne - zarówno sektorze publicznym, jak i prywatnym, czyli całkowicie wybiega poza ramy zatrudnienia ingerując w strefę handlu. Ograniczenie zastosowania zasady niedyskryminacji stanowi ochrona życia stricte prywatnego i rodzinnego. Wskazuje ona, iż oprócz zakazu dyskryminacji ważne jest szanowanie innych podstawowych praw i wolności, np. wolności wyznania. Problemy wynikające z dyskryminacji uwidaczniają się w szczególności w zakresie dostępu do towarów i usług. Zatem, powinno się zapobiegać dyskryminacji ze względu na płeć w tym zakresie. Podobnie jak w przypadku dyrektywy Rady 2000/43/WE wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne cel ten może zostać lepiej osiągnięty w drodze przepisów wspólnotowych. Takie przepisy powinny zakazywać dyskryminacji ze względu na płeć w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług. Dyrektywa definiuje towary zgodnie z przepisami Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską odnoszącymi się do swobodnego przepływu towarów. Za usługi uważa te w znaczeniu zgodnym z art. 50 w/w traktatu. Dyrektywa podobnie jak jej poprzedniczki odnosi się do dyskryminacji bezpośredniej jak i pośredniej, definiując je zgodnie z wcześniejszymi dyrektywami. Wskazuje również, iż zakaz dyskryminacji powinien mieć także zastosowanie do osób dostarczających towary i usługi, które są ogólnodostępne i które są oferowane poza obszarem życia prywatnego i rodzinnego oraz do transakcji dokonanych w tym kontekście. Nie powinien mieć on natomiast zastosowania do treści zawartych w środkach masowego przekazu lub ogłoszeniach ani do kształcenia publicznego lub prywatnego. Należy zauważyć, iż każdy korzysta ze swobody 17 Państwowa Inspekcja Pracy, Normy Unii Europejskiej w zakresie ochrony pracowniczej kobiet, (źródło: http://www.pip.gov.pl/html/pl/doc/07010006.pdf, lipiec 2011).

9 Analiza UniaEuropejska.org zawierania umów, czyli ma swobodę wyboru partnera umownego i może mieć szereg subiektywnych ku temu powodów. Są one zgodne z prawem, jeśli tylko wybór partnera nie jest oparty wyłącznie na kryterium płci. Dyrektywa wyraźnie zaznacza, iż nie ingeruje w zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w dziedzinie zatrudnienia i wykonywania zawodu, jak również w kwestie związane z prowadzeniem działalności na własny rachunek. Ma jedynie zastosowanie do ubezpieczeń i emerytur, które są prywatne, dobrowolne i niezwiązane ze stosunkiem pracy. Co do wyjątków stosowania zasady niedyskryminacji - możliwe do zaakceptowania są różnice w traktowaniu: 18 uzasadnione słusznym celem. Przykładem takiego celu jest np. ochrona ofiar przemocy na tle seksualnym. W takich przypadkach zakładanie schronisk dla przedstawicieli jednej płci jest zgodne z prawem i nie narusza zasady niedyskryminacji, konieczność ochrony prywatności i przyzwoitości. Przykładem jest udostępnianie zamieszkania przez osobę w części jej domu, promowanie równości płci lub interesów mężczyzn lub kobiet. Przykładem są instytucje reprezentujące jedną płeć, swoboda zrzeszania się w przypadkach członkostwa w prywatnych klubach jednej płci, organizacja działań sportowych. Przykładem są wydarzenia sportowe dla przedstawicieli jednej płci. Niemniej jednak należy pamiętać, że wszelkie ograniczenia powinny być właściwe i niezbędne oraz zgodnie z kryteriami wynikającymi z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości. Dyrektywa odnosi się także do działalności ubezpieczeniowej, w stosunku do której stosowanie czynników aktuarialnych związanych z płcią jest szeroko rozpowszechnione. W celu zapewnienia równego traktowania mężczyzn i kobiet stosowanie płci, jako czynnika aktuarialnego, nie powinno powodować różnic w odniesieniu do składek i świadczeń. Aby uniknąć nagłego dostosowywania rynku wprowadzanie w życie tej zasady powinno mieć zastosowanie jedynie do nowych umów zawartych po dacie transpozycji niniejszej 18 Przepisy szczególne z zakresu dyskryminacji(wyciąg), Dyskryminacja ze względu na płeć - Dyrektywa Rady 2004/113/WE, (źródło: http://www.brpo.gov.pl/index.php?md=8938, lipiec 2011).

10 Analiza UniaEuropejska.org dyrektywy. Jednak pewne kategorie ryzyka mogą być różne w zależności od płci. W niektórych przypadkach płeć stanowi jeden, lecz niekoniecznie jedyny czynnik decydujący przy ocenie ryzyka ubezpieczonego. Jeżeli chodzi o umowy ubezpieczające tego rodzaju ryzyka, państwa członkowskie mogą zdecydować o zezwoleniu na stosowanie wyjątków od zasady składek i świadczeń dla obu płci, jeżeli tylko mogą zapewnić, że dane aktuarialne i statystyczne, na podstawie których dokonano wyliczeń są wiarygodne, regularnie uaktualniane i ogólnodostępne. Wyjątki są dozwolone jedynie w przypadkach, w których ustawodawstwo krajowe nie zastosowało jeszcze zasady równości płci. Dyrektywa porusza także kwestię mniej korzystnego traktowania kobiet ze względu na ciążę i macierzyństwo. Uznaje takie działanie za formę bezpośredniej dyskryminacji ze względu na płeć i w związku z tym zakazuje go w zakresie ubezpieczeń i innych usług finansowych 19. Koszty związane z ryzykiem ciąży i macierzyństwa nie powinny zatem być przypisywane do członków jednej z płci. Dyrektywa zajmuje także stanowisko wobec środków ochrony prawnej przysługujących osobom dyskryminowanym ze względu na płeć. W celu zapewnienia bardziej skutecznego poziomu bezpieczeństwa, stowarzyszenia, organizacje i inne osoby prawne powinny być również upoważnione do uczestniczenia w postępowaniu sądowym, zgodnie z ustaleniami Państw Członkowskich, w imieniu każdej ofiary albo w jej interesie, bez uszczerbku dla krajowych przepisów proceduralnych dotyczących przedstawicielstwa i obrony w sądzie 20. 3. Konkluzje Prawo Unii Europejskiej przeszło ogromne zmiany w kontekście podejścia do ochrony praw człowieka, w tym zasady niedyskryminacji. Od początkowej ignorancji tych praw zarówno w prawie pierwotnym jak i wtórnym - po bycie ich gwarantem i strażnikiem. Obecnie Unia ma jedną z najbardziej zaawansowanych regulacji na świecie, jeśli chodzi o niedyskryminacje a implementacja dyrektyw wymusiła istotne zmiany w systemach wewnętrznych wszystkich państw członkowskich. Przede wszystkim miała ogromny wpływ na prowadzenie przez nie polityki równościowej. Szczególną uwagę zwraca się na tworzenie systemowych rozwiązań pozwalających na zwalczanie dyskryminacji, w tym wyspecjalizowanych organów służących 19 Ibidem. 20 Ibidem.

11 Analiza UniaEuropejska.org promowaniu równego traktowania, monitorujących realizację polityki równościowej i udzielających pomocy w dochodzeniu roszczeń. Przy czym niezwykle istotne jest, aby instytucje te były niezależne, co przemawia przeciwko usytuowaniu ich w strukturach rządowych 21. O postępie, jaki poczyniła Unia w kontekście podejścia do praw człowieka, w tym zasady niedyskryminacji, najlepiej świadczy fakt podjęcia w lipcu 2010 r. oficjalnych rozmów w sprawie przystąpienia Unii Europejskiej do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka 22 Stwarza to szanse na stworzenie fundamentu całego systemu ochrony praw podstawowych dla Unii Europejskiej funkcjonującego w ramach Trybunału w Strasburgu. 21 Jarosław Sozański, Prawa człowieka w Unii Europejskiej po traktacie Lizbońskim, s.91 22 Przystąpienie UE do EKPC zostało umożliwione przez wprowadzenie art. 6 traktatu lizbońskiego. Zezwala na to także art. 59 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

12 Analiza UniaEuropejska.org Bibliografia Dokumenty: 1) Jednolity Akt Europejski (źródło: eur-lex.europa.eu/pl/treaties, lipiec 2011) 2) Traktat o Unii Europejskiej, OJ C 191 z 29 lipca 1992 r 3) Dyrektywa nr 2000/43/EC - OJ L 2000.180.22 4) Dyrektywa nr 2000/78/EC - OJ L 2000.303.16 Monografie i opracowania: 1) Discrimination Law Concept, Limitation, Justification, Longman 2000 2) Florczak Agnieszka, Ochrona Praw Podstawowych w Unii Europejskiej- wybrane zagadnienia, Warszawa 2009, s.13 i nast. 3) Państwowa Inspekcja Pracy, Normy Unii Europejskiej w zakresie ochrony pracowniczej kobiet. 4) Sozański Jarosław, Prawa Człowieka w Unii Europejskiej po Traktacie Lizbońskim, s. 91 91 5) Mikłaszewicz Przemysław (oprac.), Biuro Ttrybunału Konstytucyjnego, Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego w krajowych porządkach prawnych według orzecznictwa ETS i Sądu Pierwszej Instancji. Omówienia wybranych orzeczeń (1963 2005). Wykaz stron internetowych: 1) EUR-Lex - Internetowa baza aktów prawnych UE, www.eur-lex.europa.eu 2) European case law, www.european-case-law.x25.pl 3) Europejski Trybunał Praw Człowieka, www.echr.coe.int 4) Komisja Europejska, www.ec.europa.eu 5) Oficjalny serwis UE, www.europa.eu 6) Państwowa Inspekcja Pracy, www.pip.gov.pl 7) Rzecznik Praw Obywatelskich, www.brpo.gov.pl 8) Trybunał Konstytucyjny, www.trybunal.gov.pl