ROZPRAWY HABILITACYJNE UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO A 368790 AAARIANNA GRETA Euroregiony a integracja europejska Wnioski dla Polski WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO tódź 2003
Spis treści Wstęp 7 CZĘŚĆ I - REGIONALIZM, REGIONALIZACJA, REGION, WSPÓŁPRACA TRANSGRANICZNA, EUROREGION - WZAJEMNE ZWIĄZKI I ZALEŻNOŚCI ROZDZIAŁ 1 - Regionalizm i regionalizacja w Europie. Region, region transgraniczny - podstawowe pojęcia i koncepcje 13 1.1. Uwagi wstępne 13 1.2. Kwestia regionalna: regionalizm i regionalizacja 14 1.2.1. Regionalizm - geneza i rozwój 14 1.2.2. Regionalizacja - polityka regionalna (na przykładzie WE). Teoria a rzeczywistość 19 1.2.2.1. Geneza i rozwój polityki regionalnej WE 19 1.2.2.2. Instrumenty realizacji polityki regionalnej. Fundusze Strukturalne i Inicjatywy Wspólnotowe 23 1.3. Europa regionów" - jako koncepcja regionalizacji 25 1.4. Region - różne ujęcia definicyjne i klasyfikacyjne. Aspekt integracyjny regionu. 28 1.5. Region transgraniczny - pojęcie, rodzaje 32 1.5.1. Region transgraniczny jako strefa graniczna 32 1.5.2. Region transgraniczny jako biegun przyciągania 34 1.5.3. Region transgraniczny jako jednostka administracyjna lub polityczna... 35 1.6. Uwagi końcowe 36 ROZDZIAŁ 2 - Współpraca transgraniczna - rozważania teoretyczne. Współpraca transgraniczna w jednoczenia Europy 38 2.1. Uwagi wstępne 38 2.2. Pojęcie, cele, zakres współpracy transgranicznej 38 2.3. Etapy w rozwoju współpracy transgranicznej 42 2.4. Funkcje współpracy transgranicznej 45 2.5. Bariery we współpracy transgranicznej - rodzaje 46 2.5.1. Bariery społeczno-ekonomiczne 47 2.5.2. Bariery kulturowe 48 2.5.3. Bariery instytucjonalne 50 2.6. Współpraca transgraniczna (regionalizm transgraniczny) jako element europejskiego zjednoczenia 53
2.6.1. Transgraniczny regionalizm w służbie ochrony mniejszości narodowych.. 53 2.6.2. Transgraniczny regionalizm jako element ogólnego prawa do współpracy. 56 2.7. Uwagi końcowe 58 ROZDZIAŁ 3 - Integracja sąsiedzka. Znaczenie euroregionów 61 3.1. Uwagi wstępne 61 3.2. Istota, przesłanki i znaczenie integracji sąsiedzkiej 62 3.3. Integracja sąsiedzka a integracja regionalna 63 3.4. Modelowa interpretacja integracji sąsiedzkiej 64 3.5. Integracja przygraniczna krajów sąsiadujących ze sobą 68 3.6. Euroregiony - przesłanki tworzenia, istota, znaczenie 71 3.6.1. Różne ujęcia definicyjne i interpretacyjne 71 3.6.2. Przesłanki tworzenia - znaczenie 73 3.7. Umocowanie prawne i organizacyjne euroregionów 76 3.7.1. Umocowanie prawne 76 3.7.2. Umocowanie organizacyjne 80 3.8. Modelowa interpretacja współpracy euroregionalnej 83 3.9. Euroregiony i integracja sąsiedzka 85 3.10. Uwagi końcowe 87 CZĘŚĆ n - FUNKCJONOWANIE EUROREGIONÓW ZACHODNIOEUROPEJ- SKICH I POLSKICH. ASPEKT INTEGRACYJNY W PRAKTYCE ROZDZIAŁ 4 - Euroregiony zachodnioeuropejskie - istota i funkcjonowanie (wybrane przykłady) 91 4.1. Uwagi wstępne 91 4.2. Rodzaje obszarów przygranicznych w Europie Zachodniej w aspekcie euroregionalizacji 92 4.3. Europejskie obszary graniczne w świetle możliwych scenariuszy integracyjnych Europy (w obliczu pogłębienia i poszerzenia WE) 94 4.4. Euroregiony - instytucjami integracji europejskiej 97 4.5. Euroregion Euregio 100 4.5.1. Geneza i struktura organizacyjna 100 4.5.2. Europejski wymiar Euregio 102 4.6. Euroregion Basiliensis - geneza i struktura organizacyjna 103 4.7. Euroregion Saar-Lor-Lux 107 4.7.1. Geneza i charakterystyka 107 4.7.2. Struktura organizacyjna euroregionu 110 4.7.2.1. Współpraca z inicjatywy szczebla państwowego. Komisje Saar-Lor- -Lux 110 4.7.2.2. Współpraca z inicjatywy regionu 112 4.7.2.3. Współpraca z inicjatywy jednostek lokalnych 113 4.7.3. Wybrane formy współpracy podmiotów społecznych i gospodarczych... 114 4.7.3.1. Wewnątrzwspólnotowy Instytut Regionalny 114 4.7.3.2. Międzyregionalna Rada Izb Rzemieślniczych Saar-Lor-Lux... 115 4.7.3.3. Izby przemysłowe i handlowe 116 4.7.4. Saar-Lor-Lux jako model współpracy transgranicznej w Europie 118 4.8. Uwagi końcowe 119 ROZDZIAŁ S - Euroregjonalizacja w Europie Środkowej i Wschodniej na przykładzie wybranych polskich euroregionów 121
5.1. Uwagi wstępne 121 5.2. Euroregionalizacja w Europie Środkowej i Wschodniej - uwagi ogólne 121 5.3. Polskie euroregiony - typy, krótka charakterystyka 124 5.4. Aspekt strukturalny i organizacyjny polskich euroregionów 131 5.5. Euroregiony na zachodnim pograniczu Polski 133 5.5.1. Geneza i środowisko geograficzno-gospodarcze Euroregionu Nysa 133 5.5.2. Geneza i środowisko geograficzno-gospodarcze Euroregionu Szprewa-Nysa- -Bóbr 135 5.5.3. Geneza i środowisko geograficzno-gospodarcze Euroregionu Pro Europa Viadrina 136 5.5.4. Geneza i środowisko geograficzno-gospodarcze Euroregionu Pomerania.. 138 5.6. Euroregiony na pograniczu południowym i wschodnim 140 5.6.1. Geneza i środowisko geograficzno-gospodarcze Euroregionu Glacensis.. 140 5.6.2. Euroregion Karpacki - jako szczególny przykład euroregionalizacji... 143 5.6.2.1. Tożsamość euroregionu - tło historyczne 143 5.6.2.2. Geneza i istota złożoności euroregionalizacji 145 5.6.3. Geneza i środowisko geograficzno-gospodarcze Euroregionu Bug 149 5.7. Uwagi końcowe 154 ROZDZIAŁ 6 - Integracyjne znaczenie euroregionów zachodnioeuropejskich a integracyjny i europejski wymiar euroregionów polskich (na wybranych przykładach) 157 6.1. Uwagi wstępne 157 6.2. Integracyjne znaczenie euroregionów zachodnioeuropejskich 158 6.2.1. Integracyjny wymiar przez współpracę kulturalną, naukę, edukację oraz sferę socjalną 158 6.2.2. Integracyjny wymiar przez współpracę infrastrukturalną 161 6.2.3. Integracyjny wymiar przez współpracę gospodarczą 162 6.2.4. Integracyjny wymiar przez ochronę środowiska 164 6.2.5. Integracyjny wymiar przez mobilność siły roboczej na przykładzie Euroregionu Saar-Lor-Lux 6.3. Integracyjne znaczenie euroregionów polskich 172 6.3.1. Integracyjny wymiar przez naukę i edukację 172 6.3.1.1. Uniwersytet Pro Europa Viadrina (UEV) i jego integracyjne znaczenie 172 6.3.1.2. Niemiecko-polskie szkoły partnerskie - edukacja na granicy" (przykład projektów szkolnych Brandenburgii) 6.3.2. Europejski wymiar Euroregionu Karpackiego - rola Instytutu Studiów Wschód-Zachód (IEWS) i inne inicjatywy euroregionalne 176 6.3.3. Integracyjne znaczenie Euroregionu Bug 179 6.4. Zachodnioeuropejskie a polskie euroregiony w aspekcie integracyjnym 182 6.5. Uwagi końcowe 185 CZĘŚĆ ni - STUDIUM EMPIRYCZNE DOTYCZĄCE POLSKIEJ EUROREGIO- NALIZACJI Rozdział 7 - Euroregiony polskie - jako forma osiągania celów integracji. (Studium empiryczne) 191 7.1. Uwagi wstępne 191 7.2. Cechy, cele i znaczenie euroregionalizacji 192 7.3. Czynniki euroregionotworcze 207 7.4. Wymiana informacji jako czynnik euroregionotwórczy 210
7.5. Korzyści euroregionalne 213 7.6. Bariery euroregionalne 215 7.7. Polskie pogranicza jako przedmiot badań empirycznych 219 7.7.1. Pogranicze zachodnie jako przedmiot badań empirycznych 219 7.7.2. Pogranicze południowe jako przedmiot badań empirycznych 224 7.7.3. Pogranicze wschodnie jako przedmiot badań empirycznych 229 7.7.4. Stan i sposób czerpania wiedzy o pograniczu i współpracy przygranicznej wśród ludności i młodzieży 233 7.8. Inicjatywy aktywizujące euroregion w ocenie empirycznej 239 7.9. Wzajemne oddziaływania w euroregionach 240 7.10. Uwagi końcowe 245 Zakończenie 247 Bibliografia 253 Od Redakcji 265