CYWILIZACJA TECHNICZNA

CYWILIZACJA TECHNICZNA

CYWILIZACJA TECHNICZNA pod redakcją Aleksandry Mreły Jana Owedyka Piotra Wilkoszewskiego Bydgoszcz 2014

RADA WYDAWNICZA Marian Bybluk, Michał Czakowski, Agnieszka Florczak, Janusz Kutta, Krystyna Kwaśniewska, Anna Matuszczak, Jan Owedyk, Ryszard Paczuski, Aleksander Szwedek RECENZENT Prof. nadzw. KPSW, dr hab. inż. Włodzimierz Jabłoński PROJEKT OKŁADKI Małgorzata Truskawa Copyright by Kujawsko-Pomorska Szkoła Wyższa w Bydgoszczy ISBN 978-83-89914-72-9 ADRES REDKACJI Wydawnictwo Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy ul. Piotrowskiego 12 14, 85-098 Bydgoszcz tel. 52 339-30-26, e-mial: wydawnictwo@kpsw.edu.pl

SPIS TREŚCI Wstęp 7 Jolanta Błędzka, Agnieszka Derezińska, Edward Kujawski Losy zawodowe pierwszych absolwentów kierunków geodezja i kartografia w KPSW w Bydgoszczy 11 Чекурин Василь Модели для управления переходными режимами течения газа в длинном трубопроводе 19 Krzysztof Czaplewski Kryterium całkowe jako narzędzie wspomagające proces optymalizacji budowy systemów pozycjonowania 33 Sławomir Kosik Spęcherzenia żywicznych posadzek przemysłowych 47 Romulad Kromplewski Obliczanie bilansu energetycznego obiektu kubaturowego do audytu 73 Romulad Kromplewski Termomodernizacja przegród budowlanych nad górną kondygnacją budynku 95 Romulad Kromplewski Termika wnętrz z grzejnikami pod oknami 107 Aleksandra Mreła, Oleksandr Sokolov Information advising systems the navigator for graduates and business in the ocean of occupations 115 5

Spis treści Agnieszka Pilarska Geotechnologia a społeczeństwo informacyjne 129 Katarzyna Rzeszut, Marlena Kucz Wpływ kultury chrześcijańskiej na rozwój architektury 143 Bogdan Żurek Kody QR jako szybki kanał dystrybucji informacji 155 Bibliografia 163

WSTĘP Cywilizacja techniczna, a właściwie cywilizacja naukowo-techniczna, zaczęła się kształtować w XIX wieku w krajach, które były rozwinięte gospodarczo. Jej cechą charakterystyczną jest relacja sprzężenia zwrotnego, która zachodzi między nauką, techniką i gospodarką. Era cywilizacji naukowo-technicznej ma wiele unikalnych osiągnięć w rozwoju edukacji oraz w rozwoju technologicznym. Rozwój nauki i zastosowanie jej zdobyczy w gospodarce najogólniej mówiąc wpływa na codzienne życie ludzi. Czasem odkrycia są epokowe i szybko znajdują zastosowanie w wielu dziedzinach życia, jak na przykład komputery czy systemy informatyczne, czasem zamiast wielkich odkryć mamy drobne ulepszenia, które odbywają się tak często, że w ostatecznym rachunku dają duże epokowe odkrycie, na przykład zmiany w telewizorach czy telefonach. Jednym w wielu problemów, przed którymi stoją rządy zarówno krajów rozwiniętych jak i rozwijających się, jest zapewnienie odpowiedniego poziomu dostaw energii dla gospodarki jak i mieszkańców. Unia Europejska sprowadza gaz z Rosji za pomocą rurociągów i bardzo ważnym zagadnieniem jaki stoi przed projektantami i wykonawcami rurociągów jest zminimalizowanie strat przesyłanego gazu płynącego długim rurociągiem oraz zoptymalizowanie jego przesyłu. Dlatego należy koniecznie opracować teoretyczne podstawy przesyłania gazu wraz z algorytmami stanowiącymi podstawę systemów kontrolnych. Oprócz zwiększania dostaw energii dla rozwijających się gospodarek należy również opracować metody jej oszczędzania. Oprócz ciągle rosnącego zapotrzebowania na energię płynącego ze strony biznesu, również ludzie zwiększają swoje potrzeby konsumpcyjne, co powoduje wzrost zużycia energii. Zatem niezwykle ważne jest ograniczenie zużycia prądu elektrycznego i energii cieplnej poprzez takie projektowanie domów, aby straty ciepła były minimalne. Aby rozpocząć działania w zakresie ogra- 7

Cywilizacja techniczna niczenia zużycia energii cieplnej, należy w pierwszej kolejności poznać metodologię sporządzania bilansu energetycznego budynku i świadectwa charakterystyki energetycznej. Obecnie metodologia sporządzania bilansu energetycznego budynku jest opracowana i podana w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 6 listopada 2008 roku, jednakże w praktyce stosuje się programy komputerowe, co powoduje, że można sporządzić bilans bez dogłębnego zrozumienia istoty wykonywanych rachunków. Zatem przygotowanie bilansu własnoręcznie (bez programu komputerowego) sprzyja poszukiwaniu źródeł oszczędności ciepła. Problem ucieczki ciepła z budynku jest rozważany podczas sporządzania świadectwa charakterystyki energetycznej budynku, ale na ogół audytorzy korzystają z programów komputerowych, więc chociaż uwzględniają mostki cieplne w budynku, to czasem pomijają miejsca, w których temperatura jest wyższa niż wymagana normatywem lub nie uwzględniają pewnych punktów w konstrukcji przegród budowlanych lub instalacji grzewczej, które mogą powodować straty energii cieplnej. Oprócz przegród budowlanych na poziomie pięter budynku należy także rozważyć straty ciepła przez przegrody budynku, które znajdują się nad najwyższą użytkowaną kondygnacją. Przez wszystkie przegrody, w tym również górne, budynek traci ciepło. Wielkość strat energii cieplnej zależy od wielu czynników, w tym od właściwej izolacji termicznej. Niestety straty ponoszone z tego tytułu są obliczane z wielkim przybliżeniem. Problemy, które rozwiązują się architekci i inżynierowie budownictwa są bardzo różnorodne i dotyczą nie tylko konstrukcji ścian i dachów, ale także pojawiają się usterki spowodowane powstaniem pęcherzy w strukturze podkładu betonowego posadzek. Spęcherzenie podkładu żywicznych posadzek przemysłowych może być spowodowane różnymi zjawiskami fizycznymi, zachodzącymi na styku betonu i posadzki. Wzrost ciśnienia w pęcherzach powoduje odspojenia i wybrzuszenia posadzki, zatem istotne jest opracowanie i wdrożenie metod przeciwdziałania tworzeniu się pęcherzy w podkładach betonowych posadzek przemysłowych. Mogłoby się wydawać, że w ramach cywilizacji technicznej, należy rozważać tylko aspekty techniczne urządzeń czy obiektów. Oczywiście, tak nie jest. Projektanci budynków zajmują się nie tylko dbałością o ich stan techniczny, ale również starają się, by budynki pełniąc różne role, tworzyły ciekawą i funkcjonalną przestrzeń. Dlatego konieczna jest znajomość historii budownictwa w Polsce i wpływ kultury na jego rozwój. Niewątpliwie, przestrzeń polskich miast i wsi kształtowała kultura chrześcijańska, więc analiza materiałów użytych do konstrukcji budynków sakralnych i wplatanie symboliki chrześcijańskiej pokazuje dążenie architektów i budowniczych do 8

Wstęp stworzenia budowli idealnej, czyli współgrającej z zasadami przyrody, które zostały ustanowione przez Boga. Rozwój naukowo-techniczny nie dotyczy tylko i wyłącznie obiektów i urządzeń znajdujących się na lądzie, ale także następuje rozwój jednostek pływających po morzach i oceanach, które potrzebują systemu nawigacji. W związku z powstaniem i tworzeniem coraz bardziej skomplikowanych i wyspecjalizowanych systemów geoinformacyjnych, następuje również szybki rozwój systemów nawigacyjnych. Aby zbudować nowy bardziej precyzyjny system nawigacyjny, należy opracować podstawy matematyczne nowych sposobów pomiaru odległości, na przykład matematyczne podstawy systemu nawigacyjnego opartego na ilorazie odległości i rachunku całkowym. Przez wiele osób geografia była postrzegana jako nauka, które nie może wnieść wiele nowego, bo prawie wszystko zostało już odkryte. Jednakże wraz z rozwojem metod ilościowych, analizy przestrzennej i systemów komputerowych powstają nowe subdyscypliny naukowe, jak na przykład geotechnologia. Opracowanie podstaw teoretycznych i zbudowanie systemów informacji geograficznej, teledetekcji oraz systemów nawigacji satelitarnej wpłynęło na powstanie (lub nawet stworzyło) tzw. społeczeństwo geoinformacyjne korzystające na co dzień z systemów informacji geograficznej GIS. Jednym z aspektów cywilizacji technicznej, jest zwiększenie szybkości uzyskiwania informacji i wykonywania operacji. Obecnie w sklepach kasjerki czytają kody kreskowe umieszczone na produktach, zamiast pracowicie obliczać na kartce, czy kalkulatorze kwotę, którą klient ma zapłacić za zakupiony towar. Pomysł korzystania z informacji zapisanej w postaci kodów kreskowych, przyspieszający znacznie dokonanie zakupów w sklepach, został rozwinięty i powstały tzw. kody QR, które stają się coraz bardziej powszechnym środkiem szybkiej dystrybucji informacji dzięki upowszechnieniu dostępu do sprzętu mobilnego takiego jak tablety i smartfony. Rozwijające się systemy informatyczne są coraz bardziej wykorzystywane w przemyśle i w codziennym życiu. Zaczynają być także wykorzystywane przez uczelnie do zarządzania elementami procesu dydaktycznego, na przykład mogą służyć pomocą podczas konstruowania nowych programów kształcenia. Zaletą systemów informatycznych jest możliwość analizowania dużej ilości informacji i przygotowania na tej podstawie rekomendacji do przeprowadzania pewnych działań. Należy jednak pamiętać, że rekomendacja systemu informatycznego nie zastąpi analizy sytuacji przez zainteresowane osoby. System doradczy może tylko rekomendować absolwentom, na podstawie zdobytych przez nich kompetencji, zawód jaki byłby dla nich najlepszy oraz może rekomendować pracodawcom najlepszego absolwenta jako pracownika posiadającego pewne specyficzne kompetencje. 9

Cywilizacja techniczna Bardzo ważne jest monitorowanie kształcenia na kierunkach technicznych, zarówno studentów jak i absolwentów. Szybko zmieniające się wymagania w stosunku do inżynierów, wymagają zmian w procesie ich kształcenia. Analiza wyników kształcenia z punktu widzenia absolwentów jest bardzo interesująca i dostarcza wiele informacji, które uczelnie mogą wykorzystać modyfikując programy kształcenia dla następnych roczników. Cywilizacja techniczna i jej gwałtowny rozwój, który odbywa się na naszych oczach, nie może być wyczerpująco opisany w jednej publikacji. Zatem konieczne są dalsze interdyscyplinarne badania w tym zakresie przez wielu różnych badaczy zajmujących się zagadnieniami technicznymi oraz zmianami społecznymi spowodowanymi przez zmiany technologiczne.

Błędzka Jolanta*, Derezińska Agnieszka**, Kujawski Edward*** LOSY ZAWODOWE PIERWSZYCH ABSOLWENTÓW KIERUNKU GEODEZJA I KARTOGRAFIA W KPSW W BYDGOSZCZY Wprowadzenie Geodezja i kartografia jest dyscypliną naukową wchodzącą w skład nauk technicznych, współpracującą ściśle z budownictwem i inżynierią środowiska. Jako wiedza teoretyczna i praktyczna jest aktualnie wykładana na poziomie magisterskim na sześciu uczelniach publicznych w Polsce, a na poziomie inżynierskim dodatkowo w kilkunastu uczelniach niepublicznych. Jako wiedza teoretyczna, geodezja i kartografia, zajmuje się odwzorowaniem kuli ziemskiej w dwu- i trójwymiarowych modelach matematycznych oraz nowoczesnymi technikami lokalizacji elementów zagospodarowania jej powierzchni w tych modelach. Jako wiedza praktyczna łączy w sobie współczesną wiedzę teoretyczną o pozycjonowaniu szczegółów znajdujących się w przestrzeni ziemskiej, z szeroko rozumianą wiedzą o zagospodarowaniu powierzchni Ziemi, metodach jej inwentaryzowania, archiwizowania oraz zarządzania. Zgodnie z założeniami programowymi, absolwent kierunku geodezja i kartografia : y posiada niezbędną dla wykonywania zawodu wiedzę z przedmiotów podstawowych, takich jak matematyka, statystyka, informatyka, y nabywa umiejętności posługiwania się nowoczesnymi technologiami pomiarowymi, związanymi z pracami realizacyjnymi inwestycji przemysłowych, komunalnych, inżynieryjnych oraz tras komunikacyjnych, y jest przygotowany do pracy w zakresie ewidencji i gospodarki nieruchomościami, oraz rozbudowy systemów informacji o terenie, wykonując dla nich dokumentacje kartograficzne, podziały i scalenia gruntów. * Dr inż. Jolanta Błędzka, Kujawsko-Pomorska Szkoła Wyższa w Bydgoszczy. ** Dr inż. Agnieszka Derezińska, Kujawsko-Pomorska Szkoła Wyższa w Bydgoszczy. *** Prof. dr hab. inż. Edward Kujawski, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy Bydgoszcz. 11

Błędzka Jolanta, Derezińska Agnieszka, Kujawski Edward Mimo iż kierunek geodezja i kartografia jest wydzielonym, ujętym w określone ramy kierunkiem studiów, to przedstawiony wyżej zakres kształcenia w połączeniu z umiejętnością operowania technikami współczesnej elektroniki pozyskiwania, gromadzenia i przetwarzania informacji o zjawiskach i obiektach w otaczającym nas środowisku geograficznym sprawia, że absolwenci tego kierunku znajdują zatrudnienie w urzędach administracji państwowej i samorządowej, dużych firmach budowlanych a także uruchamiają własną działalność gospodarczą. Są też zatrudniani w przedsiębiorstwach luźno związanych z wyuczonym zawodem, gdyż łatwo adaptują się do warunków nowego miejsca pracy. Przedstawiona tu opinia powstała na podstawie wyników ankiety, której treścią było badanie losów absolwentów kierunku geodezja i kartografia prowadzonego w Kujawsko- -Pomorskiej Szkole Wyższej w Bydgoszczy. Geodezja i kartografia w Kujawsko-Pomorskiej Szkole Wyższej na mapie Polski Kujawsko-Pomorska Szkoła Wyższa została utworzona z inicjatywy Założycieli Heleny i Romana Czakowskich na podstawie decyzji Ministra Edukacji Narodowej o wpisie do rejestru uczelni niepublicznych. Początkowo Uczelnia prowadziła kierunki humanistyczne, ale wraz z rozwojem, w roku 2007 uruchomiła Wydział Techniczny z kierunkiem geodezja i kartografia. Na ówczesnej mapie Polski (rys. 1.) kształcenie geodezyjne było stosunkowo popularne. Jak wspomniano we wprowadzeniu, kształcenie na poziomie drugiego stopnia na tym kierunku było realizowane przez Uczelnie: warszawską, dwie krakowskie, olsztyńską, wrocławską i kutnowską. Kształcenie jedynie na poziomie inżynierskim prowadziły w tym czasie uczelnie: publiczna w Koszalinie i nieliczne, niepubliczne uczelnie, np. w Rzeszowie, Nowym Sączu i Warszawie. Wynika z tego, że na obszarze o promieniu ponad 150 km wokół Bydgoszczy nie można było podejmować na omawianym kierunku kształcenia na poziomie wyższym. Chętni do studiowania geodezji i kartografii z województwa kujawsko-pomorskiego kierowali się głównie do Olsztyna. W naszym województwie działały jedynie technika o profilu geodezyjnym (w Toruniu i w Bydgoszczy) oraz szkoły policealne. Z tego powodu zapotrzebowanie na kadrę geodezyjną w regionie było bardzo duże. Jeżeli dodać do tego brak szkoły wyższej o profilu geodezyjnym w województwie wielkopolskim (odległość z Bydgoszczy do Poznania wynosi ok. 140 km), to utworzenie takiego kierunku kształcenia w Bydgoszczy było trafną decyzją. Potwierdzeniem tego zapotrzebowania była wysoka liczba naboru, sięgająca na pierwszym roku 250 studentów. Zasięg terytorialny, z którego oni pochodzili prezentuje rys. 2. 12

Losy zawodowe pierwszych absolwentów kierunku Geodezja i Kartografia w KPSW... Rys. 1. Szkoły wyższe kształcące studentów w zakresie studiów pierwszego stopnia na kierunku geodezja i kartografia w roku 2007. Źródło: opracowanie własne. Rys. 2. Kartogram terytorialnego zasięgu naboru kandydatów na studia geodezyjne w KPSW w roku 2007. Źródło: Malesa: Praca dyplomowa. KPSW-Bydgoszcz 2012 1. 1 A. Malesa, Zastosowanie kartograficznych metod prezentacji danych do opracowania map regionów zamieszkania studentów GiK KPSW Bydgoszcz, Praca inżynierska, Bydgoszcz 2012. 13

Błędzka Jolanta, Derezińska Agnieszka, Kujawski Edward Analizując przedstawiony wyżej kartogram można stwierdzić, że poza województwem kujawsko-pomorskim, co jest oczywistym ze względu na lokalizację uczelni, stosunkowo dużo kandydatów zgłosiło się z województwa wielkopolskiego oraz pomorskiego. Niestety, wraz z licznością kandydatów nie wiązało się ich przygotowanie do wyższych studiów technicznych szczególnie z matematyki oraz z fizyki. Brak umiejętności rozwiązywania zadań z podstawowego przedmiotu kierunkowego geodezyjnych pomiarów szczegółowych spowodował, że z liczby 250 studentów pierwszego roku, studia ukończyło nieco ponad pięćdziesiąt osób 2. Ta grupa absolwentów została objęta naszym badaniem, którego celem było: y określenie trudności w podjęciu pracy zawodowej, y auto-ocena dostosowania się do wymogów miejsca pracy, y auto-ocena przygotowania przez Uczelnię do pracy zawodowej na stanowiskach wymagających wiedzy geodezyjno-kartograficznej. Zasady prowadzonego badania Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, nałożyła na uczelnie wyższe obowiązek monitoringu zawodowych losów swoich absolwentów. Działania te, pozwalające pozyskać szerszą i rzetelną informację o jakości kształcenia na poszczególnych kierunkach, podjęło także Biuro Karier KPSW. Prowadzi ono badania dotyczące przygotowania absolwentów do podjęcia pracy, oczekiwań co do przyszłej pracy zawodowej oraz sytuacji na rynku pracy. Mimo tego, zespół dydaktyczny obsługujący kierunek geodezja i kartografia podjął się przeprowadzenia własnych badań dotyczących losów pierwszych absolwentów tego kierunku. Motywem podjęcia się badań było przekonanie, że dają one dobre uzasadnienie dla wprowadzania zmian w realizowanym procesie dydaktycznym. Większość uczelni w Polsce i za granicą przeprowadza takie badania metodą ankietową poprzez rozesłanie do zainteresowanych ankiety pytań. Otrzymane na piśmie odpowiedzi opracowuje się następnie jedną z wybranych metod statystycznych. Przykłady zagranicznych rozwiązań znajdziemy w ekspertyzie przeprowadzonej przez firmę Sedlak & Sedlak z Krakowa pt. Monitorowanie losów zawodowych absolwentów szkół wyższych rozwiązania stosowane w wybranych krajach europejskich 3. 2 M. Chylewska-Szabat, E. Kujawski, Badanie przygotowania z matematyki i fizyki kandydatów na studia techniczne w Wyższych Szkołach Niepublicznych, Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Naukowo-Dydaktycznej EUROMATYKA 2012, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej Poznań 31.V 2.VI 2012. 3 Ekspertyza: Monitorowanie losów zawodowych absolwentów szkół wyższych rozwiązania stosowane w wybranych krajach europejskich, Sedlak & Sedlak, Kraków, www.rynekpracy.pl [29.12.2010]. 14

Losy zawodowe pierwszych absolwentów kierunku Geodezja i Kartografia w KPSW... Istnieją też polskie rozwiązania prowadzące do oceny losów absolwentów szkoły wyższej. Bazują one głównie na masowym przeprowadzaniu ankiet elektronicznych wśród absolwentów uczelni oraz analizie pozyskanych danych za pomocą narzędzi analitycznych. Według autorów niniejszego opracowania, zaletą takiego sposobu badania (np. wypełnianie ankiet drogą internetową), jest możliwość łatwego archiwizowania oraz przeprowadzania analiz według z góry opracowanego modelu. Jednak w naszej ocenie i te sposoby, ze względu na schematyczność rozwiązania, posiadają wady. Autorzy, by uniknąć schematycznego wypełniania rubryk ankiety, postanowili przeprowadzić takie badanie poprzez bezpośrednie rozmowy z absolwentami. Mimo iż nie można mówić o obiektywnej ocenie poglądów przedstawionych przez respondenta w bezpośredniej rozmowie, to rozmowy takie, w odczuciu pytanych, były milsze aniżeli mechaniczne stawianie krzyżyków w przygotowanym schemacie ankiety. Należy też dodać, że taki sposób prowadzenia badań, mimo narzuconej pytaniami tematyki, pozwalał na swobodne dywagacje respondentów z możliwością ich własnego komentarza co do istotności dyskutowanej treści. Stwierdzono też, że w celu jednolitego podejścia do takiego sposobu ankietowania rozmowy ze wszystkimi zainteresowanymi będzie prowadziła ta sama osoba. Wyniki przeprowadzonego badania losów absolwentów Dyskutowana z respondentami ankieta ograniczała się do przedstawionej poniżej tematyki. 1. Czy Pani/Pan podjęła/podjął pracę: y zgodnie z ukończonym kierunkiem studiów, ale biurową/terenową, y w instytucji/przedsiębiorstwie, w którym na zajmowanym miejscu pracy wiedza wyniesiona ze studiów okazała się przydatna, y po krótkich czy dłuższych poszukiwaniach. 2. Jak ocenia Pani/Pan w skali od 1 do 10 swoje przygotowanie do zawodu uzyskane w KPSW? 3. Co według Pani/Pana należałoby zmienić w procesie kształcenia na Wydziale Technicznym KPSW w ramach kierunku geodezja i kartografia dla lepszego przygotowania kolejnych jej absolwentów do pracy w zawodzie. Przeprowadzono rozmowy z 29 osobami absolwentami pierwszego naboru studentów, tj. z rocznika 2007/2008. Stanowią oni 55% absolwentów, którzy terminowo ukończyli studia w roku 2011, uzyskując dyplom inżyniera w zakresie geodezji i kartografii. Uzyskane odpowiedzi, w zależ- 15

Błędzka Jolanta, Derezińska Agnieszka, Kujawski Edward ności od charakteru pytania (oczekującego jednoznacznej odpowiedzi lub dopuszczającego rozmytej oceny) prowadzą do następujących wniosków. 1. Absolwenci pierwszego rocznika stosunkowo łatwo podejmowali pracę. Cztery osoby już od początku studiów pracowały w studiowanym zawodzie, 20 osób (63% ankietowanych) podjęło pracę w wyuczonym zawodzie, a jedynie 5 osób nie podjęło pracy w zawodzie geodety. 2. Piętnastu absolwentów podjęło pracę w trakcie studiów. Była to praca zgodna z kierunkiem studiów. Potwierdza to wcześniejsze uwagi, że w omawianym okresie brakowało kadry o geodezyjnym wykształceniu. 3. Większość osób (52%) wykonuje prace zarówno terenowe jak i biurowe. Są to czynności związane głównie z podziałami oraz ewidencją gruntów, ale także z tyczeniem działek oraz wykonywaniem map. Pracę terenową (jako główne zajęcie) zadeklarowało 20% rozmówców. Wykonują oni pomiary sytuacyjno-wysokościowe związane z tyczeniem i inwentaryzacją obiektów. Przy pracach biurowych (kameralnych) zatrudnionych jest 24% absolwentów. Zależnie od miejsca zatrudnienia przygotowują oni materiały dla pracujących w terenie, wypisy i wyrysy dla celów ewidencyjnych lub opracowują mapy. Są to przede wszystkim panie i pracują głównie w starostwach albo w urzędach miasta lub gminy. Jedna osoba uczy geodezji w technikum geodezyjnym. 4. Absolwenci twierdzą, że łatwo dostosowali się do warunków panujących w zajmowanym miejscu pracy. W zaproponowanej skali oceny od 1 do 10 tylko raz padły oceny poniżej liczby 6, tj. 5 i 4. Natomiast najwyższą ocenę 10 podało 31% rozmówców. 5. Ocenę przygotowania do zawodu wyniesionego z KPSW (w skali od 1 do 10) można uznać za dobrą. 66% respondentów wskazało, że w zakresie wiedzy geodezyjnej oceniają to przygotowanie liczbami 7 i 8. Jedna osoba, zatrudniona przy pracach kartograficznych, oceniła przygotowanie z kartografii liczbą 2. 6. Na pytanie o zmiany w procesie nauczania wszyscy odpowiedzieli, zresztą zgodnie z naszymi przewidywaniami, że należy zwiększyć liczbę godzin ćwiczeniowych. Mają być one przeznaczone przede wszystkim na obsługę nowoczesnego sprzętu geodezyjnego i typowe pomiary nim wykonywane, ale także na umiejętność wykorzystywania nowoczesnych programów komputerowych. Pojawiła się też propozycja szerszego nauczania zasad wykonywania operatów technicznych. 7. Zadano także pytanie na temat planów dalszego kształcenia się, w tym ukończenia studiów drugiego stopnia. Okazało się, że sześć osób kon- 16

Losy zawodowe pierwszych absolwentów kierunku Geodezja i Kartografia w KPSW... tynuuje studia geodezyjne, dwie osoby studiują budownictwo, jedna planowanie przestrzenne oraz jedna transport i drogi kolejowe. Pięć innych osób ma już tytuł magistra w innych dziedzinach (geografia, gospodarka przestrzenna, administracja, telekomunikacja), jedna z nich pracuje nad rozprawą doktorską z geografii, inna planuje studia doktoranckie z geografii i kartografii. Kilka osób wspomniało, że być może w przyszłości podejmą studia, ale już nie na geodezji, a tylko dwie stwierdziły, że kontynuowałyby geodezję, gdyby studia drugiego stopnia były prowadzone w KPSW. Podsumowanie W konkluzji niniejszego opracowania można stwierdzić, że uruchomienie na terenie Bydgoszczy studiów wyższych w zakresie geodezji i kartografii, było zgodne z potrzebami północno-zachodniej Polski w zakresie kadry inżynierskiej tej specjalności. Stosunkowo łatwe znajdowanie pracy przez absolwentów z pierwszego naboru świadczy o dużym zapotrzebowaniu ówczesnego rynku pracy na kadrę geodezyjną. Ich przygotowanie do pracy zawodowej, określone w auto-ocenie uzyskanej podczas bezpośrednich rozmów, świadczy też o prawidłowo opracowanym programie nauczania. Mimo tego postulat zwiększania zajęć praktycznych, uwzględniających współczesne techniki pomiarowo-obliczeniowe, który jak się wydaje jest wieloletnim postulatem podawanym przez absolwentów studiów geodezyjno-kartograficznych różnych szkół, także w ankietowanym przypadku, był mocno akcentowany. FATE OF THE FIRST GRADUATES FROM MAJOR OF GEODESY AND CARTOGRAPHY IN KPSW BYDGOSZCZ Summary Introduction of this article shows that Kujawy and Pomorze University in Bydgoszcz on the network of higher education schools in Poland, which have led geodesy and cartography in 2007/2008 academic year. On the basis of this situation, there were presented the results of the survey, concerning on the fates of graduates from that year. They indicates on a good curriculum the respondents emphasized on the rapid adaptation to the requirements of its work as well as the ease in finding employment in their profession. The last opinion is justified by small number of technical schools and universities, which taught such profession in the north-western part of Polish. Key words: geodesy and cartography, graduates, fate of professional. 17

Błędzka Jolanta, Derezińska Agnieszka, Kujawski Edward Streszczenie Artykuł we wprowadzeniu prezentuje miejsce Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w sieci szkół wyższych na terenie Polski, które w roku akademickim 2007/2008 kształciły studentów na kierunku geodezja i kartografia. Na bazie tej sytuacji przedstawiono wyniki przeprowadzonej ankiety, dotyczącej losów absolwentów z naboru wspomnianego roku. Wskazują one na dobre opracowanie programu kształcenia respondenci podkreślali szybkie dostosowanie się do wymogów miejsca zatrudnienia się jak i łatwość w znalezieniu zatrudnienia w wyuczonym zawodzie geodety. Ostatni wniosek uzasadniono nieliczną liczbą techników i szkół wyższych, kształcących w tej specjalności na terenie północno-zachodniej Polski. Słowa kluczowe: kierunek geodezja i kartografia, absolwenci, losy zawodowe.

Чекурин Василь* МОДЕЛИ ДЛЯ УПРАВЛЕНИЯ ПЕРЕХОДНЫМИ РЕЖИМАМИ ТЕЧЕНИЯ ГАЗА В ДЛИННОМ ТРУБОПРОВОДЕ Задачи расчета нестационарных газодинамических процессов в трубопроводах возникают в разных прикладных отраслях. К им приходят, в частности, при исследовании и проектирование пневматических тормозных систем, пневмотранспорта, вентиляционных систем, технологических трубопроводов для химического, металлургического, литейном производствах и т.д.. Важное значение имеет эта проблема для создания систем оптимального управления процессами транспорта естественного газа магистральными газопроводами 1. Математические модели процессов перемещения естественного газа магистральными газопроводами рассматривались, в частности, в публикациях 2. Целью настоящей статьи является: а) разработка математической модели нестационарных процессов переноса массы и импульса в длинном трубопровод высокого давления с учетом условий нагнетания и отбора газа на его концах; б) формулировка в рамках модели начальнокраевых задач для описания переходных процессов, которые возникают при управлении переходными режимами течения газа; в) разработка * Prof. dr hab. Vasyl Chekurin, Kujawsko-Pomorska Szkoła Wyższa w Bydgoszczy. 1 B. Борисенко, Ю. Пономарев, T. Борисенко, Интегрированный моделирующий комплекс поддержки принятия решений в комплексной корпоративной системе управления магистральной газотранспортной сетью. 2 J. Kralik, P. Stiegler, Z. Vostry, J. Zavorka, Modelling the Dynamics of Flow in Gas Pipelines, IEEE Transactioms on System, Man and Cybernetics 1984, vol. sms-14, No 4, p. 586 596; J. Kralik, P. Stiegler, Z. Vostry, J. Zavorka, A Universal Dynamic Simulation Model of Gas Pipeline Networks, IEEE Transactioms on System, Man, and Cybernetics 1984, vol. sms-14, No4, p. 7 606; М.П. Химко, В.А. Фролов, В.А. Павленко, Я.Д. Пьянило, Н.М. Притула, Расчет параметров газотранспортных систем, Научно-производственный журнал Украины Нефтяная и газовая промышленность 2006, vol. 3, p. 33 37. 19

Чекурин Василь алгоритма численного решения сформулированных задач, г). численное моделирование процессов управления переходными режимами, оценка длительности и параметров энергетической эффективности переходных режимов транспортирования газа. Математическая модель динамики газа в длинном трубопроводе Исследование проведем в рамках одномерной модели которая описывает нестационарное движение газа в цилиндрической трубе постоянного диаметра 3. Ограничимся здесь изотермическим случаем, считая температуру T газа независимой вот времени t и координаты x вдоль осы трубы. Математическая модель, описывающая перенос массы и импульса в трубопроводе, в этом случае включает уравнения баланса массы ρ ρv + = 0 t x (1) и баланса импульса ρv 2 h + ( ρv + P) + ρ g + fr t x x = 0. (2) Здесь ρ плотность массы газа, V осреднённая по сечению трубы осевая составляющая макроскопической скорости движения газа, P давление газа, g ускорение земного тяготения, h= h( x) параметр, определяющий изменение высоты оси трубы над уровнем моря, f R плотность осреднённой по сечению трубы силы трения. Плотность ρ газа связана с его давлением P и температурой T уравнением g 2 0 P= R µ zρt = c zρ, 2 0 g c RT µ (3) где R универсальная газовая постоянная, µ g молярная масса газа, z коэффициент сжимаемости, который учитывает отличие реальных термодинамических свойств от модели идеального газа. 3 И.А. Чарный, Основы газовой динамики, М.: Гостехиздат 1961, p. 200. 20

Модели для управления переходными режимами течения газа в длинном... Известны эмпирические формулы, которые определяют z как функцию параметров состояния P и T, например, формула Американской газовой ассоциации (AGA), справедливая для диапазона давлений 0...7 МПа: ( ) ( ) ( ) zpt (, ) = 1 + 0, 257 PP 0,533 PP T T, (4) c c c где T c и P c критические температура и давление газа. Сила f R учитывает вязкое трение газа в объеме, в пограничном слое и на границе «газ-стенки трубы». Для достаточно высоких скоростей течения (турбулентный режим) f R выражается формулой Дарси- Вейсбаха: f R l V = ρv. (5) 2D Здесь l коэффициент гидравлического сопротивления, который определяется шероховатостью внутренней поверхности трубы и ее внутренним диаметром D. Использование формул (3) (5) позволяет свести математическую модель движения газа в трубе к нелинейной системе двух дифференциальных уравнений в частных производных. В качестве разрешающих функций можно выбрать любую пару физических величин ρ и V, ρ и J ρv или же P и J. Хотя системы уравнений, сформулированные относительно разных пар, будут эквивалентными, выбор ключевых функции может иметь важное значение для эффективности численных алгоритмов решения соответствующих задач. Учитывая это целесообразно сформулировать разрешающую систему уравнений относительно xt, J xt. : функций ρ ( ), ( ) ρ J + = 0, (6) t x 2 J P ρ J l JJ H + + + + g ρ = 0. (7) t ρ x x ρ 2D ρ x При таком выборе определяющих функций первое уравнение системы является линейным. Для использования модели (6), (7) необходимо представить коэффициент сжимаемости и как функцию параметров состояния ρ и T. На основании формулы (3) имеем 21