INFORMACJA. dla Rady Ministrów

INFORMACJA dla Rady Ministrów dotycząca realizacji ustawy z dnia 7 września 2007 r. o ujawnieniu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. nr 191 poz. 1363 z późn. zm.) Warszawa, październik 2009 r.

SPIS TREŚCI I. Unormowania prawne...3 1. Cele ustawy o ujawnieniu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego... 3 2. Inwentaryzacja nieruchomości.... 3 3. Ujawnianie stanu własności.... 4 4. Akcja informacyjna.... 5 5. Pozostałe regulacje.... 6 II. Realizacja Ustawy...7 1. Finansowanie... 7 2. Problemy związane z realizacją... 7 3. Działania podejmowane wspólnie z organami terenowej administracji rządowej.... 8 4. Współpraca z Głównym Urzędem Geodezji i Kartografii... 9 5. Charakterystyka sporządzanych zestawień.... 10 6. Zestawienie zbiorcze dla obszaru całego kraju.... 13 7. Sprawozdania (art. 4 ust. 1).... 16 8. Akcja informacyjna (art. 6).... 17 III. Podsumowanie realizacji zadań...19 1. Wnioski z kontroli NIK... 19 2. Dezyderat KSTiPR... 19 3. Inicjatywa organizacji samorządowych... 19 4. Analiza zestawienia zbiorczego sporządzonego przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz ocena realizacji ustawy... 20 5. Dodatkowe działania... 21 IV. Propozycje rozwiązań kierunkowych....22

I. Unormowania prawne. 1. Cele ustawy o ujawnieniu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o ujawnieniu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2007 r. Nr 191, poz. 1365 ze zm.) weszła w życie w dniu 19 listopada 2007 r. Zasadniczym celem ustawy była eliminacja zaniedbań w zakresie uporządkowania stanu ujawniania w księgach wieczystych własności Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego, a także wsparcie obywateli w działaniach na rzecz regulacji stanu prawnego nieruchomości. Zgodnie z zamierzeniem projektodawców ustawa o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ) wprowadziła mechanizmy egzekwowania wykonania obowiązków, których realizacja nie mogła pozostawać w zwłoce. Jednocześnie jednak nie nałożyła na organy właściwe w sprawach gospodarki nieruchomościami Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego żadnych dodatkowych zadań ponad te, które zostały określone w obowiązujących już przepisach innych ustaw. 2. Inwentaryzacja nieruchomości. W ustawie o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ) została wprowadzona inwentaryzacja nieruchomości z wykorzystaniem etapowej procedury gromadzenia danych. W pierwotnym brzmieniu ustawa nakładała na starostów obowiązek sporządzenia i przekazania w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy - właściwym wojewodom, marszałkom województw, wójtom, burmistrzom i prezydentom miast wykazów nieruchomości, które na mocy odrębnych przepisów przeszły na własność Skarbu Państwa i stanowią 3/24

jego własność albo własność jednostek samorządu terytorialnego, a także niestanowiących własności Skarbu Państwa albo własności jednostek samorządu terytorialnego i niepozostających w posiadaniu ich właścicieli, nieruchomości zabudowanych, w których lokale zajmowane są przez osoby objęte przepisami ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 z późn. zm.). Natomiast wojewodowie zostali zobowiązani w terminie miesiąca od upływu terminu określonego dla starostów do sporządzenia i przekazania ministrowi właściwemu do spraw administracji publicznej zestawienia zbiorczego nieruchomości, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ) z obszaru ich właściwości. Po zebraniu powyższych zestawień minister właściwy do spraw administracji publicznej zobowiązany został w terminie 2 miesięcy od upływu terminu określonego dla wojewodów do sporządzenia zestawienia ww. nieruchomości dla obszaru całego kraju. Przedmiotowa regulacja nie przewidziała jednocześnie żadnych sankcji za brak sporządzenia wykazów przez starostów. 3. Ujawnianie stanu własności. Ustawa o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ) zobowiązała organy sprawujące uprawnienia i obowiązki właścicielskie w imieniu Skarbu Państwa albo samorządu terytorialnego do niezwłocznego ujawnienia praw do nieruchomości w systemie ksiąg wieczystych (art. 2 i 3). Zadaniem, w zakresie dotyczącym majątku Skarbu Państwa, poza starostami (art. 2 ust.1) zostały objęte m.in. takie jednostki jak Agencja Nieruchomości Rolnych, Agencja Mienia Wojskowego czy Lasy Państwowe (art. 2 ust. 2). W art. 5 zobowiązano sądy do rozpoznania wniosku o ujawnienie prawa własności Skarbu Państwa albo jednostek samorządu terytorialnego w ciągu miesiąca od dnia jego złożenia. 4/24

Zgodnie z art. 4, po upływie miesiąca od dnia wejścia w życie ustawy o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ), starostowie oraz inne organy reprezentujące Skarb Państwa w sprawach gospodarowania nieruchomościami, marszałkowie województw, wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast zostali zobowiązani do składania miesięcznych sprawozdań z realizacji obowiązku składania wniosków do sądu. Wojewodowie natomiast kontrolują składanie tych wniosków i przedkładają Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji sprawozdania kwartalne. Na ich podstawie Minister będzie uaktualniać krajowe zestawienie zbiorcze. Ustawa o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ) zawiera przepisy mobilizujące osoby zobowiązane do realizacji wynikającego z niej obowiązku aktualizacji ksiąg wieczystych. W przypadku niezłożenia, we wskazanym w ustawie terminie, odpowiednich wniosków do sądów, właściwy wojewoda, biorąc pod uwagę przyczyny zaniechania, nakłada na osoby zobowiązane (w trybie określonym w art. 2 i art. 3 ust. 1) do ujawnienia w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego, karę pieniężną w wysokości od jednomiesięcznego do trzymiesięcznego wynagrodzenia za pracę, wyznaczając jednocześnie termin, nie dłuższy niż trzy miesiące, do dopełnienia zaniechanego obowiązku. W razie kolejnego uchybienia kara może być powtórzona. Osobie ukaranej służy odwołanie do ministra właściwego do spraw administracji publicznej. 4. Akcja informacyjna. W celu wsparcia obywateli w porządkowaniu przez nich stanu prawnego nieruchomości wprowadzono dodatkowe zadanie dla starostów, jako zadanie zlecone (art. 6). Obejmuje ono akcję informacyjną, adresowaną do ogółu mieszkańców powiatów (art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz ust. 2 pkt 1-3). Czas trwania akcji został przewidziany na okres 3 lat od wejścia w życie ustawy. W tym samym okresie starostowie udzielają pomocy indywidualnej zainteresowanym, 5/24

obejmującej wszelkie niezbędne informacje z zakresu zagadnień prawnych i geodezyjnych (art. 6 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 4). Pozwalają one zainteresowanym na podejmowanie takich działań, które dla nich w indywidualnych przypadkach są najkorzystniejsze, z uwzględnieniem m.in. zasad i sposobu realizacji przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności. 5. Pozostałe regulacje. Materia ściśle powiązana z ustawą z dnia 7 września 2007 r. została wcześniej uregulowana w odrębnych aktach prawnych. Regulacje dotyczące ksiąg wieczystych, zostały zawarte w ustawie z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (j.t: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361, z późn. zm.) i w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz. U. Nr 102, poz. 1122, z późn. zm.). Natomiast w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (j.t. Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 z późn. zm.) zostały szczegółowo opisane zasady gospodarowania nieruchomościami stanowiącymi własność Skarbu Państwa oraz własność jednostek samorządu terytorialnego. Regulacje zawarte w ustawie o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ) wykazują się relatywnie niską skutecznością przepisów wymuszających na podmiotach (którym przysługuje to prawo) złożenie odpowiedniego wniosku o ujawnieniu prawa własności w księdze wieczystej. Oczekiwanego rezultatu w tym zakresie nie przyniosło zarówno postępowanie ponaglające, jak i później wprowadzona zasada, określająca, iż negatywne skutki zaniedbań dotyczących wpisów w księgach wieczystych obciążają osoby zobowiązane do ich dokonania. 6/24

II. Realizacja Ustawy 1. Finansowanie. Od czasu wejścia w życie ustawy o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ) na jej realizację przyznano środki finansowe w wysokości 49 000 tys. zł. W 2008 r. decyzjami Ministra Finansów przyznano dotacje celowe na zadania bieżące z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone ustawami realizowane przez powiaty w łącznej kwocie 22 000 tys. zł, z przeznaczeniem na realizację zadań wynikających z ustawy o ujawnieniu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego (przy czym zapotrzebowanie zgłaszano na kwotę 57 000 tys. zł). W ustawie budżetowej na rok 2009 została ujęta Rezerwa na uzupełnienie wydatków na gospodarkę nieruchomościami w tym na realizację zadań wynikających z ustawy z dnia 7 września 2007 r. o ujawnieniu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego w wysokości 27 000 tys. zł. 2. Problemy związane z realizacją. Od wejścia w życie ustawy o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ) do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji napływała liczna korespondencja dotycząca trudności w wykonaniu wymienionych zadań w ustawowych terminach, w szczególności zadań określonych w art. 1 i 2. Wątpliwości co do realnych możliwości wykonania nałożonych ustawą obowiązków w przepisowych terminach podnosił m.in. Związek Powiatów Polskich, Przewodniczący Konwentu Marszałków Województw RP, Wojewodowie: Dolnośląski, Kujawsko-Pomorski, Śląski, Zachodniopomorski. Ponadto w sprawie możliwości nowelizacji przedmiotowej ustawy wpływały do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji interpelacje i zapytania poselskie ze wskazaniem na niedoskonałości prawne w zakresie przewidzianych w ustawie terminów. 7/24

Z uwagi na podnoszone powyżej trudności w terminowym wykonaniu powyższych zadań przygotowany został poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o ujawnieniu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego. Ustawę uchwalono w dniu 30 maja 2008 r. (Dz. U. z 2008 r. Nr 116, poz. 733). Przewidziane dotychczas terminy dla sporządzenia wykazów uległy prolongacie. W konsekwencji obowiązek sporządzenia i przekazania przez starostów wykazów został przedłużony do dnia 19 maja 2009 r., a tym samym przedłużeniu uległy terminy przewidziane dla wojewodów oraz ministra właściwego do spraw administracji publicznej. 3. Działania podejmowane wspólnie z organami terenowej administracji rządowej. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji przy udziale Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii w dniu 10 czerwca 2009 r. zorganizowało naradę roboczą z przedstawicielami wojewodów w celu omówienia zagadnień dotyczących sposobu i form przekazywania zestawień zbiorczych. Podczas spotkania poruszone zostały problemy, z którymi borykały się wojewodowie i starostowie przy realizacji zadań związanych z przedmiotową ustawą. Największe zgłoszone trudności powiązane były z brakiem wystarczających nakładów finansowych oraz problemami organizacyjnymi tj. kadrowymi (m.in. konieczność utworzenia dodatkowych etatów), a także dużą ilością materiałów stanowiących podstawę do sporządzania wykazów. Z informacji przekazanych przez przedstawicieli wojewodów podczas ww. narady wynikało, iż w zdecydowanej większości województw prace nad realizacją ustawy o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ) są zaawansowane. W dużej części przekazanych wykazów nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego stwierdzono, iż są one niekompletne 8/24

i wymagają uzupełnienia. Oszacowano realizację obowiązku sporządzania wykazów przez powiaty na poziomie 30 %. Zauważyć się dało, iż największą trudność, jeśli chodzi o sporządzanie wykazów, stanowi część dotycząca badania ksiąg wieczystych. Wynikało to głównie z dłuższego okresu czasowego potrzebnego do prawidłowego wypełnienia wykazu. Po sporządzeniu wykazów, a przed skierowaniem do sądów rejonowych wniosków wraz z dokumentami stanowiącymi podstawę wpisu prawa własności, w wielu przypadkach zachodzi konieczność uregulowania stanu prawnego nieruchomości. W związku z pracami związanymi z przedmiotową ustawą udało się wyłonić nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym. Jednak obowiązek regulacji stanu prawnego nieruchomości ciążący na organach jednostek samorządu terytorialnego oraz organach Skarbu Państwa wynika także z innych aktów prawnych m. in. ustawy o gospodarce nieruchomościami (np. art. 23, art. 60a, art. 98). 4. Współpraca z Głównym Urzędem Geodezji i Kartografii. Obowiązkiem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w związku z ustawą o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ) było sporządzenie zestawienia zbiorczego nieruchomości dla obszaru kraju na podstawie zestawień zbiorczych otrzymanych od wojewodów. Efektywne wykonanie zadań w przewidzianych w ustawie o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ) terminach, głównie ze względu na znaczną liczbę nieruchomości, których ustawa o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ) dotyczy, wymagało wypracowania i wdrożenia odpowiednich narzędzi wspomagających ich realizację. W ramach tego zadania Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, z uwagi na funkcjonujący w Głównym Urzędem Geodezji i Kartografii system Integrującej Platformy Elektronicznej wraz z istniejącymi w województwach i starostwach łączami elektronicznymi, w dniu 29 czerwca 2009 r. upoważnił Głównego Geodetę Kraju do wykonywania 9/24

zadań ministra właściwego do spraw administracji publicznej wynikających z art. 1 ust. 3-5 oraz z art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o ujawnieniu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego. Należy zauważyć, że Główny Geodeta Kraju nadzoruje realizację polityki państwa w zakresie geodezji i kartografii oraz odpowiada za zasób geodezyjny i kartograficzny kraju, a w konsekwencji również za harmonizację danych katastralnych. Dlatego też upoważnienie pozwoliło na pełniejsze wypracowanie i wdrożenie działań mających na celu realizację zadań wynikających z ustawy o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ), w szczególności tych z obszaru dotyczącego katastru nieruchomości. Wykorzystana do sporządzenia krajowego zestawienia zbiorczego Integrująca Platforma Elektroniczna (IPE), na potrzeby ustawy o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ) rozbudowana została o moduł umożliwiający bezpośrednie zaimportowanie do systemu zestawień zbiorczych przez wojewodów lub wykazów nieruchomości przez starostów. Umieszczenie informacji uzyskanych w ramach realizacji postanowień ustawy o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ) w jednym funkcjonującym już systemie, pozwala na zgromadzenie w ramach jednej infrastruktury danych, które będą mogły być wykorzystane dla realizacji celów ustawy bądź innych zadań w przyszłości. IPE umożliwia ponadto porównanie otrzymanych zestawień zbiorczych nieruchomości z rejestrem ewidencji gruntów i budynków, jak również z systemem informatycznym ksiąg wieczystych. 5. Charakterystyka sporządzanych zestawień. Zestawienie zbiorcze dla obszaru całego kraju, zgodnie z zapisami ustawy o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ), wykonano na podstawie danych zawartych w zbiorczych wojewódzkich zestawieniach nieruchomości oraz powiatowych wykazach nieruchomości przekazanych przez wojewodów i starostów. 10/24

Należy zaznaczyć, iż zgodnie z informacjami przekazanymi przez przedstawicieli województw oraz analizą pozyskanych danych zadanie zdefiniowane w art. 1 ustawy o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ) nie zostało całkowicie zakończone, a 36 powiatów nie przekazało danych w odpowiedniej formie i terminie. Z przedstawionego przez Główny Urząd Geodezji i Kartografii Raportu z realizacji czynności wspierających wykonanie Ustawy z dnia 7 września 2007 r. o ujawnieniu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego z dnia 31 sierpnia 2009 r. wynika, iż: 53 powiaty przekazały wykazy dla każdego rodzaju właściciela określonego w zestawieniu zbiorczym (części od I do V załącznika nr 1 do Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 stycznia 2008 r. w sprawie wzoru wykazu oraz wzorów zestawień zbiorczych nieruchomości Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego podlegających ujawnieniu w księgach wieczystych oraz nieruchomości zabudowanych niepozostających w posiadaniu ich właścicieli), 94 powiaty nie przekazały wykazów w części dotyczącej nieruchomości będących własnością Skarbu Państwa (część I załącznika nr 1 do ww. rozporządzenia), 174 powiaty nie przekazały wykazów w części dotyczącej nieruchomości będących własnością samorządu województwa (część II załącznika nr 1 do ww. rozporządzenia), 144 powiaty nie przekazały wykazów w części dotyczącej nieruchomości będących własnością powiatu (część III załącznika nr 1 do ww. rozporządzenia), 11/24

155 powiatów nie przekazało wykazów w części dotyczącej nieruchomości będących własnością gminy (część IV załącznika nr 1 do ww. rozporządzenia), 326 powiatów nie przekazało wykazów w części dotyczącej nieruchomości zabudowanych (część V załącznika nr 1 do ww. rozporządzenia), 36 powiatów nie przekazało wykazów w odpowiedniej formie oraz terminie. Poniżej przedstawiono wyliczenie tych powiatów. Lp. Nazwa województwa i identyfikator TERYT Nazwa powiatu i identyfikatorteryt 1 WOJ. LUBUSKIE 08 Powiat nowosolski 0804 2 WOJ. ŁÓDZKIE 10 Powiat opoczyński 1007 * 3 WOJ. ŁÓDZKIE 10 Powiat piotrkowski 1010 * 4 WOJ. ŁÓDZKIE 10 Powiat wieluński 1017 * 5 WOJ. MAZOWIECKIE 14 Powiat piaseczyński 1418 6 WOJ. MAZOWIECKIE 14 Powiat płocki 1419 7 WOJ. MAZOWIECKIE 14 Powiat płoński 1420 8 WOJ. PODKARPACKIE 18 Powiat jarosławski 1804 9 WOJ. PODKARPACKIE 18 Powiat jasielski 1805 10 WOJ. PODKARPACKIE 18 Powiat leski 1821 11 WOJ. PODKARPACKIE 18 Powiat leżajski 1808 12 WOJ. PODKARPACKIE 18 Powiat łańcucki 1810 13 WOJ. PODKARPACKIE 18 Powiat niżański 1812 14 WOJ. PODKARPACKIE 18 Powiat ropczycko-sędziszowski 1815 15 WOJ. PODKARPACKIE 18 Powiat strzyżowski 1819 16 WOJ. PODKARPACKIE 18 Powiat tarnobrzeski 1820 17 WOJ. PODLASKIE 20 Powiat bielski 2003 18 WOJ. PODLASKIE 20 Powiat hajnowski 2005 19 WOJ. POMORSKIE 22 m. Gdynia 2262 20 WOJ. POMORSKIE 22 m. Sopot 2264 21 WOJ. POMORSKIE 22 Powiat wejherowski 2215 22 WOJ. ŚLĄSKIE 24 Powiat rybnicki 2412 23 WOJ. ŚLĄSKIE 24 Powiat wodzisławski 2415 24 WOJ. ŚWIĘTOKRZYSKIE 26 Powiat buski 2601 25 WOJ. ŚWIĘTOKRZYSKIE 26 m. Kielce 2661 26 WOJ. ŚWIĘTOKRZYSKIE 26 Powiat skarżyski 2610 27 WOJ. WIELKOPOLSKIE 30 Powiat chodzieski 3001 28 WOJ. WIELKOPOLSKIE 30 Powiat gnieźnieński 3003 12/24

Lp. Nazwa województwa i identyfikator TERYT Nazwa powiatu i identyfikatorteryt 29 WOJ. WIELKOPOLSKIE 30 Powiat kępiński 3008 30 WOJ. WIELKOPOLSKIE 30 Powiat kolski 3009 31 WOJ. WIELKOPOLSKIE 30 Powiat obornicki 3016 32 WOJ. WIELKOPOLSKIE 30 Powiat pleszewski 3020 33 WOJ. WIELKOPOLSKIE 30 Powiat słupecki 3023 34 WOJ. WIELKOPOLSKIE 30 Powiat turecki 3027 35 WOJ. WIELKOPOLSKIE 30 Powiat wolsztyński 3029 36 WOJ. ZACHODNIOPOMORSKIE 32 Powiat goleniowski 3204 * dane nie zostały ujęte w Zestawieniu krajowym (problemy z identyfikacją zbiorów) 6. Zestawienie zbiorcze dla obszaru całego kraju. Łączną powierzchnię oraz liczbę nieruchomości wynikającą z dostarczonych wykazów, dla każdego rodzaju właściciela (Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego) przedstawiono w zamieszczonej poniżej tabeli nr 1 oraz na wykresach nr 1 i 2. Właściciel * Łączna powierzchnia nieruchomości wg ewidencji gruntów i budynków (EGiB) (w ha) Łączny obszar nieruchomości wg KW (w ha) Liczba nieruchomości wg EGiB Tabela nr 1 Liczba nieruchomości wg KW Skarb Państwa 7 675 381 5 550 125 700 726 645 782 Samorząd województwa 37 662 23 548 16 230 13 503 Powiat 96 699 81 559 52 086 50 999 Gmina 1 002 223 756 929 856 300 800 882 Nieruchomości zabudowane 5 986 4 248 7 509 8 087 RAZEM 8 817 950 6 416 409 1 632 851 1 519 253 * zgodnie z załącznikiem Nr 3 do Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 stycznia 2008 r. w sprawie wzoru wykazu oraz wzorów zestawień zbiorczych nieruchomości Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego podlegających ujawnieniu w księgach wieczystych oraz nieruchomości zabudowanych niepozostających w posiadaniu ich właścicieli (ref. Dz.U. Nr 23, poz. 143) 13/24

Wykres nr 1 Zestawienie powierzchni nieruchomości wykazanych w przekazanych przez wojewodów i starostów zestawieniach Łączna powierzchnia nieruchomości wg EGiB (w ha) Skarb Państwa Łączny obszar nieruchomości wg KW (w ha) 5 550 125 7 675 381 Samorząd województwa Powiat 23 548 37 662 81 559 96 699 Gmina 756 929 1 002 223 Nieruchomości zabudowane 4 248 5 986 0 1 000 000 2 000 000 3 000 000 4 000 000 5 000 000 6 000 000 7 000 000 8 000 000 9 000 000 [ha] Zestawienie liczby nieruchomosci wykazanych w przekazanych przez wojewodów i starostów zestawieniach Wykres nr 2 Liczba nieruchomości wg EGiB Liczba nieruchomości wg KW Skarb Państwa 645 782 700 726 Samorząd województwa Powiat 13 503 16 230 50 999 52 086 Gmina 800 882 856 300 Nieruchomości zabudowane 8 087 7 509 0 100 000 200 000 300 000 400 000 500 000 600 000 700 000 800 000 900 000 [nieruchomości] Największy obszar, ponad 85 % wszystkich nieruchomości ujętych w krajowym zestawieniu zbiorczym, zajmują nieruchomości których właścicielem jest Skarb Państwa. Drugą pozycję pod tym względem zajmują nieruchomości stanowiące własność gminy powyżej 10 %. Porównanie obszarów nieruchomości wg EGiB i KW, stanowiących własność Skarbu Państwa, samorządu województwa, gminy oraz nieruchomości zabudowanych, przedstawiają wykresy nr 3 i 4. 14/24

Wykres nr 3 Wykres nr 4 Obszar nieruchomości wg EGiB (w ha) Obszar nieruchomości wg KW (w ha) Pow iat 96 699 Gmina 1 002 223 Nieruch. zabudow ane 5 986 Pow iat; 81 559 Gmina; 756 929 Nieruch. zabudow ane 4 248 Samorząd w oj. 37 662 Skarb Państw a 7 675 381 Samorząd w oj. 23 548 Skarb Państw a 5 550 125 Inaczej sytuacja przedstawia się pod względem liczby nieruchomości. Ponad 50 % stanowią nieruchomości gminy. Nieruchomości Skarbu Państwa zajmują ok. 40 % ilości wszystkich nieruchomości krajowego zestawienia zbiorczego. Sytuacja taka wskazuje na duże rozdrobnienie nieruchomości będących własnością gminy (wiele nieruchomości o małej powierzchni) oraz na stosunkowo dużą powierzchnię poszczególnych nieruchomości Skarbu Państwa. Liczba nieruchomości zawartych w zestawieniu zbiorczym, stanowiących własność Skarbu Państwa, samorządu województwa, gminy oraz nieruchomości zabudowanych, z podziałem na dane wg EGiB i KW przedstawiona została na wykresach nr 5 i 6. Wykres nr 5 Wykres nr 6 Liczba nieruchomości wg EGiB Liczba nieruchomości wg KW Nieruch. zabudow ane 7 509 Skarb Państw a 700 726 Nieruch. zabudow ane 8 087 Skarb Państw a 645 782 Gmina 856 300 Samorząd w oj. 16 230 Gmina 800 882 Samorząd w oj. 13 503 Pow iat 52 086 Pow iat 50 999 15/24

Z danych zawartych w tabeli nr 1 wynika, iż z nieruchomości ujętych w krajowym zestawieniu zbiorczym, w księgach wieczystych ujawnionych jest 73 % powierzchni nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego, co jednocześnie stanowi 93 % liczby tych nieruchomości. W rozkładzie na poszczególnych właścicieli (Skarb Państwa, samorząd województwa, powiat, gmina, nieruchomości zabudowane) sytuacja przedstawia się następująco: Skarb Państwa ujawnione w KW jest 72 % powierzchni nieruchomości, co stanowi 92 % liczby nieruchomości, samorząd województwa ujawnione w KW jest 63 % powierzchni nieruchomości, co stanowi 83 % liczby nieruchomości, powiat ujawnione w KW jest 84 % powierzchni nieruchomości, co stanowi 98 % liczby nieruchomości, gmina ujawnione w KW jest 76 % powierzchni nieruchomości, co stanowi 94 % liczby nieruchomości, nieruchomości zabudowane ujawnione w KW jest 71 % powierzchni nieruchomości 7. Sprawozdania (art. 4 ust. 1). W związku z obowiązkiem sprawozdawczości ze składania we właściwych sądach rejonowych wniosków o ujawnienie w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego (wynikającym z art. 4 ust. 1 ustawy o ujawnieniu w księgach wieczystych ( )), wojewodowie do dnia 19 sierpnia 2009 r. przekazali do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji łącznie 92 sprawozdania. Ze sprawozdań tych wynika, że do sądów rejonowych złożonych zostało (przez właściwe jednostki) 118 360 wniosków o ujawnienie prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego. Najwięcej wniosków do wydziałów wieczysto-księgowych 16/24

sądów rejonowych, złożonych zostało w województwach: zachodniopomorskim (24 527), dolnośląskim (19 964) i warmińsko-mazurskim (19 160). Podział na poszczególne województwa przedstawia zamieszczony poniżej wykres nr 7. Obowiązek składania wniosków do sądów nałożony przez ustawę o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ) trwa do 19 listopada 2009 r. Wykres nr 7 wnioski do sądow rejonowych o ujawnienie prawa własności w KW ilośc wniosków 30000 24527 25000 20000 19964 19160 15000 8942 10000 6969 8000 1097 3218 2460 4796 4586 4586 2990 4110 5000 2441 515 0 Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie województwo Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 8. Akcja informacyjna (art. 6). Jako zadowalającą uznać trzeba realizację przez starostów akcji informacyjnej wobec mieszkańców powiatu dotyczącej opracowania i rozpowszechnienia szczegółowych informacji o czynnościach niezbędnych do ustalenia danych, na podstawie których można dokonać sprawdzenia zgodności ksiąg wieczystych z rzeczywistym stanem prawnym. Zdecydowana większość powiatów utworzyła punkty informacyjne udzielające szczegółowych wyjaśnień w przedmiotowym zakresie. Jedynie w województwie wielkopolskim, z uwagi na brak środków finansowych, część powiatów akcji zaprzestało. Realizację tego zadania obrazuje poniższa tabela nr 2. 17/24

Lp. Województwa Sposób prowadzenia akcji informacyjnej Tabela nr 2 1 Dolnośląskie Utworzono 31 punktów informacyjnych. Rozwieszono ogłoszenia na tablicy ogłoszeń w starostwie i we wszystkich gminach z terenu powiatu. Przesłano informacje wszystkim jednostkom samorządowym w powiecie. Zrealizowano ogłoszenia w prasie lokalnej i na stronach internetowych BIP starostwa. 2 Kujawsko-Pomorskie Punkty informacyjne powstały w 15 powiatach. 3 Lubelskie Na terenie 16 powiatów prowadzone były działania zmierzające do poinformowania mieszkańców o potrzebie sprawdzenia zgodności ksiąg wieczystych z rzeczywistym stanem prawnym oraz udzielenia pomocy mieszkańcom w zakresie informacji o rodzaju i sposobie działania niezbędnych do uzyskania tytułu prawnego do zajmowanych przez nich nieruchomości i ujawnieniu ich praw w księgach wieczystych. Rozwieszono plakaty z informacją o możliwości sprawdzenia zgodności ksiąg 4 Lubuskie wieczystych z rzeczywistym stanem prawnym. Utworzono punkty konsultacyjno-informacyjne. 5 Łódzkie W 24 powiatach utworzono punkty informacyjne. Wywieszono informacje na tablicy ogłoszeń, w prasie, ulotki. 6 Małopolskie Utworzono 22 punkty informacyjne. 7 Mazowieckie Brak informacji. 8 Opolskie 9 Podkarpackie 10 Podlaskie Zamieszczono ogłoszenia w miejscach publicznych na terenie każdego powiatu oraz w lokalnej prasie i na stronach internetowych. W większości starostw zostały utworzone punkty informacyjne udzielające szczegółowych wyjaśnień w zakresie informacji o rodzaju i sposobie działań niezbędnych do uzyskania tytułu prawnego do zajmowanych przez nich nieruchomości i ujawnieniu ich praw w księgach wieczystych. Umieszczono informacje w miejscach publicznych, lokalnej prasie i telewizji oraz na stronach internetowych starostw. Utworzono w każdym powiecie co najmniej jeden punkt informacyjno-konsultacyjny dostępny dla mieszkańców w godzinach pracy urzędu. 11 Pomorskie 17 z 20 powiatów utworzyło punkty informacyjne. 12 Śląskie 33 punkty informacyjne na 36 zobowiązanych jednostek. 13 Świętokrzyskie 9 punktów na 14 powiatów. 14 Warmińsko-Mazurskie 22 punkty informacyjne. 15 Wielkopolskie W 28 powiatach uruchomiono punkty konsultacyjne, jednak z powodu braku środków finansowych w części powiatów akcji zaprzestano. 16 Zachodniopomorskie W większości starostw zostały utworzone punkty informacyjne. W niektórych starostwach udzielenie informacji, wyjaśnień i pomocy jako zadanie dodatkowo zostało przypisane pracownikom wydziałów merytorycznych zajmujących się gospodarką nieruchomościami i posiadających odpowiednia wiedzę w tym zakresie. Prowadzenie akcji informacyjnej dla mieszkańców na stronach internetowych starostw, w prasie lokalnej za pośrednictwem gmin i sołectw. 18/24

III. Podsumowanie realizacji zadań 1. Wnioski z kontroli NIK. Realizacja zadań określonych w ustawie o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ) poddana została w okresie od czerwca do grudnia 2008 r. kontroli Najwyższej Izby Kontroli. W wystąpieniu pokontrolnym z dnia 17 marca 2009 r. NIK zasygnalizowała szereg zastrzeżeń. W objętych kontrolą ewidencji nieruchomości 108 powiatach gminach i miastach stwierdzono m.in., że ewidencje te, nie odzwierciedlają stanu rzeczywistego. W 60 % działek Skarbu Państwa i blisko 30 % działek gminnych (spośród skontrolowanych przez NIK) ma nieuregulowany stan prawny. Ponadto kontrola NIK wykazała, iż wymagana ustawą o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ) aktualizacja przebiega opieszale i prawdopodobnie nie zostanie przeprowadzona w terminie wskazanym w ustawie, tj. do 19 listopada 2009 r. 2. Dezyderat KSTiPR Sprawę aktualizacji stanu faktycznego i prawnego nieruchomości przez organy gospodarujące mieniem stanowiącym zasób nieruchomości Skarbu Państwa, gminny zasób nieruchomości i mienie gminne podniosła również Komisja Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej Sejmu RP. W dniu 21 maja 2009 r. uchwaliła dezyderat skierowany do Rady Ministrów, w którym zwróciła się o ustanowienie rządowego programu wsparcia jednostek samorządu terytorialnego, który pozwoliłby na uruchomienie niezbędnych środków organizacyjnych, prawnych, finansowych i doradczych dla gmin i powiatów, w celu uporządkowania stanu faktycznego i prawnego nieruchomości Skarbu Państwa, nieruchomości oraz mienia gminnego. 3. Inicjatywa organizacji samorządowych. Ze strony samorządowej (Związek Powiatów Polskich, Konwent Starostów) do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji zgłoszone 19/24

zostały postulaty o zmianę zapisów ustawy o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ). Starostowie uznają i w pełni akceptują potrzebę uregulowania stanów prawnych nieruchomości Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego lecz w ich ocenie obecnie obowiązujący tryb przeprowadzania tych czynności i realizacja ustawy o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ) w aktualnym stanie prawnym jest nie do zaakceptowania. Wnioskują o wydłużenie terminów sporządzania wykazów nieruchomości i składania wniosków o ujawnienie prawa własności w księgach wieczystych do sądów rejonowych. Zwracają uwagę na brak zabezpieczenia środków finansowych na ich realizację. 4. Analiza zestawienia zbiorczego sporządzonego przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz ocena realizacji ustawy. Z krajowego zestawienia zbiorczego wynika, iż zadanie sporządzenia wykazów nie zostało wykonane w całości przez wszystkie starostwa. Dokonane na podstawie analizy zestawień zbiorczych wojewódzkich ustalenia pozwoliły na przyjęcie następujących wniosków: przedmiotowa ustawa przyczyniła się w znacznym stopniu do sporządzenia przez reprezentantów sektora publicznego inwentaryzacji gospodarowanych nieruchomości, realizacja zadań nałożonych ustawą pozwoliła na zidentyfikowanie skali dotychczasowych zaniedbań w zakresie ujawniania nieruchomości sektora publicznego w państwowych rejestrach, a także trudności związanych z naprawą tego stanu, z uwagi na brak w ustawie skutecznych mechanizmów egzekwujących od starostów wykonanie w 100 % inwentaryzacji przedmiotowych nieruchomości, brak jest kompletności danych zawartych w krajowym zestawieniu zbiorczym, które zostało oparte na sporządzonych przez starostów wykazach, 20/24

pomimo zaistniałych trudności ustawa przyczyniła się do podjęcia na szeroką skalę procesu ujawniania w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości sektora publicznego. 5. Dodatkowe działania. Z uwagi na to, że zadanie nie zostało w pełni zrealizowane, podjęte zostały dodatkowe działania zmierzające do zidentyfikowania przyczyn i ustalenia ewentualnych możliwości uzupełnienia tego stanu. W związku z tym wystąpiono do Wojewodów (Lubuskiego, Łódzkiego, Mazowieckiego, Podkarpackiego, Podlaskiego, Pomorskiego, Śląskiego, Świętokrzyskiego, Wielkopolskiego, Zachodniopomorskiego), z terenu których właściwości zidentyfikowani zostali starostowie, którzy wykazów nie przekazali o wyjaśnienie powodów braku ich przekazania. Z odpowiedzi uzyskanych od ww. Wojewodów wynika, iż prace nad uzupełnieniem brakujących wykazów nieruchomości są w toku. Najczęstszą, podnoszoną przyczyną przekroczenia ustawowego terminu jest niedofinansowanie zadań nałożonych przedmiotową ustawą, co wiąże się z niemożnością zatrudnienia odpowiedniej liczby pracowników ze stosownym przygotowaniem. Przewidywane terminy na zakończenie prac zamykają się w przedziale od 25.09.2009 r. do 1.10.2019 r. Natomiast niektórzy ze starostów, w wyniku podjętych działań monitorujących, dokonali uzupełnienia funkcjonującego w systemie IPE zestawienia zbiorczego. W związku z powyższym, dane zawarte w raporcie GUGiK z realizacji czynności wspierających wykonanie Ustawy z dnia 7 września 2007 r. o ujawnieniu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego z dnia 31 sierpnia 2009 r., na którym oparta została analiza krajowego zestawienia zbiorczego, przedstawiona w niniejszej Informacji mogą jeszcze ulec istotnej zmianie. 21/24

IV. Propozycje rozwiązań kierunkowych. 1. Dla osiągnięcia celu postawionego przez ustawodawcę rozważenia wymaga rozbudowanie dotychczasowych regulacji o przepisy, które nakładałyby na podmioty gospodarujące nieruchomościami sektora publicznego permanentny obowiązek ujawniania w księgach wieczystych tychże nieruchomości. Zasady gospodarowania nieruchomościami stanowiącymi własność Skarbu Państwa oraz własność jednostek samorządu terytorialnego określa ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (j.t.: Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 ze zm.). 2. Z uwagi na podjęte już dotychczas działania zmierzające do wykorzystania dla realizacji powyższego zadania Integrującej Platformy Elektronicznej, umożliwiającej wymianę danych z dwóch systemów informatycznych, tj. opartego na ewidencji gruntów i budynków oraz elektronicznego systemu ksiąg wieczystych, rozważenia wymaga wprowadzenie zapisu zobowiązującego reprezentantów sektora publicznego do raportowania w IPE stanu wykonywanych w tym zakresie zadań (składania wniosków o ujawnienie w księgach wieczystych). Wskazać należy przy tym, iż ustawa o księgach wieczystych i hipotece, w art. 27 ust. 4, nakłada na organy prowadzące kataster nieruchomości obowiązek zapewnienia nieodpłatnie sądom, które zakładają i prowadzą księgi wieczyste w systemie informatycznym, bezpośredniego dostępu do bazy danych katastru nieruchomości w celu sprawdzenia oznaczenia nieruchomości. Z kolei stosownie do zapisu art. 36 5 ust. 4 tej ustawy wprowadzona przez Ministra Sprawiedliwości Centralna Informacja Ksiąg Wieczystych zobowiązana jest do zapewnienia organom prowadzącym kataster nieruchomości bezpośredniego dostępu do bazy danych księgi wieczystej w części obejmującej dział pierwszy i drugi, w celu sprawdzenia zgodności danych w katastrze nieruchomości z treścią wpisów w powyższych działach, bez prawa udostępniania danych z tej 22/24

bazy osobom trzecim. Dodać też trzeba, że zgodnie z ustawą o gospodarce nieruchomościami ewidencje nieruchomości Skarbu Państwa prowadzą w odpowiednim zakresie starostowie oraz minister właściwy do spraw Skarbu Państwa. 3. Jednocześnie należałoby przewidzieć nadzór nad wykonaniem tego zadania (np. przez wojewodę), polegający na stałym wglądzie w IPE, z możliwością dokonywania selekcji nieruchomości, których stan nie jest jeszcze uregulowany. Ujawnione w tym zakresie braki powodowałyby konieczność przedstawienia odpowiednim służbom stosownych wyjaśnień przez gospodarujących nieruchomościami sektora publicznego i określenia możliwie najkrótszego terminu wykonania zadania. W razie dalszej zwłoki bądź bezczynności odpowiedni organ mógłby dokonywać powiadamiania organów zwierzchnich lub nadzorujących organy wykonujące zadania o stwierdzonych zaniedbaniach. Rozwiązanie to, wykorzystujące teleinformatyczny przepływ informacji, pozwoli na daleko szybszy i skuteczniejszy, niż dotychczas funkcjonujące sprawozdania kwartalne, wgląd w realizację zadań. 4. Mając na uwadze wyniki kontroli przeprowadzonej przez Najwyższą Izbę Kontroli, omówionej w Informacji o wynikach kontroli aktualizacji stanu faktycznego i prawnego nieruchomości przez organy gospodarujące mieniem stanowiącym zasób nieruchomości Skarbu Państwa, gminny zasób nieruchomości i mienie gminne (marzec 2009), zasadnym jest podjęcie szerokiej analizy istniejących regulacji prawnych, a także rozważenie podjęcia stosownych nowelizacji w omawianym zakresie, celem skuteczniejszego uwidaczniania w księgach wieczystych rzeczywistego właściciela nieruchomości. Jako przykład podać można wątpliwości jakie budzi zapis art. 3 ustawy o ujawnieniu w księgach wieczystych ( ), w zakresie ustalenia, jakie przepisy odrębne wymagają orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie własności nieruchomości z mocy prawa przez Skarb Państwa. Ponadto zakres regulacji w/w art. 3 nie obejmuje przypadków, w których nie było wymagane 23/24

potwierdzenie nabycia prawa własności orzeczeniem sądowym (vide: art. 2 Prawa wodnego). 24/24