Rola regionalnej polityki społecznej

Konferencja, 20-21 listopada 2014 roku, Ustroń, hotel Wilga Rola regionalnej polityki społecznej w integracji społecznej mieszkańców województwa śląskiego Konferencja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Obserwatorium Integracji Społecznej przy Regionalnym Ośrodku Polityki Społecznej Województwa Śląskiego Prezentacja badań prowadzonych w Obserwatorium Integracji Społecznej Województwa Śląskiego w latach 2011-2014 Projekt 1.16 Koordynacja na rzecz aktywnej integracji jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 2

Struktura prezentacji Obserwatorium Integracji Społecznej, Badania realizowane w OIS w latach 2011-2014, Przedstawienie wyników badania Aktywność opiekuńcza mieszkańców województwa śląskiego, Upowszechnianie wyników badań OIS. 3

Obserwatorium Integracji Społecznej Obserwatorium Integracji Społecznej jest częścią działu Analiz i Programowania Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Województwa Śląskiego. OIS funkcjonuje w ramach projektu 1.16 Koordynacja na rzecz aktywnej integracji, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Swoją działalność Obserwatorium rozpoczęło 1 lutego 2011 r. 4

Badania realizowane w latach 2011-2014 5

Badania i analizy realizowane w OIS 2011: Diagnoza stanu zastanego, Diagnoza problemów oraz zasobów instytucjonalnych w obszarze profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w województwie, Diagnoza problemów oraz zasobów instytucjonalnych w obszarze profilaktyki i rozwiązywania problemów narkomanii w województwie śląskim, Ubóstwo w województwie śląskim - skala, przyczyny, skutki, Badanie potrzeb szkoleniowych PSK 2011, W obliczu migracji zarobkowych mieszkańców województwa śląskiego. 6

Badania i analizy realizowane w OIS 2012: Badanie potrzeb szkoleniowych PSK 2012, Ocena zasobów pomocy społecznej. Województwo śląskie 2012, Seniorzy w województwie śląskim jako dawcy i odbiorcy wsparcia. 7

Badania i analizy realizowane w OIS 2013: Badanie potrzeb szkoleniowych PSK 2013, Ocena zasobów pomocy społecznej. Województwo śląskie 2013, Aktywność opiekuńcza mieszkańców województwa śląskiego. 8

Badania i analizy realizowane w OIS 2014 Badanie potrzeb szkoleniowych PSK 2014, Ocena zasobów pomocy społecznej. Województwo śląskie 2014, Domy pomocy społecznej w województwie śląskim. 9

Badania i analizy realizowane w OIS 2014 c.d. Profilaktyka instytucjonalna w województwie śląskim, Współpraca instytucji pomocy społecznej z innymi instytucjami ( ) i jej wpływ na skuteczność działań pomocy społecznej, Efektywność pomocy społecznej w gminach wiejskich w województwie śląskim (w trakcie realizacji), Kontrakt socjalny w województwie śląskim (w trakcie realizacji). 10

Badania realizowane w latach 2011-2014 Badane populacje: mieszkańcy województwa śląskiego, osoby starsze z terenu województwa śląskiego, pracownicy JOPS, beneficjenci projektu systemowego ROPS, podstawowe jednostki organizacyjne pomocy społecznej (OPS i PCPR), ośrodki pomocy społecznej w gminach wiejskich, domy pomocy społecznej. 11

Badania realizowane w latach 2011-2014 Stosowane metody badawcze: analizy desk research, wywiady indywidualne (PAPI), wywiady telefoniczne (CATI), ankiety internetowe (CAWI), wywiady pogłębione (IDI), zogniskowane wywiady grupowe (FGI). Wykorzystane narzędzia badawcze: wywiady kwestionariuszowe, ankiety internetowe, scenariusze wywiadów pogłębionych i zogniskowanych wywiadów grupowych. 12

Prezentacja wyników badania Aktywność opiekuńcza mieszkańców województwa śląskiego 13

Inspiracja do podjęcia badania Prognozowana sytuacja demograficzna, Prognozowana sytuacja ekonomiczna, Analiza dostępu do zasobów instytucjonalnych. 14

Możliwości zapewnienia opieki osobom zależnym Płaszczyzna publiczna, Płaszczyzna komercyjna, Płaszczyzna osobista. 15

Główne elementy koncepcji badawczej Cele badania Określenie poziomu aktywności opiekuńczej mieszkańców województwa śląskiego. Sporządzenie rekomendacji w zakresie działań na rzecz wspierania osób i rodzin opiekujących się osobami zależnymi. 16

Główne elementy koncepcji badawczej Definicje wybranych pojęć Osoba zależna osoba wymagająca stałej opieki ze względu na podeszły wiek, niepełnosprawność lub przewlekłą chorobę. Aktywność opiekuńcza uczestnictwo w procesie zapewnienia opieki osobom zależnym. Rodzina - ogół osób, o których wiadomo, że są spokrewnione lub spowinowacone. Gospodarstwo domowe osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące. Główny opiekun członek gospodarstwa domowego, który w głównej mierze sprawuje bezpośrednią opiekę nad osobą zależną. 17

Główne elementy koncepcji badawczej Metoda realizacji badania Bezpośredni wywiad kwestionariuszowy przeprowadzany przez ankietera przy użyciu kwestionariusza papierowego (PAPI). Zakres podmiotowy badania Próba złożona z dorosłych mieszkańców województwa śląskiego licząca 1110 osób*. Termin realizacji badania Badania terenowe prowadzono w okresie od sierpnia do listopada 2013 r. * W wyniku zastosowania procedury ważenia liczba odpowiedzi może odbiegać od rzeczywistej liczby respondentów. 18

Główne elementy koncepcji badawczej Respondenci Wśród respondentów biorących udział w badaniu znalazł się pełny przekrój mieszkańców województwa śląskiego, w tym: osoby nie wymagające stałej opieki, osoby zależne, główni opiekunowie, osoby pomagające głównym opiekunom w sprawowaniu opieki. Respondenci odpowiadali na pytania dotyczące własnej osoby, innych członków gospodarstwa domowego oraz gospodarstwa jako całości. 19

Warunki życia 20

Warunki życia Dochód netto na jedno badane gospodarstwo domowe wyniósł przeciętnie 3305 zł. W przeliczeniu na 1 członka gospodarstwa było to 1278 zł (w gospodarstwach z osobami zależnymi 1090 zł). 14% badanych gospodarstw znalazło się poniżej tzw. lejdejskiej granicy ubóstwa (w przypadku gospodarstw domowych z osobami zależnymi - 29%). 21

Sytuacja materialna Struktura odpowiedzi na pytanie: "Które z następujących określeń najlepiej charakteryzuje sposób gospodarowania dochodem w P. gospodarstwie domowym?", N=1135. Starcza na wszystko bez specjalnych wyrzeczeń i jeszcze odkładamy na przyszłość 11% Starcza na bieżące wydatki, lecz musimy żyć oszczędnie, żeby odłożyć na przyszłość 36% Starcza na bieżące wydatki, lecz nie jesteśmy w stanie nic odłożyć na przyszłość 39% Ledwie starcza na najtańsze jedzenie, ubranie i opłaty 10% Starcza na najtańsze jedzenie, ale musimy wybierać czy kupić ubranie, czy zrobić opłaty Starcza tylko na najtańsze jedzenie 2% 1% Nie starcza nawet na najtańsze jedzenie 1% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Odsetek gospodarstw domowych 22

Warunki życia Przeciętna powierzchnia lokalu mieszkalnego zajmowanego przez respondentów wynosiła 71,0 m 2 (mieszkania, w których przebywały osoby zależne 78,2 m 2 ). W pytaniu dotyczącym wyposażenia mieszkań w instalacje techniczno-sanitarne uwzględniono 6 pozycji. Wśród lokali mieszkalnych zajmowanych przez respondentów zdecydowanie przeważały te wyposażone w 5-6 instalacji techniczno-sanitarnych - 84% (72% w lokalach z osobami zależnymi). Respondenci dobrze oceniali własną sytuację mieszkaniową na pytanie dotyczące tej kwestii odpowiedzi bardzo dobrze i dobrze udzieliło łącznie 72% pytanych (w przypadku osób zależnych było to 39%, a głównych opiekunów 60%). 23

Niepełnosprawność 24

Niepełnosprawność Na pytanie "Czy uważa się P. za osobę niepełnosprawną? odpowiedzi zdecydowanie tak i raczej tak udzieliło 8% respondentów. Wśród osób w wieku powyżej 64 lat - 22%. Wśród osób wymagających stałej opieki - 70%, Wśród głównych opiekunów - 7%. 25

Struktura odpowiedzi na pytanie: "Czy uważa się P. za osobę niepełnosprawną?", N=1140 Zdecydowanie nie 74% Zdecydowanie tak 3% Raczej tak 5% Ani tak, ani nie 3% Raczej nie 15% 26

Niepełnosprawność Na pytanie "Czy posiada P. aktualne orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności wydane przez organ do tego uprawniony? twierdząco odpowiedziało 7% respondentów. Wśród osób w wieku 65 lat i więcej - 13%, Wśród osób zależnych - 48%, Wśród głównych opiekunów - 4%. 27

Struktura odpowiedzi na pytanie: "Czy posiada P. aktualne orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności wydane przez organ do tego uprawniony?", N=1134. Nie 93% Tak 7% 28

Sytuacja rodzinna 29

Sytuacja rodzinna Osoby wyrażające niezadowolenie ze swojej sytuacji rodzinnej stanowiły 5% respondentów. Wśród osób w wieku 65 lat i więcej - 9%, Wśród osób zależnych -18%, W ramach kategorii głównych opiekunów -11%. Ocena sytuacji rodzinnej rośnie wraz ze wzrostem wykształcenia badanych, maleje natomiast wraz ze wzrostem ich wieku. 30

Struktura odpowiedzi na pytanie: "Jak ocenia P. swoją sytuację rodzinną?", N=1141. Przeciętnie 24% Raczej dobrze 45% Raczej źle 4% Bardzo źle 1% Bardzo dobrze 26% 31

Aktywność opiekuńcza 32

Podmioty odpowiedzialne za opiekę Struktura odpowiedzi na pytanie: "Kto P. zdaniem w pierwszym rzędzie powinien troszczyć się o osoby wymagające stałej opieki?", N=1139. Najbliższa rodzina Służba zdrowia Pomoc społeczna Państwo Dalsza rodzina Gmina Kościół Sąsiedzi Organizacje pozarządowe Znajomi Zakład pracy Kto inny 15% 11% 6% 6% 5% 4% 2% 0,3% 34% 29% 44% 87% Uwaga: Odsetki nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż jednej odpowiedzi. 0% 50% 100% Odsetek respondentów 33

Struktura odpowiedzi na pytanie: "Czy obecnie P. lub ktoś z P. szeroko rozumianej rodziny wymaga stałej opieki?", N=1143. Nie 75% Tak 25% 34

Miejsce stałego zamieszkania Miejsce stałego zamieszkania* członków rodzin wymagających stałej opieki, N=379. Własny dom 66% U rodziny 20% Specjalistyczna placówka edukacyjnowychowawcza Specjalistyczna placówka pomocy społecznej Hospicjum Specjalistyczna placówka służby zdrowia Inne miejsce 7% 3% 2% 2% 0,3% 0% 50% 100% * Szpitale lub inne placówki czasowego pobytu nie były brane pod uwagę. Odsetek osób zależnych 35

Struktura odpowiedzi na pytanie: "Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy zdarzyło się P. pomóc emocjonalnie, finansowo, rzeczowo, w postaci porad, usług lub w inny sposób osobom wymagającym stałej opieki z powodu podeszłego wieku, niepełnosprawności lub przewlekłej choroby?", N=1147. Nie 62% Tak 38% 36

Aktywność opiekuńcza Przeciętna liczba osób, którym pomagano wyniosła 3,47. Wartość ta była wyższa wśród: kobiet (3,64), osób z wyższym wykształceniem (5,36), respondentów w wieku 45-64 lat (3,78), mieszkańców miast (3,64). 37

Beneficjenci pomocy Beneficjenci pomocy udzielonej nieodpłatnie przez respondentów osobom wymagającym stałej opieki (w ciągu 12 miesięcy przed badaniem). Rodzice 41% Znajomi Dziadkowie Sąsiedzi 32% 30% 35% Dzieci Rodzeństwo Małżonek 21% 24% 23% Inne osoby 40% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Odsetek udzielających pomocy Uwaga: Odsetki nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż jednej odpowiedzi. 38

Rodzaje udzielanej pomocy Rodzaje pomocy udzielonej nieodpłatnie przez respondentów osobom wymagającym stałej opieki (w ciągu 12 miesięcy przed badaniem). Wsparcie emocjonalne/porady 80% Robienie zakupów/załatwianie spraw urzędowych Prace domowe (gotowanie/pranie/prasowanie/sprzątanie) Pomoc finansowa Pomoc w przemieszczaniu się Pomoc rzeczowa: żywność/odzież/przedmioty gospodarstwa domowego Drobne naprawy/remonty Pielęgnacja/rehabilitacja Udostępnienie mieszkania Pomoc rzeczowa: sprzęt rehabilitacyjny Inne 67% 58% 58% 50% 48% 40% 35% 25% 21% 17% 0% 50% 100% Uwaga: Odsetki nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż jednej odpowiedzi. Odsetek udzielających pomocy 39

Aktywność opiekuńcza W oparciu o odpowiedzi na pytanie Komu, w jaki sposób i jak często udzielał(a) P. pomocy? obliczono indeks aktywności opiekuńczej (IAO). Wyższa wartość indeksu obrazuje większą aktywność opiekuńczą. Jego wartości dla całej próby wyniosła 43,3. Najwyższe wartości IAO zanotowano w przypadku: mężczyzn (49,4), osób w wieku 45-64 lat (55,2), respondentów z wyższym wykształceniem (65,1), ankietowanych posiadających 3 i więcej dzieci (55,7), mieszkańców wsi (59,2), członków gospodarstw domowych o liczbie osób 4-5 (54,8), członków gospodarstw domowych o dochodzie na osobę mieszczącym się w przedziale 1600-2000 zł (80,1). 40

Osoby zależne w gospodarstwach domowych respondentów 41

Osoby zależne Udział osób zależnych wśród ogółu respondentów wyniósł 5%. 12% gospodarstw domowych miało w swoim składzie co najmniej jedną osobę zależną. Przeciętna liczba osób zależnych mieszkająca w analizowanym typie gospodarstw wyniosła 1,1. 42

Osoby zależne w gospodarstwach domowych respondentów - struktura wg płci, N=148. Kobiety 62% Mężczyźni 38% 43

Osoby zależne w gospodarstwach domowych respondentów - struktura wg wieku, N=148. 18-44 lat 8% 45-64 lat 18% 0-17 lat 12% 65-74 lat 21% 85 lat i więcej 16% 75-84 lat 25% 44

Przyczyny Czynniki powodujące konieczność stałej opieki, N=133. Przewlekła choroba 51% Podeszły wiek 47% Niepełnosprawność 44% Inne czynniki 7% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Odsetek wskazań Uwaga: Odsetki nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż jednej odpowiedzi. 45

Opieka nad osobami zależnymi 46

Długość sprawowania opieki, N=133. 2-5 lat 37% Do roku 11% Powyżej 5 lat 52% 47

Czynniki Najczęstsze czynniki, które wpłynęły na podjęcie się stałej opieki przez głównych opiekunów. Więzy uczuciowe, miłość, przywiązanie 54 Poczucie obowiązku 45 Względy religijne 21 Nikt inny nie mógł, nie chciał się tego podjąć Osoba wymagająca opieki nie życzyła sobie, by ktoś inny z nią mieszkał Osoba wymagająca opieki nie życzyła sobie mieszkać w innym miejscu 14 13 13 Duże mieszkanie 11 Negatywne stereotypy dotyczące specjalistycznych placówek, np. domów 11 Dodatkowe źródło dochodu w postaci renty, emerytury osoby wymagającej opieki 9 0 10 20 30 40 50 60 Liczba wskazań 48

Opieka nad osobami zależnymi Główni opiekunowie na czynności opiekuńcze przeznaczali przeciętnie w ciągu dnia 3,9 godziny w dni robocze oraz 3,7 godziny w dni wolne od pracy. Sprawowanie opieki nad osobami zależnymi odbywa się głównie kosztem: snu, realizacji zamiłowań osobistych, życia towarzyskiego, rozrywki oraz pracy zawodowej. 49

Opieka nad osobami zależnymi W dni robocze główni opiekunowie przeznaczali na sen przeciętnie 5,7 godzin, podczas gdy osoby nie będące głównymi opiekunami 7,0 godzin (w dni wolne było to odpowiednio 6,4 godziny i 7,3 godziny). Realizacja hobby zajmowała głównym opiekunom w dni robocze przeciętnie 0,5 godziny, podczas gdy pozostałym osobom 1 godzinę (w dni wolne proporcje były podobne 0,7 godziny w stosunku do 1,4 godziny). Na życie towarzyskie i rozrywki główni opiekunowie poświęcali w tygodniu przeciętnie 0,5 godziny, natomiast pozostałe osoby 1,2 godziny (w weekendy było to 1,2 godziny wobec 2,3 godzin). 50

Opieka nad osobami zależnymi Opieka nad osobami zależnymi znacząco wpływa na aktywność zawodową. O ile osoby nie będące głównymi opiekunami w dni robocze przeznaczały na pracę przeciętnie 4,9 godzin, o tyle główni opiekunowie 3,2. W dni wolne od pracy różnice wynosiły: 1,3 godziny wobec 1 godziny. Na pytanie Czy aktualnie pracuje P. zawodowo? twierdząco odpowiedziało 57% respondentów. Wśród głównych opiekunów odsetek ten wyniósł 38%. Pracę w niepełnym wymiarze godzin wskazało 9% pracujących respondentów, przy czym w przypadku głównych opiekunów było to 17%. 51

Czynniki mające wpływ na sprawowanie opieki 52

Czynniki wpływające na sprawowanie opieki Wśród czynników ułatwiających sprawowanie opieki najczęściej wymieniano: posiadanie specjalistycznego sprzętu, pomoc ze strony innych ludzi, w tym rodziny, posiadanie dużego mieszkania, najlepiej wyposażonego w windę, dobrą organizację czasu, pieniądze, wspólne zamieszkiwanie z osobą zależną. 53

Czynniki wpływające na sprawowanie opieki Do czynników utrudniających sprawowanie opieki zaliczano głównie: kolejki, np. do lekarzy, aptek, brak sił, chorobę opiekuna, konieczność stałego zaangażowania, ograniczenia finansowe, brak specjalistycznego sprzętu, problemy z refundacją leków, brak wsparcia ze strony innych ludzi lub instytucji, przeszkody w poruszaniu się w mieszkaniu i na zewnątrz, np. schody, brak czasu. 54

Pozytywne i negatywne aspekty sprawowania opieki 55

Aspekty sprawowania opieki Do pozytywnych aspektów sprawowania opieki respondenci zaliczali: mniejszy wymiar pracy zawodowej, radość, satysfakcję z pomocy, czynienia czegoś dobrego, bliskość osoby wymagającej opieki, stały kontakt z nią, brak pogorszenia, bądź poprawę stanu zdrowia osoby zależnej, pogłębienie więzi emocjonalnych, poczucie bezpieczeństwa chorego, wdzięczność osoby, nad którą sprawowana jest opieka. 56

Aspekty sprawowania opieki Wśród negatywnych stron opieki nad osobami zależnymi znalazły się w szczególności: brak czasu na życie prywatne, konieczność dostosowywania swoich planów do osoby chorej, zmęczenie, wyczerpanie, konieczność stałej obecności w domu, wysokie koszty, nerwowy tryb życia. 57

Gotowość opiekuńcza 58

Gotowość opiekuńcza Rodziny biologiczne, Rodziny zastępcze, Rodzinne domy pomocy, Rodziny opiekuńcze? 59

Gotowość opiekuńcza Czy wśród mieszkańców województwa śląskiego znalazłyby się osoby, które chciałyby - za wynagrodzeniem - wziąć do swojego domu pod opiekę osobę starszą, niepełnosprawną lub przewlekle chorą? Na tak sformułowane pytanie odpowiedzi twierdzącej udzieliło 10% ankietowanych. Odsetek ten był najwyższy wśród: kobiet (10%), osób w wieku 45-64 lat (12%), respondentów z wykształceniem średnim (11%), członków gospodarstw o dochodach do 400 zł (20%), mieszkańców miast (10%). 60

Gotowość opiekuńcza Opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem gotowych byłoby się podjąć 15% respondentów. Odsetek ten był wyższy wśród: kobiet (18%), osób w wieku 18-44 lat (17%), respondentów z wykształceniem średnim (17%), osób należących do gospodarstw o dochodach w przedziale 1200-1600 zł (23%), ale także do 400 zł (22%), mieszkańców miast (16%). 61

Członkowie rodziny Struktura odpowiedzi na pytanie: "Czy gdyby zaszła taka konieczność byłby(aby) P. gotowy(a) wziąć do swojego domu pod opiekę niepełnosprawnych lub przewlekle chorych członków rodziny?. Tak Nie Własne dziecko 836 85 Małżonek, partner 793 88 Rodzic 781 117 Teść, teściowa 772 192 Dziadkowie, pradziadkowie 494 238 Brat, siostra 451 232 Wujek, ciotka 505 439 Inny członek rodziny 477 512 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Odsetek ważnych odpowiedzi* 62

Kategorie osób zależnych Gotowość do zaopiekowania się - za wynagrodzeniem - osobą zależną nie będącą członkiem rodziny. Tak Nie Starsza, niepełnosprawna lub przewlekle chora osoba dorosła 108 1 015 Niepełnosprawne dziecko 172 948 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Odsetek wskazań 63

Rekomendacje 64

Rekomendacje, cz. 1 1. Promowanie aktywności społecznej, która przyczyni się do budowania osobistych, nieformalnych sieci wsparcia. 2. Rozwój poradnictwa rodzinnego, opiekuńczego i prawnego dla opiekunów osób zależnych, którego celem będzie ułatwienie dostępu do wiedzy na temat pielęgnacji i rehabilitacji, sposobów radzenia sobie z obciążeniem psychicznym oraz ulg i uprawnień wynikających ze sprawowania opieki. 3. Wsparcie opiekunów w zakresie zamiany mieszkań na lepiej dostosowane do opieki nad osobami zależnymi. 65

Rekomendacje, cz. 2 4. Promowanie idei wolontariatu, w szczególności na rzecz osób starszych, niepełnosprawnych i przewlekle chorych. 5. Rozwój wypożyczalni specjalistycznego sprzętu pomocnego w sprawowaniu opieki nad osobami zależnymi. 6. Prowadzenie systematycznych badań sytuacji osób zależnych i ich opiekunów w celu dostosowywania istniejących rozwiązań do zmieniającej się sytuacji społeczno-demograficznej i ekonomicznej. 66

Rekomendacje, cz. 3 7. Utworzenie instytucji rodziny opiekuńczej, która mogłaby opiekować się jedną lub dwiema dorosłymi osobami wymagającymi stałej opieki. 8. Utworzenie placówek całodobowej opieki krótkoterminowej (np. do 1 miesiąca), które pozwolą opiekunom osób zależnych na zregenerowanie sił psychicznych i fizycznych (np. skorzystanie z wczasów, wyjazd do sanatorium itp.). Usługi takie mogłyby być świadczone w ramach istniejących typów instytucji, np. domów pomocy społecznej. 67

Rekomendacje, cz. 4 9. Zwiększenie wsparcia dla osób podejmujących się osobistej całodobowej opieki nad osobami zależnymi m.in. poprzez: ułatwienia w podejmowaniu pracy w niepełnym wymiarze godzin, wprowadzenie urlopów opiekuńczych (na zasadach podobnych do urlopów macierzyńskich i wychowawczych), zwiększenie wysokości świadczeń finansowych rekompensujących brak możliwości podjęcia zatrudnienia. 68

Raport z badania Aktywności opiekuńcza mieszkańców województwa śląskiego jest dostępny na stronie internetowej www.rops-katowice.pl/ois (zakładka Do pobrania) 69

Upowszechnianie wyników badań OIS 70

Konferencje Rok 2011: Miejsce i rola seniorów w starzejącym się społeczeństwie. Rok 2012: Seniorzy doświadczeni, aktywni, solidarni. Rok 2013: Osoby niesamodzielne potrzeby i bariery w zakresie opieki w województwie śląskim. Rok 2014: Rola regionalnej polityki społecznej. 71

Publikacje Seniorzy w województwie śląskim (nakład wyczerpany) Rok wydania: 2012 Format: A4 Liczba stron: 118 72

Publikacje Ocena zasobów pomocy społecznej. Województwo śląskie 2013 Rok wydania: 2013 Format: A4 Liczba stron: 160 73

Publikacje Osoby starsze w przestrzeni życia społecznego (w druku) Rok wydania: 2014 Format: B5 Liczba stron: ok. 240 74

Publikacje Aktywność opiekuńcza mieszkańców województwa śląskiego (w druku) Rok wydania: 2014 Format: A4 Liczba stron: ok. 120 75

Strona internetowa OIS: www.rops-katowice.pl/ois 76

Newsletter Wyniki badań, Informacje nt. konferencji, seminariów i innych wydarzeń z obszaru polityki społecznej, Informacje nt. najnowszych, dostępnych w Internecie, publikacji z obszaru polityki społecznej i demografii, Podstawowe dane nt. aktualnej sytuacji na rynku pracy. 77

Wkrótce na na stronie OIS Praca zbiorowa Osoby starsze w przestrzeni życia publicznego, Raport z badania Kontrakt socjalny w praktyce, Raport z badania Domy pomocy społecznej w województwie śląskim. 78

Obserwatorium Integracji Społecznej przy Regionalnym Ośrodku Polityki Społecznej Województwa Śląskiego Dziękuję za uwagę Projekt 1.16 Koordynacja na rzecz aktywnej integracji jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 79