URZĄD KOMISJI NADZORU UBEZPIECZEŃ I FUNDUSZY EMERYTALNYCH RYNEK UBEZPIECZEŃ 2003

URZĄD KOMISJI NADZORU UBEZPIECZEŃ I FUNDUSZY EMERYTALNYCH RYNEK UBEZPIECZEŃ 2003 Departament Komunikacji i Integracji Europejskiej Warszawa 2004

Spis treści: Najważniejsze informacje...3 Liczba zakładów ubezpieczeń...5 Bilans zakładów ubezpieczeń...6 Udział składek w PKB...7 Składki zakładów ubezpieczeń Działu I...8 Struktura składek w Dziale I...9 Składki zakładów ubezpieczeń Działu II...10 Struktura składek w Dziale II...11 Odszkodowania i świadczenia w Dziale I...12 Odszkodowania i świadczenia w Dziale II...13 Lokaty zakładów ubezpieczeń Działu I...14 Lokaty zakładów ubezpieczeń Działu II...15 Przychody i koszty w Dziale I...16 Przychody i koszty w Dziale II...17 Ogólny rachunek zysków i strat Dział I...18 Ogólny rachunek zysków i strat Dział II...19 Umowy agencyjne i agenci ubezpieczeniowi...20 2

Najważniejsze informacje Otoczenie prawne 22 maja 2003 r. uchwalono pakiet ustaw ubezpieczeniowych, na który składały się następujące akty: Ustawa o działalności ubezpieczeniowej, Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym, Ustawa o ch obowiązkowych, UFG i PBUK, Ustawa o nadzorze ubezpieczeniowym. Ustawy te dostosowywały polskie prawo w zakresie ubezpieczeń do wymagań i standardów acquis communautaire Unii Europejskiej. Nowe trendy na rynku W 2003 r. popularność zdobyły polisy na życie i dożycie sprzedawane poprzez sieć bankową. Spełniają one funkcje lokat bankowych, ale nie są objęte podatkiem od zysków kapitałowych. Najczęściej zawierano je na z góry określony okres (np. paru miesięcy) i ze znanym w chwili zakupu (otwarcia) oprocentowaniem. Wydarzeniem na polskim rynku ubezpieczeń komunikacyjnych było rozpoczęcie działalności przez towarzystwo Link4. Swoje polisy sprzedaje wyłącznie przez telefon, a więc z pominięciem sieci agentów, co dotychczas było standardem na polskim rynku. Zakład zaproponował atrakcyjną cenowo ofertę, szczególnie dla klientów uprawnionych do znacznych zniżek za bezszkodową jazdę. W reakcji wiele zakładów ubezpieczeń zdecydowało się na obniżkę cen polis komunikacyjnych. 3

Konsolidacja i zmiany na rynku W roku 2003 zagraniczni inwestorzy dokonali znacznej weryfikacji własnych planów rozwojowych odnoszących się do polskiego rynku ubezpieczeń. Zapadły nawet decyzje o wycofaniu się z rynku lub radykalnej korekcie wcześniejszych zamierzeń. Łącznie zmiany takie dotyczyły 13 istniejących przed 2003 r. zakładów ubezpieczeń. Sukcesem zakończyła się dwuletnia działalność zarządu komisarycznego powołanego przez nadzór ubezpieczeniowy w towarzystwie Daewoo. Zarząd ten pozyskał nowych, polskich inwestorów, którzy objęli większościowy pakiety akcji i zmienili nazwę na Polskie Towarzystwo Ubezpieczeń. Rynek w liczbach 78 podmiotów rynku ubezpieczeń zebrało prawie 25 mld zł składek. Ubezpieczyciele wypłacili prawie 13 mld zł odszkodowań. Wartość aktywów ubezpieczycieli osiągnęła prawie 66 mld zł. Wynik finansowy zakładów ubezpieczeń przekroczył 2 mld zł. Na rzecz ubezpieczycieli akwirowało 161 tys. agentów ubezpieczeniowych. 4

Liczba zakładów ubezpieczeń W 2003r. w Polsce licencję posiadały 74 zakłady ubezpieczeń oraz 4 oddziały główne Na koniec 2003 r. zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej posiadały w Polsce 74 zakłady ubezpieczeń oraz 4 oddziały główne. W roku 2003 wydano 5 nowych zezwoleń: 4 w Dziale II oraz jeden w Dziale I. Tylko w jednym przypadku inwestor zdecydował się na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w formie spółki akcyjnej. Pozostali wybrali towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych lub oddziały główne (po dwa przypadki). W poprzednich latach rozpoczynanie działalności w formie TUW-ów oraz oddziałów głównych było znacznie mniej popularne. Na liczbę podmiotów obecnych na rynku wpłynęły także połączenia między zakładami ubezpieczeń. W 2003 r. odnotowano dwa takie przypadki. W Dziale I połączyły się towarzystwa Generali i Zurich, zaś w Dziale II Compensa i Heros. Właściciele kilku towarzystw z Działu I podjęli w roku 2003 decyzje o wycofaniu się z polskiego rynku. Ze względu na procedury licencyjne formalne wykreślenie z krajowego rejestru sądowego nastąpiło dopiero w roku 2004. Rysunek 1. Liczba zakładów ubezpieczeń w latach 1991-2003 80 60 40 20 0 41 36 38 34 33 31 30 30 27 26 35 36 36 37 19 20 22 30 21 24 10 13 15 5 6 6 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Dział I Dział II Od końca 2003 r. działalność ubezpieczeniową licencjonuje w Polsce KNUiFE Wydarzeniem wartym odnotowania jest także przekazanie kompetencji w zakresie licencjonowania podmiotów ubezpieczeniowych w gestię Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych. Wcześniej zadanie to wykonywało Ministerstwo Finansów. 5

Bilans zakładów ubezpieczeń Aktywa ZU wynoszące na koniec 2003 r. 65,7 mld zł były 7,4 razy mniejsze od aktywów banków W 2003 r. suma bilansowa zakładów ubezpieczeń wzrosła o 8,3 mld zł, czyli o ponad 14%, przy inflacji na poziomie 0,8%. Warto podkreślić, że tempo wzrostu aktywów sektora ubezpieczeń było zdecydowanie wyższe niż w sektorze bankowym, dla którego aktywa zwiększyły się z 466,5 mld zł na 489,2 mld zł (wzrost o prawie 5%). Na koniec 2003 r. aktywa banków były już tylko 7,4 razy większe niż ubezpieczycieli podczas, gdy rok wcześniej wskaźnik ten wynosił 8,1. W wielu krajach wysokorozwiniętych wskaźnik ten jest bliższy wartości z przedziału 1,5-3 na korzyść aktywów sektora bankowego. Tabela 1. Bilans zakładów ubezpieczeń (mln zł) Pozycja 1.01.2003 31.12.2003 Zmiana (%) A. Wartości niematerialne i prawne 326,0 406,9 24,8 B. Lokaty 45 917,0 52 724,1 14,8 C. Lokaty środków z tytułu ubezpieczeń na życie, gdzie ryzyko ponosi ubezpieczający 4 218,5 5 830,2 38,2 D. Należności 3 745,2 3 641,4-2,8 E. Inne składniki aktywów 1 573,3 1 470,5-6,5 F. Rozliczenia międzyokresowe 1 604,3 1 649,9 2,8 AKTYWA RAZEM 57 384,4 65 723,1 14,5 A. Kapitał własny 10 778,1 12 560,5 16,5 B. Zobowiązania podporządkowane - 5,0 - C. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe 44 707,5 50 704,0 13,4 D. Udział reasekuratorów w rezerwach techniczno-ubezp. (wielkość ujemna) 3 907,5 3 895,5-0,3 E. Pozostałe rezerwy 1 579,4 1 196,7-24,2 F. Zobowiązania z tytułu depozytów reasekuratorów 661,6 816,5 23,4 G. Pozostałe zobowiązania i fundusze specjalne 2 220,3 2 844,3 28,1 H. Rozliczenia międzyokresowe 1 345,0 1 491,7 10,9 PASYWA RAZEM 57 384,4 65 723,1 14,5 80% aktywów to lokaty, a 77% pasywów to rezerwy technicznoubezpieczeniowe W roku 2003 suma bilansowa zakładów ubezpieczeń Działu I wzrosła o 5,9 mld zł (17,7%). W tym czasie w Dziale II przyrost ten wyniósł 2,5 mld zł (10,2%). W aktywach całego sektora ubezpieczeniowego najwyższe tempo wzrostu wykazywały lokaty związane z polisami na życie, gdzie ryzyko ponosi ubezpieczający się (Grupa 3 Działu I) oraz wartości niematerialne i prawne, co jest prawdopodobnie efektem wydatków na informatyzację zakładów ubezpieczeń oraz zakupów innych podmiotów gospodarczych. W pasywach odnotowano niskie tempo wzrostu rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, co wynikało z zaledwie siedmioprocentowego wzrostu tej pozycji w Dziale II. 6

Udział składek w PKB Przypis składki po raz pierwszy przekroczył 3% PKB W 2003 r. wartość składek przypisanych brutto w Polsce stanowiła równowartość 3,1% PKB. Wzrost znaczenia sektora ubezpieczeniowego w gospodarce, czego miernikiem jest wspomniana relacja składek do PKB, związany jest z kontynuacją długoletniego trendu wzrostowego w Dziale I. Nadal jednak w przypis składek w ch na życie jest mniejszy niż w ch majątkowych. W lepiej rozwiniętych gospodarkach świata wyraźnie dominują na życie. W skrajanych przypadkach (np. Japonia) do tego segmentu trafia prawie 4-krotnie więcej składek niż do ubezpieczeń majątkowych. Najczęściej relacja ta kształtuje się w przedziale 1,5-2,0 na korzyść Działu I. W 2003 r. kontynuowany był też kilkuletni trend powolnego spadku znaczenia ubezpieczeń majątkowych w gospodarce mierzony udziałem w PKB. Rysunek 2. Udział składki w PKB w latach 1991-2003 (%) 3,00 2,00 1,64 1,73 1,77 1,73 1,73 1,70 1,67 1,00 1,13 1,31 0,56 0,67 0,81 0,91 1,06 1,15 1,22 1,27 1,37 0,00 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Udział składki w PKB - Dział I Udział składki w PKB - Dział II, GUS W Polsce mniejsze znaczenie ubezpieczeń w gospodarce niż na Węgrzech i w Czechach Wzajemne relacje między przypisem składki w Dziale I i II, jakie obserwuje się w Polsce nie odbiegają jednak od sytuacji w innych krajach Europy środkowo-wschodniej. Składki Działu I są zawsze mniejsze od składek z Działu II, a relacja wynosi najczęściej 0,5-0,7. Polskę odróżnia od wielu państw naszego regionu nadal mniejszy udział składek ubezpieczeniowych w odniesieniu do PKB. Według danych z 2002 r. Polska miała najniższy udział ubezpieczeń w PKB spośród państw trójkąta wyszegradzkiego. 7

Składki zakładów ubezpieczeń Działu I W 2003 r. cztery największe zakłady Działu I rozwijały się wolniej od rynku W roku 2003 tempo wzrostu składek w Dziale I było wysokie i wyniosło prawie 13%, wobec niecałych 7% rok wcześniej. Grupa czterech największych zakładów w 2003 r. straciła na znaczeniu, zaś dwa zakłady tej grupy odnotowały nawet bezwzględny spadek wartości przypisu składek. Najszybciej rosły składki zakładów ubezpieczeń specjalizujących się w produktach oszczędnościowych z bardzo zredukowaną częścią ubezpieczeniową. Takie produkty pełnią w praktyce funkcje lokat. Sukces tego typu para-lokat nazywanych niekiedy poliso-lokatami wynikał w znacznej mierze z zachowań klientów pragnących uniknąć płacenia podatku od zysków kapitałowych. Klasycznym przykładem takiego produktu jest polisa na życie i dożycie zawierana na krótki okres, często zaledwie kilku miesięcy. Tabela 2. Składka przypisana brutto Działu I (mln zł) Nazwa 2002 2003 Zmiana (%) PZU Życie S.A. 4 898,3 5 127,7 4,7 Commercial Union Polska - TUnŻ S.A. 1 754,7 1 685,7-3,9 PAPTUnŻiR Amplico-Life S.A. 1 027,8 1 047,5 1,9 TUnŻ ING Nat-Nederlanden Polska S.A. 926,4 907,2-2,1 TUnŻ WARTA VITA S.A. 107,5 482,3 348,8 TU Allianz Życie Polska S.A. 172,0 290,0 68,6 Prumerica TUnŻ S.A. 174,6 194,2 11,2 Nationwide TUnŻ S.A. 18,8 192,4 923,2 TUnŻ EUROPA S.A. 17,0 169,5 895,7 TUnŻ Cardif Polska S.A. 72,7 155,9 114,4 Pozostałe 731,7 914,7 25,0 Razem 9 901,6 11 166,9 12,8 Składki z ubezpieczeń opłacanych jednorazowo wzrosły w 2003 r. o 1 mld zł Warto zauważyć, że w przypadku tego typu produktów odnowienie polisy po np. 3 miesiącach oznacza, że statystycznie składki przypisane brutto Działu I powiększają się o kolejne wpływy, choć w rzeczywistości do sektora ubezpieczeniowego nowe pieniądze nie wpływają. Dynamika składki z 2003 r. kiedy poliso-lokaty stały się popularne jest więc zawyżona w stosunku do danych z poprzednich lat. Wzrost odpowiadających za to składek jednorazowych w 2003 r. w stosunku do danych z 2002 r. wyniósł 1 mld zł. Dynamikę składek zbieranych w Polsce zawyżają także składki z reasekuracji czynnej otrzymywane z zagranicy w wysokości ok. 160 mln zł rocznie. Po raz pierwszy reasekuracja na taka skalę miała miejsce w 2002 r. 8

Struktura składek w Dziale I Składki Grupy 1 stanowią połowę składek Działu I W 2003 r. struktura składek Działu I nie uległa istotnym zmianom. Podobnie, jak w poprzednich latach najwięcej składek zebrano z tytułu ubezpieczeń w Grupie 1. Przypis składki w tej grupie stanowił ponad 48% składek całego Działu I. W grupie tej mieszczą się zarówno polisy na życie, jak dożycie oraz kombinacje tych produktów. Odnoszące w poprzedniej dekadzie wielki sukcesy polisy Grupy 3 Działu I, czyli związane z funduszem inwestycyjnym to prawie 1/3 składek zbieranych w Polsce z tytułu ubezpieczeń na życie. Warto przypomnieć, że 3-4 lata temu na rynku ubezpieczeń z funduszem inwestycyjnym rozpoczął się poważny kryzys przejawiający się licznymi rezygnacjami klientów. Rysunek 3. Struktura składki w Dziale I w roku 2003 (%) na życie 48,2% na życie, związane z funduszem inwestycyjnym 32,0% wypadkowe i chorobowe 18,3% rentowe 0,2% posagowe 1,3% Od wielu lat Polacy prawie nie korzystają z polis posagowych oraz rentowych Kolejnymi pod względem znaczenia są składki zbierane z tytułu ubezpieczeń wypadkowych i chorobowych. Stanowią one blisko 1/5 składek. Należy pamiętać, że te nie są w Polsce sprzedawane samodzielnie, a stanowią tylko opcje dokupowane do innych polis. Od wielu lat dwóch pozostałych grup, czyli polisy posagowe oraz rentowe stanowią margines polskiego rynku ubezpieczeń na życie. Ubezpieczenia rentowe mogą zyskać na znaczeniu jeśli staną się produktem wykorzystywanym do wypłaty kapitałów zgromadzonych w ramach dodatkowych oszczędności emerytalnych. 9

Składki zakładów ubezpieczeń Działu II W 2003 r. przełamano stagnacyjną tendencję w ch Działu II W 2003 r. tempo wzrostu składek wyniosło 2,5% czyli było zdecydowanie wyższe niż w poprzednim roku kiedy wyniosło zaledwie 1%. Oznacza to, że sektor ubezpieczeń Działu II przełamał stagnacyjną tendencję z 2002 r. Stało się tak mimo tego, że dwa największe zakłady ubezpieczeń odnotowały spadek przypisu składki. Wspomniany spadek nie był jednak na tyle duży, żeby zmienić kolejność firm w pierwszej siódemce. Lider pomimo spadku zachował nadal ponad 50% rynku. Wśród 10 największych zakładów ubezpieczeń najszybciej rozwijały się TU Allianz Polska S.A. oraz TUiR CIGNA STU S.A. odnotowując ponad 40% dynamikę składki. Tabela 3. Składka przypisana brutto Działu II (mln zł) Nazwa 2002 2003 Zmiana (%) PZU S.A. 7 394,2 7 221,4-2,3 TUiR WARTA S.A. 1 789,3 1 745,8-2,4 STU Ergo Hestia S.A. 832,7 938,0 12,6 TU Allianz Polska S.A. 493,0 694,9 41,0 HDI SAMOPOMOC TU S.A. 358,6 379,9 5,9 UNIQA TU S.A. 324,6 329,2 1,4 Tryg Polska TU S.A. 274,9 303,9 10,6 TUiR CIGNA STU S.A. 153,7 216,5 40,8 PTU S.A. 214,2 212,0-1,0 KU Filar S.A. 178,9 210,5 17,7 Pozostałe 1 240,0 1 337,7 7,9 Razem 13 254,1 13 589,2 2,5 Najbardziej wzrosły składki w ch autocasco W 2003 r. największy wzrost składek zanotowano w ch autocasco (Grupa 3) oraz ch od żywiołów (Grupa 8) i odpowiedzialności cywilnej (Grupa 13). Największy spadek dotknął polis komunikacyjnego OC (Grupa 10) i OC statków (Grupa 12). Pod względem tempa wzrostu wyróżniały się ochrony prawnej (wzrost o 85%) oraz OC statków powietrznych (wzrost o 62%). Ten ostatni przypadek można wiązać z wydarzeniami 11 września 2001 r. i stałym wzrostem składek reasekuracyjnych z tytułu ubezpieczeń lotniczych. Wspomniana Grupa 12 oraz Grupa 4 (OC pojazdów szynowych) odznaczały się w 2003 r. największym tempem spadku składek. 10

Struktura składek w Dziale II Polacy najwięcej wydają na komunikacyjne W 2003 r. w ch Działu II analogicznie, jak w latach poprzednich przeważały polisy komunikacyjne AC i OC. Uwzględniając także, że istotna część wydatków na polisy wypadkowe i chorobowe jest dokonywana przy okazji zakupu komunikacyjnej polisy OC oraz AC, to udział ubezpieczeń związanych z posiadaniem samochodów byłby w Polsce jeszcze wyższy niż prezentowane prawie 2/3. Drugim pod względem znaczenia segmentem ubezpieczeń Działu II są w Polsce polisy chroniące majątek zarówno osób fizycznych, jak i podmiotów gospodarczych przed skutkami żywiołów, kradzieży itp. Stanowią prawie 1/5 rynku. W 2003 r. Polacy wydali na te polisy o 150 mln zł więcej niż rok wcześniej. Rysunek 4. Struktura składki w Dziale II w roku 2003 (%) komunikacyjne 64,7% majątkowe 19,2% pozostałe 2,2% finansowe 3,8% wypadkowe i chorobowe 5,8% OC 4,3% Ubezpieczenia finansowe i OC zwiększyły swój łączny udział w rynku z 7,1% do 8,1% Ubezpieczenia OC oraz finansowe pomimo szybkiego wzrostu wynoszącego kilkanaście procent nadal są niewielkim fragmentem polskiego rynku ubezpieczeń Działu II, stanowiąc nieco ponad 8% przypisu składki. Pozostałe typy ubezpieczeń odgrywają w Polsce marginalną rolę. Struktura składek Działu II w Polsce znacząco odbiega od sytuacji w krajach Unii Europejskiej, gdzie komunikacyjne stanowią ok. 1/3 rynku. Spośród krajów należących do UE przed 2004 r. tylko we Włoszech udział polis komunikacyjnych przekracza 50%. 11

Odszkodowania i świadczenia w Dziale I W 2003 r. tempo wzrostu wypłacanych odszkodowań znacznie przewyższało tempo wzrostu składek W 2003 r. tempo wzrostu odszkodowań w Dziale I istotnie spadło do niecałych 20%. z prawie 30% w 2002 r. Pomimo to odszkodowania wzrastały o wiele szybciej niż składki. Przyrost odszkodowań w 2003 r. nieznacznie przekroczył 850 mln zł wobec prawie 1 mld zł rok wcześniej. Wzrost odszkodowań w 2003 r. wynikał z wielu przyczyn. W pierwszej kolejności warto pamiętać o sygnalizowanej wcześniej fali rezygnacji z ubezpieczeń na życie z funduszem inwestycyjnym. Kolejnym czynnikiem odpowiadającym za wzrost odszkodowań były wypłaty środków zgromadzonych na wspomnianych poliso-lokatach. Szczególnie ten ostatni czynnik zawyżył faktyczne tempo przyrostu odszkodowań w 2003 r. Rok wcześniej tego typu produkty praktycznie nie istniały. Odszkodowania wzrastały także z powodu coraz częstszych przypadków wypłat z tytułu umów zawartych w okresie ubezpieczeniowego boomu lat 90. Składały się na to zarówno wypłaty po upływie okresu (dla polis terminowych), jak i wyższa śmiertelności starzejących się klientów. Tabela 4. Odszkodowania i świadczenia brutto w Dziale I (mln zł) Nazwa 2002 2003 Zmiana (%) PZU Życie S.A. 3 035,4 3 182,2 4,8 Commercial Union Polska 0 TUnŻ S.A. 597,6 795,1 33,1 TUnŻ ING Nat.-Nederlanden Polska S.A. 201,0 306,2 52,3 PAPTUnŻiR Amplico0Life S.A. 181,0 277,9 53,5 TUnŻ WARTA VITA S.A. 51,1 201,9 295,5 Prumerica TUnŻ S.A. 67,6 78,3 15,8 TU Allianz Życie Polska S.A. 28,9 51,2 77,1 TUnŻ Polisa0Życie S.A. 14,7 41,5 182,7 STUnŻ Ergo Hestia S.A. 18,8 36,1 91,9 Zurich TUnŻ S. A. 19,8 32,5 64,4 Pozostałe 90,9 147,9 62,7 Razem 4 306,7 5 150,7 19,6 Największy zakład ubezpieczeń wypłaca 3/5 odszkodowań Działu I Ponad 60% odszkodowań w Dziale I wypłacił lider rynku. Warto odnotować, że podmiot ten charakteryzował się najniższym tempem wzrostu odszkodowań spośród wszystkich 10 największych zakładów ubezpieczeń. Bardzo dynamiczny wzrost odszkodowań Warty Vity wynika ze wspomnianego powyżej zjawiska likwidacji poliso-lokat, w których specjalizuje się ten zakład ubezpieczeń. 12

Odszkodowania i świadczenia w Dziale II Spadek odszkodowań to efekt starań o obniżkę kosztów W 2003 r. odszkodowania wypłacone przez zakłady ubezpieczeń Działu II spadły w stosunku do 2002 r. o 180 mln zł. W sporej części był to efekt starań zakładów ubezpieczeń o obniżkę kosztów. M.in. w związku z wolnym tempem wzrostu składek, jakie odnotowano w roku 2002. Spadek wartości odszkodowań w największym stopniu dotyczy dwóch największych firm, w przypadku których łączne odszkodowania zmniejszyły się o 182 mln zł. Ich wyniki zaważyły na spadku odszkodowań w skali całego rynku. Tabela 5. Odszkodowania i świadczenia brutto w Dziale II (mln zł) Nazwa 2002 2003 Zmiana (%) PZU S.A. 4 471,8 4 329,9-3,2 TUiR WARTA S.A. 999,6 959,8-4,0 STU Ergo Hestia S.A. 535,2 557,0 4,1 TU Allianz Polska S.A. 260,5 265,7 2,0 HDI SAMOPOMOC TU S.A. 193,0 208,9 8,3 UNIQA TU S.A. 192,0 199,3 3,8 Tryg Polska TU S.A. 142,2 171,0 20,2 PTU S.A. 164,9 132,4-19,8 TU Compensa S.A. 143,4 130,0-9,4 PTR S.A. 101,8 109,6 7,6 Pozostałe 591,5 552,5-6,6 Razem 7 796,0 7 616,1-2,3 W nadchodzących latach redukcja kosztów zakładów ubezpieczeń poprzez ograniczenie wydatków na odszkodowania może być utrudniona m.in. ze względu na wzrost świadomości ubezpieczeniowej w Polsce oraz powstawaniu kancelarii prawnych wyspecjalizowanych w uzyskiwaniu satysfakcjonujących klientów odszkodowań. Także wzrost cen nowych samochodów związany z wejściem Polski do Unii Europejskiej będzie utrudniał ubezpieczycielom utrzymanie zniżkowej tendencji w wypłacie odszkodowań. Codziennie polscy ubezpieczyciele wypłacają odszkodowania o wartości 21 mln zł Warto zauważyć, że przeciętnie każdego dnia 2003 roku do rąk Polaków trafiało 21 mln zł z tytułu odszkodowań majątkowych. Dla porównania średnie dzienne wydatki na polisy chroniące majątek to 37 mln zł, czyli prawie 1 zł na dzień na mieszkańca Polski. 13

Lokaty zakładów ubezpieczeń Działu I Ponad 73% ulokowano w dłużnych papierach wartościowych W 2003 r. lokaty zakładów Działu I wynosiły łącznie 37 mld zł. Zdecydowana większość lokat prawie 97% - ulokowana była w Polsce. Najwięcej środków ponad 27 mld zł ulokowano w dłużne papiery wartościowe. Stanowiły one 73% wszystkich lokat. Aktywa stanowiące pokrycie rezerw technicznoubezpieczeniowych w przypadku, gdy ryzyko ponosi ubezpieczający stanowiły prawie 16% lokat. Warto zauważyć, że nieruchomości to zaledwie 0,3% lokat. Taka pozycja nieruchomości w bilansach jest konsekwencją regulacji prawnych. Za lokaty stanowiące pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych mogą być uznane tylko te nieruchomości, które nie są wykorzystywane przez zakłady ubezpieczeń na własne potrzeby. Tabela 6. Zestawienie lokat zakładów ubezpieczeń Działu I* (mln zł) Lp. Pozycja Lokaty krótkoterminowe Lokaty długoterminowe Razem A. Nieruchomości 0,1 126,3 126,4 B. Lokaty w jednostkach powiązanych 19,1 1 171,7 1 190,8 C. Inne lokaty finansowe, w tym: 10 312,0 19 594,0 29 906,0 I. Akcje i udziały 1 554,6 76,9 1 631,5 II. Jednostki uczestnictwa, certyfikaty inwestycyjne w funduszach inwestycyjnych 223,4 28,9 252,3 III. Instrumenty pochodne - - - Pozostałe papiery wartościowe o zmiennej IV. kwocie dochodu - 5,6 5,6 V. Dłużne papiery wartościowe i inne papiery wartościowe o stałej kwocie dochodu 7 656,6 19 384,1 27 040,7 VII. Pożyczki zabezpieczone hipotecznie 5,3 3,4 8,7 VIII. Pozostałe pożyczki 2,2 64,7 66,9 Lokaty terminowe w instytucjach IX. kredytowych 862,7 30,4 893,2 X. Pozostałe lokaty 7,2 0,0 7,2 D. Depozyty u cedentów - - - E. Razem lokaty z pozycji B aktywów bilansu 10 331,3 20 891,9 31 223,2 F. Razem lokaty z pozycji C aktywów bilansu 2 769,2 3 061,0 5 830,2 G. Razem lokaty 13 100,5 23 952,9 37 053,4 a) Krajowe 12 979,7 22 891,2 35 870,9 b) Zagraniczne 120,8 1 061,8 1 182,6 * stan na dzień 31 grudnia 2003 Akcje i udziały mają prawie wyłącznie charakter krótkoterminowy Lokaty krótkoterminowe stanowiły na koniec 2003 r. 35% lokat. Większość akcji i udziałów (ponad 95%) oraz lokat terminowych w instytucjach kredytowych (prawie 97%), została zakwalifikowana przez zakłady ubezpieczeń jako lokaty krótkoterminowe 14

Lokaty zakładów ubezpieczeń Działu II Ponad 75 % ulokowano w dłużnych papierach wartościowych W 2003 r. lokaty zakładów Działu II wynosiły łącznie 21,5 mld zł. Blisko 99% lokat zainwestowano w Polsce. Najwięcej środków ulokowano w dłużne papiery wartościowe. Miały one wartość 16 mld zł, co stanowiły 75% wszystkich lokat. Inwestycje w jednostki powiązane, w tym zależne zakłady Działu I stanowiły ponad 7% lokat zakładów Działu II. Niewiele mniejsza część portfela inwestycyjnego zakładów Działu II ulokowana została w depozytach bankowych. Prawie wyłącznie krótkoterminowy charakter tych depozytów wynika z tego, że stanowią podstawowe narzędzie zarządzania bieżącą płynnością zakładu ubezpieczeń. Tabela 7. Zestawienie lokat zakładów ubezpieczeń Działu II* (mln zł) Lp. Pozycja Lokaty krótkoterminowe Lokaty długoterminowe Razem A. Nieruchomości 9,5 152,7 162,2 B. Lokaty w jednostkach powiązanych 12,8 1 536,7 1 549,5 C. Inne lokaty finansowe, w tym: 10 551,6 9 211,3 19 762,9 I. Akcje i udziały 803,7 473,6 1 277,3 II. Jednostki uczestnictwa, certyfikaty inwestycyjne w funduszach inwestycyjnych 526,0 405,2 931,2 III. Instrumenty pochodne 0,4-0,4 Pozostałe papiery wartościowe o zmiennej IV. kwocie dochodu 17,5 1,5 19,0 V. Dłużne papiery wartościowe i inne papiery wartościowe o stałej kwocie dochodu 7 721,6 8 314,9 16 036,5 VI. Udziały we wspólnych przedsięwzięciach - 0,1 0,1 VII. Pożyczki zabezpieczone hipotecznie 6,1 11,6 17,7 VIII. Pozostałe pożyczki 31,8 3,2 35,0 Lokaty terminowe w instytucjach IX. kredytowych 1 444,3 1,3 1 445,6 X. Pozostałe lokaty 0,2 0,0 0,2 D. Depozyty u cedentów 18,4 7,8 26,2 E. Razem lokaty z pozycji B aktywów bilansu 10 592,3 10 908,6 21 500,9 F. Razem lokaty z pozycji C aktywów bilansu - - - G. Razem lokaty 10 592,3 10 908,6 21 500,9 a) krajowe 10 447,1 10 786,9 21 234,1 b) zagraniczne 145,2 121,6 266,8 * stan na dzień 31 grudnia 2003 Lokaty krótkoterminowe i długoterminowe są tak samo istotne W stosunku do Działu I o wiele większą rolę w lokatach Działu II odgrywają inwestycje w jednostki funduszy inwestycyjnych stanowiące 4,3% lokat wobec 0,7% portfela w zakładach ubezpieczeń na życie. Lokaty krótkoterminowe i długoterminowe miały podobne znaczenie w lokatach zakładów Działu II odpowiednio 49% i 51% lokat. 15

Przychody i koszty w Dziale I Przychody z lokat obniżyły się o ponad 650 mln zł W 2003 r. wzrost przychodów zakładów ubezpieczeń Działu I związany był w największym stopniu ze wzrostem składek zarobionych na udziale własnym, które zwiększyły się o ponad 1,2 mld zł. Składki te stanowiły równocześnie 75% całości przychodów. W stosunku do sytuacji z 2002 r. obniżyły się przychody z lokat, które były mniejsze o ponad 650 mln zł. Udział przychodów z lokat w przychodach ogółem wyniósł w 2003 r. 23%. Tabela 8. Przychody i koszty w Dziale I (mln zł) Nazwa 2002 2003 Zmiana (%) Przychody ogółem 13 878,5 14 415,5 3,9 Składki zarobione na udziale własnym 9 641,8 10 858,1 12,6 Przychody z lokat 3 986,6 3 328,3-16,5 Pozostałe przychody techniczne na udziale własnym 37,0 58,3 57,5 Pozostałe przychody operacyjne 212,4 170,6-19,7 Zyski nadzwyczajne 0,6 0,2-68,6 Koszty ogółem 13 338,7 13 276,9-0,5 Odszkodowania i świadczenia na udziale własnym (+/- zmiana stanu rezerw) 4 391,2 5 216,1 18,8 Zmiany stanu innych rezerw techniczno - ubezpieczeniowych 5 029,0 4 513,8-10,2 Premie i rabaty dla ubezpieczonych na udziale własnym ze zmianą stanu rezerw 20,9 6,7-67,7 Koszty działalności ubezpieczeniowej 2 448,3 2 324,8-5,0 Koszty działalności lokacyjnej 694,5 550,7-20,7 Pozostałe koszty techniczne na udziale własnym 87,7 98,7 12,6 Zmiany stanu rezerw na wyrównanie szkodowości (ryzyka) 0,0 0,0 - Pozostałe koszty operacyjne 258,7 244,7-5,4 Straty nadzwyczajne 0,3-0,1 - Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego 407,9 321,6-21,2 Wynik finansowy netto 539,8 1 138,6 110,9 73% kosztów w Dziale I to odszkodowania i zmiana stanu rezerw technicznoubezpieczeniowych W 2003 r. koszty ubezpieczycieli Działu I spadły nieznacznie. Spadek kosztów byłby większy, gdyby nie wynoszący prawie 825 mln zł wzrost odszkodowań. Ponad 73% kosztów zakładów ubezpieczeń Działu I stanowiły w 2003 r. odszkodowania wraz ze zmianą stanu rezerw techniczno-ubezpieczeniowych. Łączna obniżka takich kosztów, jak zmiana rezerw technicznoubezpieczeniowych oraz kosztów działalności ubezpieczeniowej i lokacyjnej wyniosła ponad 780 mln zł. 16

Przychody i koszty w Dziale II Pozostałe przychody techniczne wzrosły o prawie 50% W 2003 r. wzrost przychodów zakładów ubezpieczeń Działu II związany był w największym stopniu ze wzrostem składek zarobionych na udziale własnym, które zwiększyły się o 786 mln zł. Składki stanowiły równocześnie 81% całości przychodów. W stosunku do sytuacji z 2002 r. obniżyły się przychody z lokat, które były mniejsze o ponad 14 mln zł. Udział przychodów z lokat w przychodach ogółem wyniósł w 2003 r. 16%. Szybko wzrastały pozostałe przychody techniczne, które zwiększyły się o 64 mln zł (wzrost o ok. 48%). Tabela 9. Przychody i koszty w Dziale II (mln zł) Nazwa 2002 2003 Zmiana (%) Przychody ogółem 12 822,8 13 608,9 6,1 Składki zarobione na udziale własnym 10 252,5 11 006,0 7,3 Przychody z lokat 2 193,2 2 179,5-0,6 Pozostałe przychody techniczne na udziale własnym 133,0 197,0 48,1 Pozostałe przychody operacyjne 243,8 226,2-7,2 Zyski nadzwyczajne 0,3 0,2-32,5 Koszty ogółem 11 900,1 12 703,8 6,8 Odszkodowania i świadczenia na udziale własnym (+/- zmiana stanu rezerw) 7 116,3 7 327,7 3,0 Zmiany stanu innych rezerw techniczno - ubezpieczeniowych 120,7 213,2 76,5 Premie i rabaty dla ubezpieczonych na udziale własnym ze zmianą stanu rezerw 18,2 8,4-53,8 Koszty działalności ubezpieczeniowej 2 863,4 3 392,0 18,5 Koszty działalności lokacyjnej 440,7 570,8 29,5 Pozostałe koszty techniczne na udziale własnym 390,5 454,4 16,4 Zmiany stanu rezerw na wyrównanie szkodowości (ryzyka) 126,2-29,2 - Pozostałe koszty operacyjne 359,5 365,9 1,8 Straty nadzwyczajne 0,1 0,1 30,0 Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego 464,5 400,6-13,8 Wynik finansowy netto 922,7 905,1-1,9 Koszty działalności ubezpieczeniowej wzrosły o pół mld zł Koszty w Dziale II w 2003 r. wzrastały szybciej niż przychody, głównie za sprawą kosztów działalności ubezpieczeniowej, które były wyższe o ponad 500 mln zł. Wysoki wzrost nominalny dotyczył także kosztów działalności lokacyjnej, które zwiększyły się o 130 mln zł. Łącznie koszty ogółem wzrosły o ponad 800 mln zł. 17

Ogólny rachunek zysków i strat Dział I Zyski w Dziale I wzrosły o prawie 600 mln zł W 2003 r. wynik techniczny zakładów ubezpieczeń Działu I poprawił się o 385 mln zł. W znacznej mierze dzięki temu poprawiono wynik finansowy o prawie 600 mln zł. Ostatecznie wynik finansowy zakładów Działu I był ponad dwa razy lepszy niż rok wcześniej. Pomimo poprawy wyniku finansowego podatki zapłacone przez zakłady ubezpieczeń spadły o 1/5, czyli 84 mln zł. W roku 2003 kilka zakładów ubezpieczeń osiągnęło po raz pierwszy zysk po okresie przynoszenia strat. Rozliczanie tych strat w kolejnych latach pozwala na zmniejszenie płaconego podatku dochodowego. Efektywna stopa opodatkowania zakładów Działu I spadła z 43% w 2002 r. do 22% rok później. Dla porównania w tym samym okresie w Dziale II wskaźnik ten utrzymywał się na stabilnym poziomie 30%- 33%. Tabela 10. Ogólny rachunek zysków i strat Dział I (mln zł) Lp. Pozycja 2002 2003 Zmiana (%) I Wynik techniczny 741,4 1 126,1 51,9 II Przychody z lokat netto przeniesione do rachunku technicznego 252,4 407,9 61,6 III Pozostałe przychody operacyjne 212,4 170,6-19,7 IV Pozostałe koszty operacyjne 258,7 244,7-5,4 V Zysk (strata) z działalności operacyjnej 947,4 1 459,9 54,1 VI Zyski nadzwyczajne 0,6 0,2-68,6 VII Straty nadzwyczajne 0,3-0,1 - VIII Zysk (strata) brutto 947,8 1 460,2 54,1 IX Podatek dochodowy 406,9 323,2-20,6 X Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty) 1,1-1,6 - XI Zysk (strata) netto 539,8 1 138,6 110,9 Liczba zakładów ubezpieczeń z dodatnim wynikiem finansowym netto 10 14 Liczba zakładów ubezpieczeń z ujemnym wynikiem finansowym netto 25 21 Liczba zakładów ubezpieczeń przynoszących straty w 2003 r. zmalała W 2003 r. liczba zakładów ubezpieczeń przynoszących zyski zwiększyła się z 10 rok wcześniej do 14. Również o cztery spadła liczba zakładów ze stratą. Zyski przynoszą cztery największe zakłady ubezpieczeń, co potwierdza zaobserwowaną w poprzednich latach prawidłowość, że dobre wyniki finansowe są związane ze skalą prowadzonej działalności. 18

Ogólny rachunek zysków i strat Dział II Po raz pierwszy od lat wynik techniczny był dodatni W 2003 r. wynik techniczny zakładów ubezpieczeń Działu II poprawił się o ponad 175 mln zł i po raz pierwszy od lat był dodatni. Pomimo tej poprawy wyniku technicznego zyski netto wszystkich zakładów Działu II spadły o prawie 18 mln zł, co stanowiło niecałe 2% wyników z 2002 r. Niekorzystnie na ostateczny wynik finansowy ubezpieczycieli Działu II oddziaływały większe o prawie 150 mln zł niż w 2002 r. nie zrealizowane starty na lokatach oraz spadek nie zrealizowanych zysków z lokat o prawie 260 mln zł. Podatki zapłacone przez zakłady ubezpieczeń spadły o 1/8, czyli prawie 59 mln zł, ale jak wspomniano wcześniej efektywna stopa opodatkowania prawie się nie zmieniła. Tabela 11. Ogólny rachunek zysków i strat Dział II (mln zł) Lp. Pozycja 2002 2003 Zmiana (%) I Wynik techniczny -98,4 77,1 - II Przychody z lokat 1 147,5 1 393,4 21,4 III Nie zrealizowane zyski z lokat 1 045,7 786,1-24,8 IV Koszty działalności lokacyjnej 337,5 319,7-5,3 V Nie zrealizowane straty na lokatach 103,2 251,1 143,3 Przychody z lokat netto przeniesione VI do rachunku technicznego 151,4 240,5 58,8 VII Pozostałe przychody operacyjne 243,8 226,2-7,2 VIII Pozostałe koszty operacyjne 359,5 365,9 1,8 IX Zysk (strata) z działalności operacyjnej 1 387,0 1 305,6-5,9 X Zyski nadzwyczajne 0,3 0,2-32,5 XI Straty nadzwyczajne 0,1 0,1 30,0 XII Zysk (strata) brutto 1 387,2 1 305,6-5,9 XIII Podatek dochodowy 460,3 401,6-12,8 Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia XIV zysku (zwiększenia straty) 4,1-1,0 - XV Zysk (strata) netto 922,7 905,1-1,9 Liczba zakładów ubezpieczeń z dodatnim wynikiem finansowym netto Liczba zakładów ubezpieczeń z ujemnym wynikiem finansowym netto 21 21 14 17 Nowe zakłady ubezpieczeń sprzyjają wzrostowi liczby podmiotów ze stratą W 2003 r. nie zmieniła się liczba zakładów przynoszących zyski, natomiast wzrosła liczba tych, które odnotowały stratę. Taki rozwój sytuacji wynika m.in. z wchodzenia na rynek nowych firm, które najczęściej w pierwszych latach działalności odnotowują ujemny wynik finansowy. 19

Umowy agencyjne i agenci ubezpieczeniowi Ogólna liczba umów agencyjnych zmieniła się o 1% Zakłady ubezpieczeń dystrybuują swoje produkty w znacznej mierze poprzez sieć agencyjną. Umowy agencyjne są zawierane zarówno z podmiotami gospodarczymi, jak i osobami fizycznymi. W 2003 r. całkowita liczba umów agencyjnych zmieniła się o zaledwie 1% i wyniosła 72 tys. O ile w skali rynku liczba umów prawie się nie zmieniła to w poszczególnych działach zmiany są wyraźne. W Dziale II nastąpił wzrost o 2 tys. podczas, gdy w Dziale I liczba umów spadła o ponad 1 tys. W obu przypadkach oznacza to zmianę o ok. 4%. Tabela 12. Liczna zawartych umów agencyjnych Dział I Dział II Razem 31 grudnia 2000 42 015 42 140 84 155 31 grudnia 2001 34 937 44 170 79 107 31 grudnia 2002 28 114 43 210 71 324 31 grudnia 2003 26 964 45 124 72 088 W 2003 r. pomimo spadku liczby osób zajmujących się dystrybucją polis ubezpieczeniowych, czynnie akwiruje w Polsce ponad 160 tys. osób. Warto zauważyć, że jest to więcej niż wynosiła liczba pracujących w największych pod względem zatrudnienia polskich przedsiębiorstwach z Pocztą Polską na czele, która zatrudniała w 2003 r. ok. 100 tys. osób. Armia agentów jest także liczniejsza od armii polskiej. Tabela 13. Osoby fizyczne wykonujące czynności agenta 31 XII 2000 31 XII 2001 31 XII 2002 31 XII 2003 Dla zakładów Działu I 119 134 99 565 81 509 78 265 Dla zakładów Działu II 41 511 70 118 95 736 82 381 Razem 160 645 169 683 177 245 160 646 Z zawodu odchodzą najmniej efektywni agenci W 2003 r. kontynuowany był wieloletni trend spadku liczby agentów akwirujących w Dziale I. Wysoka liczba agentów w poprzednich latach wynikała jeszcze z działań związanych z akwizycją na rzecz OFE. W Dziale II nastąpiła zmiana trendu i liczba aktywnych agentów spadła o 14%. Przyczyn tego stanu rzeczy należy upatrywać w prowadzonej przez zakłady ubezpieczeń weryfikacji pracy agentów oraz wycofywaniu się z zawodu osób najmniej efektywnych. 20