Ćwiczenia dla dzieci w pierwszym roku życia: częste mówienie do dziecka (w stanach ożywienia dziecko powinno słyszeć głos opiekunów), nazywanie otaczających dziecko przedmiotów, wykonywanych właśnie czynności czy odczuwanych emocji daje możliwość dostarczania poprawnych wzorców językowych, naśladowanie wydawanych przez nie dźwięków wzmacniania wokalizacje dziecka, zachęcanie dziecka do naśladowania wymawianych samogłosek i sylab (od czwartego miesiąca życia), nazywanie tych fragmentów rzeczywistości, na które dziecko patrzy chwile, kiedy dziecko interesuje się czymś w swoim otoczeniu, ułatwiają mu zapamiętywanie słyszanych nazw (od szóstego miesiąca życia, kiedy dziecko zaczyna częściej przyjmować pozycję siedzącą) nazywanie rzeczywistości podczas spacerów, zabaw i innych form spędzania wolnego czasu, opisywać wskazywaną przez dziecko rzecz (od dziesiątego miesiąca życia, gdy dziecko zaczyna dzielić uwagę z dorosłymi i sygnalizować, na przykład poprzez wskazywanie palcem), zapewnienie dziecku bodźców werbalnych możliwych do powtórzenia - najłatwiejsze do powtórzenia są wyrazy dźwiękonaśladowcze, np.: MU, HAU, MIAU, BE, KWA, ME, KU- KU, IHA, II, SY, które jako nazwy zwierząt szybko pojawią się w mowie prawidłowo rozwijającego się dziecka (przed ukończeniem pierwszego roku życia), wysłuchiwanie odgłosów naturalnych w najbliższym otoczeniu i prowokowanie do ich naśladowania np. gdy coś upadnie mówmy do dziecka o, co to było? słyszałeś? bach, śpiewanie dziecku kołysanek, czytanie bajek o prostej konstrukcji krótki tekst, jedna ilustracja na stronie daje możliwość wskazywania obiektów, o których czytają rodzice.
Ćwiczenia dla dzieci w drugim roku życia: wskazywanie przedmiotów i wypowiadanie ich nazw - należy uchwycić moment, kiedy wzrok dziecka skupiony jest na nazywanej rzeczy; na początku drugiego roku życia powinny przeważać onomatopeje, np. hau, miau, kwa, mu, me, ii ( świnka ), fu-fu ( pociąg ), tik-tak, itp., zachęcanie dziecka do powtarzania sekwencji samogłosek - początkowo dwóch, następnie trzech i więcej (A, O, U, AU, EO, IO, AOE), zachęcanie dziecka do naśladowania prostych ćwiczeń oddechowych, głosowych oraz usprawniających narządy mowy (przykładowe ćwiczenia zaprezentowane zostaną na innej stronie), zwracanie uwagi na tempo mówienia do dziecka - powinno być ono wolniejsze od spontanicznej mowy opiekunów, zwracanie uwagi na poprawność artykulacyjną własnych wypowiedzi kierowanych do dziecka dziecko od samego początku powinno mieć dostarczane prawidłowe wzorce wymowy, nie powinno się w mowie do dziecka stosować zbyt dużo zdrobnień, nie należy spieszczać wyrazów (np.: Simonku Szymonku, sialiciek szaliczek itp.), wypowiadanie do dziecka zdań powinna towarzyszyć wyrazista mimika a w niektórych wypadkach czytelny gest - np. wyciąganie ręki podczas wypowiadania daj lub charakterystyczne rozłożenie rąk przy mówieniu nie ma, mimika i gesty naturalne ułatwiają rozumienie naszych przekazów werbalnych, pozwalają na wyrażenie niektórych emocji, na stałe są obecne w naszym sposobie komunikacji, wspólne czytanie bajek - czytanie tekstów powinno być wspierane opowiadaniem treści ilustracji językiem dostosowanym do możliwości dziecka, np. podczas oglądania obrazków rodzic wskazuje palcem dziecka wybrane fragmenty przedstawionej rzeczywistości i wypowiada ich nazwy, zachęcając dziecko do powtarzania, kieruje do niego także pytania: Kto to? lub Gdzie jest kot? Pokaż, zasłaniając ręką niektóre przedmioty lub postacie, może podawać formy dopełniacza, mówi na przykład: To auto. O, nie ma auta, To miś. Nie ma misia.
Ćwiczenia dla dzieci w trzecim roku życia: pokazywanie dziecku obrazków przedmiotów i proszenie o nazwanie, a następnie odwracanie obrazka lub zasłanianie go ręką i pytanie: czego nie ma? - ćwicząc z dzieckiem poprawną formę dopełniacza (na obrazku powinny być przedstawione rzeczy, z którymi dziecko często się styka, które widuje w swoim otoczeniu) czytanie z dzieckiem książeczek, wskazywanie znajdujących się na ilustracjach przedmiotów, czynności oraz cechy przedmiotów i proszenie o podaje ich nazwy - zwłaszcza takich jak wielkość, kolor i cechy osób np. wesoły, smutny, zły, dzięki czemu wzbogacamy zasób słownictwa dziecka, zadawanie dziecku pytań dotyczących informacji przedstawionych w czytanych książeczkach - pytania powinny być stopniowo coraz bardziej skomplikowane, od pytania kto? lub co to jest?, co on robi? do pytań typu co stoi na stoliku?, co trzyma w rączkach Kasia?, dlaczego Kasia jest smutna? granie z dzieckiem w gry edukacyjne typu lotto, memo, układanki daje możliwość rozszerzania zasobu słownictwa dziecka oraz ćwiczenia poprawności form gramatycznych, zachęcanie dziecka do naśladowania prostych ćwiczeń oddechowych, głosowych oraz usprawniających narządy mowy (przykładowe ćwiczenia zaprezentowane zostaną na innej stronie), granie w gry językowe np.: w formie zagadek - początkowo należy układać proste zagadki nierymowane, np. Co to jest? Ma cztery koła i trąbi na ulicy (tata jeździ nim do pracy) ; Ma jedno uszko lub dwa, pijesz w nim soczek lub herbatkę? (dla ułatwienia rozwiązania dziecko jako odpowiedź może wybrać jeden z trzech obrazków).
Ćwiczenia dla dzieci w czwartym roku życia: zachęcanie dziecka do naśladowania prostych ćwiczeń oddechowych, głosowych oraz usprawniających narządy mowy (przykładowe ćwiczenia zaprezentowane zostaną na innej stronie), w czasie czytania książeczek (oglądania obrazków) częste zadawanie dziecku pytań: dlaczego? daje możliwość wskazania na widoczne związki między sytuacjami, zdarzeniami i emocjami lub zachowaniami bohaterów układanie z dzieckiem historyjek obrazkowych np.: poprzez zadawanie pytań do każdego obrazka i ukazywanie przyczyny i skutku, aranżowanie zabaw tematycznych, w czasie których wyznacza się dziecku różne role - należy zwrócić uwagę na to, aby zadaniem dziecka było nie tylko odpowiadanie na pytania, ale również zadawanie ich, takie zabawy mogą odbywać się za pomocą różnych figurek, pacynek - na przykład zabawy w sklep (rola kupującego i sprzedającego), zabawa w lekarza (rola lekarza i pacjenta), zabawa w szkołę (rola nauczyciela i ucznia), wyczerpujące odpowiadanie na pytania dziecka - zwracanie szczególnej uwagi na częste w tym wieku pytanie dlaczego?, dzięki czemu wyjaśnianie dziecku relacji miedzy zdarzeniami, zjawiskami itp. pytania, które zadaje dziecko, zadać również jemu, zadawanie pytań w czasie czytania bajek i opowiadań - daje możliwość sprawdzania poziomu rozumienia tekstu - można pytać o bohaterów i o związane z nimi wydarzenia, np. co robi Magda?, kto rozbił szklankę?, co Filip kupił?, co potem robił Filip?, oraz sprawdzać rozumienie związków przyczynowo-skutkowych, np. dlaczego Marta poszła do pana doktora?, dlaczego Adaś nie mógł grać w piłkę?, dawanie dziecku zabawki i proszenie o ułożenie jej we wskazanym miejscu np.: piłeczka jest na szafce, piłeczka jest pod stołem lub odwrotnie umieszczanie zabawki w różnych miejscach i pytanie dziecka: gdzie jest piłeczka? (stosując zasadę odwrócenia ról), zachęcanie dziecka, aby umieszczało zabawkę w wybranym przez siebie
miejscu i zadało pytanie gdzie jest? daje możliwość rozumienia i określania relacji przestrzennych poprzez przyimki na, pod, w, przed, za, nad.
Ćwiczenia dla dzieci w piątym i szóstym roku życia: układanie i opowiadanie historyjek obrazkowych - początkowo trójelementową, następnie o zwiększonym poziomie trudności, zachęcanie dziecka do bawienia się rymami np.: poprzez wspólne układanie wierszyków i rymowanek, organizowanie zabaw tematycznych, w czasie których dziecko używa konwencjonalnych formuł językowych - ważne jest, by dziecko miało możliwość używania właściwych dla sytuacji i rozmówców zwrotów, na przykład przy witaniu się i pożegnaniu w trakcie spotkania z rówieśnikiem, z panią w przedszkolu, z siostrą zakonną itp., zachęcanie dziecka do opowiadania np.: o ciekawych zdarzeniach z życia domowego czy przedszkolnego, o oglądanych lub czytanych bajkach itp., zachęcanie dziecka do naśladowania prostych ćwiczeń oddechowych, głosowych oraz usprawniających narządy mowy (przykładowe ćwiczenia zaprezentowane zostaną na innej stronie).
Ważną na każdym etapie rozwoju dziecka grupą ćwiczeń są ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia głosowe i ćwiczenia usprawniające narządy mowy. Ćwiczenia wykonujemy razem z dzieckiem, każdego dnia, przez kilka minut przed lustrem. Ćwiczenia oddechowe Nasze lalki śpią. Uciszamy otoczenie: Ciiiiii.. Jesienne liście szeleszczą pod nogami: sz, sz, sz, sz. sz... Szumi wiatr: szszszszszsz (raz głośniej, raz ciszej). Chuchamy na zmarznięte ręce: chuu, chuuu... Nadmuchiwanie baloników. Z balonika ucieka powietrze: ssssssssss... Dmuchamy na gorącą herbatę: ffff... Gonią nas gęsi: sssssss... (są bardzo blisko - syczą głośniej, uciekają - coraz ciszej). Kosimy trawę: wdech i... ciach! wydech i - ciach! Rąbiemy drewno (podobnie): wdech i trrrach!, trrrach! Lokomotywa wypuszcza parę: pssss, sszszszsz, ffffff... Lokomotywa jedzie: cz - cz - cz - cz - cz -, sz- sz - sz - sz... Lokomotywa pędzi: tuf, tuf, tuf, to - tak, to - to - tak... Lokomotywa zatrzymuje się na stacji: usz, usz, usz... Lokomotywa hamuje: psssss... Chłodzenie gorącej zupy na talerzu (ręce ułożone na kształt talerza)- dmuchanie ciągłym strumieniem. Chuchanie na zamarznięte ręce. Puszczanie baniek mydlanych. Zdmuchiwanie kawałka papieru, Zdmuchiwanie kawałka papieru za pomocą słomki, Przenoszenie słomką styropianu, Dmuchanie przez słomkę na kulki styropianu umieszczone w kubeczku, Dmuchanie na piórko, piłeczkę ping-pongową, waciki, kawałki papieru, Dmuchanie wacików ustawionych w szeregu wyścigi samochodów, Dmuchanie na wiszące na sznurkach watki, piórka, kokardki, Dmuchanie na wiatraczek, Dmuchanie do naczynia z wodą przez rurkę, Naśladowanie szumu wiatru: jesiennego chłodnego przedłużona artykulacja głoski ssssssssss zimowego lodowatego przedłużona artykulacja głoski wwwwwww
wiosennego ciepłego przedłużona artykulacja głoski fffffffff letniego gorącego przedłużona artykulacja głoski hhhhhhh Gra na organkach, fletach, trąbkach i gwizdku. Jesteśmy na łące i wąchamy kwiatki, wciągamy zapach i zatrzymujemy go jak najdłużej, potem wydmuchujemy, zdmuchujemy puch z mlecza, płatki z kwiatków: pfff. Bawimy się płomieniem świecy: dmuchamy leciutko, żeby płomień nie zgasł staramy się zdmuchnąć płomień z dużej odległości zdmuchujemy kilka świeczek jednocześnie. Naśladowanie śmiechu różnych ludzi ćwiczenie rozruszające przeponę: staruszki: che che che kobiety jasny: cha cha cha mężczyzny tubalny: cho cho cho dziewczynki piskliwy: chi chi chi chłopca hałaśliwy: cha cha cha
Opowiadanie logopedyczne: Burek z podwórka (ćwiczenie artykulatorów i ćwiczenia ortofoniczne) W wiejskiej zagrodzie, pies zwany Burkiem Skrzętnie zarządza całym podwórkiem. Niech Burkiem będzie w buzi języczek, Wnet obowiązki jego wyliczę: Rankiem, gdy tylko ślepia otwiera, Już za porządki się zabiera. Najpierw wokół swej budy posprząta: Zamiecie ( oblizywanie warg ruchem okrężnym), Zakopie kości do kąta ( wysuwanie i chowanie do jamy ustnej języka ułożonego w łopatkę). Następnie w budzie zrobi sprzątanie ( masowanie czubkiem języka wewnętrznej strony policzków) I zerknie w miseczkę, co dziś na śniadanie ( kierowanie języka w kąciki warg). Na widok ciepłej kaszy smacznie się oblizuje ( oblizywanie językiem wąsów i brody ) Zjada wszystko, bo bardzo mu smakuje ( głośne mlaskanie). Teraz już Burek biegnie zliczyć kurki do kurnika I sprawdzić, czy tej nocy nie było tam liska zbójnika (liczenie ząbków kurek, poprzez dotykanie każdego zęba czubkiem języka). Są wszystkie, lecz tuż za płotem słychać gąsek gęganie (gęganie: gę, gę, gę) Biegnie Burek na ratunek, dając znak szczekaniem (szczekanie: hau,hau, hau) A tu już gąsior groźnie sycząc ( syczenie: ssssssss), Broni swego stada. Niesfornych łobuziaków ucieka gromada, Pufając ze zmęczenia (nadymanie policzków i wypuszczanie powietrza) Szumiącego lasu dopada (szumienie szszszszszsz).
Teraz Burka czeka nie lada zadanie, Musi krówkę wyprowadzić na łąkę, na śniadanie. Krowa muczy przyjaźnie ( mu.) Już idą drogą wśród lasu, Nagle się przestraszyli okropnego hałasu. Spogląda Burek za siebie, z prawej i z lewej strony (wysuwanie języka i kierowanie go w prawo i w lewo) Co widzi? Wóz strażacki pędzi jak szalony. i a, i a, i a, słychać już z oddali, Co znaczy, że w pobliżu gdzieś się chyba pali. Wtem słyszy Burek gwizd znajomy ( gwizdanie) Znajome cmokanie ( cmokanie). To jego pan go wzywa, ma nowe zadanie. Przeciska się Burek do domu, na skróty, przez dziurę w płocie ( przeciskanie języka przez zaciśnięte zęby), Gdy nagle wzrok jego skupił się na kocie, Który miaucząc groźnie ( miauczenie), na rybki polował, Lecz widząc psa, na drzewo się schował. Wdzięczne rybki Burkowi całuski ślą spod wody ( całuski), Lecz psina nie ma już czasu, pędzi w stronę zagrody. Koń stoi już w zaprzęgu, parska niecierpliwie (parskanie) Pan cmoknął na niego (cmokanie), ruszyli leniwie. Słychać miarowy bieg konia (kląskanie), Burek biegnie z boku, Nie chce być gorszy, pragnie dotrzymać mu kroku. I tak dzień cały Burka pracą wypełniony. Pod wieczór wraca psina do budy zmęczony, Zjada smaczną kolację (mlaskanie), poprawia posłanie (wypychanie językiem policzków) I już po chwili słychać jego smaczne chrapanie (chrapanie). Źródło: zbiory internetowe - autor nieznany
Chory miś usprawnianie podniebienia miękkiego. CHA, CHA, CHA CHA, CHA, CHA To Halinka misia ma. Ale misia boli głowa, Bo misio się rozchorował. Kaszel cięgle mu przeszkadza (kaszlanie) Więc pan doktor mu doradza: Gardło płukać naśladować płukanie gardła), Miodek jeść (wysuwać i chować głęboko język) I tabletek łykać sześć (przełykanie śliny 6 razy). Miś przestrzega zalecenia, Lecz wciąż ziewa z osłabienia (ziewanie). Ciągle kicha (kichanie), parska (parskanie), sapie (wciąganie powietrza przez usta, przy zatkniętym nosie), A jak zaśnie, mocno chrapie (chrapanie). Źródło: zbiory internetowe - autor nieznany
W zagrodzie Małgosi bajeczka ortofoniczna Wieczorem w zagrodzie cioci Małgosi Każde zwierzątko o jedzenie prosi. Piesek szczeka: HAU, HAU, HAU, Kotek miauczy: MIAU, MIAU, MIAU, Kura gdacze; KO, KO, KO, Kaczka kwacze: KWA, KWA, KWA.
Gąska gęga: GĘ, GĘ, GĘ, Ona też chce najeść się. Owca beczy: BE, BE, BE, Koza meczy: ME, ME, ME, Indor gulaga: GUL, GUL, GUL Krowa ryczy: MU, MU, MU,
Konik parska: PRR, PRR, PRR A pies warczy: WRR, WRR, WRR. I tak gra orkiestra ta, aż Małgosia jeść im da. Źródło: zbiory internetowe - autor nieznany
Źródło: Cmokaj, dmuchaj, parskaj, chuchaj. Ćwiczenia artykulacyjne dla najmłodszych, Katarzyna Szłapa
Źródło: Cmokaj, dmuchaj, parskaj, chuchaj. Ćwiczenia artykulacyjne dla najmłodszych, Katarzyna Szłapa