Władza wykonawcza w polskich Konstytucjach od 1921r. do 1997r. Konstytucja marcowa został uchwalona 17 III 1921r. Uprawnienia, sposób wyboru oraz kompetencje Prezydenta oraz Rady Ministrów opisuje w następujący sposób. Prezydent Rzeczypospolitej zajmował stanowisko głowy państwa. Stał na czele organów władzy wykonawczej. Reprezentował państwo w stosunkach międzynarodowych. Przysługiwały mu tez uprawnienia w zakresie władzy ustawodawczej i sądowej. Prezydent wybierany był na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe. W warunkach, gdy nie mógł sprawować urzędu zastępował go marszałek sejmu. Przejmował on wówczas wszystkie uprawnienia Prezydenta. Do kompetencji w zakresie władzy wykonawczej należało mianowanie i odwoływanie rządu (Rady Ministrów). Przy powoływaniu rządu Prezydent musiał liczyć się ze stanowiskiem i żądaniami większości sejmu. Mianowanie ministrów odbywało się na wniosek prezesa Rady Ministrów. Prezydent obsadzał wyższe urzędy cywilne i wojskowe. Sprawował zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi. Jako głowa państwa przyjmował przedstawicieli państw obcych i wysyłał przedstawicieli państwa polskiego za granicę. Zawierał również umowy międzynarodowe. Wypowiadał wojnę i zawierał pokój, ale tylko za zgodą Sejmu. Przysługiwało mu prawo wydawania rozporządzeń wykonawczych i zarządzeń. W zakresie władzy ustawodawczej Prezydent zwoływał, zamykał i odraczał sesje zwyczajne i nadzwyczajne Sejmu i Senatu. Przysługiwało mu prawo rozwiązania Sejmu za zgoda 3/5 członków Senatu. Prezydent podpisywał ustawy wraz z ministrami i zarządzał ich publikacje w Dzienniku Ustaw. W zakresie władzy sądowej Prezydent mianował sędziów oraz decydował o stosowaniu prawa łaski. Stosownie do przyjętego przez konstytucje marcową systemu rządów parlamentarnych wszystkie akty rządowe Prezydenta musiały być kontrasygnowane przez premiera i odpowiedniego ministra, którzy ponosili przed Sejmem odpowiedzialność za ich treść. 1
Nastąpiło w ten sposób pozbawienie prezydenta samodzielności funkcjonalnej i uzależnienie go od rządu. Prezydent za swoja działalność nie odpowiadał ani parlamentarnie, ani cywilnie. Konstytucja przewidywała jego odpowiedzialność jedynie za zdrad e kraju, pogwałcenie konstytucji i przestępstwo karne. Prawo pociągnięcia Prezydenta do odpowiedzialności przysługiwało sejmowi. Sprawę rozpatrywał Trybunał Stanu. Radę Ministrów tworzyli ministrowie pod przewodnictwem prezesa Rady Ministrów. Liczbę i kompetencje ministrów określały ustawy. Ministrowie byli powoływani i odwoływani przez prezydenta na wniosek prezesa Rady Ministrów. Do zasadniczych uprawnień Rady Ministrów zaliczała konstytucja marcowa decydowanie o ogólnym kierunku polityki wewnętrznej i zewnętrznej rządu. W jej ramach miała się mieścić polityka poszczególnych ministrów. Rada Ministrów występowała z projektami ustaw i przedstawiała coroczne zamknięcie rachunków państwowych do parlamentarnego zatwierdzenia. Uczestniczyła również w realizacji uprawnień Prezydenta. Ponadto załatwiała sprawy przekazane jej przez ustawy zwykłe. Swe zadania realizowała Rada Ministrów przez uchwalanie rozporządzeń wykonawczych, zarządzeń i podejmowanie uchwał. Ministrowie stosownie do podwójnej roli, jaką odgrywali w systemie organów wykonawczych jako członkowie Rady Ministrów i jako szefowie resortów administracji państwowej, ponosili solidarną odpowiedzialność za swoją działalność. Solidarna odpowiedzialność obejmowała ogólny kierunek polityki rządu, czyli działania kolegialne ministrów podejmowane w charakterze członków Rady Ministrów. Odpowiedzialność indywidualna dotyczyła działalności ministra jako szefa administracji resortowej. Pod względem formy konstytucja wyodrębniała odpowiedzialność parlamentarną i konstytucyjną Odpowiedzialność parlamentarna obejmowała kierunek polityki rządu lub ministra. Sejm zwykłą większością głosów mógł żądać jego ustąpienia. Jej konsekwencje miały charakter polityczny, polegający na dymisji rządu czy ministra, który utracił zaufanie Sejmu. W ten sposób kontrola sejmu nad działalnością rządu stawała się efektywna. Odpowiedzialność konstytucyjna dotyczyła zgodności działań ministrów z konstytucją i ustawami. Do odpowiedzialności konstytucyjnej pociągał ministrów Sejm kwalifikowaną większością głosów. Sprawę rozpatrywał Trybunał Stanu składający się z 12 członków, wybieranych przez Sejm i przez Senat spoza swego grona pod przewodnictwem I Prezesa Sądu Najwyższego. Oskarżenie popierali 3 posłowie wybrani przez Sejm. Trybunał mógł skazać ministra na utratę urzędu, pozbawienie biernego prawa wyborczego, prawa piastowania urzędów, zmniejszenie emerytury, a gdy minister popełnił przestępstwo w związku ze sprawowaniem urzędu na kary przewidziane u ustawach karnych. Konstytucja kwietniowa została uchwalona 23 kwietnia 1935 r. Władza wykonawcza przekazana została przez ustawę zasadniczą Prezydentowi ora radzie Ministrów. Konstytucja ta przyjęła specjalny system wyboru Prezydenta. Uczestniczyli w nim zarówno sam Prezydent, jak i specjalnie skonstruowane Zgromadzenie Elektorów, a ewentualne także i ogół obywateli. Tryb powoływania Prezydenta był tak skonstruowany, aby zapewnić decydującą pozycje ustępującemu prezydentowi. Zgromadzenie elektorów złożone z 80 osób, w tym 50 wybranych przez sejm, 25 przez senat, 5 wirylistów: marszałkowie sejmu i senatu, prezes rady Ministrów, generalny inspektor sił zbrojnych, I prezes Sądu Najwyższego, wybierało kandydata na Prezydenta. Ustępującemu prezydentowi przysługiwało prawo wskazania innego kandydata. Skorzystanie przez prezydenta z tego uprawnienia powodowało w konsekwencji głosowanie powszechne. Rozstrzygało ono, który z kandydatów zostanie prezydentem. Jeżeli ustępujący Prezydent zrezygnował, z tego uprawnienia, Prezydentem zostawał kandydat Zgromadzenia Elektorów, które mogło również wybrać ponownie ustępującego Prezydenta. Kadencja prezydenta trwała 7 lat. W razie wojny okres urzędowania prezydenta przedłużał się do upływu 3 miesięcy od zawarcia pokoju. Zastępstwo Prezydenta powierzała konstytucja kwietniowa marszałkowi Senatu. Przysługiwały mu wówczas wszystkie uprawnienia Prezydenta. Prezydent jako czynnik nadrzędny w państwie dysponował uprawnieniami w zakresie wszystkich funkcji państwowych, jemu powierzała konstytucja kwietniowa zadanie harmonizowania działalności naczelnych organów państwowych. Kompetencje Prezydenta dzielono na: ustawodawcze, ustrojodawcze, wykonawcze kontrolne, nadzwyczajne na wypadek wojny. Uprawnienia Prezydenta w zakresie ustawodawstwa polegały na wydawaniu dekretów z mocą ustawy: z tytułu zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi i administracja, w przerwach między kadencjami sejmu i senatu i na podstawie upoważnienia ustawowego. W stosunku do innych ustaw uchwalanych przez sejm i senat przysługiwało mu prawo weta zawieszającego. Prezydent mianował 1/3 senatorów. Zwoływał Sejm i Senat, otwierał, odraczał i zamykał i zamykał sesje izb ustawodawczych. Dokonywał promulgacji i publikacji ustaw. W zakresie kompetencji ustrojodawczych prezydentowi 2
przysługiwało prawo uprzywilejowanej inicjatywy w sprawie zmiany konstytucji oraz prawo weta w stosunku do poselskiego projektu zmiany konstytucji uchwalonego przez sejm i senat. Uprawnienia ustrojodawcze prezydenta były tak skonstruowane, aby wbrew jego woli nie można było dokonać zmiany konstytucji. Do najważniejszych kompetencji wykonawczych Prezydenta należały: decyzje związane z obsadzaniem urzędu Prezydenta( zwoływanie zgromadzenia elektorów, wskazanie kandydata na prezydenta, zarządzanie głosowania powszechnego), mianowanie sędziów, I prezesa Sądu Najwyższego, sędziów Trybunału Stanu, wykonywanie prawa łaski, mianowanie prezesa NIK i członków jego kolegium, sprawowanie zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi, mianowanie generalnego inspektora sił zbrojnych, reprezentowanie państwa na zewnątrz. Kompetencje kontrolne prezydenta obejmowały prawo rozwiązywania sejmu i senatu, prawo odwołania Prezesa Rady Ministrów, prezesa NIK, naczelnego wodza i generalnego inspektora sil zbrojnych, ministrów, prawo pociągania ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej. Nadzwyczajne uprawnienia prezydenta na okres wojny dotyczyły spraw: wyznaczania następcy, mianowania naczelnego wodza, zarządzanie stanu wojennego, wydawania dekretów w zakresie całego ustawodawstwa państwowego z wyjątkiem zmiany konstytucji, przedłużenia kadencji izb ustawodawczych, powoływania sejmu i senatu w zmniejszonym składzie. Pozwalały one Prezydentowi sprawować władzę niemal absolutna. Wszystkie uprawnienia prezydenta konstytucja dzieliła na prerogatywy i uprawnienia zwykłe. Prerogatywy wynikały z władzy osobistej prezydenta i nie wymagały kontrasygnaty ministerialnej. Zapewniały mu one nieograniczona swobodę decyzji. Wyrażała się w nim samodzielna rola państwowa Prezydenta. Za akty z tego zakresu nikt prawie nie odpowiadał. W koncepcji prerogatyw przewijała się istotna cecha państwa autorytarnego. Do prerogatyw konstytucja zaliczała: wskazanie kandydata na prezydenta i zarządzenie głosowania powszechnego, wyznaczanie na czas wojny swojego następcy, mianowanie i odwoływanie prezesa Rady Ministrów, prezesa NIK, I prezesa Sądu Najwyższego, mianowani i zwalnianie naczelnego wodza i generalnego inspektora sil zbrojnych, powoływanie sędziów Trybunału Stanu, powoływanie 1/3 części senatorów, mianowanie i zwalnianie szefa i urzędników Kancelarii Cywilnej, rozwiązywanie sejmu i senatu przed upływem kadencji, oddawanie członków rządu pod sąd Trybunału Stanu, stosowanie prawa łaski. Wszystkie inne akty urzędowe Prezydenta, wchodzące w zakres uprawnień zwykłych, wymagały kontrasygnaty prezesa rady Ministrów i właściwego ministra. Rada Ministrów powoływana była przez prezydenta. Mianowanie prezesa Rady Ministrów należało do jego prerogatyw. Nominacje ministrów uzależnione były od wniosku prezesa Rady Ministrów. Pozycja prezesa Rady Ministrów uległa wzmocnieniu w porównaniu z wcześniejszą konstytucją. Kierował on pracami rządu i przewodniczył Radzie Ministrów. Do niego, a nie do Rady Ministrów, należało ustalanie ogólnych zasad polityki państwowej. W jej ramach mieścić się miała polityka ministrów. Do kompetencji Rady Ministrów należało: wykonywanie prawa inicjatywy ustawodawczej, wydawanie rozporządzeń wykonawczych oraz decydowanie w sprawach przekazanych jej przez ustawy. Szczegółową organizacje i kompetencje Rady Ministrów i ministrów określał w drodze dekretu prezydent. Tryb i formy pracy Rady Ministrów nie uległy zmianie. W zakresie odpowiedzialności ministrów konstytucja odróżniała: a) odpowiedzialność polityczna ministrów przed prezydentem, b) odpowiedzialność parlamentarną przed sejmem i senatem, której prezydent mógł nie aprobować, ale wówczas musiał rozwiązać izby ustawodawcze, c) odpowiedzialność konstytucyjna przed Trybunałem stanu, składającym się z 6 sędziów i 6 zastępców powoływanych przez prezydenta, spośród kandydatów przedstawionych przez sejm i senat, pod przewodnictwem I prezesa Sądu Najwyższego. Konstytucja z 22 lipca 1952 r. przekazywała władzę wykonawczą w ręce Rady Państwa i Rady Ministrów. Rada Państwa stanowiła emanację sejmu, była przezeń wybierana z grona posłów i działała formalnie pod jego kontrola. Rada Państwa przejęła wiele uprawnień zlikwidowanego w 1952 urzędu Prezydenta RP. Składała się z przewodniczącego ( członek kierownictwa PZPR), czterech zastępców przewodniczącego, sekretarz i najpierw 9, a później 11 członków. Rada Państwa jako naczelny organ władzy państwowej miała prawo wydawania dekretów z mocą ustaw. Były one przekładane na najbliższej sesji Sejmowi do zatwierdzenia i mogły nadal obowiązywać tylko po zatwierdzeniu. Jeśli Sejm odmówił zatwierdzenia, wówczas dekret tracił moc obowiązującą. Jako naczelny organ władzy państwowej Rada Państwa posiadała prawo dokonywania zmian w składzie rządu w okresach między sesjami sejmu, powoływania Generalnego prokuratora, a także 3
sędziów z sędziami Sądu Najwyższego włącznie. Pełniła również zwierzchni nadzór nad radami narodowymi. Z tego tytułu Rada Państwa zarządzała wybory do rad, określała ich działalność, wysłuchiwała sprawozdań, uchylała uchwały sprzeczne z prawem lub zasadniczą linia polityki państwa, a także mogła rozwiązać radę, gdyby swoją działalnością systematycznie naruszała prawo lub zasadnicza linie polityki państwa. W grupie kompetencji związanych z działalnością Sejmu znajdowały się uprawnienia do: a) zarządzania wyborów do sejmu, b) zwoływania sesji, c) powoływanie Marszałka seniora, d) inicjatywy ustawodawczej, e) wyrażania zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności karno-sądowej. Do Rady państwa jako głowy państwa należał szereg kompetencji o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym. Obejmowały one w stosunkach zewnętrznych: reprezentowanie PRL wobec innych państw, mianowanie i odwoływanie przedstawicieli dyplomatycznych PRL, przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych w Polsce przedstawicieli państw obcych, ratyfikację i wypowiadanie umów międzynarodowych, podejmowanie uchwał o stanie wojny (między sesjami Sejmu). W stosunkach wewnętrznych Rada Państwa mogła stosować prawo łaski, nadawać odznaczenia i ordery, wprowadzać stan wojenny ogłaszać mobilizację. Inne uprawnienia to uprawnienia wynikające z mocy ustaw: mianowanie profesorów wyższych uczelni, generałów, powoływanie PKW, podział kraju a okręgi wyborcze, ustalanie liczby mandatów poselskich przypadających na poszczególne okręgi itp. Rada Ministrów wg. konstytucji z 1952 zajmowała kluczowa role w aparacie państwowym. Była formalnie powoływana przez Sejm, który najpierw powoływał premiera, powierzając mu misję utworzenia rządu. Po kilku dniach premier przedstawiał w sejmie expose, nad którym była przeprowadzana dyskusja, ale nie miała ona większego merytorycznego znaczenia, gdyż kierunki działania rządu ujęte w expose, wynikające zawsze z uchwał zjazdów partii parlament akceptował jednomyślnie. Rząd mógł być powoływany wyłącznie przez Sejm, który także zmian w jedno składzie albo z własnej inicjatywy albo na wniosek premiera. Kompetencje rządu konstytucja określała szeroko. Kompetencje związane z działalnością sejmu należało do tego prawo inicjatywy ustawodawczej, składania sprawozdań z wykonania budżetu państwa i planu gospodarczego. Bardziej były rozbudowane kompetencje o charakterze kierowniczo - koordynacyjnym w stosunku do całej administracji państwowej. Obejmowały one uprawnienia do nadawania kierunku pracy tego aparatu, a zadanie realizowano to w różny sposób. Dużą rolę odgrywało prawo rządu do uchwalania rocznych planów gospodarczych. Ważnym środkiem koordynacji i kierowania było stanowienie prawa. Rada Ministrów mogła to czynić, wydając rozporządzenia na podstawie i w celu wykonywania ustaw, co należy bardziej do funkcji wykonawczej, albo w postaci uchwał, które nie wymagały ani upoważnienia ustawowego, ani nie musiały mieć tylko wykonawczego charakteru. Były to tzw. uchwały samoistne. W ramach tej grupy należy wymienić sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków z innymi państwami, obronności kraju i organizacji sił Zbrojnych, a także kierowanie pracami prezydiów rad narodowych. Ostatnia funkcja obejmowała zadania o charakterze wykonawczym wykonywanie ustaw, wydawanie na ich podstawie rozporządzeń wykonawczych, czuwanie nad zabezpieczeniem ochrony porządku publicznego, interesów państwa i obywateli. Konstytucja z 4 kwietnia 1997 władzę wykonawczą nadaje Prezydentowi oraz Radzie Ministrów. Zasady i tryb wyboru prezydenta RP określa art. 127 Konstytucji. Stanowi on o tym, że Prezydent jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Na Prezydenta RP zostaje wybrany kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości 14 dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie. W drugiej turze przeprowadza się wybory pomiędzy dwoma kandydatami, którzy dostali największą ilość głosów w pierwszym głosowaniu. Na Prezydenta zostaje wybrany kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów. Konstytucja przyjmuje zatem system powszechnych wyborów większościowych w dwóch turach, określając przy tym wymaganą większość głosów do wyboru prezydenta w pierwszej turze oraz warunki ostatecznego wyboru w ponownym głosowaniu. Prezydentem może zostać obywatel polski, który skończył 35 lat i posiada pełnię praw wyborczych. Konstytucja określa Prezydenta jako najwyższego przedstawiciela władzy państwowej i gwaranta ciągłości władzy państwowej. W związku z tym powierza mu funkcje strażnika przestrzegania Konstytucji RP, suwerenności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności jego terytorium. Prezydent spełnia funkcje reprezentanta państwa w stosunkach zewnętrznych. Składają się na nie w szczególności: - ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych( o czym Prezydent zawiadamia Sejm i Senat). Przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej Prezydent może zwrócić się do trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie rozstrzygnięcia o jego zgodności z Konstytucją, - mianowanie i odwoływanie pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych, - przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przy nim przedstawicieli 4
dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych. W zakresie polityki zagranicznej Prezydent RP współdziała z Prezesem Rady Ministrów i właściwym ministrem. Do Prezydenta należy tez sprawowanie funkcji dotyczącej ochrony zewnętrznego bezpieczeństwa państwa. W tym zakresie kompetencje Prezydenta obejmują m.in.: - pełnienie funkcji najwyższego zwierzchnika Sił Zbrojnych RP. W czasie pokoju zwierzchnictwo to sprawowane jest za pośrednictwem MON, -mianowanie na czas określony Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów sił zbrojnych. -na czas wojny mianowanie na wniosek Prezesa RM Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych( którego może odwołać w tym samym trybie), -w czasie bezpośredniego zewnętrznego zagrożenia państwa zarządzenie, na wniosek Prezesa RM, powszechnej lub częściowej mobilizacji i użycia Sił Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej, -wprowadzenie na wniosek rady Ministrów stanu wojennego na części lub całym terytorium państwa w razie zewnętrznego zagrożenia państw, zbrojnej napaści na terytorium RP lub, gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciw agresji. Prezydent realizuje tez funkcje w dziedzinie wewnętrznego państwa. W tym zakresie zwraca uwag jego kompetencja do wprowadzenia stanu wyjątkowego. W wykonywaniu funkcji dotyczących zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa państwa wspomaga Prezydenta Rada Bezpieczeństwa Narodowego, która jest jego organem doradczym. Inna istotna funkcja Prezydenta jest związana z Rada Ministrów. Przejawia się ona w kompetencjach Prezydenta dotyczących powoływania rządu, jaki i również dokonywania na wniosek Prezesa Rady Ministrów zmian na stanowiskach ministrów. Istotna funkcja jest funkcja prawodawcza. W tym względzie należy zaznaczyć, że Prezydentowi przysługuje inicjatywa ustawodawcza, a także uczestniczy on w procesie ustawodawczym. Ponadto Prezydent w celu wykonania ustaw i na podstawie udzielanych w nich upoważnień wydaje rozporządzenia i zarządzenia. W określonym przez konstytucję zakresie Prezydent może tez wydawać rozporządzenia z mocą ustawy. Podlegają one jednak zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. Rozporządzenia te są prawem powszechnie obowiązującym. Prezydent realizuje dość szeroką funkcje związaną z obsadami personalnymi na ważne stanowiska w państwie. Jest to: - mianowanie Szefa Sztabu Generalnego WP, dowódców rodzajów Sił Zbrojnych oraz dowódców okręgów wojskowych, - powoływanie i odwoływanie Prezesa i wiceprezesów Naczelnego sądu Administracyjnego, powoływanie sędziów Sądu Najwyższego, a na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa sędziów, - powoływanie części składu Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, - powoływanie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i prezesów SN oraz wnioskowanie w sprawie powołania lub odwołania Prezesa Narodowego Banku Polskiego, - powoływanie Prezesa i Wiceprezesów Trybunału Konstytucyjnego, - powoływanie członków rady Polityki Pieniężnej, - powoływanie i odwoływanie członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego oraz Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej. W stosunku do parlamentu Prezydent posiada uprawnienia, które pozwalają mu oddziaływać na tryb funkcjonowania i sposób podejmowania decyzji przez parlament. Konstytucja RP wyposażyła Prezydenta w uprawnienia wpływające na tok pracy parlamentu, polegające na zarządzaniu wyborów do Sejmu i senatu oraz zwoływania pierwszego posiedzenia Sejmu i Senatu. Można również wymienić funkcje, które pod względem treści maja charakter typowo administracyjny. Składają się nań różne kompetencje w sprawach indywidualnych, na przykład nadanie odznaczeń, stosowanie prawa łaski, nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa, nadanie tytułu naukowego profesora itd. Konstytucja przewiduje odpowiedzialność Prezydenta za naruszenie Konstytucji lub ustaw, jak również za popełnienie przestępstwa tylko przed Trybunałem Stanu. Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego na wniosek co najmniej 140 członków zgromadzenia. Z chwilą postawienia Prezydenta w stan oskarżenia sprawowanie przez niego urzędu ulega zawieszeniu. Następnym organem władzy wykonawczej jest Rada Ministrów. Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów i ministrów. W skład Rady Ministrów mogą być powoływani wiceprezesi Rady Ministrów. Prezes Rady Ministrów, jak i wiceprezesi Rady Ministrów mogą równocześnie pełnić funkcje ministra. W skład rady Ministrów mogą być ponadto powoływani przewodniczący komitetów określonych w ustawach. Nie ma obowiązku powoływania w skład rady Ministrów wiceprezesów Rady Ministrów. Decyduje o tym Prezes Rady Ministrów; od jego uznania i wniosku zależy powołanie wiceprezesa lub wiceprezesów Rady Ministrów. W przypadku niedowołania wiceprezesa obowiązki jego może pełnić jeden z ministrów. Proces tworzenia rządu jest w świetle konstytucji złożony i skomplikowany. Występuje kilka możliwości, które mogą być zastosowane w przewidzianej kolejności jedna po drugiej. Pierwsza możliwość polega na tym, że prezydent desygnuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek powołuje Rade Ministrów. Następnie w ciągu 14 dni Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o 5
udzielenie wotum zaufania bezwzględna większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W razie niedowołania rządu w tym trybie zastosowanie znajduje kolejny tryb. Sejm w ciągu 14 dni wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowany przez niego skład Rady Ministrów, przy czym wybór następuje bezwzględna większością głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent powołuje wybrany przez Sejm rząd i odbiera od niego przysięgę. Nieskuteczna próba powołania rządu według drugiego trybu prowadzi do zastosowania kolejnego sposobu sformowania Rady Ministrów: Prezydent powołuje Prezesa rady Ministrów i na jego wniosek Rade Ministrów, natomiast Sejm uchwala wotum zaufania zwykła większością głosów, przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania Prezydent skraca kadencję sejmu i zarządza nowe wybory. Sfera kompetencyjna Rady ministrów jest bardzo szeroka, a na jej tle kształtuje się szczególnie istotna, ale i złożona pozycja Rady Ministrów w całym aparacie państwowym. Na Radzie ministrów spoczywa podstawowy ciężar wykonywania i nadawania kierunków władzy wykonawczej. W pozycji Rady Ministrów wyodrębnia się wyraźnie jej warstwa polityczna, związana z funkcjami rządzenia krajem i prowadzeniem polityki państwa. Rada Ministrów jest podstawowym ośrodkiem rządzenia państwem w sensie politycznym tj. kierowania jego rozwojem, przesądzania o wytyczaniu kierunku rozwiązywania spraw publicznych, kształtowania ogólnych rozstrzygnięć we wszystkich dziedzinach i sprawowanie ogólnego kierownictwa w odniesieniu do realizacji tych rozstrzygnięć, wytyczonych kierunków działania itd. Te pozycję i role Rady Ministrów jako jednego z najważniejszych ogniw władzy politycznej Konstytucja określa poprzez wskazanie, że Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej i że należą do niej wszystkie sprawy polityki państwa, których ustawa konstytucyjna lub inna ustawa nie zastrzegły dla innego organu państwa bądź samorządu. Rada Ministrów jako główny podmiot rządzenia w sensie politycznym wkomponowana jest równocześnie w system administracji publicznej. Jest ona w tym zakresie organem naczelnym, który zgodnie z konstytucja kieruje administracją rządowa rada ministrów zajmuje więc wobec całej administracji pozycje nadrzędna i kierowniczą. Kierunkowe funkcje Rady Ministrów opisuje art. 146 ust. 4 Konstytucji. Wylicza tu konkretne funkcje Rady Ministrów. Jest to w szczególności: - zapewnia wykonanie ustaw oraz wydaje rozporządzenia, - chroni na podstawie ustaw interesy Skarbu Państwa, - uchwala projekt budżetu i kieruje jego wykonaniem oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu, - utrzymuje stosunki i zawiera umowy z rządami innych państw oraz organizacjami międzynarodowymi, - zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, sprawując ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powołanych do czynnej służby wojskowej, - określa organizacje i tryb swej pracy. Do Rady Ministrów należy także koordynowanie i kontrolowanie prac administracji rządowej. Te z kolei zadania i kompetencje ściśle łączą się z funkcja kierowania całością administracji rządowej i oddziaływania na administracje samorządową. Odrębnym problemem są funkcje i kompetencje Rady Ministrów w zakresie prawodawstwa. Obejmują one pośredni oraz bezpośredni udział w tworzeniu przepisów prawa. W pierwszym przypadku chodzi prawo występowania z inicjatywa ustawodawczą. W tym przypadku Rada Ministrów jest jedynie inicjatorem, a nie twórca aktów normatywnych najwyższej rangi. W ramach bezpośredniego udziału w tworzeniu przepisów prawa Rada Ministrów sama jest organem tworzącym prawo w drodze wydawania stosownych aktów normatywnych. W celu wykonania ustaw i na podstawie udzielonych w nich upoważnień Rada Ministrów wydaje rozporządzenia. Ponadto Rada Ministrów może podejmować uchwały mające charakter wewnętrzny i obowiązujący tylko jednostki organizacyjne podległe Radzie Ministrów. 6
. 1 7