DOI: 10.21005/oe.2016.83.2.19 FOLIA POMERANAE UNIVERSITATIS TECHNOLOGIAE STETINENSIS Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin., Oeconomica 2016, 327(83)2, 191 202 Marta NOWAK DETERMINANTY OCENY PRZEZ STUDENTÓW RACHUNKOWOŚCI PRZYDATNOŚCI ZESPOŁOWEJ ALBO INDYWIDUALNEJ FORMY ORGANIZACJI PRACY DETERMINANTS OF ACCOUNTING STUDENTS ASSESSMENT ON USABILITY OF INDIVIDUAL OR GROUP WORK ORGANIZATION Katedra Teoria Rachunkowości i Analizy Finansowej, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu ul. Komandorska 118/120, 53-345 Wrocław, e-mail: marta.nowak@ue.wroc.pl Summary. In the paper the empirical study is presented. The determinants of accounting students preference for individual or group work organization are analyzed. The data was gathered by the usage of questionnaire technique and the data was processed statistically through the analysis of the percentage structure of answers and correlation analysis as well. Słowa kluczowe: rachunkowość, studenci, praca zespołowa, praca indywidulana, organizacja pracy. Keywords: accounting, students, team work, individual work, work organization. WSTĘP Osoby planujące karierę w zawodach i sferach związanych z szeroko rozumianą rachunkowością potrzebują niewątpliwie odpowiedniej wiedzy i umiejętności, nabywanych w trakcie studiów oraz praktyk i innych form pozyskiwania doświadczenia zawodowego. Studenci powinni także poznać różne formy pracy do najistotniejszych pojęć należy zespołowość lub indywidualność pracy, z czym łączy się występowanie dwóch przeciwstawnych czynników: a) ogólnej preferencji we współczesnym świecie przynajmniej na poziomie deklaratywnym pracy zespołowej, mimo iż wyniki badań na temat zespołowości nie są jednoznaczne ma to miejsce w przedsiębiorstwach, w treściach przekazywanych studentom na uczelniach wyższych i szkolonym na treningach biznesowych, a także w mediach; b) specyfiki pracy w rachunkowości oraz zawodzie księgowego, która wymaga skupiania się na dokumentach, liczbach, rachowaniu, w związku z czym sprzyjającą jej formą jest praca indywidulana. Biorąc pod uwagę wymienione czynniki, przeprowadzono badania w celu ustalenia preferencji studentów rachunkowości w zakresie pracy zespołowej i indywidualnej oraz przeanalizowania ich determinant, takich jak specyfika i charakterystyka zadań oraz inne potencjalne determinanty, takie jak płeć oraz forma studiów. Hipotezy są następujące: H1: Preferencja pracy indywidualnej lub zespołowej jest zdeterminowana przez obszar, sferę i charakter zadania, jakiego dotyczy.
192 M. Nowak H2: Pomiędzy różnymi determinantami preferencji przez studentów pracy indywidualnej lub zespołowej występuje istotna korelacja statystyczna. Artykuł jest kontynuacją badań autorki z zakresu zarządczych i psychologicznych aspektów pracy w zawodach ekonomicznych, w szczególności zaś pracy w rachunkowości, audycie, controllingu i finansach oraz badań nad preferencjami zawodowymi i ścieżkami karier w tym zakresie. Inspiracją do podjęcia tej tematyki był brak integracji aspektów psychologiczno-zarządczych z tematyką finansów, rachunkowości, audytu i controllingu. Wyniki dotychczasowych badań autorki, mających na celu wymienioną integrację i połączenie dyscyplin, publikowane były w wielu pracach (Nowak 2009a, b, c; 2010, 2011a, b, c; Nowak 2012a, b, c, d, e; 2013a, b, c, d; 2014a, b, c, d, e, f, g; 2015a, b, c). Inni autorzy polscy nie podejmowali omawianej tematyki. Natomiast ogólnie tematyka dotycząca psychologii rozwoju człowieka, wchodzenia w wiek dorosły, w tym początków życia zawodowego, omówiona została m.in. w pracach Olesia (2012), Brzezińskiej (2007) oraz w pracach: Psychologia rozwoju człowieka. Zagadnienia ogólne (2014) i Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka (2014). MATERIAŁY I METODY Przeanalizowano wyniki przeprowadzonych badań empirycznych. Do badanej grupy należą studenci Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu 3 roku studiów licencjackich na kierunku finanse i rachunkowość, specjalności rachunkowość i auditing. Badanie przeprowadzano w lutym 2015 roku. Dane zebrano przy użyciu techniki ankietowej; uzyskano zwrot 63 ankiet, przy czym prawidłowo wypełnionych było 56 ankiet i tylko je poddano analizie. Wśród respondentów prawidłowo wypełnionych ankiet 89% stanowiły kobiety, a 11% mężczyźni (tab. 1). Jest to naturalne ze względu na znaczną feminizację studiów ekonomicznych z zakresu rachunkowości. Tabela 1. Charakterystyka badanych pod względem płci Płeć Liczba ankietowanych Procent ankietowanych Mężczyźni 06 011 Kobiety 50 089 Wśród badanych 64% stanowili studenci studiów stacjonarnych, a 36% studenci studiów niestacjonarnych (tab. 2). Oddaje to w przybliżeniu proporcje pomiędzy tymi dwoma grupami na specjalności rachunkowość i auditing. Tabela 2. Charakterystyka badanych pod względem formy studiów Forma studiów Liczba ankietowanych Procent ankietowanych Studia stacjonarne 36 064 Studia niestacjonarne 20 036
Determinanty oceny przez studentów 193 W dalszej części artykułu zostaną zaprezentowane odpowiedzi na poszczególne pytania ankiety, poddane analizie statystycznej. Analiza będzie dotyczyć odpowiedzi na poszczególne pytania ankiety, z przedstawieniem liczby wskazań oraz ich struktury procentowej; ma to na celu wskazanie, jak wśród badanych kształtuje się preferencja poszczególnych form pracy w odniesieniu do konkretnej treści pracy. Następnie będzie przeprowadzone badanie korelacji pomiędzy poszczególnymi determinantami preferencji pracy zespołowej albo indywidulanej; ma ono na celu wykazanie zależności pomiędzy formą studiów, płcią a wyborami pracy indywidulanej lub zespołowej dla określonego rodzaju pracy lub typu zadań. WYNIKI Pierwsze pytanie, dotyczące oceny pracy indywidualnej i zespołowej, było najbardziej ogólne (tab. 3). Tabela 3. Ogólne preferencje w zakresie pracy zespołowej albo indywidulnej Indywidualna 17 030 Zespołowa 39 070 W tym wypadku 70% ankietowanych wskazało, że preferuje pracę zespołową, natomiast 70% pracę indywidualną. Wydaje się, że są tego co najmniej trzy przyczyny: ogólnie promowana w mediach postawa nakierowana na zespołowość i pracę w grupie; coraz większa preferencja tej formy pracy kształtowana na uczelniach wyższych zarówno w aspekcie praktycznym (prace zbiorowe, takie jak projekty, które są podstawą oceny studenta), jak i teoretycznym (przekazywanie na wykładach imperatywu pracy zespołowej, wyraźne preferowanie tej formy pracy w przekazywanych treściach nauczania); większa możliwość facylitacji społecznej oraz możliwość próżniactwa społecznego (czyli zjawiska społecznego polegającego na tym, iż w przypadku wykonywania zadania wraz z innymi wysiłek wkładany przez niektóre osoby jest mniejszy niż w przypadku wykonywania przez nie zadania indywidulanie. Kolejne pytanie dotyczyło oceny preferencji formy pracy w sytuacjach zespołowych (tab. 4). Tabela 4. Preferencje w zakresie pracy zespołowej lub indywidulnej w odniesieniu do sytuacji towarzyskich Indywidualna 09 016 Zespołowa 47 084
194 M. Nowak W tym wypadku aż 84% respondentów wskazało na przydatność pracy zespołowej. Wydaje się, że mimo wszystko nie jest to dobry wynik, ponieważ sytuacje towarzyskie same w sobie mają charakter społeczny. Kolejne pytania dotyczyły przydatności badanych form pracy w sytuacjach najbardziej typowych dla studenta. Pytanie 3 dotyczyło preferencji w wypadku uczenia się, czyli nabywania wiedzy i umiejętności (tab. 5). Tabela 5. Preferencje w zakresie pracy zespołowej lub indywidulnej w przypadku uczenia się (nabywania wiedzy i umiejętności) Indywidualna 33 059 Zespołowa 23 041 Za bardziej skuteczną została uznana praca indywidulana, którą wyżej oceniło 59% ankietowanych, zaś mniej efektywną praca zespołowa, którą wskazało 41%. Wydaje się, iż wynika to z tego, iż studenci dostrzegają, iż wspólne uczenie się często jednak ma charakter bardziej działania nastawionego na relacje międzyludzkie niż na opanowanie konkretnej wiedzy. Kolejne pytanie dotyczyło preferencji przygotowywania się do egzaminów i kolokwiów, czyli wykazania się wiedzą i umiejętnościami, o co pytano poprzednio (tab. 6). Tabela 6. Preferencje w zakresie pracy zespołowej lub indywidulnej w przypadku przygotowywania się do kolokwiów lub egzaminów Indywidualna 38 068 Zespołowa 18 032 W tym wypadku aż 68% studentów preferuje pracę indywidualną, a niespełna 1/3 pracę zespołową. W przypadku weryfikacji efektów swojej pracy w postaci nauki studenci wolą liczyć na siebie. W przypadku oceny przydatności pracy zespołowej w przygotowywaniu prac, takich jak projekty i prezentacje (tab. 7), zdecydowana większość (80% ankietowanych) preferuje pracę zespołową, zaś 20% pracę indywidualną. Tabela 7. Preferencje w zakresie pracy zespołowej lub indywidulnej w przypadku przygotowywania projektów i prezentacji Indywidualna 11 020 Zespołowa 45 080
Determinanty oceny przez studentów 195 Jest tego kilka przyczyn: a) zazwyczaj w wypadku projektów i prezentacji zespołowa forma pracy jest odgórnie narzucona przez wykładowcę, co ma dwa następstwa: założenie, że tak ma być czyli przyzwyczajenie się, iż tego typu zadania (projekty, prezentacje) zazwyczaj są wykonywane grupowo; nabycie wskutek częstego powtarzania doświadczenia w grupowej realizacji projektów i przygotowywaniu prezentacji; b) chęć skorzystania z efektu synergii; c) wykorzystanie większych i bardziej urozmaiconych oraz zróżnicowanych zasobów kwalifikacji (wiedzy, umiejętności, cechy); d) większe poczucie bezpieczeństwa; e) rozmycie odpowiedzialności. Następny blok pytań dotyczył preferencji w zakresie zespołowości pracy w przypadku pracy zawodowej. Pierwsze pytanie miało charakter najbardziej uniwersalny i dotyczyło pracy zawodowej ogólnie (tab. 8). Tabela 8. Preferencje w zakresie pracy zespołowej lub indywidulnej w przypadku pracy zawodowej ogólnie Indywidualna 25 045 Zespołowa 31 055 W tym zakresie preferencje studentów nie są tak jednoznaczne jak w poprzednich przypadkach. 55% ankietowanych wskazało na pracę zespołową, natomiast 45% na pracę indywidulaną. W związku z tym można uznać, iż wyraźną ocenę przydatności form pracy otrzymać można po identyfikacji zawodu. Kolejne pytanie dotyczyło pracy w księgowości na stanowisku księgowego (w pytaniu sprecyzowano sferę zawodową i stanowisko pracy) tab. 9. Tabela 9. Preferencje w zakresie pracy zespołowej lub indywidulnej w przypadku pracy zawodowej w księgowości i zawodu księgowego Indywidualna 42 075 Zespołowa 14 025 W tym wypadku 3/4 studentów uznało, iż jest to praca, która powinna być wykonywana indywidualnie, zaś 1/4 że należy ją realizować zespołowo. Wyraźna preferencja pracy indywidualnej w przypadku księgowości wydaje się zrozumiała; jest to przecież praca, z jednej strony, z dokumentacją jako materiałem źródłowym, z drugiej zaś strony
196 M. Nowak z wykorzystaniem programu komputerowego jako narzędzia. Zaskakujące jest więc raczej to, że 25% osób uważa, iż w pracy księgowego bardziej przydatny jest model zespołowy. Moim zdaniem należy to przypisać ogólnej tendencji do podkreślania zalet pracy zespołowej zarówno na studiach, jak i zespołowego funkcjonowania jako swoistego paradygmatu działania w naszej kulturze. Kolejne pytanie dotyczyło pracy w sferze controllingu na stanowisku controllera (tab. 10). Tabela 10. Preferencje w zakresie pracy zespołowej lub indywidulnej w przypadku pracy zawodowej w księgowości i zawodu księgowego Indywidualna 22 039 Zespołowa 34 061 W tym przypadku 61% badanych preferowało pracę zespołową, a 39% pracę indywidualną. Preferencje takie można uznać za naturalne i związane ze specyfiką pracy controllera, który wykonując różne zadania, współpracuje z wieloma osobami pracującymi w różnych sferach: rachunkowości, finansach, na stanowiskach menedżerskich itp. Ponadto w większych przedsiębiorstwach, w których funkcjonują większe jednostki controllingu, np. działy lub departamenty controllingu, realizacja jednego nawet zadania controllingu, takiego jak sporządzanie budżetu, angażuje często wiele osób i wymaga stałej współpracy z ludźmi. W przypadku pytania o pracę w audycie sprawozdań finansowych na stanowisku biegłego rewidenta (tab. 11) aż 68% badanych stwierdziło, iż jest w tym wypadku wskazana praca indywidulana, a 32% opowiedziało się za pracą zespołową. Tabela 11. Preferencje w zakresie pracy zespołowej lub indywidulnej w przypadku pracy w audycie sprawozdań finansowych i pracy biegłego rewidenta Indywidualna 38 068 Zespołowa 18 032 Wysoka ocena przydatności pracy indywidualnej w przypadku rewizji finansowej wydaje się zrozumiała. Wszak podstawą pracy biegłego rewidenta są praca z dokumentacją, sprawdzanie poprawności sporządzenia sprawozdań finansowych oraz ocena merytorycznej poprawności zastosowanych w rachunkowości metodyk, a także zgodności ze stanem prawnym. Dziwić jednak może, iż prawie 1/3 badanych preferuje pracę indywidualną. Może wiązać się to z tym, że na początku ścieżki kariery w audycie studenci bądź absolwenci studiów z zakresu rachunkowości nie pracują na stanowiskach niezależnych. Należą do zespołów podlegających biegłemu rewidentowi w firmach audytorskich bądź jako praktykanci wykonują polecenia biegłego rewidenta i wykonują zadania, które koordynuje osoba z uprawnieniami biegłego rewidenta (w kancelariach biegłych rewidentów). W związku z tym
Determinanty oceny przez studentów 197 praca, jaką na początku podejmują studenci i absolwenci (a więc często starsi o kilka lat koledzy badanych osób, z którymi pozostają one w kontakcie) pracujący w audycie, ma charakter zespołowy, a w pełni indywidualny charakter tej pracy osiągnąć można dopiero po uzyskaniu uprawnień biegłego rewidenta, a więc wiele lat po studiach. Kolejne pytanie dotyczyło pracy w zakresie analizy finansowej w zawodzie analityka finansowego (tab. 12). Tabela 12. Preferencje w zakresie pracy zespołowej lub indywidualnej w przypadku pracy w analizie finansowej analityka finansowego Indywidualna 32 057 Zespołowa 24 043 W tym wypadku 57% osób jako właściwą formę pracy wskazało pracę indywidualną, natomiast 43% pracę zespołową. Przewaga wskazań na rzecz pracy indywidualnej nie dziwi, ponieważ analiza finansowa z samej swojej nazwy i istoty polega na analizowaniu, a więc badaniu, szukaniu powiązań, wyciąganiu wniosków, na podstawie dostępnych danych finansowych i za pomocą przetwarzania i obliczeń w programach finansowych i analitycznych. Jej charakter jest więc typowo indywidualny. W związku z tym zaskakujące jest raczej to, że aż 43% badanych twierdzi, że w tej pracy bardziej przydatna jest forma zespołowa. Po przedstawieniu liczby i struktury procentowej odpowiedzi na poszczególne pytania ankiety, a więc po analizie dokonanej w sposób wyizolowany, zbadano powiązania pomiędzy wszystkimi determinantami preferencji pracy zespołowej albo indywidualnej, przyjętymi w niniejszym badaniu. Poszczególne determinanty przyjmą rolę kolejnych zmiennych. Każdej zmiennej zostanie nadana wartość liczbowa 1 lub 0, co jest możliwe, gdyż w każdym wypadku była możliwa tylko jedna, wykluczająca drugą, odpowiedź. W tabeli 13 zaprezentowano poszczególne zmienne oraz nadaną im numerację, a także wartości zmiennych, jakie będą one przybierać w przypadku poszczególnych odpowiedzi. Tabela 13. Zmienne, ich oznaczenia i wartości przypisane odpowiedziom Oznaczenie Wartość zmiennej Zmienna zmiennej wartość zmiennej = 1 wartość zmiennej = 0 x1 forma studiów dzienne zaoczne x2 płeć kobieta mężczyzna x3 ocena pracy indywidualnej i zespołowej ogólnie zespołowa indywidualna x4 w sytuacjach towarzyskich zespołowa indywidualna x5 w uczeniu się nabywanie wiedzy i umiejętności zespołowa indywidualna x6 w przygotowaniu do kolokwiów i egzaminów zespołowa indywidualna x7 w przygotowaniu prac (projekty, prezentacje) zespołowa indywidualna x8 w pracy zawodowej ogólnie zespołowa indywidualna x9 w zawodzie księgowego (w księgowości) zespołowa indywidualna x10 w zawodzie controllera (controllingu) zespołowa indywidualna x11 w zawodzie biegłego rewidenta (audycie sprawozdań finansowych) zespołowa indywidualna x12 w zawodzie analityka finansowego (w analizie finansowej) zespołowa indywidualna
198 M. Nowak W tabeli 14 zaprezentowano macierz korelacji dla N = 56. Obliczenia zostały przeprowadzone w pakiecie Statistica. Tabela 14. Macierz korelacji badanych zmiennych x1 x2 x3 x4 x5 x6 x7 x8 x9 x10 x11 x12 x1 1,000 0,017 0,087 0,022 0,211 0,194 0,194 0,070 0,000 0,392 0,194 0,118 x2 0,017 1,000 0,229 0,163 0,180 0,132 0,026 0,195 0,333 0,160 0,132 0,067 x3 0,087 0,229 1,000 0,240 0,314 0,205 0,456 0,266 0,202 0,105 0,045 0,179 x4 0,022 0,163 0,240 1,000 0,069 0,011 0,518 0,096 0,028 0,046 0,011 0,084 x5 0,211 0,180 0,314 0,069 1,000 0,358 0,139 0,239 0,021 0,072 0,108 0,010 x6 0,194 0,132 0,205 0,011 0,358 1,000 0,148 0,233 0,044 0,073 0,064 0,099 x7 0,194 0,026 0,456 0,518 0,139 0,148 1,000 0,189 0,182 0,247 0,148 0,156 x8 0,070 0,195 0,266 0,096 0,239 0,233 0,189 1,000 0,436 0,087 0,310 0,197 x9 0,000 0,333 0,202 0,028 0,021 0,044 0,182 0,436 1,000 0,296 0,486 0,083 x10 0,392 0,160 0,105 0,046 0,072 0,073 0,247 0,087 0,296 1,000 0,397 0,106 x11 0,194 0,132 0,045 0,011 0,108 0,064 0,148 0,310 0,486 0,397 1,000 0,099 x12 0,118 0,067 0,179 0,084 0,010 0,099 0,156 0,197 0,083 0,106 0,099 1,000 Pogrubioną czcionką zaznaczono korelację istotną dla p = 0,05. Najwyższą korelację (0,518) odnotowano pomiędzy oceną przydatności pracy zespołowej w sytuacjach towarzyskich a oceną przydatności pracy zespołowej w przygotowywaniu prac takich, jak projekty i prezentacje. Wydaje się, że najprostszą oceną tego faktu jest to, iż przygotowanie projektów i prezentacji studenci traktują głównie jako działanie o charakterze towarzyskim. Kolejna istotna korelacja (0,486) występuje pomiędzy oceną przydatności pracy zespołowej w księgowości a oceną przydatności pracy zespołowej w audycie finansowym. Również to powiązanie wydaje się proste do wytłumaczenia. Otóż, istnieje wyraźna relacja między pracą księgowego, który sporządza dokumenty księgowe i sprawozdania finansowe, a pracą biegłego rewidenta, który je ocenia. Ponadto często praca w rewizji finansowej jest traktowana jako naturalna kontynuacja ścieżki kariery rozpoczętej w rachunkowości finansowej. Kolejna pod względem wartości współczynnika korelacji (0,456) jest relacja między oceną pracy zespołowej w ogóle a oceną przydatności pracy zespołowej w przygotowywaniu projektów i prezentacji. Również w tym wypadku uzasadnienie wydaje się proste. Otóż, często projekty i prezentacje są głównym poletkiem pracy zespołowej podczas studiów, szczególnie przy ogólnej tendencji do wykorzystywania metody projektu na studiach ekonomicznych. Zapewne więc studenci doświadczenia te uogólniają. Istotna zależność statystyczna (0,397) występuje także pomiędzy preferencją pracy zespołowej w controllingu a preferencją pracy zespołowej w rewizji finansowej. Zapewne wynika to ze świadomości, iż w zawodach tych występują pewne powiązania co do treści pracy (badanie dokumentacji, jej ocena, wyciąganie wniosków oraz sporządzanie rekomendacji) oraz z konieczności komunikacji z innymi osobami, na przykład podczas pozyskiwania danych z działu księgowości oraz przekazywania wniosków i rekomendacji. Istotna korelacja wstępuje między oceną przydatności pracy zespołowej a studiowaniem w trybie dziennym (0,392). Korelacja ujemna ( 0,333) występuje między płcią żeńską a oceną przydatności pracy zespołowej. Płeć wykazuje następującą zależność preferencji kobiety preferują pracę indywidualną, zaś mężczyźni pracę zespołową.
Determinanty oceny przez studentów 199 Istotna korelacja (0,314) występuje pomiędzy oceną ogólnej przydatności pracy zespołowej a oceną przydatności w nauce (w przygotowywaniu się do kolokwiów i egzaminów). Także tę korelację wytłumaczyć można przez fakt, że częścią życia studentów jest właśnie uczenie się, a więc występuje w tym wypadku tendencja do uogólniania oceny przydatności pracy zespołowej na przydatność pracy zespołowej w ogóle. Ostanie pod względem wartości współczynnika korelacji, ale statystycznie istotne powiązanie (0,266) występuje pomiędzy oceną ogólnej przydatności pracy zespołowej a oceną jej przydatności w pracy zawodowej. Również tę korelację można wytłumaczyć tym, że w obu przypadkach specyfikacja pracy była dosyć ogólna, więc należało się spodziewać wyników zbieżnych. PODSUMOWANIE Hipotezy postawione we wstępnej części artykułu zostały zweryfikowane następująco: 1) hipoteza H1 została zweryfikowana pozytywnie wykazano, że struktura procentowa preferowania przez studentów pracy zespołowej i indywidulanej różni się w zależności od sfery oraz obszaru, którego dotyczy; 2) hipoteza H2 została zweryfikowana częściowo pozytywnie każda badana zmienna, z wyjątkiem jednej (preferencji dotyczącej zawodu analityka finansowego), wykazywała istotną korelację (dodatnią lub ujemną) z przynajmniej jedną inną zmienną dla poziomu istotności p = 0,05. Tematyka badawcza, integrująca obszary zarządzania, psychologii, rachunkowości, finansów, controllingu i audytu, nadal charakteryzuje się dużym potencjałem poznawczym oraz praktyczno-aplikacyjnym, co wyznacza kierunki następnych publikacji z tego zakresu. PIŚMIENNICTWO Brzezińska A. 2007. Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa, Wydaw. Nauk. Scholar. Nowak M. 2009a. Need for psychology as supportive tool for controlling in small and middle-sized companies, in: Mittelstandscontrolling. Band 12. Reihe: Controlling. Red. V. Linganu. Lohmar-Koeln, Josef Eul Verlag, 163 193. Nowak M. 2009b. Psychological phenomena as the limiting factors for usage of quantitative methods and their accuracy in accounting and finance, in: Quantitative methods in accounting and finance. Vol. III. Red. R. Motoryn, E. Nowak. Kijów, Ukrainian State University of Finance and International Trade, 111 115. Nowak M. 2009c. Psychologiczne czynniki decyzji inwestycyjnych a wskazówki dla controllingu finansowego. Pr. Nauk. UE Wroc. 58, 348 358. Nowak M. 2009d. Zjawiska psychologiczne w analizie wykonania budżetu. Zesz. Nauk. USzczec., Ser. Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia 545(19), 295 307. Nowak M. 2010. Motivating factors at the career in accounting and finance. Analysis of empirical study. Res. Pap. Wroc. Univ. Econ. 145, 121 131. Nowak M. 2011a. Możliwości zastosowania rachunkowości w zarządzaniu jednostkami gospodarczymi w świetle badań z zakresu psychologii międzykulturowej. Zesz. Nauk. USzczec., Ser. Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia 668(41), 445 457.
200 M. Nowak Nowak M. 2011b. Myślenie o przyszłości, zadowolenie ze zbliżającego się zakończenia studiów oraz skuteczność źródeł informacji o pracy w opinii studentów III roku studiów licencjackich na kierunku: rachunkowość i finanse na specjalności: rachunkowość i auditing. Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin., Ser. Oeconomica 287(63), 189 202. Nowak M. 2011c. Poziom przedsiębiorczości potencjalnych controllerów. Analiza wyników badań empirycznych, w: Wykorzystanie metod ilościowych w praktyce małych i średnich przedsiębiorstw. Red. G. Zellmer, K. Witkowski. Zielona Góra, UZielonogór., 143 151. Nowak M. 2012a. Advantages and disadvantages of auditor profession according to students of economics. Res. Pap. Wroc. Univ. Econ. 263, 150 161. Nowak M. 2012b. Aspekty realizacyjne wykładu w języku obcym dla studentów programu Erasmus na przykładzie wykładu Marketing controlling, w: Doktor niejedno ma imię. Red. A. Kardasz, Wydaw. Nauk. UE Wroc., 80 92. Nowak M. 2012c. Difficulties faced by students of II year of financial and tax audit specialization master studies in their first professional work. Analysis of empirical studies, w: Rachunkowość. Dydaktyka i certyfikacja zawodu księgowego. Red. D. Dziawgo. Toruń, Wydaw. Nauk. UMK, 133 151. Nowak M. 2012d. Postrzeganie pracy w różnych sferach związanych z rachunkowością przez studentów studiów ekonomicznych. Analiza wyników badań empirycznych. Pr. Nauk. UE Wroc. 251, 360 372. Nowak M. 2012e. Sources of knowledge on job offers in assessment of students of Wroclaw University of Economics. Analysis of empiric study covering 2005 2012 time period, in: Knowledge for market use 2012. Red. P. Slavíčková, http://knowledgeconference.cz/downloads/sbornik ZNALOSTI_2012.pdf, dostęp: 7.10.2015. Nowak M. 2013a. Controllers, non-controllers and potential future controllers. Preferences on individualism or collectivism in professional work. Res. Pap. Wroc. Univ. Econ. 290, 72 87. Nowak M. 2013b. Controlling w zarządzaniu. Uwarunkowania psychologiczne. Wrocław, Wydaw. UE Wroc. Nowak M. 2013c. Praca w controllingu a przybierane role grupowe. Analiza wyników badań empirycznych. Pr. Nauk. UE Wroc. 289, 438 448. Nowak M. 2013d. Świadomość wykonywania zadań controllera. Deklaracje dotyczące pracy w controllingu a rzeczywista realizacja zadań z jego zakresu. Zesz. Nauk. USzczec., Ser. Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia 765(61), 2, 481 498. Nowak M. 2014a. Doświadczenie zawodowe osób studiujących na kierunkach studiów związanych z rachunkowością. Analiza wyników badań empirycznych. Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin., Ser. Oeconomica 311(75)2, 153 162. Nowak M. 2014b. Male and female controllers. Between controlling and gender studies. Pr. Nauk. UE Wroc. 345, 85 93. Nowak M. 2014c. Motywacje do pracy w controllingu. Wyniki badań empirycznych. Zesz. Nauk. USzczec., Ser. Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia 70, 115 123. Nowak M. 2014d. Potential future controllers' perception of the effectiveness of information sources on job offers. Research report, in: Controlling and knowledge. Shaping an information environment in contemporary business organizations. Red. J. Dyczkowska, P. Kużdowicz. Wrocław, Publishing House of Wrocław University of Economics, 77 88. Nowak M. 2014e. Psychologiczna charakterystyka osób realizujących zadania controllingu, w: Współczesne problemy rachunkowości w teorii i praktyce. Red. H. Lelusz, R. Burchart. Olsztyn, Wydaw. UWM Olszt., 239 251. Nowak M. 2014f. Psychologiczne mechanizmy oceniania a zadania biegłego rewidenta, w: Rachunkowość, rewizja finansowa, podatki teoria i praktyka. Red. E. Nowak, J. Szafraniec. Wrocław, Inst. Rach. UE Wroc. 25 31. Nowak M. 2014g. Znaczenie wymiarów czasu w controllingu definicje teoretyczne a psychologiczna charakterystyka controllerów. Pr. Nauk. UE Wroc. 344, 405 413.
Determinanty oceny przez studentów 201 Nowak M. 2015a. Psychological aspects of controlling. Pr. Nauk. UE Wroc. 375, 126 134. Nowak M. 2015b. Controlling personalny w przedsiębiorstwie. Warszawa, Oficyna a Wolters Kluwer Business. Nowak M. 2015c. Rachunkowość zarządcza, rachunkowość behawioralna dwie strony tego samego medalu. Pr. Nauk. UE Wroc. 374, 154 161. Oleś P.K. 2012. Psychologia człowieka dorosłego. Ciągłość zmiana integracja. Warszawa, Wydaw. Nauk. PWN. Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka. 2014. Red. J. Trempała, B. Hałwas-Napierała. Warszawa, Wydaw. Nauk. PWN. Psychologia rozwoju człowieka. Zagadnienia ogólne. 2014. Red. M. Przetacznik-Gierowska, M. Tyszowska. Warszawa, Wydaw. Nauk. PWN.