Regionalne Badanie Rynku Pracy województwo dolnośląskie Tom I

Europejski Fundusz Społeczny PRIORYTET 2 WZMOCNIENIE ROZWOJU ZASOBÓW LUDZKICH W REGIONACH DZIAŁANIE 2.1 ROZWÓJ UMIEJĘTNOŚCI POWIĄZANY Z POTRZEBAMI REGIONALNEGO RYNKU PRACY I MOŻLIWOŚCI KSZTAŁCENIA USTAWICZNEGO W REGIONIE Regionalne Badanie Rynku Pracy województwo dolnośląskie Tom I Raport końcowy Dolnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. Wałbrzych, listopad 2007 r. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz budżet Państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 1

Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz budżet Państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego w związku z realizacją projektu nr Z/2.02/I/2.1/24/05 Regionalne badanie rynku pracy Raport powstał w ramach prac o charakterze rozwojowym i badawczym. Wyniki prowadzonych prac, zgodnie z założeniami Projektu, służyć będą Beneficjentom Ostatecznym. Poglądy wyrażone w niniejszej publikacji należą do DARR S.A. i nie odzwierciedlają w żadnym razie oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej. Partner Wiodący: Dolnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. ul. Wysockiego 10, 58-300 Wałbrzych tel. 074-888 09 00, e-mail: darr@darr.pl Pozostali Partnerzy: Główny Instytut Górnictwa Pl. Gwarków 1, 40-166 Katowice tel. 032-259 21 83 Dolnośląskie Centrum Informacji Zawodowej i Doskonalenia Nauczycieli Rynek 6, 58-300 Wałbrzych Tel. 074-843 42 47 e-mail: centrum@ciz.walbrzych.pl Koordynatorzy Projektu : Mariola Stanisławczyk Konrad Tausz Małgorzata Jeżewska Dorota Kwiatkowska Ciotucha Recenzenci: Bożena Wojtasik Józef Dziechciarz Copyright by Dolnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. ISBN: 83-60013-23-3 Druk i oprawa: BIMART 2

SPIS TREŚCI WPROWADZENIE... 9 I. CZĘŚĆ STATYSTYCZNA ANALIZA RYNKU PRACY WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO... 13 d Wstęp... 14 Rozdział 1. Analiza regionalnego rynku pracy województwa dolnośląskiego. Diagnoza sytuacji na regionalnym rynku pracy w latach 2004 2007... 17 1.1. Potencjał społeczno-gospodarczy regionu... 17 1.1.1. Podział terytorialny... 17 1.1.2. Uwarunkowania demograficzne... 18 1.1.2.1. Struktura ludności według miejsca zamieszkania... 18 1.1.2.2. Struktura ludności według płci i wieku... 19 1.1.3. Pracujący w regionie i aktywność zawodowa ludności... 29 1.1.4. Edukacja zawodowa w regionie szkolnictwo ponadgimnazjalne według typów szkół, kierunków kształcenia... 34 1.1.5. Wnioski... 40 1.2. Bezrobocie w regionie... 43 1.2.1. Liczba rejestrowanych bezrobotnych i dynamika zmian bezrobocia w latach 2004-2007 w regionie, podregionach i powiatach... 43 1.2.2. Stopa bezrobocia w latach 2004-2007 w regionie, podregionach i powiatach... 47 1.2.3. Płynność rynku pracy wskaźniki napływu do bezrobocia, odpływu z bezrobocia, płynności rynku pracy... 49 1.2.4. Grupy bezrobotnych według płci, wieku, wykształcenia, miejsca zamieszkania i czasu pozostawania bez pracy... 55 1.2.5. Oferty pracy rejestrowane w urzędach pracy... 63 1.2.6. Wnioski... 67 1.3. Podmioty gospodarcze działające w regionie... 70 1.3.1. Liczba podmiotów gospodarczych i dynamika zmian w latach 2004-2007 w regionie, podregionach i powiatach... 70 1.3.2. Wnioski... 75 Rozdział 2. Analiza zatrudnienia w powiatach województwa dolnośląskiego. Prezentacja wyników badania panelowego przedsiębiorców... 77 2.1. Założenia ogólne badania panelowego przedsiębiorców... 77 2.2. Wybrane aspekty ekonomiczne działalności firm w opiniach respondentów ankiety... 82 2.3. Polityka zatrudnienia firm w opiniach respondentów ankiety... 96 3

2.3.1. Odejścia pracowników... 99 2.3.2. Przyjęcia pracowników... 104 2.4. Ruch zatrudnionych bilans zatrudnienia... 110 Rozdział 3. Wybrane aspekty regionalnego rynku pracy. Wyniki analiz prowadzonych na podstawie badania panelowego przedsiębiorców... 124 3.1. Kompetencje pracowników określonych grup zawodowych... 124 3.1.1. Kompetencje społeczne i zawodowe... 124 3.1.2. Metody badawcze... 127 3.1.3. Wyniki badania kompetencji... 128 3.1.4. Podsumowanie... 135 3.2. Sytuacja i perspektywy rozwoju zawodowego kobiet na rynku pracy województwa dolnośląskiego w świetle badań 2006-2007... 137 3.2.1. Wyniki badania dotyczące zatrudnienia kobiet... 139 3.2.2. Zwolnienia i przyjęcia pracowników, wyniki badań kompetencji kobiet... 147 3.2.3. Podsumowanie... 149 3.3. Wielowymiarowa analiza porównawcza jako narzędzie oceny zróżnicowania sytuacji powiatów województwa dolnośląskiego... 151 3.3.1. Opis narzędzia badawczego... 151 3.3.2. Ranking powiatów województwa dolnośląskiego... 153 3.3.3. Metody klasyfikacji... 160 Literatura... 168 II. CZĘŚĆ MONITORING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH NA RYNKU PRACY WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO... 171 Wstęp aspekt teoretyczny i metodologiczny... 172 Rozdział 1. Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych na rynku pracy województwa dolnośląskiego. Ujęcie wstępne z wykorzystaniem w procesie testowania Komputerowego Systemu Zarządzania Danymi... 178 1.1. Uwagi ogólne... 178 1.2. Założenia teoretyczno-metodologiczne badania... 180 1.3. Analiza danych źródłowych ogólna charakterystyka... 189 1.4. Zawody deficytowe, nadwyżkowe i równoważne w strukturze kierunków kształconych na rynku pracy województwa dolnośląskiego... 191 Rozdział 2. Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych na rynku pracy województwa dolnośląskiego. Ujęcie kompleksowe w procesie wdrażania Komputerowego Systemu Zarządzania Danymi... 197 1.1. Uwagi ogólne... 197 1.2. Analiza danych źródłowych ogólna charakterystyka... 198 1.3. Wyniki ujęcia kompleksowego... 199 4

Rozdział 3. Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych na rynku pracy województwa dolnośląskiego. Zawody i specjalności istotnie kształtujące popyt i podaż pracy... 217 1.1. Uwagi ogólne... 217 1.2. Analiza danych źródłowych ogólna charakterystyka... 218 1.3. Zawody i specjalności istotnie kształtujące popyt i podaż pracy... 219 III. CZĘŚĆ KOMPUTEROWY SYSTEM ZARZĄDZANIA DANYMI NARZĘDZIE INFORMATYCZNE WSPIERAJĄCE ANALIZY RYNKU PRACY WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO W PRZEKROJU ZAWODOWO-KWALIFIKACYJNYM... 265 Rozdział 1. Cele poznawcze i aplikacyjne Komputerowego Systemu Zarządzania Danymi... 266 1.1. Uwagi ogólne... 266 1.2. Dane źródłowe wejściowe wtórne i pierwotne i założenia metodologiczne i organizacyjne oceny i analizy przekroju zawodowo-kwalifikacyjnego rynku pracy... 269 1.3. Opracowanie zasad organizacyjnych analizy w układzie podziału administracyjnego województwa... 292 1.4. Zasady organizacyjne oceny i analizy źródeł danych wtórnych i pierwotnych... 294 1.5. Organizacja oceny i analizy systemu gromadzenia danych źródłowych wtórnych i pierwotnych... 299 1.6. Zasady organizacyjne oceny i analizy systemu przetwarzania danych źródłowych wtórnych i pierwotnych... 302 1.7. Opracowanie zasad doboru metod do systemu klasyfikowania wyników... 305 1.8. Opracowanie zasad doboru metod do systemu generowania wyników... 308 1.9. Opracowanie zasad doboru metod do systemu archiwizowania danych... 310 1.10. Uwagi podsumowujące... 310 Rozdział 2. Zasady działania Komputerowego Systemu Zarządzania Danymi... 312 2.1. Uwagi wprowadzające... 312 2.2. Główne cele budowy i aplikacji Komputerowego Systemu Zarządzania Danymi... 312 2.2.1. Zakres przedmiotowy pracy... 312 2.2.2. Przestrzenny zakres pracy... 313 2.2.3. Czasowy zakres pracy... 313 2.2.4. Problemowy zakres pracy... 314 2.3. Założenia funkcjonalne w układzie wielowariantowych i szczegółowych charakterystyk komputerowego systemu zarządzania danymi... 315 2.4. Parametry pracy Komputerowego Systemu Zarządzania Danymi... 318 2.5. Struktura aplikacyjna Komputerowego Systemu Zarządzania Danymi... 320 2.6. Powiązanie poszczególnych elementów Komputerowego Systemu Zarządzania Danymi w logiczną całość w układzie użytkownik beneficjent... 323 2.6.1. Uwagi wprowadzające... 323 2.6.2. Rodzaje baz danych... 323 2.6.3. Ustalenie parametrów pracy komputerowego systemu zarządzania danymi... 324 2.7. Moduły i algorytmy odzwierciedlające przyjęte metody i techniki realizacji zadań stawianych przed Komputerowym Systemem Zarządzania Danymi... 325 2.7.1 Uwagi wprowadzające... 325 5

2.7.2. Klasyfikacja algorytmów... 326 2.7.3. Błędy w implementacji... 327 2.7.4. Ograniczenia algorytmów... 328 2.7.5. Zasady współpracy w układzie aplikacja użytkownik... 331 2.8. Struktura aplikacji komputerowego systemu zarządzania danymi w układzie danych źródłowych wtórnych i pierwotnych słowniki podstawowych pojęć używanych w systemie... 332 2.8.1. Uwagi wprowadzające... 332 2.8.2. Słowniki podstawowych pojęć... 333 2.8.2.1. Słownik nr 1 kod terytorialny NTS... 333 2.8.2.2. Słownik nr 2 klasyfikacja zawodów i specjalności KZiS... 334 2.8.2.3. Słownik nr 3 Polska Klasyfikacja Działalności (PKD)... 335 2.8.2.4. Słownik nr 4 Klasyfikacja Zawodów Kształconych... 337 2.8.2.5. Słownik nr 5 klasyfikacji stanów aktywności prawno-ekonomicznej REGON (gotowości-got)... 339 2.8.2.6. Słownik nr 6 klasyfikacji form własności REGON-FW... 340 2.8.2.7. Słownik nr 7 systematyki form prawnych REGON... 340 2.8.2.8. Słownik nr 8 podstawowe formy prawne REGON... 341 2.8.2.9. Słownik nr 9 typ przedsiębiorstwa wg liczebności pracowników REGON (LPPRAC)... 342 2.8.2.10 Komentarze i interpretacje... 342 2.8.3. Uwagi podsumowujące... 347 Rozdział 3. Komputerowego Systemu Zarządzania Danymi Synteza... 349 3.1. O systemie... 349 3.2. Podstawowe definicje i pojęcia... 350 3.2.1. Obszar badawczy... 350 3.2.2. Okresy obserwacji... 350 3.2.3. Próba badawcza... 351 3.2.4. Bank Danych Regionalnych... 351 3.2.5. Struktura podmiotów gospodarki narodowej REGON... 351 3.2.6. Przyjęci do i zwolnienia z pracy w przekroju zawodowo-kwalifikacyjnym... 352 3.2.7. Bezrobotni według rodzaju działalności ostatniego miejsca pracy oraz oferty pracy... 352 3.2.8. Bezrobotni oraz oferty pracy według zawodów i specjalności... 352 3.2.9. Szkolnictwo ponadgimnazjalne zawodowe według zawodów kształconych... 352 3.2.10 Prasowe oferty pracy według zawodów i specjalności... 353 3.3. Podstawowe cele... 353 3.3.1. Analiza wybranych cech rynku pracy Bank Danych Regionalnych... 354 3.3.2. Skupiska przewidywanych przez pracodawców przyjęć do pracy... 354 3.3.3. Skupiska ofert pracy rejestrowanych w urzędach pracy w przekroju ostatniego miejsca pracy i zawodów i specjalności... 354 3.3.4. Skupiska prasowych ofert pracy... 355 3.3.5. Generatory absolwentów szkolnictwa ponadgimnazjalnego zawodowego... 355 3.3.6. Generatory przewidywanych przez pracodawców zwolnień z pracy... 356 3.3.7. Generatory bezrobotnych rejestrowanych w urzędach pracy w przekroju ostatniego miejsca pracy i zawodów i specjalności... 356 3.3.8. Zawody deficytowe, równoważne i nadwyżkowe odpowiadające strukturze przewidywanych przez pracodawców przyjęć i zwolnień z pracy... 357 3.3.8.1. Zawody deficytowe, równoważne i nadwyżkowe odpowiadające bezrobociu i ofertom pracy w przekroju zawodowo kwalifikacyjnym... 357 6

3.3.8.2. Zawody deficytowe, równoważne i nadwyżkowe odpowiadające szkolnictwu ponadgimnazjalnemu zawodowemu... 358 3.3.8.3. Zawody deficytowe, równoważne i nadwyżkowe odpowiadające prasowym ofertom pracy... 358 3.3.8.4. Zawody deficytowe, równoważne i nadwyżkowe ranking według Klasyfikacji zawodów i specjalności... 358 3.3.8.5. Zawody deficytowe, równoważne i nadwyżkowe ranking według Klasyfikacji Zawodów Kształconych... 358 Zakończenie... 359 ZAŁĄCZNIK NR 1 KWESTIONARIUSZ ANKIETY... 361 7

Autorzy: Część I Rozdział 1: Joanna Krupowicz, Tomasz Rólczyński Rozdział 2: Joanna Krupowicz, Dorota Kwiatkowska-Ciotucha, Urszula Załuska Rozdział 3: Jolanta Kowal, Dorota Kwiatkowska-Ciotucha, Urszula Załuska Część II Ryszard Marszowski Część III Główny Instytut Górnictwa, Opracowali: Ryszard Marszowski, Konrad Tausz 8

Wprowadzenie Bez względu na to, jaki jesteś dobry lub za jakiego się uważasz zawsze jest miejsce na doskonalenie. Michael Armstrong Cytowane motto M. Armstronga potwierdza, że proces doskonalenia jest bardzo istotny w zaistnieniu na współczesnym rynku pracy. Słowa te szczególnie odnoszą się do uczestników rynku pracy, którzy, aby być konkurencyjnym na rynku pracy stale muszą podnosić swoje kwalifikacje i doskonalić posiadane umiejętności. W ostatnich latach, w efekcie wzrostu wartości produktu krajowego brutto, doszło w Polsce do zahamowania procesów prowadzących do ubytku miejsc pracy, przyrostu bezrobocia i pogłębiania się zagrożenia bezrobociem. Zjawisko to dotyczy także województwa dolnośląskiego, w którym zmniejszyła się liczba bezrobotnych. Wiele wskazuje na to, że Dolny Śląsk ma już za sobą najtrudniejszy okres dla rynku pracy. Z dostępnych analiz statystycznych wynika, że Województwo wkroczyło w fazę wzrostu gospodarczego, który powinien przynieść dalszy przyrost zatrudnienia, spadek liczby bezrobotnych, a w efekcie spadek stopy bezrobocia. Dolny Śląsk należy do tych regionów Polski, w których najwcześniej i najostrzej uwidoczniły się wyzwolone przełomem ustrojowym z 1989r skutki zderzenia zasad gospodarowania opartych na kryteriach pozaekonomicznych z zasadami gospodarki wolnorynkowej. W krótkim czasie znacząco spadła wartość wytwarzanej produkcji sprzedanej, region utracił kilkaset tysięcy miejsc pracy a stopa bezrobocia znacznie przekroczyła 20%. Nasilenie tych kryzysowych zjawisk spowodowało, że środowiska regionalne (polityczne, gospodarcze, naukowe, samorządowe) za najważniejsze uznały szybkie przygotowanie i wdrożenie przedsięwzięć restrukturyzacyjnych obejmujących przede wszystkim sferę gospodarczą i sferę społeczną, zwłaszcza w odniesieniu do obszaru edukacji, nauki i zatrudnienia. Wyznacznikiem działań dolnośląskiego samorządu na wiele lat stało się skoncentrowanie na ulepszaniu infrastruktury umożliwiającej przyśpieszenie rozwoju gospodarczego. Silny nacisk na rozwój gospodarczy znalazł swoje odbicie w zapisach najważniejszych dokumentów programujących rozwój Dolnego Śląska przyjętych przez społeczność regionalną. 9

Do najważniejszych priorytetów rozwoju gospodarczego sformułowanych w Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do roku 2020 należą : Podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Dolnego Śląska Budowa gospodarki opartej na wiedzy Wspieranie aktywności gospodarczej na Dolnym Śląsku Do najważniejszych celów polityki społecznej autorzy strategii zaliczyli, stworzenie warunków do poprawy jakości życia, osiągnięcie wysokiego (w skali polskiej i europejskiej) poziomu zaspokojenia potrzeb społecznych, w szczególności w obszarach: socjalnym, edukacyjnym, kulturowym i zdrowotnym. Jednym z najważniejszych priorytetów w sferze społecznej jest aktywna polityka rynku pracy oraz wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich. Bezrobocie na Dolnym Śląsku miało w przeszłości często wyraźnie strukturalny charakter i problemy występujące na rynku pracy są jednym z podstawowych problemów społecznych. Skuteczna interwencja w tym obszarze wymaga podjęcia różnorodnych działań służących pobudzeniu aktywności ekonomicznej oraz zwiększeniu liczby miejsc pracy. Wśród najważniejszych postulatów dotyczących działań na rynku pracy autorzy strategii wymieniają Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy identyfikowanymi w oparciu o badania i analizy tego rynku Wspieranie procesów restrukturyzacyjnych Zwiększanie dostępu do zatrudnienia Do głównych postulatów należy także wspomaganie rozwoju przedsiębiorczości, szczególnie promocja samozatrudnienia, ponieważ firmy mikro oraz małe i średnie najszybciej i najbardziej efektywnie tworzą miejsca pracy. Zapisanie postulatów natury społecznej w Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego spowodowało, że kwestie społeczne zajmują ważne miejsce we wszystkich opracowywanych dokumentach programujących rozwój regionu na najbliższe lata. Stąd obecność problemów rynku pracy w dolnośląskiej części Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego programującego sposób wykorzystania Europejskich Funduszy Strukturalnych oraz w kolejnych dokumentach na lata 2007-2013 tj. Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki i Regionalnych Programach Operacyjnych. 10

Nierozwiązane problemy natury społecznej szczególnie problemy dotyczące rynku pracy hamują tempo rozwoju regionalnego i stanowią barierę ograniczającą wzrost jakości życia mieszkańców województwa. Jest to zatem sfera szczególnie wrażliwa, wymagająca umiejętnego zaplanowania i przeprowadzenia działań, które regionalnej społeczności przyniosą trwałe, pozytywne efekty. Kluczem do sukcesu w tym przypadku jest właśnie odpowiednie planowanie, oparte na dokładnej analizie zmian zachodzących na rynku pracy w ostatnich latach oraz dobór działań stanowiących strategiczną odpowiedź na ujawnione problemy rynku pracy. Zmiany jakie zachodzą obecnie powodują istotne przekształcenia szeroko rozumianej struktury bezrobocia zarówno w skali województwa jak i powiatów. Pociąga to za sobą potrzebę zweryfikowania dotychczasowych prognoz i konieczność nowego spojrzenia na potrzeby lokalnych rynków pracy, między innymi z punktu widzenia określenia sposobu udzielenia im pomocy w ograniczaniu bezrobocia, zwłaszcza poprzez podnoszenie jakości zasobów pracy. Złożony charakter problemów związanych z rynkiem pracy implikuje konieczność zidentyfikowania procesów zachodzących na regionalnym rynku, szczególnie w aspekcie diagnozy oczekiwań pracodawców. Zadaniem analiz, których wyniki zamieszczono w niniejszym opracowaniu była próba określenia profesji, które z punktu widzenia potencjalnych pracodawców byłyby najbardziej pożądane na lokalnych rynkach pracy, a także próba wskazania tych branż, w których tkwi potencjał wzrostu i których specyfika może uzasadniać decyzje co do kierunków kształcenia przyszłych pracowników. W badaniach prowadzonych w ramach Projektu silny nacisk położono na identyfikację zmian zachodzących obecnie na rynku pracy. Wiele uwagi poświęcono stanowi i kondycji przedsiębiorstw. Wykorzystując badania ankietowe firm zaktualizowano wiedzę na temat tendencji zmian na rynku pracy obserwowanych z punktu widzenia przedsiębiorców. Ważnym elementem wnioskowania zawartym w niniejszej publikacji były informacje dotyczące struktury bezrobocia, oczekiwań pracodawców oraz plany inwestycyjne firm. Informacje te pozwoliły na wyrobienie sobie poglądu na temat pojemności i charakteru zasobów pracy będących aktualnie do dyspozycji rynku, a także umożliwiły ocenę strony popytowej rynku pracy. Tylko systematyczne badania struktury zapotrzebowania na kompetencje zawodowe i ponadzawodowe, daje możliwość dopasowania programów nauczania w szkołach zawodowych i uczelniach do rzeczywistych potrzeb rynku pracy. Aby poziom oraz ukierunkowanie edukacji zawodowej były dobrane odpowiednio do lokalnej specyfiki, należy przeanalizować informacje pochodzące z wielu źródeł. Niezwykle istotne było zidentyfikowanie specyficznych cech rynku pracy w poszczególnych podregionach województwa dolnośląskiego, a nawet powiatach. 11

Istotną wskazówką dla doboru kierunku edukacji szkolnej jak i akademickiej jest zawarta w opracowaniu identyfikacja zawodów deficytowych (dla każdego powiatu oddzielnie). Posiadanie kwalifikacji w zawodach, w których więcej jest ofert pracy niż bezrobotnych, w oczywisty sposób zwiększa szanse na znalezienie zatrudnienia. Konsekwencją analizowania różnych czynników wpływających na charakter lokalnych rynków pracy i w konkluzji wniosków płynących z przeprowadzonych analiz przedstawionych w publikacji, jest zaproponowanie instytucjom rynku pracy publicznym jak i niepublicznym, szkołom i publicznym placówkom kształcenia ustawicznego, niepublicznym instytucjom szkoleniowym jak i szkołom zawodowym, poradniom psychologicznopedagogicznym realizacji projektów dopasowanych do potrzeb lokalnego rynku pracy. Projektów opartych na wynikach aktualnych badań w pełni adekwatnych do zmieniającej się sytuacji na rynku pracy. 12

Europejski Fundusz Społeczny PRIORYTET 2 WZMOCNIENIE ROZWOJU ZASOBÓW LUDZKICH W REGIONACH DZIAŁANIE 2.1 ROZWÓJ UMIEJĘTNOŚCI POWIĄZANY Z POTRZEBAMI REGIONALNEGO RYNKU PRACY I MOŻLIWOŚCI KSZTAŁCENIA USTAWICZNEGO W REGIONIE Część pierwsza Statystyczna analiza regionalnego rynku pracy Autorzy: Joanna Krupowicz, Dorota Kwiatkowska-Ciotucha, Urszula Załuska Jolanta Kowal, Tomasz Rólczyński 13

Wstęp Opracowanie prezentuje wyniki badań prowadzonych w ramach projektu badawczego pt. Regionalne badanie rynku pracy finansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz z budżetu Państwa w ramach działania 2.1 Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Projekt realizowany był w okresie wrzesień 2005 r. grudzień 2007 r. na terenie województwa dolnośląskiego. Prace prowadzone w ramach projektu obejmowały analizy wyników trzech fal badania panelowego przeprowadzonego na reprezentatywnej próbie ok. 2 tysięcy przedsiębiorstw z terenu Dolnego Śląska oraz analizę regionalnego rynku pracy prowadzoną w oparciu o dostępne dane statystyczne z lat 2004 2007. Badanie miało na celu wskazanie zróżnicowania przestrzennego i czasowego regionalnego rynku pracy województwa dolnośląskiego. W rozdziale pierwszym przedstawiono analizę regionalnego rynku pracy województwa dolnośląskiego oraz dokonano diagnozy sytuacji na regionalnym rynku pracy w latach 2004 2007. Rozdział ten powstał w oparciu o dostępne dane statystyczne pochodzące ze źródeł publicznych służb zatrudnienia w regionie oraz z Głównego Urzędu Statystycznego. W rozdziale szczegółowo opisano potencjał społeczno gospodarczy regionu. Wiele uwagi poświecono uwarunkowaniom demograficznym, aktywności zawodowej ludności oraz szkolnictwu ponadgimnazjalnemu w regionie. Analizy prowadzono zarówno na poziomie całego województwa dolnośląskiego, jego czterech naturalnych podregionów: wrocławskiego, miasta Wrocławia, legnickiego i jeleniogórsko wałbrzyskiego, jak i poszczególnych powiatów. Kolejnym problemem poruszanym w rozdziale była analiza bezrobocia na regionalnym i lokalnych (powiatowych i w ramach podregionów) rynkach pracy. W pracy przedstawiono strukturę bezrobocia w regionie, podregionach i powiatach z uwzględnieniem cech demograficznych i zawodowych mieszkańców. Przedstawiono również analizę ofert pracy rejestrowanych w powiatowych urzędach pracy regionu. Trzecim zagadnieniem podjętym w rozdziale jest prezentacja regionu z punktu widzenia potencjału działających na jego terenie podmiotów gospodarczych. Przedstawiono tu przede wszystkim strukturę podmiotów gospodarczych w podregionach według kryterium formy prawnej oraz dynamikę zmian liczby podmiotów w poszczególnych powiatach województwa w okresie objętym badaniem, tj. w latach 2004 2007. W rozdziale drugim, który poświęcony jest analizie zatrudnienia w powiatach województwa dolnośląskiego, analizy prowadzone były w oparciu o wyniki badania panelowego przedsiębiorców przeprowadzonego w ramach projektu badawczego pt. Regionalne badanie rynku pracy finansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz z budżetu Państwa w ramach działania 2.1 Zintegrowanego Programu 14

Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Badania przeprowadzone zostały przez firmę Pentor SA metodą wywiadu bezpośredniego przy użyciu kwestionariusza w ramach trzech fal: pierwsza fala czerwiec lipiec 2006 r., druga fala październik grudzień 2006 r., trzecia fala kwiecień czerwiec 2007 r. Zasięgiem terytorialnym badanie obejmowało wszystkie powiaty województwa dolnośląskiego. W badaniu udział wzięły przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 9 osób. Przebadano panel 2013 respondentów (przedstawicieli kierownictwa) zatrudnionych w wylosowanych przedsiębiorstwach. Badaniem objęto 26 powiatów, 3 miasta wydzielone i 115 gmin. Zachowano przy tym reprezentatywność na poziomie województwa. W rozdziale przedstawiono założenia ogólne badania przedsiębiorców, z podaniem struktury badanej próby uwzględniającej m.in. takie cechy jak powiat, w którym funkcjonuje, wielkość przedsiębiorstwa, sekcja działalności według Polskiej Klasyfikacji Działalności. Szczegółowa analiza wyników badania ankietowego została podzielona na trzy obszary: wybrane aspekty działalności ekonomicznej firm, politykę zatrudnienia oraz bilans zatrudnienia. W ramach aspektów ekonomicznych analizowano pytania ankiety dotyczące m.in. ogólnej sytuacji firmy, wykorzystania potencjału produkcyjnego, perspektyw rozwoju branży działalności oraz zmian poziomu przychodów ze sprzedaży. Analizowano wyniki wszystkich trzech fal badania panelowego z uwzględnieniem kryterium wielkości firmy, podziału terytorialnego oraz sekcji działalności. W analizie polityki zatrudnienia w firmach przedstawiono strukturę zatrudnionych w badanych firmach z uwzględnieniem płci i wykształcenia pracujących, adekwatność zatrudnienia w stosunku do potrzeb firmy oraz wskazano główne przyczyny, zdaniem respondentów ankiety, trudności w znalezieniu pracowników. Szczegółowo omówiono zwolnienia i przyjęcia pracowników w poszczególnych powiatach województwa w okresie objętym badaniem. Analizę prowadzono na poziomie przedsiębiorstwa. Ostatnim punktem rozdziału jest analiza ruchu zatrudnienia w badanym okresie. Przedstawiono bilans zatrudnienia zarówno na poziomie firm, jak i osób pracujących. Rozdział trzeci poświęcono charakterystyce i analizie struktury zatrudnienia w województwie dolnośląskim. W oparciu o wyniki analiz prowadzonych na podstawie badania panelowego przedsiębiorców zaprezentowano trzy opracowania problemowe zorientowane na ważkie aspekty regionalnego rynku pracy. Dla stwierdzenia zależności między analizowanymi zmiennymi wykorzystano zaawansowane metody statystyczne, w tym przede wszystkim narzędzia analizy danych jakościowych oraz metody wielowymiarowej analizy porównawczej. Pierwsze opracowanie tematyczne dotyczy pożądanych w opiniach pracodawców kompetencji pracowników określonych grup zawodowych. Przedstawiono prezentowane w literaturze przedmiotu podejścia do zagadnienia kompetencji oraz zaprezentowano wyniki badań odnosząc się do drugiej i trzeciej fali badania panelowego. 15

Na podstawie wypowiedzi i ocen pracodawców zaobserwowano pewne tendencje i przybliżono stereotypy idealnych pracowników w opiniach menedżerów w poszczególnych grupach zawodowych (na poziomie wielkich grup zawodowych). Charakterystyczne jest, że pracodawcy przy ocenie istotności kompetencji we wszystkich grupach zaznaczali jako najważniejsze niezbędne i pożądane kompetencje miękkie, a więc umiejętności psychospołeczne. Drugie z prezentowanych opracowań tematycznych dotyczyło sytuacji i perspektyw rozwoju zawodowego kobiet na rynku pracy województwa dolnośląskiego. W opracowaniu przedstawiono zarówno wyniki badań ankietowych przedsiębiorców, jak i odniesiono się do szerszych badań prowadzonych w ramach Europejskiej Bazy Gospodarstw Domowych (ECHP). Ostatnim opracowaniem tematycznym jest bardzo interesująca próba wykorzystania wielowymiarowej analizy porównawczej jako narzędzia oceny zróżnicowania sytuacji powiatów województwa dolnośląskiego. Na podstawie wyników badań ankietowych przedsiębiorców pokuszono się o zrobienie rankingu powiatów województwa dolnośląskiego w oparciu o zaproponowany autorski miernik syntetyczny. Podjęto również próbę klasyfikacji firm w poszczególnych powiatach wykorzystując do tego celu metodę Twosteps Cluster Analysis. Zaprezentowane w pierwszej części opracowania wnioski z badań są interesujące i można wykorzystać je w prowadzeniu polityki gospodarczej, regionalnej, edukacyjnej, szkoleniowej oraz w formułowaniu długoterminowych strategii rozwojowych w tych obszarach. 16

Rozdział 1. ANALIZA REGIONALNEGO RYNKU PRACY WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO. Diagnoza sytuacji na regionalnym rynku pracy w latach 2004-2007 1.1. Potencjał społeczno-gospodarczy regionu 1.1.1. Podział terytorialny Według stanu na dzień 1 stycznia 2007 r. województwo dolnośląskie jest jednym z 16 województw Polski. W porównaniu z rokiem poprzednim liczba jednostek na wszystkich poziomach podziału terytorialnego regionu nie zmieniła się. Rys. 1.1. Podział terytorialny województwa dolnośląskiego. Stan w dniu 1 I 2007 r. 17

Województwo dolnośląskie, obejmując obszar 19947 km 2, pod względem powierzchni zajmuje 7 lokatę w kraju. Rysunek 1.1 prezentuje podział terytorialny województwa według stanu na dzień 1 stycznia 2007 roku. W porównaniu z rokiem poprzednim w województwie nie zaszły istotne zmiany w powierzchni jednostek terytorialnych. Natomiast w stosunku do 2005 roku powierzchnia województwa zmniejszyła się o 1 km 2. Podział terytorialny województwa dolnośląskiego obejmuje: 4 podregiony, 26 powiatów, 3 miasta na prawach powiatu, 169 gmin. 1.1.2. Uwarunkowania demograficzne 1.1.2.1. Struktura ludności według miejsca zamieszkania Województwo dolnośląskie pod względem liczby ludności zajmuje 5 lokatę w kraju. Na koniec 2006 r. na terytorium województwa mieszkało 2882,3 tys. osób, tj. 7,6% ogółu ludności kraju. W tabeli 1.1 przedstawiono stan liczby ludności oraz jej zmiany w województwie i podregionach w latach 2004-2006. Tabela 1.1. Ludność według podregionów i miejsca zamieszkania w latach 2004-2006 Ludność (stan na dzień 31 XII) Dynamika Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2005 2006 w osobach rok 2004 =100 Województwo dolnośląskie ogółem 2893055 2888232 2882317 99,8 99,6 miasta 2053442 2052094 2042653 99,9 99,5 wieś 839613 836138 839664 99,6 100,0 Podregion jeleniogórsko-wałbrzyski ogółem 1321635 1316297 1309277 99,6 99,1 miasta 888189 888042 881980 100,0 99,3 wieś 433446 428255 427297 98,8 98,6 Podregion legnicki ogółem 498247 497497 496518 99,8 99,7 miasta 354254 353650 351660 99,8 99,3 wieś 143993 143847 144858 99,9 100,6 Podregion wrocławski ogółem 436905 438506 441892 100,4 101,1 miasta 174731 174470 174383 99,9 99,8 wieś 262174 264036 267509 100,7 102,0 Podregion m. Wrocław ogółem 636268 635932 634630 99,9 99,7 Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Dolnośląskiego 2005, 2006. Wrocław: Urząd Statystyczny. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2006 r. Warszawa: GUS. Obliczenia własne. W 2006 roku w stosunku do 2004 roku liczba ludności województwa zmniejszyła się o 10738 osób, czyli o 0,4%. Spośród 4 podregionów województwa jedynie w podregionie wrocławski odnotowano wzrost liczby ludności o 4987 osób, czyli o 1,1%. Wzrost ten wynikał ze wzrostu liczby ludności wiejskiej tego podregionu (o 5335 osób, tj. o 2,0%). Spadki liczby ludności obserwowano w miastach regionu i podregionów (o 0,2 0,7 %). 18

2500 Gęstość zaludnienia i wskaźnik urbanizacji w podregionach województwa dolnośląskiego w 2006 roku 120 w osobach na km 2 2000 1500 1000 500 100 80 60 40 20 % 0 Wojew ództw o dolnośląskie Podregion jeleniogórskow ałbrzyski Podregion legnicki Podregion wrocławski Podregion m. Wrocław 0 gęstość zaludnienia wskaźnik urbanizacji Rys. 1.2. Gęstość zaludnienia i wskaźnik urbanizacji w podregionach województwa dolnośląskiego w 2006 roku. Źródło: Obliczenia własne na podstawie Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2006 r. Warszawa: GUS. Gęstość zaludnienia w województwie jest wysoka na 1 km 2 przypadało 144 osoby (co daje 3 lokatę w kraju). W miastach mieszkało 70,9% ludności regionu (jest to najwyższy wskaźnik po województwie śląskim). W 2006 r. najniższą gęstością zaludnienia (86 osób na km 2 ) i najniższym wskaźnikiem urbanizacji (39,5%) charakteryzował się podregion wrocławski. Natomiast w podregionie m. Wrocław na 1 km 2 przypadało 2166 osób (por. rys. 1.2). 1.1.2.2. Struktura ludności według płci i wieku Struktura ludności województwa została scharakteryzowana za pomocą piramid według płci i wieku. Rysunek 1.3 przedstawia piramidy w 2006 roku dla całego regionu oraz z uwzględnieniem podziału miasta-wieś. Cechą charakterystyczną dla obrazowanych struktur była w całym regionie najliczniejsza grupa wieku 20-24 lat licząca 250,1 tys. osób, a kolejną co do liczebności była grupa wiekowa 50-54 lata (252,0 tys. osób). Liczne grupy wieku 45-49 i 50-54 lata obejmują osoby urodzone w okresie powojennego wyżu demograficznego, natomiast osoby w wieku 20-24 i 25-29 lat to roczniki osób urodzonych w okresie echa powojennego wyżu. W miastach regionu dominowały osoby w wieku 50-54 lata (184,3 tys. osób), natomiast na wsiach najliczniejszą grupę wiekową tworzyły osoby w wieku 20-24 lata (75,0 tys. osób). 19

Charakterystyczne są również wyrwy dotyczące grupy wiekowej 60-64 lata (roczniki urodzone w czasie II wojny światowej) oraz 35-39 lat (roczniki z niżu demograficznego). Uwagę zwraca również wąska podstawa piramid, czyli mało liczna grupa dzieci w wieku 0-4 lata. Kobiety stanowiły prawie 52,0% ogółu ludności województwa, a na 100 mężczyzn przypadało ich 108. Wyraźna nadwyżka kobiet nad mężczyznami występowała w miastach regionu, gdzie na 100 mężczyzn przypadało 111 kobiet, a ich udział w ogóle ludności miejskiej wynosił 52,7%. Na wsiach regionu proporcje płci były raczej zachowane (współczynnik feminizacji wynosił 102, a udział kobiet 50,4%). Proporcje płci nie były zachowane zwłaszcza w grupach wiekowych 60 lat i więcej, gdzie zdecydowanie przeważały kobiety nad mężczyznami. Taka sytuacja występowała bez względu na miejsce zamieszkania. W całym regionie obserwuje się przewagę kobiet nad mężczyznami w grupach wiekowych 55-59 lat i kolejnych (w grupach tych wskaźniki feminizacji przekraczają wartość przeciętną populacji), podczas gdy w miastach taka przewaga pojawia się już w grupie 50-54 lata i kolejnych, a na wsiach dopiero w grupie 60-64 lata i kolejnych. Charakterystyczna sytuacja pojawiła się w miastach regionu, gdzie wyraźna nadwyżka kobiet nad mężczyznami występowała w grupach wiekowych 45-49 i 50-54 lata, podczas gdy na wsiach regionu w tych grupach wiekowych przeważali mężczyźni. Rysunek 1.4 przedstawia piramidy według płci i wieku dla podregionów województwa. W podregionie jeleniogórsko-wałbrzyskim i legnickim obserwuje się wyraźną dominację grup wiekowych 50-54 lata oraz 20-24 lata, natomiast w podregionie wrocławskim i m. Wrocław dominują osoby w wieku 20-24 i 25-29 lat. W podregionie jeleniogórsko-wałbrzyskim występuje nadwyżka kobiet nad mężczyznami w grupach wiekowych od 45 roku życia, jest znacząca przewaga w grupach wiekowych 55-59 lat i kolejnych. W podregionie legnickim nadwyżka kobiet występuje w grupach wiekowych od 40 roku życia, a znacząca od 50 roku życia. W podregionie wrocławskim liczebna przewaga kobiet pojawia się w grupach od 55 roku życia, a znacząca jest to przewagą od 60 roku życia. W podregionie m. Wrocław nadwyżka kobiet pojawia się w grupie wiekowej od 40 roku życia, przy czym znacząca jest w grupie wiekowej 50-54 lata i kolejnych. Nadwyżka obserwowana jest również w grupach wiekowych 20-24 i 25-29 lat, co jest wynikiem napływu migracyjnego osób podejmujących naukę w szkołach wyższych. 20

80-84 70-74 60-64 Ludność w województwie dolnośląskim według płci i wieku w 2006 r. mężczyźni kobiety wiek w latach 50-54 40-44 30-34 20-24 10-14 0-4 lat -140000-100000 -60000-20000 20000 60000 100000 140000 osoby Ludność w miastach województwa dolnośląskiego według płci i wieku w 2006 r. 80-84 70-74 60-64 mężczyźni kobiety wiek w latach 50-54 40-44 30-34 20-24 10-14 0-4 lat -100000-80000 -60000-40000 -20000 0 20000 40000 60000 80000 100000 osoby Ludność na wsiach województwa dolnośląskiego według płci i wieku w 2006 r. 80-84 70-74 60-64 mężczyźni kobiety wiek w latach 50-54 40-44 30-34 20-24 10-14 0-4 lat -40000-20000 0 20000 40000 osoby Rys. 1.3. Ludność według płci, wieku i miejsca zamieszkania w woj. dolnośląskim w 2006 r. Źródło: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2006 r. Warszawa: GUS. 21

Ludność w podregionie jeleniogórsko-wałbrzyskim według płci i wieku w 2006 r. Ludność w podregionie legnickim według płci i wieku w 2006 r. 80-84 mężczyźni kobiety 80-84 mężczyźni kobiety 70-74 70-74 60-64 60-64 50-54 50-54 wiek w latach 40-44 30-34 wiek w latach 40-44 30-34 20-24 20-24 10-14 10-14 0-4 lat -60000-40000 -20000 0 20000 40000 60000 osoby 0-4 lat -30000-20000 -10000 0 10000 20000 30000 osoby Ludność w podregionie wrocławskim według płci i wieku w 2006 r. Ludność w podregionie m. Wrocław według płci i wieku w 2006 r. 80-84 mężczyźni kobiety 80-84 mężczyźni kobiety 70-74 70-74 60-64 60-64 50-54 50-54 wiek w latach 40-44 30-34 wiek w latach 40-44 30-34 20-24 20-24 10-14 10-14 0-4 lat -20000-10000 0 10000 20000 osoby 0-4 lat -40000-30000 -20000-10000 0 10000 20000 30000 40000 osoby Rys. 1.4. Ludność według płci, wieku i miejsca w podregionach województwa w 2006 r. Źródło: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2006 r. Warszawa: GUS. Obliczenia własne. Badanie rynku pracy regionu wymagało uwzględnienia w analizie struktury ludności według ekonomicznych grup wieku, tj. trzech grup: wieku przedprodukcyjnego (0-17 lat), produkcyjnego (18-59 lat - kobiety i 18-64 lata mężczyźni) oraz poprodukcyjnego (60 lat i więcej kobiety i 65 lat i więcej mężczyźni). Uwzględniono podział ludności w wieku produkcyjnym na dwie grupy: ludność w wieku mobilnym (18-44 lata) i ludność w wieku niemobilnym (45-59 lat kobiety i 45-64 lata mężczyźni). W strukturze ludności według wyżej wymienionych grup ekonomicznych zasadnicze znaczenie ma grupa ludności w wieku produkcyjnym, ponieważ tworzy tzw. potencjalne zasoby pracy oraz grupa ludności w wieku przedprodukcyjnym, którą należy traktować jako źródło przyszłych zasobów pracy. W tabeli 1.2 przedstawiono liczbę ludności według ekonomicznych grup wieku oraz jej dynamikę w województwie i podregionach w latach 2004-2006. Na rysunku 1.5 przedstawiono strukturę ludności według ekonomicznych grup wieku w podregionach województwa dolnośląskiego w 2006 roku. Uwzględniono podział ludności w wieku produkcyjnym na dwie grupy: ludność w wieku mobilnym (18-44 lata) i ludność w wieku niemobilnym (45-59 lat kobiety i 45-64 lata mężczyźni). 22

Tabela 1.2. Ludność według podregionów i ekonomicznych grup wieku w latach 2004-2006 Ludność (stan na dzień 31 XII) Dynamika Wyszczególnienie 2004 2006 2006 2005 2006 w osobach rok 2004 =100 Województwo dolnośląskie w wieku przedprodukcyjnym 563453 546461 531839 97,0 94,4 produkcyjnym 1883806 1894695 1897543 100,6 100,7 poprodukcyjnym 445796 447076 452935 100,3 101,6 Podregion jeleniogórsko-wałbrzyski w wieku przedprodukcyjnym 262265 253123 244774 96,5 93,3 produkcyjnym 848699 853042 852983 100,5 100,5 poprodukcyjnym 210671 210132 211520 99,7 100,4 Podregion legnicki w wieku przedprodukcyjnym 105796 102679 99904 97,1 94,4 produkcyjnym 327939 329635 329790 100,5 100,6 poprodukcyjnym 64512 65183 66824 101,0 103,6 Podregion wrocławski w wieku przedprodukcyjnym 96836 94400 92715 97,5 95,7 produkcyjnym 282035 285712 289562 101,3 102,7 poprodukcyjnym 58034 58394 59615 100,6 102,7 Podregion m. Wrocław w wieku przedprodukcyjnym 98556 96259 94446 97,7 95,8 produkcyjnym 425133 426306 425208 100,3 100,0 poprodukcyjnym 112579 113367 114976 100,7 102,1 Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Dolnośląskiego 2005,2006. Wrocław: Urząd Statystyczny. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2006 r. Warszawa: GUS. Obliczenia własne. Struktura ludności w podregionie jeleniogórsko-wałbrzyskim według ekonomicznych grup wieku w 2006 r. Struktura ludności w podregionie legnickim według ekonomicznych grup wieku w 2006 r. 16,2% 13,5% 38,4% 39,9% 65,1% 66,4% 18,7% 26,7% 20,1% 26,5% przedprodukcyjnym poprodukcyjnym produkcyjnym mobilnym niemobilnym przedprodukcyjnym poprodukcyjnym produkcyjnym mobilnym niemobilnym Struktura ludności w podregionie wrocławskim według ekonomicznych grup wieku w 2006 r. Struktura ludności w podregionie m. Wrocław według ekonomicznych grup wieku w 2006 r. 13,5% 18,1% 40,8% 41,4% 65,5% 67,0% 21,0% 24,8% 14,9% 25,6% przedprodukcyjnym poprodukcyjnym produkcyjnym mobilnym niemobilnym przedprodukcyjnym poprodukcyjnym produkcyjnym mobilnym niemobilnym Rys. 1.5. Struktura ludności według ekonomicznych grup wieku w podregionach województwa dolnośląskiego w 2006 roku Źródło: Obliczenia własne na podstawie Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2006 r. Warszawa: GUS. W roku 2006 w stosunku do roku 2004 w województwie dolnośląskim zwiększyła się populacja osób w wieku produkcyjnym (o 13737 osób, czyli o 0,7%) oraz osób w wieku poprodukcyjnym (o 7139 osób, czyli o 1,6%), natomiast zmniejszyła się grupa osób w wieku przedprodukcyjnym (o 31614 osób, czyli o 5,6%). W podregionie jeleniogórsko-wałbrzyskim 23

zaobserwowano największy spadek populacji osób w wieku przedprodukcyjnym (o 6,7%), a w podregionie wrocławskim największy wzrost populacji osób w wieku produkcyjnym (o 2,7%). W podregionach wzrastała również liczba osób w wieku poprodukcyjnym, największy wzrost wystąpił w podregionie legnickim (o 3,6%). W latach 2004-2006 wartości wskaźników struktury nie zmieniły się. W regionie w 2006 roku osoby w wieku produkcyjnym stanowiły 65,8% ogółu ludności, więcej niż w całym kraju (64,2%). Osoby w wieku mobilnym stanowiły 39,7% ludności regionu (porównywalnie z całym krajem), a osoby w wieku niemobilnym 26,1% (w Polsce 24,2%). W województwie udział osób w wieku poprodukcyjnym był taki sam jak w Polsce i wynosił 15,7%, jednocześnie niższy był udział ludności młodej (w województwie wynosił 18,5%, a w kraju 20,1%). Wśród podregionów województwa wyróżnia się m. Wrocław, gdzie największy udział 67,0% stanowi ludność w wieku produkcyjnym, przy jednoczesnym najmniejszym udziale osób w wieku przedprodukcyjnym 14,9%. Podregion legnicki cechuje wysoki odsetek osób w wieku produkcyjnym 66,4% i równocześnie wysoki odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym 20,1%. W podregionie wrocławskim obserwuje się najwyższy udział osób młodych 21,0%, a także najmniejszy udział osób w wieku niemobilnym 24,8%. Zróżnicowanie struktur ludności według ekonomicznych grup wieku w podregionach województwa dolnośląskiego jest konsekwencją różnych struktur ludności w powiatach podregionów. Na rysunku 1.6 przedstawiono strukturę ludności według ekonomicznych grup wieku w powiatach i podregionach województwa dolnośląskiego w 2006 roku. Uwzględniono podział ludności w wieku produkcyjnym na dwie grupy: ludność w wieku mobilnym (18-44 lata) i ludność w wieku niemobilnym (45-59 lat kobiety i 45-64 lata mężczyźni). W podregionie jeleniogórsko-wałbrzyskim powiaty: jeleniogórski grodzki i wałbrzyski cechowały się najniższym spośród powiatów podregionu udziałem osób w wieku przedprodukcyjnym (15,9% i 16,9%) oraz najwyższym udziałem osób w wieku poprodukcyjnym (18,3% i 18,2%). Wysoki był też udział osób w wieku niemobilnym (28,4% i 27,5%). Powiaty: bolesławiecki i złotoryjski cechowały się wysokim odsetkiem osób w wieku przedprodukcyjnym (20,6% i 20,2%) oraz niskim udziałem osób w wieku poprodukcyjnym (14,3% i 13,6%). Podobnie sytuacja wyglądała w powiecie lwóweckim. Dodatkowo w powiatach tych występował wysoki udział osób w wieku mobilnym (38,3-40,2%). W podregionie legnickim duży potencjał ludzki tkwi w powiatach: polkowickim, górowskim i głogowskim, gdzie występuje wysoki udział osób w wieku przedprodukcyjnym, mobilnym (odpowiednio 22,9%, 23,2%, 20,1% oraz 41,3%, 38,7%, 40,4%), 24

Struktura ludności podregionu jeleniogórsko-wałbrzyskiego według ekonomicznych grup wieku w 2006 roku złotoryjski 9199 18338 11898 6206 zgorzelecki 18350 36985 24792 13995 ząbkowicki 13360 26712 17992 11040 wałbrzyski 31040 68650 50569 33430 świdnicki 30427 62547 42489 24767 strzeliński 8783 17344 11044 6963 lwówecki 9805 18373 12546 7185 lubański 11415 21855 15081 8525 kłodzki 30297 62472 45337 27930 kamiennogórski 9143 17866 11872 7353 jeleniogórski - ziemski 11836 24407 17847 9621 jeleniogórski - grodzki 13764 32309 24567 15863 jaworski 10264 20428 13627 7651 dzierżoniowski 18830 39682 27784 18321 bolesławiecki 18261 35379 22191 12670 0% 20% 40% 60% 80% 100% Wiek przedprodukcyjny Wiek produkcyjny mobilny Wiek produkcyjny niemobilny Wiek poprodukcyjny Struktura ludności podregionu legnickiego według ekonomicznych grup wieku w 2006 roku polkowicki 14032 25235 14625 7257 lubiński 20487 42112 29434 13469 legnicki - ziemski 10769 20913 13653 7766 legnicki - grodzki 19111 41640 28594 15841 górowski 8448 14126 8765 5125 głogowski 17580 35451 24751 9888 0% 20% 40% 60% 80% 100% Wiek przedprodukcyjny Wiek produkcyjny mobilny Wiek produkcyjny niemobilny Wiek poprodukcyjny Struktura ludności podregionu wrocławskiego i m. Wrocław według ekonomicznych grup wieku w 2006 roku wrocławski - grodzki 94446 262786 162422 114976 wrocławski - ziemski 21694 42702 25521 13631 trzebnicki 16460 31478 19293 10368 średzki 10314 20089 11961 6989 oławski 14150 28985 18583 9504 oleśnicki 21862 42333 24976 14167 milicki 8235 14590 9051 4956 0% 20% 40% 60% 80% 100% Wiek przedprodukcyjny Wiek produkcyjny mobilny Wiek produkcyjny niemobilny Wiek poprodukcyjny Rys. 1.6. Struktura ludności według ekonomicznych grup wieku w powiatach województwa dolnośląskiego w 2006 roku Źródło: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2006 r. Warszawa: GUS. 25

przy jednoczesnym niskim odsetku osób w wieku poprodukcyjnym (odpowiednio 11,6%, 14,1% i 11,3%). Powiaty podregionu wrocławskiego są pod tym względem do siebie podobne i cechują się niższym niż w województwie odsetkiem osób w wieku poprodukcyjnym i niemobilnym, a wyższym udziałem osób w wieku przedprodukcyjnym i mobilnym. Z kolei powiat wrocławski grodzki cechował się niskim udziałem osób w wieku przedprodukcyjnym (14,9%), co więcej najniższym spośród wszystkich powiatów województwa, a jednocześnie wysokim odsetkiem osób w wieku poprodukcyjnym (18,1%) najwyższym spośród powiatów województwa. Niekorzystne zmiany w populacji osób w wieku przedprodukcyjnym i w wieku poprodukcyjnym mają swój wyraz we wskaźnikach obciążenia demograficznego. Wskaźniki obciążenia wyrażają relację liczby osób w wieku przedprodukcyjnym do liczby osób w wieku produkcyjnym oraz relację liczby osób w wieku poprodukcyjnym do liczby osób w wieku produkcyjnym. W tabeli 1.3 przedstawiono wskaźniki obciążenia w podregionach województwa z latach 2004-2006. Tabela 1.3. Wskaźnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym w podregionach województwa dolnośląskiego w latach 2004-2006 Lata Wskaźnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym przez ludność w wieku przedprodukcyjnym poprodukcyjnym nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Województwo dolnośląskie 2004 29,9 23,7 53,6 2005 28,8 23,6 52,4 2006 28,0 23,9 51,9 Podregion jeleniogórsko-wałbrzyski 2004 30,9 24,8 55,7 2005 29,7 24,6 54,3 2006 28,7 24,8 53,5 Podregion legnicki 2004 32,3 19,7 51,9 2005 31,1 19,8 50,9 2006 30,3 20,3 50,6 Podregion wrocławski 2004 34,3 20,6 54,9 2005 33,0 20,4 53,5 2006 32,0 20,6 52,6 Podregion m. Wrocław 2004 23,2 26,5 49,7 2005 22,6 26,6 49,2 2006 22,2 27,0 49,3 Źródło: Obliczenia własne na podstawie Rocznik Statystyczny Województwa Dolnośląskiego 2005,2006. Wrocław: Urząd Statystyczny. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2006 r. Warszawa: GUS. 26

W badanym okresie 2004-2006 w regionie i podregionach obserwuje się spadek wartości ogólnych wskaźników obciążenia demograficznego ludności (tj. obciążenia ludności w wieku produkcyjnym przez ludność w wieku nieprodukcyjnym), a także wskaźników obciążenia ludnością w wieku przedprodukcyjnym (por tab. 1.3). O ile w przypadku ogólnych wskaźników obciążenia można takie zmiany interpretować jako korzystne, to w przypadku wskaźników obciążeń przez ludność młodą taka zmiana jest niekorzystna i jest wyrazem zmniejszania się populacji osób młodych. Obserwowany również wzrost wartości wskaźników obciążeń ludnością w wieku poprodukcyjnym należy traktować jako niekorzystny, co świadczy o wzroście populacji osób starszych. W 2006 roku w województwie na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadały 52 osoby w wieku nieprodukcyjnym (tabela 1.3). Sytuacja w tym względzie była nieco lepsza niż w całej Polsce, bowiem wskaźnik dotyczący kraju wynosił 56. Najwyższą wartość wskaźnika obserwuje się w podregionie jeleniogórsko-wałbrzyskim oraz podregionie wrocławskim (odpowiednio 54 i 53 osoby w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym). Niekorzystne jest obciążenie przez ludność w wieku poprodukcyjnym występujące w podregionie m. Wrocław oraz podregionie jeleniogórsko-wałbrzyskim (odpowiednio 27 i 25 osób w wieku poprodukcyjnym przypada na 100 osób w wieku produkcyjnym). Wskaźnik obciążenia ludnością młodą (czyli w wieku przedprodukcyjnym) w podregionie m. Wrocław (22 osoby) jest najniższy wśród podregionów i mniejszy niż w całym województwie. Wyższe wartości wskaźników obciążenia przez ludność w wieku przedprodukcyjnym obserwowano na wsiach niż w miastach regionu i podregionów. Wynika to z mniejszego udziału osób w wieku produkcyjnym oraz większego udziału osób w wieku przedprodukcyjnym na terenach wiejskich niż miejskich. Na rysunku 1.7 przedstawiono wskaźniki obciążenia ludności w wieku produkcyjnym przez ludność w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym w powiatach województwa dolnośląskiego na koniec 2006 roku. Wartości wskaźników potwierdzają zaobserwowane zmiany w strukturze ludności powiatów. Korzystną sytuację w obciążeniu ludności w wieku produkcyjnym przez ludność w wieku przedprodukcyjnym można wskazać wtedy, gdy wysoka wartość wskaźnika wynika przede wszystkim z wysokiego udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym. Tylko w 2 powiatach (jeleniogórskim ziemskim oraz złotoryjskim) z 16 powiatów podregionu jeleniogórsko-wałbrzyskiego wskaźnik obciążenia przez ludność w wieku nieprodukcyjnym nie przekroczył 52%, czyli średniej wojewódzkiej. Najwyższe wartości tego wskaźnika odnotowano na koniec 2006 roku w powiatach: strzelińskim, dzierżoniowskim, kamiennogórskim, lwóweckim i ząbkowickim (55). W powiatach tego podregionu wartości 27

Wskaźnik obiążenia ludności w wieku produkcyjnym przez ludność w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym w podregionie jeleniogórsko-wałbrzyskim w 2006 r. złotoryjski zgorzelecki ząbkowicki wałbrzyski świdnicki strzeliński lwówecki lubański kłodzki kamiennogórski jeleniogórski - ziemski jeleniogórski - grodzki jaworski dzierżoniowski bolesławiecki 30 30 30 26 29 31 32 31 28 31 28 24 30 28 32 21 23 25 28 24 25 23 23 26 25 23 28 22 27 22 0 10 20 30 40 50 60 przedprodukcyjnym poprodukcyjnym % Wskaźnik obiążenia ludności w wieku produkcyjnym przez ludność w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym w podregionie legnickim w 2006 r. wołowski 31 25 polkowicki 35 18 lubiński 29 19 legnicki - ziemski 31 22 legnicki - grodzki 27 23 górowski 37 22 głogowski 29 16 0 10 20 30 40 50 60 70 przedprodukcyjnym poprodukcyjnym % Wskaźnik obiążenia ludności w wieku produkcyjnym przez ludność w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym w podregionie wrocławskim i m. Wrocław w 2006 r. wrocławski - grodzki 22 27 wrocławski - ziemski 32 20 trzebnicki 32 20 średzki 32 22 oławski 30 20 oleśnicki 32 21 milicki 35 21 0 10 20 30 40 50 60 przedprodukcyjnym poprodukcyjnym % Rys. 1.7.Wskaźniki obciążenia ekonomicznego w powiatach województwa dolnośląskiego w 2006 roku Źródło: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2006 r. Warszawa: GUS. 28