Formy ochrony przyrody. Rola LKP.

Formy ochrony przyrody. Rola LKP. Ostrów Wielkopolski, 28 października 2012 Marlena Kowalkowska Wydział Ochrony Lasu Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu

Lasy Państwowe Powierzchnia lasów w Polsce przekracza 9,3 mln ha. Lasy zajmują ponad 29 proc. kraju. W naszym kraju aż 81,5 proc. lasów stanowią lasy publiczne z czego 77,5 proc. jest w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Przybywa parków narodowych, krajobrazowych i obszarów chronionych. Na przestrzeni 30 lat ich powierzchnia zwiększyła się blisko o 30 proc. Corocznie wydawany jest "Raport o stanie lasów w Polsce, opracowywany przez Instytut Badawczy Leśnictwa. 2

Raport o stanie lasów "Raport o stanie lasów w Polsce" zawiera m.in. analizę ochrony przyrody w polskich lasach. Najwyższą jej formą są parki narodowe. Jest ich w Polsce 23 i zajmują powierzchnię ponad 300 tys.ha. Rezerwaty przyrody, w liczbie 1463, obejmują powierzchnię ponad 160 tys. ha 121 parków krajobrazowych ma łączną powierzchnię 2607,5 tys. ha, w tym 1307,8 tys. ha (50,2 proc.) stanowi powierzchnia leśna. 3

Raport o stanie lasów 2011 r. Łączna powierzchnia parków narodowych i krajobrazowych oraz obszarów chronionego krajobrazu zwiększyła się w latach 1980 2010 o blisko 30 proc., z 3,2 proc. do 32,0 proc. powierzchni administracyjnej kraju i wynosi obecnie 9997,5 tys. ha. W odniesieniu do powierzchni leśnej wzrost ten był jeszcze większy: z 5,5 do 40,9 proc. powierzchni lasów. 4

Formy ochrony przyrody Ustawa o ochronie przyrody, Dz.U. z 2009 nr 151 poz. 1220 Brzmienie od 1 października 2012 Parki narodowe Rezerwaty przyrody Parki krajobrazowe Obszary chronionego krajobrazu Obszary Natura 2000 Pomniki przyrody Stanowisko dokumentacyjne Użytki ekologiczne zespoły przyrodniczo-krajobrazowe ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. W drodze porozumienia z sąsiednimi państwami mogą być wyznaczane przygraniczne obszary cenne pod względem przyrodniczym w celu ich wspólnej ochrony. 5

Park Narodowy Park narodowy obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1 000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. 2. Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów. 6

7 Parki narodowe (23)

Parki narodowe 8

Park Narodowy W Polsce są 23 Parki Narodowe o łącznej powierzchni 314, 6 tys. ha, w tym lasy stanowią 194,9 tys. ha (62%) Na terenie RDLP w Poznaniu znajduje się Wielkopolski Park Narodowy o pow. 7 584 ha. Powołany 1957 r. Symboliczne otwarcie tego parku nastąpiło w 1933 r. podczas XIII Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w Ludwikowie (status prawny otrzymał później). Park położony jest kilkanaście kilometrów na południe od Poznania Położony jest nad Wartą, znajdują się w nim także jeziora (Jezioro Góreckie). 9

Wielkopolski Park Narodowy 10

Wielkopolski Park Narodowy Ponad 94 % powierzchni Parku stanowią siedliska lasowe, jednak gatunkiem panującym jest sosna Najwyższym wzniesieniem jest Osowa Góra (132 m npm) Flora parku liczy ok. 900 gatunków naczyniowych Świat kręgowców jest typowy dla terenów nizinnych Polski Na wyspie na J. Góreckim znajdują się ruiny zamku z 1824 r. Bliskość miasta determinuje rozwój masowej turystyki 11

Rezerwat przyrody Art. 13. 1. Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. 12

Rezerwaty przyrody Najstarszym na ziemiach polskich i jednym z najstarszych w Europie obszarem uznanym za rezerwat jest Ziesbusch (obecnie Wierzchlas), w którym od 1827 r. chroniono cisy. Według danych GUS w 2011 roku w Polsce było 1469 Rezerwatów przyrody obejmujących powierzchnię 164,5 tys. ha, w tym 91,1 tys. ha to pow. leśna 13

Rezerwat przyrody Uznanie za rezerwat przyrody następuje w drodze aktu prawa miejscowego w formie zarządzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska Minister Środowiska rozporządzeniem (30.03.2005r.) określił typy i podtypy rezerwatów Rodzaje rezerwatów (9):leśny, wodny, stepowy, słonoroślowy, faunistyczny, florystyczny, torfowiskowy, przyrody nieożywionej, krajobrazowy (9 typów i podtypów (np. florystyczny, krajobrazowy,kulturowy), 9 typów ekosystemów (np. leśny i borowy, łąkowy, wydmowy) 14

Rezerwaty przyrody w województwie Wielkopolskim (98) 15

Rezerwaty przyrody RDLP w Poznaniu (69) 16

Rezerwaty Przyrody RDLP w Poznaniu Na terenie RDLP w Poznaniu znajduje się 69 Rezerwatów Przyrody obejmujących powierzchnię ponad 2 tys. ha 17

18

Rezerwat przyrody Buki nad Jeziorem Lutomskim. N. Sieraków 19

Rezerwat przyrody Kawęczyńskie Brzęki 20

Rezerwat Buczyna Nadleśnictwo Łopuchówko 21

Buk w rezerwacie Buczyna 22

Rezerwat Torfowisko nad Jeziorem Świętym 23

Rezerwat archeologiczny w Wietrzychowicach. N. Koło 24

Rezerwaty w zarządzie RDLP w Poznaniu Liczba 69 Powierzchnia w zarządzie LP (SILP, LMN) 2 151,35 ha Powierzchnia wg aktu powołującego 2 227,19 ha Plan ochrony rezerwatu 31 Plan zadań ochronnych 7 25

Parki krajobrazowe Art. 16. 1. Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. Utworzenie parku krajobrazowego lub powiększenie jego obszaru następuje w drodze uchwały sejmiku województwa, która określa jego nazwę, obszar, przebieg granicy i otulinę, 26

Parki Krajobrazowe Decyzjami wojewodów powołano dotychczas w Polsce 121 parków krajobrazowych o łącznej powierzchni 2607,7 tys. ha, w tym 1308,3 tys. ha (50,2%) stanowi powierzchnia leśna. Na terenie województwa Wielkopolskiego znajduje się 13 Parków Krajobrazowych. Na terenie RDLP w Poznaniu 11 PK obejmujących pow. 65 748 ha. 27

Parki krajobrazowe 28

Parki Krajobrazowe w zasięgu RDLP w Poznaniu 29

Żerkowsko Czeszewski PK 30

Park Krajobrazowy Wieża w Przemęckim PK Krajobraz w PPK 31

Rezerwat Przyrody Wyspa Konwaliowa w Przemęckim PK 32

Obszary Chronionego Krajobrazu Art. 23. 1. Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych; Wyznaczenie obszaru chronionego krajobrazu następuje w drodze uchwały sejmiku województwa; W Polsce do obszarów chronionego krajobrazu zaliczono 386 obiektów przyrodniczych o łącznej powierzchni 7078,1 tys. ha, w tym 2223,9 tys. ha (31,5%) to powierzchnia leśna według stanu na dzień 31.12.2011 r. (dane GUS). 35 obszarów chronionego krajobrazu w Wielkopolsce 26 na terenie RDLP w Poznaniu, obejmujących pow. ok. 199 tys. ha 33

Natura 2000 Obszary Natura 2000 powołano w celu powstrzymania wymierania zagrożonych roślin i zwierząt oraz ochrony różnorodności biologicznej na terenie Europy. Do wdrożenia sieci zobowiązane są wszystkie kraje Wspólnoty. Podstawą prawną funkcjonowania sieci Natura 2000 są dwie dyrektywy Unii Europejskiej ptasia i siedliskowa. Zostały one wprowadzone do prawa polskiego ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody jako jedna z form ochrony przyrody. 34

Obszary Natura 2000 Art. 25. 1. Sieć obszarów Natura 2000 obejmuje: 1) obszary specjalnej ochrony ptaków; 2) specjalne obszary ochrony siedlisk; 3) obszary mające znaczenie dla Wspólnoty. 2. Obszar Natura 2000 może obejmować część lub całość obszarów i obiektów objętych formami ochrony przyrody Na terenie kraju do końca 2011 r. wyznaczono 144 obszary specjalnej ochrony ptaków o powierzchni 5571 tys. ha oraz 823 obszary mające znaczenie dla Wspólnoty o powierzchni 3792 tys. ha (GDOŚ). 35

Natura 2000 Na gruntach w zarządzie PGL LP obszary Natura 2000 stanowią 40% ich powierzchni. 124 obszary ptasie (OSO) ponad 30% pow. gruntów leśnych 662 obszary siedliskowe (OZW) ponad 20 % pow. gruntów leśnych W woj. wielkopolskim 28 obszarów siedliskowych, 19 obszarów ptasich (OSO obejmują 14% województwa, 425 338 ha) 36

37

38

39

Pomniki przyrody Art. 40. 1. Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. 40

Forma Liczba Powierzchnia w zarządzie LP Obszary chronionego krajobrazu 26 198 601,06 ha Parki krajobrazowe 11 65 748,00 ha Zespoły przyrodniczo krajobrazowe 3 1 123,25 ha Pomniki przyrody, w tym: 1 110 - Pojedyncze drzewa 844 - Grupy drzew 202 - Aleje 20 - Głazy narzutowe 37 - Skałki, groty, jaskinie, inne 7 - Stanowiska dokumentacyjne 164 75,1 ha Użytki ekologiczne 77 733,8 ha 41

Pomnik przyrody głaz narzutowy 42

Pomniki przyrody Dąb miejsce kultu Dąb 43

Pomniki przyrody Pomnikowy dąb Aleja lipowa 44

Stanowiska dokumentacyjne Art. 41. 1. Stanowiskami dokumentacyjnymi są niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych. 2. Stanowiskami dokumentacyjnymi mogą być także miejsca występowania kopalnych szczątków roślin lub zwierząt. 45

Użytki ekologiczne Art. 42. Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. 46

Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe Art. 43. Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne. Art. 44. 1. Ustanowienie pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego następuje w drodze uchwały rady gminy. 47

Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów Art. 46. 1. Ochrona gatunkowa obejmuje okazy gatunków oraz siedliska i ostoje roślin, zwierząt i grzybów. 2. Ochrona gatunkowa ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących na terenie kraju lub innych państw członkowskich Unii Europejskiej rzadkich, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie przepisów umów międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest stroną, gatunków roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk i ostoi, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. 48

Ochrona gatunkowa W Lasach Państwowych istnieje 3091 stref wokół chronionych gatunków o łącznym areale ponad 149 tys. ha (GUS 2011). Strefy tworzy się w celu ochrony ostoi ptaków, ssaków, gadów, owadów, roślin i porostów. Przede wszystkim tworzone są strefy całorocznej ochrony dla ptaków, obejmują one ponad 31tys. ha. 49

50

51

Bielik 52

Formy ochrony przyrody Szczególną rolę w ochronie przyrody na terenach leśnych odgrywają Lasy Państwowe, gdyż to właśnie na zarządzanym przez nie obszarze zlokalizowana jest większość najbardziej wartościowych i najatrakcyjniejszych krajobrazowo form i obiektów ochrony rodzimej przyrody, co świadczy o pozytywnej roli gospodarki leśnej w zachowaniu różnorodności biologicznej na naszym kontynencie. Zgodnie z ustawą o lasach i polityką leśną państwa Lasy Państwowe prowadzą od lat inwentaryzację form ochrony przyrody, aktualizując je na bieżąco, m.in. przy sporządzaniu programów ochrony przyrody w nadleśnictwie 53

Ochrona przyrody w LP Według stanu na dzień 31.12.2011 r. w PGL LP zaewidencjonowano: 1255 rezerwatów przyrody o powierzchni 124 tys. ha, z czego ponad połowę stanowiły rezerwaty leśne (696) o łącznej powierzchni 61,7 tys. ha; 11 498 pomników przyrody; 9 262 użytki ekologiczne o powierzchni 29 485 ha; 370 stanowisk dokumentacyjnych o powierzchni 1630 ha; 130 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych o łącznej powierzchni 46 837 ha (Raport o stanie lasów 2011). 54

Miejsca o znaczeniu kulturowym Pomnik leśnika Paula Redlicha (1865-1916) Pomnikowe daglezje 55

Miejsca chronione Kapliczka Kapliczka 56

Drzewo biocenotyczne 57

Ochrona przyrody w LP Wśród istniejących 33 ogrodów botanicznych w Polsce sześć zarządzanych jest przez Lasy Państwowe w tym: - Arboretum Leśne w Sycowie w Nadleśnictwie Syców; - Park-Arboretum w Ośrodku Kultury Leśnej w Gołuchowie. Realizowane są: Program zachowania leśnych zasobów genowych takie projekty, jak m.in.: Program restytucji jodły w Sudetach Zachodnich, Program restytucji cisa oraz Program reintrodukcji głuszca. Cenna jest także baza nasienna, którą stanowi ok. 16000 ha wyłączonych drzewostanów nasiennych. Utworzono m.in. dziewięć ośrodków rehabilitacji zwierzyny. 58

Leśne Kompleksy Promocyjne Na podstawie art. 13b Ustawy z dnia 28 września 1991 r. o Lasach (tekst jednolity Dz. U. z 2011r. nr 12, poz.59 z późn.zm) Dyrektor Generalny Lasów Państwowych w celu promocji trwale zrównoważonej gospodarki leśnej oraz ochrony zasobów przyrody w lasach powołuje w drodze zarządzenia leśne kompleksy promocyjne. 59

LKP Leśne kompleksy promocyjne to duże, zwarte obszary lasu, wchodzące w skład jednego lub kilku nadleśnictw. Utworzone na obszarze całego kraju, pokazują zmienność warunków siedliskowych, różnorodność składu gatunkowego lasu i wielość pełnionych przez niego funkcji. W ramach LKP leśnicy promują zrównoważoną gospodarkę leśną, wspierają badania naukowe i prowadzą edukację leśną społeczeństwa. 60

LKP Dzięki LKP widać, że można osiągnąć kompromis między najważniejszymi zadaniami leśnictwa: gospodarką leśną mającą na celu m.in. produkcję drewna, ochroną przyrody, badaniami naukowymi i szeroko rozumianą edukacją. Są dowodem, że wielofunkcyjna gospodarka leśna przeciwdziała zagrożeniom lasu, wynikającym z rozwoju cywilizacji. Testuje się tu nowe technologie leśne, prowadzi prace badawcze oraz doświadczenia, których efekty są później wdrażane w całych Lasach Państwowych. 61

LKP LKP stanowią forum współpracy leśników ze społeczeństwem. W radach naukowo-społecznych każdego LKP zasiadają przedstawiciele lokalnych władz samorządowych, świata nauki, reprezentanci organizacji pozarządowych, przemysłu drzewnego, lokalnych mediów, osoby reprezentujące społeczność lokalną. Leśne kompleksy promocyjne to oryginalna, rodzima idea promowania ekologicznego leśnictwa. Jedynym odpowiednikiem w Europie jest szwedzka koncepcja lasu modelowego, a poza Europą podobna, nieco wcześniejsza inicjatywa kanadyjska. 62

Leśne Kompleksy Promocyjne W Polsce jest 25 LKP o łącznej powierzchni 1 207 704 ha Na terenie RDLP w Poznaniu: - Lasy Rychtalskie Nadleśnictwa: Antonin, Syców (RDLP Poznań) Inne jednostki: Leśny Zakład Doświadczalny Siemianice (UP w Poznaniu) Powierzchnia łączna: 47 992 ha - Puszcza Notecka Nadleśnictwa: Potrzebowice, Wronki, Krucz (RDLP Piła), Sieraków, Oborniki (RDLP Poznań), Karwin, Międzychód (RDLP Szczecin) Powierzchnia łączna: 137 273 ha 63

LKP Puszcza Notecka 64

Ścieżka edukacyjna na terenie LKP Puszcza Notecka 65

66

Pomnik przyrody aleja dębu czerwonego. 67

Dziękuję za uwagę Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu ul. Gajowa 10 60-959 Poznań sekretariat@poznan.lasy.gov.pl tel. +48 61 866 82 41, fax +48 61 847 28 69 68