Aspekt prawny energetyki odnawialnej i energetyki jądrowej dr Leszek Karski UKSW/NFOŚiGW Warszawa 2008 r.
Transformacja gospodarki na niskoemisyjną Powiązanie polityki środowiskowej z polityką energetyczną powoduje, iż zaczynamy mieć coraz bardziej do czynienia z kompleksowym podejściem w zakresie korzystania z paliw, ciepła, czy energii elektrycznej. Energetyka jest sektorem o największym wpływie na jakość powietrza. Dlatego też zarówno w polityce, jak i prawie przywiązuje się istotną wagę do realizacji celów ochrony środowiska we wspomnianym sektorze Obecny poziom rozwoju cywilizacyjnego wymaga transformacji gospodarki z wysokoemisyjnej na niskoemisyjną. Wiąże się to ze stopniowym zmniejszaniem roli energetyki opartej na paliwach kopalnych Bezpieczeństwo energetyczne, czyli zrównoważony rozwój w sektorze energetycznym powoduje potrzebę rozwoju alternatywnych źródeł energii Na pierwsze miejsce wysuwają się energetyka odnawialna oraz energetyka jądrowa
Prawo jako najlepszy instrument realizacji bezpieczeństwa energetycznego Energetykę w najbliższych dekadach czeka szereg niezwykłych wyzwań, które diametralnie zmienią ten sektor. Podstawowe znaczenie posiadają dwa zagadnienia: bezpieczeństwo dostaw oraz ochrona środowiska Oba wspomniane zagadnienia składają się na podstawowy cel obecnej polityki energetycznej w postaci zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego O takiej polityce z pewnością możemy mówić na poziomie wspólnotowym i krajowym. Natomiast wydaje się, iż jest jeszcze za wcześnie na wspólną globalną politykę bezpieczeństwa energetycznego Polityka z kolei wyznacza ramy dla prawodawców. Prawo jest najlepszym instrumentem osiągania celów polityki energetycznej
Poziomy regulacji prawnych Obszary energetyki odnawialnej i jądrowej są uregulowane na trzech poziomach: - międzynarodowym globalnym - międzynarodowym albo ponadnarodowym regionalnym - krajowym
OZE poziom globalny Najistotniejszą regulacją globalną odnosząca się do rozwoju energetyki odnawialnej stanowi Konwencja Klimatyczna, która przyjęta została 9 maja 1992 r. w Nowym Yorku i weszła w życie 21 marca 1994 r. Wspomniana umowa międzynarodowa tworzy fundament dla systemu prawa ochrony klimatu oraz wyznacza długofalowe cele zmierzające do transformacji gospodarki ( co najmniej na kilkadziesiąt lat ) Stabilizacja gazów cieplarnianych jest w obszarze redukcji emisji ściśle powiązana z wprowadzaniem nowych technologii w sektorze energetycznym
Protokół z Kyoto wszedł w życie 16 lutego 2005 Protokół z Kyoto jest kolejnym aktem globalnym, który odnosi się do rozwoju energetyki odnawialnej tym razem bezpośrednio W związku z obowiązkami redukcyjnymi państw wysokorozwiniętych przewidziano szereg instrumentów, wśród których znajdują się: badania, wsparcie, rozwój i wzrost wykorzystania nowych i odnawialnych zasobów energii
Instrumenty Protokołu z Kioto Przeważa ścieżka ograniczenia emisji Zobowiązania dotyczą państw rozwiniętych Ściśle określony przedział czasowy 2008-2012 Rozpoczynają się negocjacje nad post-kioto Dla rozwoju oze są istotne trzy mechanizmy elastyczne: - handel uprawnieniami do emisji ET - mechanizm wspólnych wdrożeń JI - mechanizm czystego rozwoju CDM
OZE - poziom wspólnotowy We wspólnotowym prawie pierwotnym nie istnieją bezpośrednie odniesienia do energetyki odnawialnej Kompetencje do regulowania tego sektora są oparte na art. 3 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską - lit. l prowadzenie polityki środowiskowej oraz lit. u środki w obszarze energetyki ( dalsze regulacje przede wszystkim tytuł XV i tytuł XIX )
Dyrektywa 2001/77/EC Podstawowym aktem odnoszącym się do OZE w prawie wtórnym jest dyrektywa 2001/77/EC z dnia 27 września 2001 r. w sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych. Jak dotychczas jest to swoista konstytucja dla oze w prawie wspólnotowym
OZE poziom krajowy Polski system wsparcia dla energetyki odnawialnej jest przewidziany w szeregu aktach prawnych W Konstytucji nie ma bezpośredniego odwołania się do oze, jednak fundamentalne znaczenie posiada art. 5 Konstytucji odnoszący się do zrównoważonego rozwoju Podstawowym aktem rangi ustawy zwykłej jest Ustawa Prawo energetyczne z dnia 10 kwietnia 1997 r. Akt ten zawiera kompleksową regulację odnoszącą się do energetyki. Został uregulowany między innymi podstawowy instrument wsparcia oze gwarancja pochodzenia, lecz również obowiązek zakupu, wsparcie przy przyłączeniu do sieci, atrybuty energii, koncesja, zawieranie umów, pierwszeństwo wświadczeniu usług przesyłania lub dystrybucji energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych źródłach energii
Inne akty krajowe Ustawa Prawo wodne Ustawa Prawo geologiczne i górnicze Ustawa Prawo ochrony środowiska Ustawa o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji Ustawa o podatku rolnym Ustawa o podatku akcyzowym Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia z dnia 14 sierpnia 2008 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii
EJ poziom globalny Na poziomie globalnym istotną rolę odgrywa powołanie do życia Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA), International Atomic Energy Agency (IAEA). Została ona utworzona w 1957 r. jako autonomiczna agencja Narodów Zjednoczonych. Opiera się na czterech filarach: Stanowi światowe centrum dla naukowej i technicznej współpracy w obszarze pokojowego wykorzystania energii jądrowej, Wspiera państwa w zakresie pokojowego wykorzystania energii jądrowej, Wypracowuje standardy bezpieczeństwa, Przeprowadza weryfikacje użytkowania materiałów i instalacji Ponadto warto wspomnieć o Konwencji wiedeńskiej o odpowiedzialności cywilnej za szkodę jądrową z 21 maja 1963 r. zmienionej protokołem z 12 września 1997 r. Warto również dodać, iż Konwencja klimatyczna wspomina o nowych technologiach w energetyce.
EJ poziom wspólnotowy W traktacie ustanawiającym Europejska Agencję Energii Atomowej kompleksowo uregulowano kompetencje Wspólnoty w obszarze energetyki jądrowej. Traktat Euroatom w art.. 2 nakłada na Wspólnotę szereg uprawnień i obowiązków, takich jak wspieranie badań naukowych, tworzenie jednolitych norm bezpieczeństwa, ułatwianie inwestycji, gwarantowanie regularnych i właściwych dostaw rud i paliw jądrowych, zapewnienie niestosowania materiałów jądrowych do celów innych niż planowane, wykonywanie prawa własności do specjalnych materiałów rozszczepialnych, zapewnienie tworzenia wspólnego rynku materiałów jądrowych, wspieranie pokojowego wykorzystania energii jądrowej poprzez współpracę międzynarodową
EJ - Prawo wtórne W prawie wspólnotowym jest szereg aktów poświeconych energetyce jądrowej, przykładowo: Dyrektywa Rady 89/618/Euratom z dnia 27 listopada 1989 r. w sprawie informowania ogółu społeczeństwa o środkach ochrony zdrowia, które będą stosowane oraz działaniach, jakie należy podjąć w przypadku pogotowia radiologicznego (Dz. Urz. WE L 357 z 07.12.1989, str. 31; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 1, str. 366) Dyrektywa Rady 90/641/Euratom z dnia 4 grudnia 1990 r. w sprawie praktycznej ochrony pracowników zewnętrznych, narażonych na promieniowanie jonizujące podczas pracy na terenie kontrolowanym (Dz. Urz. WE L 349 z 13.12.1990, str. 21, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 1, str. 405, z późn. zm.) Dyrektywa Rady 92/3/Euratom z dnia 3 lutego 1992 r. w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów radioaktywnych między Państwami Członkowskimi oraz do Wspólnoty i poza jej obszar (Dz. Urz. WE L 35 z 12.02.1992, str. 24; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 2, str. 90) Dyrektywa Rady 96/29/Euratom z dnia 13 maja 1996 r. ustanawiającej podstawowe normy bezpieczeństwa w zakresie ochrony zdrowia pracowników i ogółu społeczeństwa przed zagrożeniami wynikającymi z promieniowania jonizującego (Dz. Urz. WE L 159 z 29.06.1996, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 2, str. 291) Dyrektywa Rady 2003/122/Euratom z dnia 22 maja 2003 r. w sprawie kontroli wysoce radioaktywnych źródeł zamkniętych i odpadów radioaktywnych (Dz. Urz. UE L 346 z 31.12.2003, str. 57; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 7, str. 694)
EJ poziom krajowy W Polsce podstawową regulacją rangi ustawy zwykłej jest Ustawa Prawo Atomowe z 29 listopada 2000 r. Akt ten określa między innymi: działalność w zakresie pokojowego wykorzystywania energii atomowej związaną z rzeczywistym i potencjalnym narażeniem na promieniowanie jonizujące od sztucznych źródeł promieniotwórczych, materiałów jądrowych, urządzeń wytwarzających promieniowanie jonizujące, odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego; obowiązki kierownika jednostki organizacyjnej wykonującej tą działalność; organy właściwe w sprawach bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej; zasady odpowiedzialności cywilnej za szkody jądrowe; zasady wypełniania zobowiązań międzynarodowych, w tym w ramach Unii Europejskiej, dotyczących bezpieczeństwa jądrowego, ochrony przed promieniowaniem jonizującym oraz zabezpieczeń materiałów jądrowych i kontroli technologii jądrowych.
Konkluzje Na poziomie międzynarodowym silne wsparcie dla obu sektorów wyrażone w umowach międzynarodowych Poziom regionalny silniejsze wsparcie prawodawcy wspólnotowego dla energetyki jądrowej Poziom krajowy dobry system wsparcia energetyki odnawialnej, natomiast szczątkowa regulacja odnosząca się do energetyki atomowej
Dziękuję za uwagę e-mail: leszek.karski@ieib.edu.pl