Proces S¹dowy wg Adama Mickiewicza i Szymona Konarskiego Nie dbam jaka spadnie kara: Mina, Sybir, czy kajdany, Zawsze ja wierny poddany Pracowaæ bêdê dla cara W minach, kruszec kuj¹c m³otem, Pomyœlê, ta mina szara, To elazo z niego potem Zrobi ktoœ topór na cara * * * Narodowe klêski Przetopione w mym sercu przez trucizny jady Pe³zaj¹ w duszy mojej jak szkodliwe gady I tocz¹ pierœ tu³acza jak robactwo zgni³e, Które wypada rojem na œwie ¹ mogi³ê Panie! Za co ja cierpiê, i tak cierpiê jeszcze Uchwyci³eœ miê w srogie cierpieñ ludu kleszcze I drêczysz, i mordujesz jak okrutn¹ mijê, Co kijem przygnieciona kurczy siê i wije Mo e i ten raz jeszcze, Panie, miê próbujesz? Mo e za piek³o w yciu niebo mi gotujesz? Ja pojdê szukaæ ludzi, co bluÿnili Tobie, Co, jak Chrystus na krzy u ludzkoœæ w sercu czuli I nie mog¹c ich zbawiæ, ludzkoœci¹ siê struli Ja Ci bluÿni³em, Panie, bluÿnierstwem tu³acza, Lecz gdzie o przysz³oœæ kraju, o ³zy bratnie chodzi, Tam lepszy ten, co bluÿni, ni ten, co rozpacza, Tam i cia³o, i duszê potêpiæ siê godzi * * * Na Spotkania Polskojêzycznych Zespo³ów Teatralnych do Bielska przyjecha³ ten Zespó³ wraz z dwoma innymi z terenu Zwi¹zku Radzieckiego, ale zaprezentowa³ widowisko o zupe³nie innym charakterze Spektakl pt Proces S¹dowy, który przedstawili wileñscy artyœci, zaskoczy³ chyba nawet wytrawnych polskich teatromanów Jego autorzy oparli siê na opowiadaniu, wed³ug którego Adam Mickiewicz tu po urodzeniu zosta³ po³o ony na ksiêdze poœwiêconej zawi³oœciom procesu s¹dowego Uznali ponadto, e wszystkie czêœci Dziadów s¹ w³aœnie procesem s¹dowym, w którym Wieszcz wystêpuje jako wielki oskar yciel i Mickiewiczowski dramat uzupe³nili Improwizacj¹ ( Wierszem ostatniej nocy ), napisan¹ w Wilnie, w celi u o o bazylianów tu przed straceniem przez Szymona Konarskiego Tej zaskakuj¹cej interpretacji Dziadów towarzyszy³a nie mniej nieoczekiwana inscenizacja Proces s¹dowy wileñskiego zespo³u zosta³ wystawiony w nieco rozbudowanej konwencji teatru rapsodycznego Liczy siê wiêc w tym spektaklu s³owo, ale te obok niego pojawiaj¹ siê bardzo wymowne symbole Kronika 30 11 6 12 1989 Spektakl p t Proces s¹dowy zwróci³ uwagê przebywaj¹cego w 1988 roku w Wilnie, na goœcinnych wystêpach Jerzego Treli; chêtnie konsultowa³, æwiczy³ z m³odymi adeptami Polskiego Studia Teatralnego 31

Spektakl Proces S¹dowy wg Dziadów Adama Mickiewicza oraz Wiersza Ostatniej Nocy Szymona Konarskiego Na zdjêciu Edward Kiejzik i Edmund Sztengier Spektaklis Teismo procesas pagal Adomo Mickevièiaus Vëlines ir Ðimono Konarskio Paskutinës nakties eilëraðtá Nuotrakoje Edvardas Kiejzik ir Edmundas Ðtengier 32

Spektakl Proces S¹dowy wg Dziadów Adama Mickiewicza oraz Wiersza Ostatniej Nocy Szymona Konarskiego Rok 2009 Spektaklis Teismo procesas pagal Adomo Mickevièiaus Vëlines ir Ðimono Konarskio Paskutinës nakties eilëraðtá 2009 metai 33

34

Alicja Tryk Dobry Duch Teatru Pojawi³a siê w Studio w 1988, w trakcie przygotowañ do spektaklu pt Proces s¹dowy wg Dziadów Adama Mickiewicza i Wiersza Ostatniej Nocy Szymona Konarskiego Pilnie poszukiwaliœmy fachowej pianistki Alicja Tryk, wyk³adowczyni Wileñskiej Dziesiêcioletniej Szko³y Muzycznej im Balysa Dvarionasa (klasa fortepianu) okaza³a siê nieocenionym skarbem Po Procesie S¹dowym w jej opracowaniu muzycznym (oraz wykonaniu) Studio wyda³o szereg spektakli, ciesz¹cych siê du ym rezonansem: Labirynt wg utworów Czes³awa Mi³osza, Wigilia w Usolu, Rozbite Stado i in Uczy³a aktorów dramatycznych œpiewu, czuwa³a nad czystym wykonaniem pieœni z XVI i XVII w w w jednym z ostatnich przedstawieñ Studia Preliminaria peregrynacji do Ziemi Œwiêtej JO Ksiêcia Radziwi³³a Sierotki wg Juliusza S³owackiego Jej przyjaÿñ i wspó³praca z tym Zespo³em trwa ju ponad 20 lat Obecnie Alicja Tryk pracuje nad opraw¹ muzyczn¹ i wykonaniem utworów Fryderyka Chopina w nowym prapremierowym spektaklu Polskiego Studia Teatralnego w Wilnie pt Chochochochochopin Artystycznie wra liwa, pogodna, ³agodna, wymagaj¹ca Urodzony pedagog Dobry Duch Teatru, do którego zaanga owa³a tako uzdolnion¹ muzycznie córkê Dorotê 35

36

Labirynt wg Czes³awa Mi³osza Ja temu przedstawieniu w wydaniu wilnian pt Labirynt przys³uchiwa³em siê teraz z ogromnym zainteresowaniem i muszê powiedzieæ, e odbiera³em to z uczuciem satysfakcji, ale i niezwyk³ej, zarówno intelektualnej, jak te profesjonalnej przyjemnoœci Nie spodziewa³em siê tak sprawnego wykonania To, o czym teraz mówiê nie wyp³ywa bynajmniej z kurtuazyjnych wzglêdów Zatopiony by³em w s³uchaniu Oceniam to ze strony fachowej, jako ktoœ, kto przez blisko piêædziesi¹t lat gra³ na scenie Dla mnie to by³o bardzo piêkne prze ycie i jestem z tego ogromnie zadowolony Jecha³em tutaj z bardzo mieszanymi uczuciami Z czym ja tu bêdê mia³ do czynienia? Mi³osz i amatorski zespó³? No bo gdyby to by³ W³adys³aw Syrokomla, Maria Konopnicka czy Wincenty Pol to wiadomo Ale Mi³osz! A w tym przedstawieniu wszystko jest i z Apokalipsy, i ze wspomnieñ Mi³osza bardzo prywatnych, i z poezji, i z utworów napisanych proz¹ Du e wra enie na mnie zrobi³a tak e ta propozycja plastyczna nad wszystkim, co siê dzia³o na scenie panowa³a ta siedz¹ca Prz¹dka symbol Ziemi, ycia, tej Nici, która ca³y czas siê wije Wszystkie tu w¹tki zosta³y poruszone, a wszystkie zosta³y tak jakoœ bardzo ³adnie podane Spodziewa³em siê te od tej strony profesjonalnej wiêkszej tremy wykonawców Wiem przecie, jaki trud podjêli I to, e po raz pierwszy znaleÿli siê na takiej du ej scenie No i e zagrali w Teatrze na Pohulance to te ma swoje symboliczne znaczenie S³owem, Czes³aw Mi³osz w wileñskim wydaniu ogromnie mnie usatysfakcjonowa³ Serdecznie gratulujê aktorom tego zespo³u Nie chcê stwarzaæ adnych iluzji, ale tak sobie w sercu powiedzia³em, e po powrocie do Polski muszê coœ takiego za³atwiæ, eby ten spektakl zosta³ jednak u nas pokazany I nie tylko jako ciekawostka Bo jest to coœ wiêcej Na pewno w Polsce znajdzie siê sporo ludzi, którzy chcieliby to us³yszeæ Chcia³bym bardzo, eby zobaczono ten spektakl w Warszawie Bardzo chcê, eby sam Czes³aw Mi³osz o tym siê dowiedzia³, o pochlebnej o tym spektaklu opinii Nie bêdê tu skromny, je eli powiem, e niech chocia by i o mojej opinii Bo ja, przepraszam, nie by³em tu widzem tym z przypadku, fachowcem wszak jestem Osobiœcie znam dobrze pana Czes³awa Mi³osza Wiêc mam zamiar go powiadomiæ Na razie takiego przedsiêwziêcia teatralnego, które by³oby prób¹ sklejenia ca³oœci jego twórczoœci nikt w Polsce nie zrobi³ Tak e ta inscenizacja ma prawo pierwszeñstwa To prawdziwa prapremiera Aktor Andrzej Sczepkowski w rozmowie z Alwid¹ A Bajor; Kurier Wileñski, 20 kwietnia 1991 r 37

38

J estem ogromnie zaszczycony, e mog³em przyjechaæ na jubileusz 30-lecia tego zespo³u Nasze kontakty rozpoczê³y siê dwa lata temu Nawi¹za³em je zapraszaj¹c ten Zespó³ na I Spotkania Polskojêzycznych Zespo³ów Teatralnych, które odby³y siê w 1989 roku w Bielsku i Krakowie W tym roku niew¹tpliwie na te spotkania znowu zaproszê ten Zespó³ z jego prapremierow¹ sztuk¹ p t Labirynt wg Czes³awa Mi³osza Jest to niezwykle piêkny, m¹dry spektakl Bardzo mi siê podoba³ Jestem pod jego urokiem emocjonalnym, intelektualnym, historycznym, myœlê, e i etnograficznym, bo i ten nurt te tam zauwa y³em Ale najwspanialszy jest w nim nurt metafizyczny, czyli filozofia tego spektaklu Jestem wiêc pod du ym urokiem tego przedstawienia Ogromnie siê cieszê, e zostanie ono zaprezentowane na II Spotkaniach Polskojêzycznych Zespo³ów Teatralnych w Bielsku Bia³ej Wiem, e Zespó³ mia³ du ¹ tremê przed tym spektaklem Wcale siê temu nie dziwiê Bo to jest bardzo trudny temat Ale ju pocz¹wszy od scenariusza wszystko jest tu niezwyk³e U ywam tylko tego okreœlenia, poniewa zawarte jest w nim wszystko A wiêc niezwykle zawodowo zosta³ zrobiony scenariusz Poza tym niezwykle piêknie poprowadzeni aktorzy Spektakl o niezwyk³ej sile intelektualnej, emocjonalnej, o przepiêknej plastyce, ruchu scenicznym Jest w tym przedstawieniu niezwyk³a dyscyplina aktorów, uwra - liwienie na piêkno tego, co mówi¹, ale i myœl¹ równoczeœnie, co mówi¹ I to jest bardzo cenne Jestem ogromnie rad, bo jeszcze wczeœniej przedstawienie tego Zespo³u, które zaprezentowa³ on na I Polskojêzycznych Spotkaniach Polskojêzycznych Zespo³ów Teatralnych Proces s¹dowy wg Dziadów Adama Mickiewicza i Wiersza ostatniej nocy Szymona Konarskiego odnios³o w Polsce ogromny sukces By³ to najlepszy spektakl tych Spotkañ Labirynt jest to taki spektakl, e powinno siê go pokazaæ w Rzeczypospolitej To nie jest spektakl, którego mo na siê wstydziæ Ten zamys³ scenariusza, ta niezwykle konsekwentna re yseria, ten nastrój, klimat, tempo, rytm tego przedstawienia! Bo e, daj, eby w wielu, wielu innych przedstawieniach na naszych scenach tak by³o jak w tym wileñskim Nie, ja, uchowaj Bo e, nie mówiê tego wiedziony na pasku jakichœ sentymentów, czy te zwyk³ej kurtuazji dlatego, na przyk³ad, e jestem goœciem Wilna Nie Po prostu takie jest moje zdanie na ten temat Proszê mi wierzyæ, e jestem daleki od tanich komplementów Wrêcz s³ynê z tego, e jestem surowy i ostry w os¹dach Z rozmowy Alwidy A Bajor z dyrektorem naczelnym i artystycznym Pañstwowego Teatru Polskiego w Bielsku Bia³ej Wac³awem Jankowskim; Kurier Wileñski ; 10 maja 1991 r 39

Po spektaklu Labirynt Od lewej: re yser Lilija Kiejzik, Czes³aw Mi³osz, aktorzy Miros³aw Juchniewicz i Robert Polakowski Po spektaklio Labirintas Ið kairës: reþisierë Lilija Kiejzik, Èeslovas Miloðas, aktoriai Miroslavas Juchnieviè ir Robertas Polakovski Czes³aw Milosz wrêcza kwiaty re yser Liliji Kiejzik Èeslovas Miloðas áteikia gëles reþisierei Lilijai Kiejzik 40

2czerwca 1992 Labirynt w wydaniu wileñskim obejrza³ w Teatrze na Pohulance Czes³aw Mi³osz: Ja, owszem, coœ o tym czyta³em w prasie Nie bardzo sobie wyobra a³em, jak to siê uk³ada w ca³oœæ Labirynt Niektóre rzeczy spodoba³y mi siê w nim bardzo, niektóre mniej Bardzo mi siê spodoba³a ta pani, która œpiewa³a piosenkê o porcelanie i ogrodach Bardzo siê dziwi³em, s³uchaj¹c szczególnie tych ogrodów Dlatego, e nigdzie w Polsce nigdy nie s³ysza³em tak dobrej interpretacji To znaczy chodzi mi o wczucie siê w ducha wiersza, w ducha muzycznego tego wiersza Ona to bardzo dobrze wykona³a Ja zreszt¹, od razu po spektaklu, kiedy wszed³em na scenê uœciska³em j¹ za to serdecznie i powiedzia³em jej to Jak siê ta pani z tego polskiego zespo³u nazywa? - Krystyna Grusznis Z zawodu fizyk matematyk -A wiêc chcia³bym jeszcze coœ o tej piosence powiedzieæ Otó kiedy napisa³em ten wiersz, a by³o to w Warszawie, za okupacji niemieckiej próbowa³em go zaœpiewaæ I mia³em tak¹ bardzo zbli on¹ do tej, w której œpiewa³a pani Krystyna Grusznis swoj¹ melodiê w g³owie No i zaœpiewa³em tê melodiê Witoldowi Lutos³awskiemu Lutos³awski wys³ucha³ i powiedzia³: Hm Wyrazi³eœ to bardzo prostymi œrodkami Rozeœmia³em siê Bo mnie w³aœnie o tê prostotê chodzi³o Z rozmowy Alwidy A Bajor z Czes³awem Mi³oszem; Kurier Wileñski ; 12 czerwca 1992 Krystyna Grusznis (obecnie Krystyna Kamiñska) 41

42

Jaryna J I Kraszewskiego odrodzenie Teatru Jubileusz 40 lecia W2001 roku, po d³u szej przerwie (Zespó³ zosta³ pozbawiony lokalu w Klubie Medy ków) Teatr wznowi³ dzia³alnoœæ Jubileusz 40 lecia uczczono prapremier¹ Jaryny Józefa Ignacego Kraszewskiego (adaptacja, inscenizacja Alwida A Bajor, re yseria Lilija Kiejzik) Jaryna nie cieszy³a siê tak¹ popularnoœci¹ czytelnicz¹ jak Ulana i Ostap Bondarczuk, mia³a jednak za ycia pisarza piêæ wydañ Pisanie jej ukoñczy³ Kraszewski w czerwcu 1849 roku, drukiem ukaza³a siê u Zawadzkiego w Wilnie w 1850 W pierwszych wydaniach nosi³a skomplikowany tytu³: Jaryna (Ostap Bondarczuk) Czêœæ II Drugie wydanie znów równoczeœnie z Ostapem Bondarczukiem, ukaza³o siê w Wilnie u Zawadzkiego w 1855 By³o to, jak zaznaczono w karcie tytu³owej: wydanie drugie, poprawne Zachowa³ siê rêkopis Kraszewskiego znajduje siê obecnie w Bibliotece Litewskiej Akademii Nauk w Wilnie Wydanie wileñskie z 1855 roku, oznaczone jako drugie poprawne, nosi wyraÿnie œlady interwencji autora Z biegiem lat powieœæ Jaryna posz³a w zapomnienie Prapremiera Jaryny w wydaniu Polskiego Studia Teatralnego w Wilnie odby³a siê 4 maja 2001 w Teatrze na Pohulance Œwiêtowano dwa okr¹g³e jubileusze: 150 rocznicê wydania w Wilnie Jaryny i 40 lecie Polskiego Studia Teatralnego W roli Jaryny wyst¹pi³a Ma³gorzata Jezulewicz, Ostapa Marek Pszczo³owski W pozosta³ych: Janinia Lipniewicz, Marek Kubiak, Edward Kiejzik, Pawe³ Klimaszewski, Krystyna Klemiato, Andrzej Girdzijewski, Jolanta Butkiewicz, Robert Aliukonis, Pawe³ Pietrusiewicz, Pawe³ Giedwid, Dorota Bartoszewicz, Andrzej Korolow, Iwona Girdzijewska 43

Na wileñskiej ulicy wg poezji K I Ga³czyñskiego i in poetów wileñskich Leszno, 2004 rok Vilniaus gatvelëmis pagal K I Galèinskio ir kitø Vilniaus poetø kûrybà Leðno, Lenkija, 2004 metai 44

Pod rêkê z Ga³czyñskim Konstanty Ildefons Ga³czyñski jest jednym z ulubionych autorów Polskiego Studia Teatralnego w Wilnie Czêsto, z ró nych okazji grywany Przedstawienie poetycko muzyczne pt Na wileñskiej ulicy wg jego utworów poetyckich nie schodzi z teatralnego afisza Premiera Na wileñœkiej ulicy w re yserii Liliji Kiejzik odby³a siê w 2003 Przedstawienie prezentowano na Miêdzynarodowym Festiwalu Teatralnym Wilno na skrzy owaniu kultur (Wilno, 2003) na Festiwalu Kresy 2003, na Rzeszowskim Festiwalu Œwiatowe Spotkania Teatrów Polonijnych na Podkarpaciu (2003), na Festiwalu Miêdzynarodowym Region Leszno w Europie 2004 Utwory K I Ga³czyñskiego w³¹czono tako do programu poetycko muzycznego pt Miasto, które ³¹czy, poœwiêconego 85 rocznicy Niepodleg³oœci Polski oraz 50 rocznicy œmierci K I Ga³czyñskiego (re Lilija Kiejzik) Udzia³ w imprezie wzi¹³ ³ódzki Teatr Faktu i Publicystyki (listopad 2003) Szczêœcie w Wilnie Na wileñskiej ulicy - tak-to-tak! Gierwazeñku Na có to nam przysz³o, kochana? Po wileñskiej ulicy - tak-to-tak, Protazeñku! saniami trzeba pêdziæ od rana Jakby by³o nie dosyæ, e przez wiecznoœæ, przez wiecznoœæ œwieciæ bêd¹ obr¹czki na rêku a tu jeszcze serdecznoœæ, okiennice, bezpiecznoœæ: i dzwoneczki: dziñ-dziñ, Gierwazeñku W tym Wilnie bêdziesz ró ¹, w tym Wilnie matk¹ z m³odu Ej, woÿnico, zatrzymaj swe konie! Znam domek: drzwi w ulicê, a okna od ogrodu, a w ogrodzie rosn¹ dwie jab³onie W 2004 r w Domu Kultury Polskiej w Wilnie odby³o siê spotkanie cz³onków Polskiego Studia Teatralnego z córk¹ poety Kir¹ Ga³czyñsk¹ WejdŸmy do domu: zwyk³y œwiecznik holenderski paraduje nad sto³em, przy którym siê jada; œwiecznik ten s³u y³ jeszcze u mego pradziada i jego troski z³oci³ swym œwiat³em anielskim, z dziada na ojca przeszed³ Czasem sobie marzê, e moja córka œwiecznik ten wnukom przeka e - to opis domu poety w Aninie pod Warszaw¹ Córka Kira mia³a naonczas zaledwie roczek Ale wczeœniej Ga³czyñski zamieszka³ w Wilnie By³ w swoim domu zielonym Konstantym, a jego ona srebrn¹ Natali¹ W 1934 w Wilnie we fraszce O naszym gospodarstwie napisa³: O, zielony Konstanty, o, srebrna Natalio! Ca³a wasza wieczerza dzbanuszek z konwali¹; wokó³ dzbanuszka skrzacik chodzi z halabard¹, broda siwa, lecz dobrze splamiona musztard¹, widaæ, podjad³, a wyœcie przejedli i fanty o, Natalio zielona, o, srebrny Konstanty! Œlub z Natali¹ de domo Awa³ow wzi¹³ w 1930 w Warszawie Potem bêdzie Berlin, placówka dyplomatyczna W 1933 przybyli do Wilna Mistz Konstanty wspó³- 45

Spektakl Na wileñskiej ulicy Restauracja Sakwa Spektaklis Vilniaus gatvelëmis Restoranas Sakwa Agnieszka Rawdo Marcin Zoruba i Patrycja Bluj 46

pracuje tu z radiem, drukuje wiersze w S³owie i Kurierze Wileñskim, bierze aktywny udzia³ w Œrodach Literackich kontynuuje swoj¹ autokreacjê poety weso³ka, dowcipnisia Œrody Literackie odbywa³y siê w murach bazyliañskich w Celi Konrada, zwanej te Klubem Dyskutantów Na Ostrobramskiej 9 piekli siê Klub Dyskutantów, miel¹ nazwiska: Marks, Sorel, Vilfredo Pareto Rzucam gromy na Klub, Klub pyta: - Czego chcesz w Klubie, balwierzu holandzkich chmur, bezu yteczny poeto? - napisze w swych Elegiach Wileñskich w 1934 Jego wieczory autorskie, popisy na Œrodach Literackich by³y na ustach ca³ego miasta Sugestywne, musuj¹ce jak niektóre wina, mocne jak ów koniak, który wymienia poeta w jednym ze swych wierszy Œwietna recytacja Tak nie recytuje aden aktor; aden nie umia³by wyjœæ tak doskonale poza swoje szablony Œwietny recytator, e w teatrze takiego nie znajdziesz Wyprawia³ na Œrodzie rzeczy, e niech siê w ³okcie ugryz¹ ci, co nie przyszli Czarowa³ Œmieszy³, tumani³, przestrasza³ S³owo i muzyka Gest G³os torakalny, zstêpuj¹cy uwodzicielski Gra Narkotyk pisa³ na ³amach Kuriera Wileñskiego (16 02 1934) znany krytyk Józef Maœliñski Poeta i aktor w jednej osobie musia³ przecie kiedyœ trafiæ na deski sceniczne powojennego Wilna Sypa³y siê, niczym rogu obfotoœci Wierse Ga³czyñskiego w Wilnie i wileñsko romantycznej tradycji literackiej W³asnym nak³adem Ga³czyñski wyda³ w Wilnie poemat Ludowa zabawa Niepoprawny ekscentryk, poeta ³obuz piêknie wspó³pracowa³ z Hank¹ Ordonówn¹, dla której w 1935 roku napisa³ wiersz Buty szewca Szymona Œladów tych butów i ich w³aœciciela tropi¹ obecnie aktorzy Polskiego Studia Teatralnego w Wilnie Tropi¹ na Zarzeczu, gdzie mieszka³ zielony Konstanty, tropi¹ na zebraniach, wiecach przedwyborczych Buty szewca Szymona to rzecz skrojona na miarê pe³nego spektaklu poetycko muzycznego, z którym wyst¹pili w plenerze, na wileñskim Zarzeczu 7 sierpnia 2010 W roli Szewca Szymona wyst¹pi³ Edward Kiejzik, pozostali cz³onkowie zespo³u w wyznaczonych im przez Ga³czyñskiego rolach: Czeladników, Aptekarzy, blaszanych szyldów Malarzy, Zdunów, Poetów, Bab i Dzieci Szczególnego uroku przydali wprowadzeni tu Œwiêci Kryspin (Daniel Jezulewicz) i Kryspinian (Grzegorz Jakowicz) patroni szewców, których atrybutem s¹ Buty Tekst umuzyczni³y Agnieszka Rawdo i Agata Gornatkiewicz Spektakl wyre yserowa³a Lilija Kiejzik Ten Teatr Studio (czy Studio Teatralne co na jedno wychodzi) zrzesza g³ównie ludzi m³odych i bardzo m³odych Co nie oznacza, e bardzo gniewnych Zdarza siê, i z tradycyjnego pude³ka sceny id¹ w Wilno tropem swych ulubionych autorów Mickiewicza, S³owackiego, Kraszewskiego, Mi³osza, Ga³czyñskiego A najwdziêczniejszym cicerone bywa najczêœciej w³aœnie On Mistrz Konstanty W poszukiwaniu butów Szymona na wileñskim Zarzeczu spotkali grupê Wilnian egnaj¹cych siê z bliskimi przed podró ¹ za chlebem A wiêc z mety mini spektakl z repertuaru Pana Konstantego Ildefonsa A ktoœ tam z nich, kto nie zechce siê bawiæ w za chlebem, wymknie siê pod Ostr¹ Bramê, by przyjrzeæ siê tam biednemu Szarlatanowi na podmostku, jak to przed wojn¹, panie, czyni³ ten ³obuz, ten Mistrz, Zielony Konstanty W przedstawieniu pt Buty Szewca Szymona udzia³ wziêli: Edward Kiejzik Szewc Grzegorz Jakowicz, Daniel Jezulewicz Anio³owie Jacek Orszewski G eg ó³ka Tomasz Naganowicz Agitator Jolanta Butkiewicz-Sza³kowska Czerwona Gwiazda ucja Gornatkiewicz Niebieska Gwiazda Miros³awa Naganowicz ó³ta Gwiazda Artur Armacki Sprzedawca Szarlatan Agata Gornatkiewicz, Agnieszka Rawdo Wykonanie muzyczne 47

Agnieszka Œnie ko Spektakl Na wileñskiej ulicy Na pierwszym planie Jolanta Sza³kowska Spektaklis Vilniaus gatvelëmis Pirmame plane Jolanta Ðalkovska Spektakl Na wileñskiej ulicy Ostróda 2010 Spektaklis Vilniaus gatvelëmis Ostruda 2010

Spektakl Buty Szewca Szymona na wileñskim zarzeczu Spektaklis Batsiuvio Ðimono batai Vilniaus uþupyje Szaman - Artur Armacki ze spektaklu Buty Szewca Szymona przy Ostrej Bramie Ðamanas Artûras Armackis ið spektaklio Batsiuvio Ðimono batai prie Auðros Vartø

50 S³awomir Mro ek Serenada Slavomiro Mroþeko Serenada

Cztery rzeczy Mro ka S ³awomir Mro ek w b r 2010 obchodzi 80 rocznicê urodzin Prozaik, dramaturg, rysownik, wybitny wspó³czesny pisarz polski Pisa³: Z dwiema walizkami opuœci³em Polskê Ludow¹ Wiedzia³em, od czego odchodzê, ale nie mia³em pojêcia ku czemu Tego zreszt¹ nie wiem do tej pory Emigracja Emigranci Od wieków Ze wszystkich stron œwiata Wygnañcy i dobrowolni w t³umie i w pojedynkê Na kilka lat i na ca³e ycie Potem Mro ek wróci³ W czerwcu 2008 ponownie opuœci³ Kraków; zamieszka³ w Nicei Ze sztukami Mro ka Polskie Studio Teatralne w Wilnie zmierzy³o siê czterokrotnie W 1996 wystawiono Serenadê (re Diana Lachowicz Markiewicz), w 2005 Krawca i w 2007 Zabawê (oba spektakle w re yserii Liliji Kiejzik) Najczêœciej i najchêtniej jest grywana Zabawa w Wilnie, w objeÿdzie i na zagranicznych wystêpach (Niemcy, Ukraina, Polska) Zabawa to jeden z arcydramatów Mro ka Trzech parobków rozpaczliwie poszukuje zabawy, która to oznacza, w najprostszej wyk³adni, a jest ich wiele, jakiekolwiek ywe ycie Niech siê dzieje cokolwiek, co by nam sens istnienia da³o, zdaj¹ siê mówiæ bohaterowie tej gêstej w znaczenia sztuki, bardzo œmiesznej, a przez to nies³ychanie smutnej, jakby powiedzia³ Wyspiañski Obiecaliœcie nam zabawê, krzycz¹, prosz¹, p³acz¹ parobcy, ale nikt im nie odpowiada, zabawy nie ma i pewnie nie bêdzie Parobcy, czyli my, mieszkañcy dziwnej krainy miêdzy Bugiem, a Odr¹, którym obiecano dobr¹ zabawê w œwietlane jutro, cudowny ustrój, prawdziwe ycie (Tadeusz Nyczek) W 2009 Zespó³ da³ premierê Domu na granicy w re yserii Liliji Kiejzik Spektakl by³ grany na IV Wileñskich Spotkaniach Teatralnych Scen Polskich Dlaczego pisarz pisze? Sto razy s³ysza³em to pytanie, dwadzieœcia razy odpowiedzia³em (osiemdziesi¹t razy wykrêci³em siê od odpowiedzi) Pytanie mo e siê wydaæ niem¹dre, jak to: Dlaczego ogórek nie œpiewa?, albo m¹dre, jak to: Jaki jest sens istnienia? Wzglêdnie niem¹dre jak pytanie o sens istnienia, a m¹dre jak pytanie o niemuzykalnoœæ ogórka Odpowiedzi mo e byæ mnóstwo Dla zarobku Bo woli pisaæ, ni czytaæ Bo mu w duszy gra Z nudów eby siê wyró niæ eby pouczyæ, rozerwaæ, wychowaæ, zirytowaæ albo siê przypodobaæ, eby spe³niæ funkcjê klasow¹ Czy mam wyliczaæ dalej? Osobiœcie nie interesuje mnie, dlaczego piszê Dosyæ mam k³opotów z samym pisaniem Raczej zainteresowa³oby mnie pytanie: dlaczego nie piszê? Œciœlej: dlaczego czasem ju nie chce mi siê pisaæ tak, jak chcia³o siê dawniej? Gdzie ten œwiêty dreszcz w zetkniêciu rêki z piórem, pióra z papierem Rêki m³odzieñczej Gdzie jest to uczucie, e ju za chwilê otworzy siê œwiat w³aœciwy, œwiat prawdziwy Pióro jak wytrych, a w pancernej kasie (t¹ kas¹ jest WSZYSTKO) le y od niepamiêtnych czasów sekret Sam Pan Bóg go tam schowa³, a teraz patrzy bezsilnie, jak siê dobieram do jego sekretu O m³ody, a potem ju coraz mniej m³ody pisarzu (S³awomir Mro ek Pisarz, aba, Alchemik ) * * * W pi¹tek w Wilnie na scenie Domu Kultury Polskiej odby- ³a siê premiera spektaklu Zabawa wed³ug S³awomira Mro - ka w wykonaniu Polskiego Studia Teatralnego w Wilnie Zabawa to historia trzech bohaterów pragn¹cych za- 51

Spektakl S³awomira Mro ka Krawiec Na zdjêciu Edward Kiejzik Slavomir Mroþeko spektaklis Siuvëjas Nuotraukoje Edvard Kiejzik Scena ze spektaklu Krawiec Na pierwszym planie Edwin Tonojan Scena ið spektaklio Siuvëjas Pirmame plane Edvin Tonojan 52

bawiæ siê za wszelk¹ cenê Ale jak tu siê bawiæ, skoro nie ma zabawy? Zaskakuj¹ce dekoracje to dziwne miejsce, w którym znaleÿli siê bohaterowie Nie ma tu orkiestry ani goœci Nie wiadomo te, co siê tu odby³o czy te mia³o siê odbyæ Czy zabawa w ogóle bêdzie mo liwa? Bohaterowie sztuki staraj¹ siê j¹ wymyœliæ Tak wiêc maj¹ tu miejsce œlub i pogrzeb, przyjaÿñ i nienawiœæ, marzenia i zawód Przekonuj¹ca gra aktorów Studia niezwykle wci¹ga a w pewnym momencie przestaje mieæ znaczenie z amatorskim czy zawodowym teatrem mamy do czynienia Absurdalnoœæ przedstawianej przez Mro ka sytuacji wy³ania na powierzchniê pewne prawdy o ludzkiej egzystencji, które dziêki aktorom odkrywa dla siebie widz Dziêki sprawnej re yserii Lilii Kiejzik publicznoœæ od razu spostrzega to, co odkrywaj¹ bohaterowie sztuki Trójka aktorów Polskiego Studia Teatralnego w Wilnie stanowi tu niezwykle zgrany i autentycznie mocny warsztatowo zespó³, w którym dziêki stosownej re yserii jednoczeœnie zosta³a zachowana indywidualnoœæ ka dego z odtwórców trzech g³ównych ról M³oda publicznoœæ na wileñskiej premierze Zabawy w Domu Kultury Polskiej niezwykle ywo reagowa³a na zawarte w sztuce efekty komiczne Czytelne i zrozumia³e dla wiêkszoœci by³y równie momenty, w których przekazywane by³y okreœlone intelektualne prawdy zapisane w sztuce S³awomira Mro ka, a zinterpretowane przez re yserkê Zarówno dekoracje, oœwietlenie, œcie ka muzyczna spektaklu przygotowanego przez Polskie Studio Teatralne, jak te zawartoœæ emocjonalna, zdolnoœæ i intelektualny potencja³ aktorów stanowi¹ 40 minutowy ca³okszta³t autentycznie dobrej zabawy Polaków portret w³asny, który z pewnoœci¹ mo na poleciæ ka demu Witalis Masenas, Kurier Wileñski, 22 05 2006 ( ) Spektakl odby³ siê w niedzielê, 30 kwietnia, na scenie Domu Kultury Polskiej w Wilnie Lilija Kiejzik re yser i wieloletni opiekun Polskiego Studia Teatralnego siêga po repertuar nie³atwy, w tym dramaty Witkacego i Witolda Gombrowicza, gromadz¹cy na widowni g³ównie m³od¹ publicznoœæ S³awomir Mro ek napisa³ Krawca w 1964 r Utwór zosta³ opublikowany w Dialogu dopiero w 1977 r, natomiast premiera sceniczna mia³a miejsce rok póÿniej Jak napisa³ Konstanty Puzyna to sztuka ani b³aha, ani nieudana, wydaje mi siê jedn¹ z najlepszych sztuk, jakie napisa³ Mro ek miêdzy Tangiem a Emigrantami Chyba nawet najlepsz¹ Sztuka S³awomira Mro ka zosta³a przygotowana przez Polskie Studio Teatralne z okazji jubileuszu 45 lecia zespo³u obchodzonego w ubieg³ym roku Grupa mia³a okazjê zaprezentowaæ ten spektakl, z du ym powodzeniem, tak e w Hamburgu, przed Poloni¹ niemieck¹ W ramach obchodów Dnia Polonii i Polaków za Granic¹ spektakl zosta³ pokazany po raz siódmy Interpretacja wileñskiego zespo³u zdradza plastyczne zami³owania re ysera Liliji Kiejzik Aktorzy zaprezentowali wysoki poziom, jednak na szczególn¹ uwagê zas³uguje gra dwóch m³odych aktorek Wiktorii Juszko i Patrycji Bluj, które wcieli³y siê w postacie Manekinów i choæ by³y to rekwizyty sceniczne ich gra wypad³a niezwykle przejmuj¹co i autentycznie ( ) Anna Cebula, Kurier Wileñski, 03 05 2006 53

Spektakl S³awomira Mro ka Zabawa Na zdjêciu od lewej: Edwin Wasiukiewicz, Marcin Zoruba, Edward Kiejzik Slavomiro Mroþeko spektaklis Pasilinksminimas Nuotraukoje ið kairës: Edvin Vasiukieviè, Martynas Zoruba, Edvard Kiejzik Scena ze spektaklu Zabawa Scena ið spektaklio Pasilinksminimas

Scena ze spektaklu Tadeusza Ró ewicza Kartoteka rozrzucona Scena ið spektaklio Iðmëtyta kartoteka Scena ze spektaklu Tadeusza Ró ewicza Kartoteka rozrzucona Scena ið spektaklio Iðmëtyta kartoteka 58

Szukanie Ró ewicza w muzeum wyobraÿni Kartoteka rozrzucona Spektakl Kartoteki rozrzuconej Tadeusza Ró ewicza powsta³ w ramach wspó³pracy Polskiego Studia Teatralnego w Wilnie z Bielañskim Oœrodkiem Kultury w Warszawie (koordynator Gerard Po³o yñski) Premiera Kartoteki w wydaniu wileñskim (re Lilija Kiejzik i Anna Dziedzic) odby³a siê w Warszawie na Festiwalu Kresy 2003 W tym samym 2003 Kartoteka zosta³a zaprezentowana na Festiwalu Œwiatowe Spotkania Teatrów Polonijnych na Podkarpaciu w Rzeszowie, oraz w Le ajsku W 2004 Kartotekê przedstawiono na Dniach Kultury Polskiej w Niemczech W miêdzyczasie by³a grana w Wilnie Zapowiedziany przyjazd Tadeusza Ró ewicza niestety spali³ na panewce z powodu choroby Poety Ró ewicz oddelegowa³ z Wroc³awia swoj¹ asystentkê Mariê Dêbicz Przedstawienie wileñskiej Kartoteki rozrzuconej zdoby³o jej uznanie, o czym tu po spektaklu nie omieszka³a powiadomiæ Mistrza Ró ewicza Szkoda, e nie przyjecha³, porozmawia³oby siê, tyle by³o pytañ Ale w³aœnie tego Ró ewicz unika Z wypowiedzi Roberta Cieœlaka, pracownika naukowego Instytutu Polonistyki i Kulturoznawstwa Uniwersytetu Szczeciñskiego: Blisko dwadzieœcia lat temu, odpowiadaj¹c na moj¹ proœbê o osobiste spotkanie, Ró ewicz napisa³: Proszê mi wierzyæ (wiem, e Pan i tak nie uwierzy ), e taka (osobista) bardzo nawet osobista i d³uga rozmowa nic Panu nie da ( ) Proszê nie czekaæ ode mnie komentarzy i wyjaœnieñ To Pan sam musi szukaæ, myœleæ rozmowy i osobiste spotkania przeszkadzaj¹ w porz¹dnej pracy (tak e naukowej) * * * 20 lutego w Wilnie zespó³ Polskiego Studia Teatralnego mia³ szczêœcie do wdziêcznej widowni rekrutuj¹cej siê przewa nie z m³odzie y Nadto, spektakl ogl¹da³a i przychylnie oceni³a znana koneserka teatru, asystentka Tadeusza Ró ewicza, Maria Dêbicz Ponadto, Kartotece rozrzuconej w wydaniu wileñskim okaza³ dyskretne wyrazy sympatii ambasador RP w Litwie Jerzy Bahr Przyszed³ z cichym zamiarem wywiezienia tej Kartoteki na pokaz do Niemiec Po obejrzeniu spektaklu, pan ambasador ju siê nie kry³ z ujawnieniem swoich planów Wileñska Kartoteka rozrzucona w maju br pojedzie do Niemiec Powinszowa Zespo³owi opiekuñczych skrzyde³ Gratulacje tako wypada z³o yæ ca³ej trupie aktorskiej i jej kierowniczce za zmaterializowanie na scenie tej sztuki, bêd¹cej (trzeba to przyznaæ) twardym do zgryzienia orzechem ( ) W spektaklu u yto niezwykle prostych œrodków wyrazu artystycznego Ca³a scenografia to zwyk³e (szpitalne) ³ó ko wysuniête na pierwszy plan Mo e ono byæ replik¹ rozœpiewanej bronowickiej chaty, b¹dÿ kaplicy, pod któr¹ Guœlarz przywo³uje z zaœwiatów duchy Na planie ubocznym zwalone buty Aktorzy graj¹ bez obuwia, w prywatnych ubraniach, z wyj¹tkiem ksiêdza Piotra Skargi, przystrojonego w rozwichrzon¹ pelerynê Oszczêdne efekty œwietlne Wyciszona oprawa dÿwiêkowa (jednak czu³e ucho u³owi w niej weso³y æwir banalnego kanarka) W takim klimacie aktorzy s¹ jak na d³oni i wszystko tu tylko od nich zale y Nie os³oni ich aden element scenografii, aden rekwizyt Obsada (14-osobowa) jest znakomicie zgrana z sob¹ Spektakl toczy siê na szybkich obrotach, ka da scena organicznie wyrasta z poprzedniej Œwietne, celne Ró ewiczowskie kwestie nie padaj¹ w pró niê Doskonale bawi siê widownia oraz aktorzy na scenie 59

Edward Kiejzik Scena ze spektaklu Tadeusza Ró- ewicza Kartoteka rozrzucona Na zdjêciu Edward Kiejzik i Marcin Zoruba 60 Scena ið spektaklio Iðmëtyta kartoteka Nuotraukoje Edvard Kiejzik ir Martynas Zoruba

Bez tego zaplecza role pierwszoplanowe, niech i najlepiej zagrane, straci³yby wiele ze swego blasku Edward Kiejzik w roli Bohatera daje znakomity popis gry aktorskiej (Na zapytanie Sekretarki, co ma on w sobie, Bohater odpowiada: Nic Wszystko jest na zewn¹trz A tam (wewn¹trz) s¹ jakieœ twarze, drzewa, ob³oki, umarli ale to wszystko przep³ywa przeze mnie Widnokr¹g jest coraz mniejszy Za innym znów razem mówi: Le ê Szefowie rz¹dów i sztabów pozwolili mi le eæ i patrzyæ w sufit Piêkny, czysty, bia³y sufit Kochani s¹ ci szefowie ) Ten Bohater jest rozszczepiony (albo zwielokrotniony) na mnóstwo innych podobnych mu Bohaterów Jest: Stasiem, W³adkiem, Tadkiem, Kaziem, Piotrusiem, Henrykiem, Wiktorem U Ró ewicza w Kartotece rozrzuconej jest dwóch Bohaterów: Bohater I (Stary) i Bohater II (czterdziestolatek) Odpowiednio Rodzice Bohatera I i Bohatera II W spektaklu wileñskim, z ewidentnego braku obsady mêskiej rzecz zredukowano do jednego Bohatera Podobnych zabiegów dokonano w odniesieniu do postaci Nauczyciela i Dziennikarza, role te graj¹ kobiety Z ról drugoplanowych korzystnie wyró niaj¹ siê Matka (Jolanta Butkiewicz) i Ojciec (Marek Pszczo³owski) Bogatszy arsena³ œrodków artystycznych Jolanta Butkiewicz ods³oni w scenie parlamentu jako Marsza³ek sejmu Natomiast Markowi Pszczo³owskiemu przypadnie w udziale prawdziwa huœtawka psychofizyczna Oprócz Ojca zagra jeszcze: Wujka, ks Piotra Skargê, Myœliciela (Stañczyka) i Marsza³ka Pi³sudskiego Aczkolwiek rola Myœliciela jest niema, Pi³sudskiego ledwo zaznaczona, Skargi krótka jak b³yskawica, to Ojca, a ju w szczególnoœci Wujka wymaga nak³adu wiêkszych œrodków artystycznych, którymi aktor zgrabnie operuje Doskonale jest rozegrany dialog Wujka z Bohaterem Ten niby zag³obowaty Wujek jest tu na dobr¹ sprawê notorycznym Pielgrzymem, Wêdrowcem przez polskie drogi W³aœnie nie Stryjek, ale Wujek Wujek ju od wielu lat w Polsce brzmi pogardliwie; o przezwisko Wujek mo na siê obraziæ, albo pobiæ, posiekaæ siê do ostatniej kropli krwi Zwracaj¹ uwagê udane role Wnuczki (Beata Klemiato) i Sekretarki (Krystyna Klemiato) oraz Goœcia w Kapeluszu (Pawe³ Klimaszewski) i Goœcia w Cyklistówce (Jerzy Jagie³³o) w scenie ilustracji Bohatera, znakomicie wykreowanej, kojarz¹cej siê ze scen¹ Grabarzy w Hamlecie Jerzy Jagie³³o da tak e wspania³y brawurowy popis gry aktorskiej jako Ch³op, bojownik podziemia Wrona w scenie z Podchor¹ ym-bohaterem, Edwardem Kiejzikiem Zrêcznie zbudowano mis-en-scene z sejmem, szumem informacyjnym Szum spe³nia tu po trosze misjê Chocho- ³a (W dzisiejszych realiach z równym powodzeniem móg³by j¹ spe³niæ tak e komputer) Podobno w³aœnie na te sekwencje, zw³aszcza z sejmem niezwykle ywo reagowa³a publicznoœæ w Polsce Wydaje siê jednak, e na gruncie litewskim ta scena z sejmem mo e siê spotkaæ z letni¹ reakcj¹ odbiorcy Bowiem hec takiego gatunku mamy dziœ w nadmiarze, a do znudzenia w naszej wci¹ skrzecz¹cej rzeczywistoœci W spektaklu zrezygnowano z monologu przywo³anego tu Ducha Marsza³ka Pi³sudskiego, a szkoda: jest krwisty, dosadny i przera liwie aktualny Podobnie do minimum zredukowano tekst ks Piotra Skargi (acz plastyczne rozwi¹zanie tej sceny kaznodzieja grzmi swe przestrogi, stoj¹c za ³ó kiem, odwrócony plecami do widowni jest znakomite) Klucza do ducha Kartoteki (jako utworu przede wszystkim) ³atwiej bêdzie znaleÿæ po odœwie eniu sobie znanej, acz nieco przyzapomnianej, lektury A wiêc: Adama Mickiewicza Dziady (wszystkie czêœci, ³¹cznie z I), Juliusza S³owackiego Kordian i Król Duch, Stanis³awa Wyspiañskiego Wesele, Wyzwolenie, Jerzego Krzysztonia Ob³êd W wileñskim przedstawieniu te odniesienia, repliki zaznaczono ledwo dostrzegaln¹ kresk¹ W 1958 roku by³o opowiadanie Tadeusza Ró ewicza Przerwany egzamin stamt¹d (jak mówi Autor) bohater wyszed³ i wszed³ do Kartoteki i po³o y³ siê na ³ó ku, ale jakoœ nikt dot¹d nie zauwa y³, kiedy naprawdê narodzi³ siê Bohater Kartoteki Ze strzêpków tekstów w scenie z lustracj¹ mo na by przypuœciæ, e sta³o siê to w 1949 roku polskim Kartoteka rozrzucona na scenie wileñskiej narodzi³a siê w Anno Domini 2003 M³odemu zespo³owi, jego re yserce Liliji Kiejzik pozostaje tylko yczyæ, by spektakl ten mia³ d³ugie ycie, bowiem treœci i sensy, jakie niesie wydaj¹ siê byæ dobrze obliczone na bardzo d³ug¹ przysz³oœæ Alwida A Bajor, Magazyn Wileñski, 4/2004 61