ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2007 z. 517: 173-178 WPŁYW SPOSOBU DŁUGOTRWAŁEGO PRZECHOWYWANIA GRZYBNI BOCZNIAKA NA JEJ WZROST Marek Siwulski, Krzysztof Sobieralski, Aleksandra Czerwińska Katedra Warzywnictwa, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu Wstęp Jedną z podstawowych metod hodowli zachowawczej grzybów jest rozmnaŝanie wegetatywne przez podział grzybni [STAMETS 2000]. Wielokrotne przeszczepianie grzybni moŝe jednak powodować jej degenerację i osłabienie Ŝywotności, objawiające się m.in. osłabieniem wzrostu [FRITSCHE 1969; LELLEY, SCHMAUS 1976; GAPIŃSKI i in. 1988]. Dlatego dąŝy się do ograniczenia koniecznej ilości przeszczepień poprzez stosowanie róŝnych metod przechowywania. Boczniak naleŝy do gatunków, u których grzybnia rośnie nawet w temperaturze bliskiej 0 C [BISKO, DUDKA 1987], co stwarza problemy podczas jej długotrwałego przechowywania. Celem badań było porównanie wpływu kilku metod długotrwałego przechowywania grzybni ziarnistej boczniaka na jej wzrost po okresie przechowywania. Materiał i metody Przedmiotem badań były trzy gatunki boczniaka - Pleurotus ostreatus (JACQ. ex FR.) KUMMER (odmiana PX), Pleurotus precoce (FR.) QUEL. (odmiana K22) i Pleurotus djamor (FR.) BOED., które pochodziły z kolekcji własnej grzybów uprawnych Katedry Warzywnictwa Akademii Rolniczej w Poznaniu. W doświadczeniu uŝyto grzybni ziarnistej wyprodukowanej na ziarnie pszenicy w Wytwórni Grzybni Grzybów Uprawnych w Łobzie k. Jarocina. Zastosowano cztery sposoby przechowywania: - głębokiego zamraŝania w temperaturze ciekłego azotu, - zamraŝania w temperaturze -28 C, - przechowywania w temperaturze 1-2 C, - wstępnego suszenia i przechowywania w temperaturze 2-4 C. We wszystkich przypadkach ziarna grzybni umieszczano we fiolkach z polipropylenu ze szczelnym zamknięciem. Przy zamraŝaniu w ciekłym azocie i temperaturze -28 C fiolki z grzybnią umieszczano w podanych warunkach bez wstępnego jej wychładzania. Wstępne suszenie grzybni ziarnistej polegało na umieszczeniu jej na szkiełku zegarkowym w komorze z laminarnym przepływem sterylnego powietrza, przy pełnym jego przepływie, przez okres 8 godzin i w temperaturze 25 C. Przechowywanie grzybni prowadzono przez okres 1 roku. Po okresie przechowywania grzybnię w ilości kilkunastu ziaren umieszczano na
174 M. Siwulski, K. Sobieralski, A. Czerwińska szkiełkach zegarkowych w cieplarce o temperaturze 25 C na okres 2 godzin. Następnie na zestaloną poŝywkę pszenno-agarową na szalkach Petri ego (średnicy 10 cm) przenoszono pojedyncze ziarna grzybni, umieszczając je w centralnym punkcie poŝywki i prowadzono inkubację w temperaturze 25 C i wilgotności względnej powietrza 80-85%. Oceniono długość okresu niezbędnego do wznowienia wzrostu grzybni po przechowywaniu. Po rozrośnięciu się grzybni na poŝywce przeszczepiano ją na nową poŝywkę i prowadzono inkubację w warunkach wyŝej opisanych. Po 7 dniach inkubacji oceniono jej wzrost. Miarą wzrostu była średnica powstałej kolonii grzybni. Kontrolę stanowiła grzybnia świeŝa, nieprzechowywana. Doświadczenie wykonano w dwóch seriach po 6 powtórzeń. Wyniki i dyskusja W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, Ŝe w zaleŝności od gatunku boczniaka i sposobu przechowywania, wznowienie wzrostu grzybni ziarnistej po przeniesieniu na poŝywkę pszenno-agarową następowało po upływie od 1 do 10 dni (rys. 1). Najwcześniej, niezaleŝnie od gatunku boczniaka, zaczęła rosnąć grzybnia świeŝa. Grzybnia gatunków boczniaka P. ostreatus i P. precoce, po przechowywaniu w ciekłym azocie, wznowiła wzrost o 3 dni później w porównaniu do grzybni świeŝej. Grzybnia boczniaka P. djamor zaczęła rosnąć 5 dni później w porównaniu do grzybni świeŝej. Grzybnia boczniaka P. djamor po przechowywaniu w temperaturze -28 C oraz 1-2 C nie wznowiła wzrostu. Natomiast grzybnia gatunków boczniaka P. ostreatus i P. precoce przechowywana w temperaturze -28 C wznowiła wzrost po upływie odpowiednio 6 i 7 dni. Grzybnia boczniaka P. ostreatus przechowywana w Rys. 1. Fig. 1. Liczba dni od umieszczenia grzybni trzech gatunków boczniaka na poŝywce agarowej do wznowienia jej wzrostu w zaleŝności od sposobu przechowywania Number of days since putting mycelium of three Pleurotus species on agar medium until the start of mycelium growth depending on storage method
WPŁYW SPOSOBU DŁUGOTRWAŁEGO PRZECHOWYWANIA GRZYBNI... 175 temperaturze 1-2 C wznowiła wzrost po upływie 7 dni, a grzybnia boczniaka P. precoce - 5 dni. Grzybnia po wstępnym suszeniu i przechowywaniu w temperaturze 2-4 C wznowiła wzrost najpóźniej. W przypadku grzybni boczniaka P. ostreatus było to o 7 dni później w porównaniu do grzybni świeŝej, dla boczniaków P. precoce i P. djamor - odpowiednio o 8 i 6 dni później. Tabela 1; Table 1 Wzrost grzybni trzech gatunków boczniaka w zaleŝności od sposobu przechowywania (mm) Growth of three Pleurotus species mycelium depending on the storage method (mm) Gatunek Species Sposób przechowywania Method of storage bez przechowywania; without storage ciekły azot liquid nitrogen -28 C 1-2 C suszenie i przechowywanie w 2-4 C; drying and storage at 2-4 C P. ostreatus 70a* 65b 62c 57d 68a P. precoce 80a 75b 70c 78a 79a P. djamor 77a 72b - - 75a - nie badano; not examined * dane oznaczone tymi samymi literami w wierszach nie róŝnią się istotnie; data marked with the same letters do not differ significantly Po przeszczepieniu grzybni na poŝywkę pszenno-agarową stwierdzono, Ŝe przechowywanie miało wpływ na jej wzrost, a badane gatunki reagowały podobnie na warunki przechowywania (tab. 1). NiezaleŜnie od gatunku boczniaka grzybnia wstępnie podsuszana i przechowywana w temperaturze 2-4 C rosła podobnie do grzybni świeŝej i nie stwierdzono między nimi istotnej róŝnicy. Grzybnia przechowywana w ciekłym azocie charakteryzowała się słabszym wzrostem w porównaniu do grzybni świeŝej oraz przechowywanej w temperaturze 2-4 C. Jeszcze słabszy wzrost wykazywała grzybnia przechowywana w temperaturze -28 C. Większość autorów za najlepszy sposób przechowywania grzybni róŝnych gatunków grzybów uznaje przechowywanie w ciekłym azocie [SAN ANTONIO, HWANG 1970; JONG 1978; ELLIOT, CHALLEN 1979; JODON i in. 1982; CHALLEN, ELLIOT 1986]. Być moŝe w badaniach przeprowadzonych przez autorów osłabienie wzrostu grzybni wynikało ze sposobu jej zamraŝania. Jak podał CHEN [1987] lepszą przeŝywalność kultur grzybów przechowywanych w ciekłym azocie moŝna uzyskać przez powolne ich zamraŝanie (1 C na min) w porównaniu do zamraŝania szybkiego. W przeprowadzonych badaniach autorzy zastosowali szybkie zamraŝanie. Natomiast wyraźne osłabienie wzrostu grzybni po przechowywaniu w temperaturze -28 C moŝna tłumaczyć zjawiskiem krystalizacji wody w komórkach strzępek. Powodowało to ich zniszczenie lub uszkodzenie struktur wewnętrznych, co mogło mieć wpływ na dalszy rozwój grzybni. W przypadku przechowywania grzybni w temperaturze 1-2 C stwierdzono, Ŝe u boczniaka P. ostreatus nastąpiło wyraźne osłabienie jej wzrostu, natomiast u boczniaka P. precoce grzybnia przechowywana rosła podobnie do świeŝej. Boczniak P. ostreatus naleŝy do gatunków owocujących w niskich temperaturach, a jego grzybnia rośnie nawet w temperaturze bliskiej 0 C [BISKO, DUDKA 1987]. Zahamowanie procesów biochemicznych zachodzących
176 M. Siwulski, K. Sobieralski, A. Czerwińska w komórkach w tym przypadku było znacznie mniejsze niŝ u boczniaka P. precoce, który rozwija się i owocuje w temperaturach wyŝszych niŝ P. ostreatus. Być moŝe z tego względu, roczne przechowywanie grzybni bardziej negatywnie wpłynęło na Ŝywotność grzybni boczniaka P. ostreatus, niŝ boczniaka P. precoce, u którego niska temperatura mogła całkowicie zahamować procesy Ŝyciowe podczas przechowywania i zmniejszyć ryzyko degeneracji. Jak podali CHANG i MILES [2004] grzybnia boczniaka Pleurotus sp. przechowywana na poŝywce agarowej kompletnej lub agarze zmieniaczanodekstrozowym w temperaturze 5 C powinna być przeszczepiana co 6 miesięcy. W przeprowadzonych badaniach do przechowywania uŝyto, co prawda, grzybni na ziarnie pszenicy, ale jej reakcja mogła być podobna do grzybni na agarze, a osłabienie wzrostu po przechowywaniu w temperaturze 1-2 C mogło wyniknąć z braku jej pasaŝowania. Na uwagę zasługuje takŝe fakt, Ŝe grzybnia boczniaka P. djamor po przechowywaniu w temperaturze 1-2 C i -28 C zupełnie nie wznowiła wzrostu. Być moŝe jest to specyficzna reakcja tego gatunku na niskie temperatury. Jak podał STAMETS [2000], boczniak P. djamor naleŝy do gatunków ciepłolubnych. CHALLEN i ELLIOT [1986] wykazali, Ŝe przechowywanie grzybni ciepłolubnego pochwiaka Volvariella volvacea (BULL: FR.) SING. w ujemnych temperaturach niekorzystnie wpływało na jej Ŝywotność. Wnioski 1. Sposób przechowywania wpływał na wzrost grzybni badanych gatunków boczniaka. Największą Ŝywotność miała grzybnia wstępnie suszona i przechowywana w temperaturze 2-4 C. 2. Przechowywanie grzybni boczniaka P. djamor w temperaturze 1-2 C i -28 C prowadziło do całkowitej utraty jej Ŝywotności. Literatura BISKO N.A., DUDKA I.A. 1987. Biologija i kul tivirovanie s edobnykh gribov roda veshenka. Naukova Dumka, Kiev: 161-183. CHANG S.T., MILES P.G. 2004. Mushrooms: cultivation, nutritional value, medicinal effect and environmental impact. CRC Press, Boca Raton, London, New York, Wshington D.C.: 451 ss. CHALLEN M.P., ELLIOT T.J. 1986. Polypropylene straw ampoules for the storage of microorganisms in liquid nitrogen. J. Mikrob. Methods 5: 11-23. CHEN Y.Y. 1987. The preservation of basidiomycete cultures by ultra-low temperature freezing. Acta Mycol. Sin. 6(2): 110-117. ELLIOT T.J., CHALLEN M.P. 1979. The storage of mushroom strains in liquid nitrogen. Glasshouse Drops Res. Inst. Annu. Rep.: 194 ss. FRITSCHE G. 1969. Untersuchungen des nahrbodeneinfusses auf verschiedene Myzelformen des Kulturchampignons. Mushroom Sci. 7: 515-529. GAPIŃSKI M., SIWULSKI M., SOBIERALSKI K. 1988. Wzrost grzybni pieczarki w zaleŝności od poŝywki i pasaŝowania. Roczn. AR w Poznaniu CLXXXIX: 47-52.
WPŁYW SPOSOBU DŁUGOTRWAŁEGO PRZECHOWYWANIA GRZYBNI... 177 JODON M.H., ROYSE D.J., JONG S.C. 1982. Productivity of Agaricus brunescens stock cultures following 5, 7 and 10 year storage periods in liquid nitrogen. Cryobiology, 19: 602-606. JONG S.C. 1978. Conservation of the cultures, w: The biolgy and cultivation of edible mushrooms. Wyd. Chang S.T., Hayes W.A., Academic Press, New York: 119-133. LELLEY I., SCHMAUS F. 1976. Pilzanbau. Eugen Ulmer, Stuttgart: 318 ss. SAN ANTONIO J.P., HWANG S.W. 1970. Liquid nitrogen preservation of the cultures, Agaricus bisporus (Lange) Sing. J. Am. Soc. Hortic. Sci. 10: 565-569. STAMETS P. 2000. Growing gourmet and medicinal mushrooms. Ten Speed Press, Berkeley: 574 ss. Słowa kluczowe: Pleurotus sp., grzybnia, przechowywanie Streszczenie Badano wpływ sposobu przechowywania grzybni boczniaka na jej wzrost. Przedmiotem badań były trzy gatunki boczniaka: P. ostreatus, P. precoce i P. djamor. Grzybnię ziarnistą przechowywano przez okres jednego roku w następujących warunkach: w ciekłym azocie, w temperaturze -28 C, w temperaturze 1-2 C oraz po wstępnym suszeniu w temperaturze 2-4 C. Sposób przechowywania miał wpływ na wzrost grzybni badanych gatunków boczniaka. Największą Ŝywotność, niezaleŝnie od gatunku boczniaka, zachowała grzybnia wstępnie suszona i przechowywana w temperaturze 2-4 C. Przechowywanie grzybni P. djamor w temperaturze -28 C i 1-2 C powodowało jej zamieranie. THE INFLUENCE OF LONG-LASTING STORAGE ON THE GROWTH OF Pleurotus sp. SPAWN Marek Siwulski, Krzysztof Sobieralski, Aleksandra Czerwińska Department of Vegetable Crops, Agricultural University, Poznań Key words: Pleurotus sp., spawn, storage Summary The influence of storage method on the growth of Pleurotus sp. spawn was tested. Three species of Pleurotus: P. ostreatus, P. precoce and P. djamor, were used in the experiment. The grain spawn was stored for a year under following conditions: liquid nitrogen, at the temperature of -28 C, at the temperature of 1-2 C and at the temperature of 2-4 C after previous drying. The storage method influenced the spawn growth of tested species. The spawn which was dried initially and then stored at the temperature of 2-4 C was
178 M. Siwulski, K. Sobieralski, A. Czerwińska characterized by the best vitality. Storage of Pleurotus spawn at the temperatures of -28 C and temperature of 1-2 C resulted in the spawn decay. Dr hab. Marek Siwulski Katedra Warzywnictwa Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego ul. Dąbrowskiego 159 60-594 POZNAŃ e-mail: fungus@au.poznan.pl