Oferowanie produktów inwestycyjnych i strukturyzowanych Odpowiedniość/adekwatność Zachęty Produkty strukturyzowane dobre oraz złe praktyki 1
Badanie odpowiedniości świadczonej usługi Zakres przedmiotowy badania odpowiedniości: - świadczenie usług zarządzania portfelem inwestycyjnym - świadczenie usług doradztwa inwestycyjnego 2
Badanie odpowiedniości świadczonej usługi Ogólna wytyczna: Firmy inwestycyjne powinny informować klientów w jednoznaczny i prosty sposób, że celem oceny odpowiedniości jest umożliwienie działania w najlepiej pojętym interesie klienta. Firmy inwestycyjne nie powinny przedstawiać żadnych niejasnych lub powodujących dezorientację informacji o swoich obowiązkach związanych z tym procesem. Ocena odpowiedniości dotyczy nie tylko zaleceń kupna instrumentów finansowych. Każde zalecenie musi być odpowiednie, niezależnie od tego, czy dotyczy ono np. kupna, trzymania czy sprzedaży Decyzja o sposobie informowania klientów o ocenie odpowiedniości należy do firm, a informacje takie mogą zostać przedstawione w standardowym formacie. Użyty format powinien jednak umożliwiać późniejszą kontrolę w celu sprawdzenia, czy informacje zostały dostarczone. Odpowiedzialność za ocenę odpowiedniości spoczywa na firmie inwestycyjnej. Firmy nie powinny twierdzić ani kreować wrażenia, że o odpowiedniości inwestycji decyduje sam klient lub że to klient ustala, które instrumenty finansowe pasują do jego profilu ryzyka Firma inwestycyjna nie może prosić klienta o potwierdzenie, że dany produkt jest dla niego odpowiedni 3
Badanie odpowiedniości świadczonej usługi Procedura badania odpowiedniości obowiązująca w firmie inwestycyjnej Firmy inwestycyjne muszą wdrożyć adekwatne i adekwatne wobec prowadzonej działalności zasady i procedury umożliwiające im uzyskanie podstawowej wiedzy o swoich klientach oraz charakterystyce instrumentów finansowych dostępnych dla tych klientów Informacje niezbędne w celu przeprowadzenia oceny odpowiedniości obejmują różne elementy, które mogą, wpływać na sytuację finansową lub cele inwestycyjne klienta. Przykładami takich elementów są: stan cywilny klienta (w szczególności zdolność prawna do zaangażowania aktywów, które mogą należeć również do partnera/partnerki); sytuacja rodzinna klienta (zmiany sytuacji rodzinnej, np. narodziny dziecka lub rozpoczęcie studiów przez dziecko, mogą wpływać na jego sytuację finansową); sytuacja zawodowa klienta (utrata pracy lub zbliżanie się przez klienta do wieku emerytalnego może wpływać na jego sytuację finansową lub cele inwestycyjne); potrzeba płynności w odniesieniu do pewnych inwestycji. 4
Badanie odpowiedniości świadczonej usługi Istotną informacją wpływająca na ocenę odpowiedniości jest wiek klienta, Firma inwestycyjna powinna uwzględnić ten fakt w toku upływu czasu i świadczenia usługi. Pracownicy muszą posiadać umiejętności niezbędne do dokonania oceny potrzeb i sytuacji klienta. Muszą również posiadać wystarczającą wiedzę fachową o rynkach finansowych, aby rozumieć zasady działania instrumentów finansowych, które mają rekomendować (lub nabywać w imieniu klienta), oraz ustalić, czy cechy danego instrumentu są dopasowane do potrzeb i sytuacji klienta. Zakres informacji, które należy uzyskać od klientów (proporcjonalność) Przed świadczeniem usług doradztwa inwestycyjnego lub zarządzania portfelem firmy inwestycyjne muszą zawsze uzyskać niezbędne informacje dotyczące wiedzy, doświadczenia, sytuacji finansowej oraz celów inwestycyjnych klienta. Określając, jakie informacje są niezbędne i istotne, firmy inwestycyjne powinny rozważyć, w odniesieniu do wiedzy i doświadczenia klienta, jego sytuacji finansowej oraz celów inwestycyjnych: 1. rodzaj instrumentu finansowego lub transakcji, którą firma może zalecić lub zrealizować (w tym złożoność i poziom ryzyka); 2. charakter i zakres usług, jakie firma może świadczyć; 3. charakter, potrzeby i sytuację klienta. Minimalny zakres informacji wyznacza ryzyka związane z oferowanymi usługami (kryterium proporcjonalności) 5
Badanie odpowiedniości świadczonej usługi Ocena sytuacji finansowej klienta Zakres uzyskanych danych powinien obejmować: 1. wysokość regularnych i całkowitych dochodów klienta, ich stały lub tymczasowy charakter oraz źródło tych dochodów (np. stosunek pracy, emerytura, dochody z inwestycji, dochody z wynajmu itp.); 2. aktywa klienta z uwzględnieniem aktywów płynnych, inwestycji i nieruchomości, w tym rodzaje inwestycji finansowych, nieruchomości własnych i inwestycyjnych, funduszy emerytalnych oraz wszelkich lokat gotówkowych itp. posiadanych przez klienta. Firma powinno również w stosownych przypadkach zgromadzić informacje o ewentualnych warunkach, zasadach dostępu, kredytach, gwarancjach i innych możliwych ograniczeniach dotyczących powyższych aktywów; 3. regularne zobowiązania finansowe klienta, które obejmują podjęte lub planowane przez niego zobowiązania finansowe (zobowiązania klienta, ogólną kwotę zadłużenia oraz inne zobowiązania okresowe itp.). Doradztwo inwestycyjne a zarządzanie portfelem gdy mają być świadczone usługi zarządzania portfelem, ze względu na fakt, że decyzje inwestycyjne ma w imieniu klienta podejmować firma, istotny jest poziom wiedzy i doświadczenia potrzebnych klientowi w odniesieniu do wszystkich instrumentów finansowych, które mogą potencjalnie znaleźć się w portfelu, może być niższy od poziomu, który klient powinien posiadać w przypadku, gdy mają być świadczone usługi doradztwa inwestycyjnego 6
Badanie odpowiedniości świadczonej usługi Zakres informacji, które należy uzyskać od klientów Na poziom szczegółowości informacji gromadzonych na temat klienta wpływa również zakres usług, o które wnioskuje klient. np. Firmy powinny gromadzić więcej informacji o klientach wnioskujących o usługę doradztwa inwestycyjnego dotyczące ich całego portfela finansowego niż o klientach, którzy wnioskują o konkretne rekomendacje dotyczące sposobu zainwestowania pewnej kwoty, która stanowi relatywnie niewielką część ich całego portfela. Na zakres informacji wpływają również cele inwestycyjne klienta, jeśli są zróżnicowane to konieczne będzie uzyskanie szerszych informacji. Jeżeli firma inwestycyjna nie uzyska wystarczających informacji, by świadczyć odpowiednią dla klienta usługę doradztwa inwestycyjnego lub zarządzania portfelem, nie może ona świadczyć takiej usługi temu klientowi 7
Badanie odpowiedniości świadczonej usługi Wiarygodność informacji na temat klienta Firmy inwestycyjne powinny podejmować uzasadnione działania w celu zapewnienia wiarygodności informacji zgromadzonych na temat klientów. Firmy powinny w szczególności: 1. nie polegać w nadmiernym stopniu na samoocenie klientów dotyczącej wiedzy, doświadczenia i sytuacji finansowej; 2. zapewnić właściwą konstrukcję wszystkich narzędzi wykorzystywanych podczas procesu oceny odpowiedniości (np. pytania nie powinny być sformułowane w sposób sugerujący klientowi konkretny rodzaj inwestycji); oraz 3. podejmować działania na rzecz zapewnienia spójności informacji na temat klientów. Firmy inwestycyjne pozostają odpowiedzialne za dopilnowanie, aby posiadały one adekwatne informacje do celów oceny odpowiedniości. Np. 1. zamiast pytać klienta, czy uważa, że posiada wystarczające doświadczenie, aby inwestować w pewne instrumenty, firma może zadać mu pytanie, jakie rodzaje instrumentów finansowych zna; 2. zamiast pytać, czy klient posiada jego zdaniem wystarczającą ilość środków, aby dokonać inwestycji, firma może poprosić o podanie faktów dotyczących sytuacji finansowej klienta; 3. zamiast pytać, czy klient jest skłonny ponieść ryzyko, firma może zadać pytanie, jaki poziom strat w danym okresie byłby możliwy do przyjęcia dla klienta w odniesieniu do poszczególnych inwestycji lub całego portfela. Należy ograniczyć możliwości zmiany odpowiedzi przez klientów w kwestionariuszach w szczególności po dokonaniu przez firmę inwestycyjną oceny odpowiedniości. 8
Badanie odpowiedniości świadczonej usługi Aktualizacja informacji na temat klientów Świadcząc w sposób stały usługi doradztwa inwestycyjnego lub zarządzania portfelem, firmy inwestycyjne muszą posiadać adekwatne i aktualne informacje na temat klienta, aby móc przeprowadzić wymaganą ocenę odpowiedniości. W związku z tym firmy muszą wdrożyć procedury określające: 1. które spośród zgromadzonych informacji powinny podlegać aktualizacji i z jaką częstotliwością; 2. w jaki sposób należy dokonywać aktualizacji i jakie działania powinna podjąć firma w przypadku otrzymania dodatkowych lub zaktualizowanych informacji lub w przypadku, gdy klient nie dostarczy wnioskowanych informacji. Częstotliwość może się różnić na przykład w zależności od profilu ryzyka klienta Profil wskazujący na wyższe ryzyko wymaga zazwyczaj częstszych aktualizacji niż profil świadczący o niższym ryzyku Aktualizacji można na przykład dokonać podczas okresowych spotkań z klientami lub wysyłając klientom kwestionariusz aktualizacyjny Poziom wiedzy i doświadczenia klienta nie musi stanowić przedmiot analizy w ramach przeglądu badania odpowiedniości usług świadczonych klientowi. 9
Badanie odpowiedniości świadczonej usługi Badania reprezentantów, klientów w ramach wspólności majątkowej, współwłasności Obowiązek badanie odpowiedniości usługi przed zawarciem umowy o świadczenie usług maklerskich. Odpowiedź udzielana przez klienta w ramach przeprowadzenia badania odpowiedniości ma charakter oświadczenie wiedzy a nie oświadczenia woli. Fakt ten rodzi doniosłe praktyczne trudności w odniesieniu do kwestii możliwości badania: 1) Pełnomocnika klienta, 2) Reprezentanta klienta będącego jednostką organizacyjną (np. spółki kapitałowej), 3) Współmałżonków w ramach zakładanych rachunków wspólnych (wspólność majątkowa małżeńska), 4) Przedstawicieli ustawowych klientów. Propozycje rozwiązania problemu. 1) Złożenie przez osobę wskazaną w pkt. 1-2 powyżej oświadczenia woli o odmowie przeprowadzenia badania odpowiedniości. 2) Udzielenie informacji niezbędnych do przeprowadzenia badania przez osobę wskazaną w pkt. 1-2 przy uwzględnieniu ryzyka wskazanego przez Komisji Nadzoru Finansowego (dalej KNF) w stanowisku KNF z dnia 16 kwietnia 2010r. Zasady dokonywania oceny klienta. 10
Badanie odpowiedniości świadczonej usługi Mechanizmy niezbędne w celu zapewnienia odpowiedniości inwestycji W celu określenia odpowiednich inwestycji dla klientów firmy inwestycyjne powinny ustanowić zasady i procedury zapewniające konsekwentne uwzględnianie: 1. wszystkich dostępnych informacji na temat klienta, które są ze znacznym prawdopodobieństwem istotne w przypadku dokonywania oceny, czy dana inwestycja jest odpowiednia, w tym na temat obecnego portfela inwestycji klienta (oraz alokacji aktywów w obrębie tego portfela); 2. wszystkich istotnych cech inwestycji rozważanych podczas oceny odpowiedniości, w tym wszystkich stosownych rodzajów ryzyka oraz wszelkich bezpośrednich lub pośrednich kosztów ponoszonych przez klienta Firmy inwestycyjne wykorzystujące podczas procesu oceny odpowiedniości narzędzia (np. portfele wzorcowe, oprogramowanie określające alokację aktywów lub narzędzia służące określeniu profilu ryzyka potencjalnych inwestycji) powinny posiadać właściwe systemy i mechanizmy kontrolne zapewniające przydatność narzędzi do założonego celu oraz zadowalające wyniki ich wykorzystania. Firma powinna ustanowić zasady i procedury umożliwiające m.in. zagwarantowanie, że: 1. świadczone klientowi usługi doradztwa i zarządzania portfelem uwzględniają w odpowiednim stopniu dywersyfikację ryzyka; 2. klient posiada adekwatną wiedzę o związku między ryzykiem a stopą zwrotu, tj. o niskich z konieczności zyskach z aktywów wolnych od ryzyka, o wpływie horyzontu czasowego na ten związek oraz o skutkach kosztów dla jego inwestycji; 3. sytuacja finansowa klienta pozwala mu sfinansować inwestycje, a klient jest w stanie ponieść wszelkie potencjalne straty wynikające z inwestycji; 4. wszelkie osobiste zalecenia lub transakcje zawarte w trakcie świadczenia usług doradztwa inwestycyjnego lub zarządzania portfelem w przypadku, gdy chodzi o produkt niepłynny, uwzględniają długość okresu, przez który klient jest gotowy utrzymywać inwestycję; oraz 5. zapobieżono niekorzystnemu wpływowi wszelkich konfliktów interesów na jakość oceny odpowiedniości. 11
Badanie odpowiedniości świadczonej usługi Ewidencja Firmy inwestycyjne powinny co najmniej: 1. utrzymywać adekwatne mechanizmy rejestrowania i przechowywania danych w celu zapewnienia uporządkowanej i przejrzystej ewidencji w odniesieniu do oceny odpowiedniości, obejmującej wszelkie przekazane porady inwestycyjne oraz wszystkie dokonane inwestycje (i wyjścia z inwestycji); 2. zapewnić konstrukcję mechanizmów ewidencjonowania umożliwiającą wykrycie uchybień dotyczących oceny odpowiedniości (np. sprzedaży nieodpowiednich produktów); 3. zapewnić dostępność prowadzonej ewidencji dla stosownych osób w obrębie firmy oraz dla właściwych organów; 4. wdrożyć adekwatne procesy minimalizujące skutki wszelkich uchybień lub ograniczeń mechanizmów ewidencjonowania. Mechanizmy ewidencjonowania wdrożone przez firmy inwestycyjne muszą być skonstruowane w sposób umożliwiający firmom ustalenie po fakcie, dlaczego dokonano danej inwestycji 12
Zachęty (inducements) Art. 26 Dyrektywy MIFID 2 doprecyzował art. 19 ust. 1 z Dyrektywy MIFID 1 wprowadzając podjęcie zachęt. Państwa członkowskie nie traktują działań przedsiębiorstw inwestycyjnych jako uczciwe, sprawiedliwe i profesjonalne, zgodnie z najlepiej pojętymi interesami klientów, jeżeli w odniesieniu do świadczenia usług inwestycyjnych lub dodatkowych na rzecz klienta płacą lub otrzymują zapłatę w postaci opłaty lub prowizji albo dostarczają lub otrzymują korzyści niepieniężne inne niż wymienione poniżej: a) opłata, prowizja lub korzyść niepieniężna wnoszona lub dostarczona na rzecz klienta bądź innej osoby w jego imieniu albo przez klienta bądź osobę w jego imieniu; b) opłata, prowizja lub korzyść niepieniężna wnoszona lub dostarczona na rzecz strony trzeciej bądź osoby działającej w jej imieniu albo przez stronę trzecią bądź osobę działającą w jej imieniu, jeśli spełnione są następujące warunki: i) informacje o istnieniu, charakterze i kwocie opłaty, prowizji lub korzyści czy też w przypadku gdy nie da się określić kwoty metodzie obliczania tej kwoty należy w sposób jasny ujawnić klientowi; informacje te muszą być wyczerpujące, dokładne i zrozumiałe, a ich przekazanie musi nastąpić przed wykonaniem danej usługi inwestycyjnej lub dodatkowej; ii) wniesienie opłaty lub prowizji albo dostarczenie korzyści niepieniężnej musi mieć na celu poprawę jakości odpowiedniej usługi świadczonej na rzecz klienta i nie może umniejszać obowiązku przedsiębiorstwa w zakresie działania w najlepiej pojętym interesie klienta; 13
Zachęty (inducements) W praktyce wdrożenie zachęt spotkało się z wieloma pytaniami i problemami interpretacyjnymi, wśród firm inwestycyjnych niemal wszystkich krajów członkowskich. Dostrzegając problem ESMA (dawniej CESR - Committee of European Securities Regulators) postanowił podjąć działania mające na celu ustalenie wspólnego rozumienia i zasad praktycznego stosowania art. 26 MiFID2 oraz wyjaśnienie dodatkowych kwestii, które mogą pojawić się w związku z przedmiotem regulacji cytowanego przepisu, przeprowadzając uprzednio serię konsultacji oraz dwukrotnie wydając rekomendacje Kluczowe dokumenty CESR (ESMA) Lp. Data Rodzaj dokumentu Tytuł 1 19/04/2010 Report Report - Inducements: good and poor practices 2 19/04/2010 Feedback statement Feedback statement - Inducements: Good and poor practices 3 22/10/2009 Consultation paper Consultation paper on Inducements: Good and poor practices 4 06/10/2008 Supervisory brief Supervisory briefings - Inducements 5 29/05/2007 Feedback statement Feedback statement - CESR Level 3 Recommendations on Inducements under MiFID 6 29/05/2007 CESR recommendation Recommendations - Inducements under MiFID 7 13/04/2007 Consultation paper Consultation paper - Inducements under MiFID 8 22/12/2006 Consultation paper Consultation paper - Inducements under MiFID Komisja Nadzoru Finansowego odniosła się do zagadnienia zachęt w dokumencinie skierowanym do domów oraz biur maklerskich z dnia 9 sierpnia 2011r. Wyjaśnienia skierowane do Domów Maklerskich, Biur Maklerskich oraz jednostek organizacyjnych banków. 14
Zachęty (inducements) Praktyczne wdrożenie obowiązków informacyjnych o zachętach. - Problem z jednoznaczną kwalifikacją opłat ponoszonych w związku z świadczoną usługą maklerską, w szczególności w odniesieniu do niektórych produktów strukturyzowanych emitowanych przez inne niż firmy inwestycyjne instytucje finansowe czy innych usług świadczonych przez firmę inwestycyjną nie będące usługą maklerską. - Trudność w informowaniu klienta o poszczególnych składowych opłat i prowizji ponoszonych w związku z świadczoną względem tego klienta usługą maklerską (problem stopnia szczegółowości, ciągłość świadczenia usługi w czasie). - Dyrektywa jak i przepisy krajowe nie określają w sposób jednoznaczny jak głęboki powinien być związek pomiędzy poszczególnymi świadczeniami występującymi pomiędzy firmą inwestycyjną a podmiotem trzecim. Obowiązek dokonywania przeglądu oraz archiwizacji przebiegu procesu identyfikacji oraz klasyfikacji zachęt. 15
Identyfikacja oraz klasyfikacja świadczeń przekazywanych przez Dom Maklerski Zachęty - definicja, dobre oraz złe praktyki 1
Identyfikacja oraz klasyfikacja świadczeń otrzymywanych przez Dom Maklerski Zachęty - definicja, dobre oraz złe praktyki 1
Regulację prawne, obowiązki informacyjne w odniesieniu do klientów Produkty strukturyzowane dobre oraz złe praktyki
Produkty strukturyzowane dobre oraz złe praktyki 1 Definicje 2 Proces świadczenia usług 3 Obowiązki związane z danym etapem procesu świadczenia usług 4 Dobre oraz złe praktyki 5 Źródła opracowania 1
1 Definicje Produkty strukturyzowane to instrumenty o charakterze inwestycyjnym, składające się z części bezpiecznej i ryzykownej. Dzięki swojej specyficznej konstrukcji zapewniają ochronę kapitału (pełną lub częściową) i jednocześnie dają możliwość (choć nie pewność) uzyskania dochodu przy, czym funkcja wypłaty ma zawsze charakter opcyjny. Parametry, które musi spełniać produkt inwestycyjny, aby uznany został za produkt strukturyzowany: ochrona kapitału (pełna lub częściowa), ustalony czas trwania inwestycji, stopa zwrotu oparta na z góry ustalonej formule, wbudowany instrument pochodny. Źródło: Produkty Strukturyzowane w Polsce w Latach 2000-2010, Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, Październik 2010, s.3, s.5. 1
1 Definicje Przeciętny klient (inwestor rynkowy) konsument w myśl art. 16 ust. 1 pkt 2 u.z.n.k. rozsądnie krytyczny, który jest osobą dojrzałą i należycie poinformowaną oraz przezorną i ostrożną. * Dostawca produktu podmiot odpowiedzialny za tworzenie produktów strukturyzowanych, strategii marketingowej, wybór kanałów komunikacji oraz dystrybucji produktu. Dystrybutor produktu podmiot odpowiedzialny w procesie świadczenia usług za dystrybucję produktu, dbanie o spójny przekaz marketingowy, nawiązywanie relacji z potencjalnym klientem, przekazywanie wszelkich niezbędnych informacji klientom, sprzedaż produktów, świadczenie usług posprzedażowych w tym m. in. przyjmowanie skarg oraz reklamacji klientów. Rynek docelowy przestrzeń zawężona geograficznie oraz poprzez określenie kręgu potencjalnych klientów (grupy docelowej) będąca obszarem aktywności sprzedażowej dystrybutora. Miss-selling - nieuczciwa, tzw. zła sprzedaż (kupujący jest wprowadzany w błąd celowo lub w wyniku nieprofesjonalnego przygotowania sprzedającego). * definicja zakreślona w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2003 r., I CK 358/02, Biul. SN 2004, nr 5, poz. 7 1
2 Proces świadczenia usług 1
Obowiązki podmiotów zaangażowanych w proces świadczenia usług Pewne obowiązki są wspólne dla wszystkich podmiotów zaangażowanych w proces świadczenia usług. Obowiązki te pozostają w oderwaniu od funkcji jaką dany podmiot pełni w procesie świadczenia usług, są nimi: Obowiązek działania z dbałością oraz należytą starannością w stopniu wymaganym od profesjonalisty. Zapewnienie odpowiedniego systemu zarządzania ryzykiem oraz monitoringu ryzyka w obszarze procesu świadczenia usługi za który odpowiedzialny jest dany podmiot. Przestrzeganie obowiązku działania w najlepiej pojętym interesie klienta oraz innych regulacji (wewnętrznych procedur, regulaminów, polityk oraz powszechnie obowiązujących przepisów prawa). Obowiązek zwracania szczególnej uwagi na potrzeby informacyjne wobec klientów (w tym klientów potencjalnych), przekazując informację w sposób jasny i uczciwy, nie budzący w oczach przeciętnego klienta wątpliwości. 1
2 Proces świadczenia usług Poza obowiązkami wspólnymi dla wszystkich podmiotów zaangażowanych w proces świadczenia usług istnieją dodatkowe obowiązki, zróżnicowane ze względu na funkcję pełnione przez podmioty na poszczególnych etapach świadczenie usług. Proces świadczenia usług można podzielić na trzy następujące po sobie etapy: Etap I - Tworzenie produktu Etap II - Dystrybucja produktu Etap III- Usługi posprzedażowe 1
2 Proces świadczenia usług Poniżej przedstawiono poszczególne etapy procesu świadczenia usługi z uszczegółowieniem na podetapy. Etap I - Tworzenie produktu Badania rynku, profilu potencjalnego klienta Kreowanie produktu (parametrów inwestycji) Ustalenie zakresu Informacji przekazywanych dystrybutorowi produktu Ustalenie zakresu informacji przekazywanych klientom (w tym klientom potencjalnym) Określenie kanałów dystrybucji Symulacje rynkowe sytuacji skrajnych (stres testy) Etap II - Dystrybucja produktu Informowanie o produkcie Sprzedaż produktu za pomocą różnych kanałów dystrybucji: Sprzedaż detaliczna bezpośrednia Sprzedaż na odległość Internet, (Systemy Self-Service, telefon) Etap III- Usługi posprzedażowe Przyjmowanie oraz rozpatrywanie reklamacji Posprzedażowe obowiązki informacyjne wobec klientów Monitorowanie ryzyka, realizacji założeń inwestycyjnych Podejmowanie interwencji w przypadku gwałtownych zmian rynkowych wpływających na oferowany produkt 1
3 Obowiązki spoczywające na podmiotach zaangażowanych w etap tworzenia produktu Uprzednie działania zabezpieczające przed miss-sellingiem: W celu uniknięcia sytuacji błędnego oszacowania grupy docelowej produktu oraz związanego z tym faktem ryzyka miss-sellingu należy zidentyfikować profil przeciętnego potencjalnego klienta. Służyć temu mogą uprzednio przeprowadzone badania rynkowe oraz inne informację zwrotne z rynku docelowego. (ww. działania mają ponadto swoje uzasadnienie biznesowe). Już na etapie tworzenie produktu należy wziąć pod uwagę, czy konstruowany produkt jest odpowiedni dla zdefiniowanej uprzednio grupy docelowej, w szczególności czy odpowiada on celom inwestycyjnym przeciętnego klienta, poziomu akceptowalnego przez niego ryzyka, wiedzy i doświadczenia w inwestowaniu. I Etap Tworzenie produktu II Etap Dystrybucja produktu III Etap Usługi posprzedażowe 1
3 Obowiązki spoczywające na podmiotach zaangażowanych w etap tworzenia produktu Ustanawiając system opłat i prowizji pobieranych od klienta Firma Inwestycyjna zobowiązana jest uwzględnić sprawiedliwy podział zysku pomiędzy klientem a podmiotami zaangażowanymi w proces świadczenia usług, w szczególności uwzględnić poziom ryzyka podejmowanego przez klienta oraz wysokość zakładanej realnej stopy zwrotu z inwestycji. Opłaty i prowizję Ponadto system opłat i prowizji musi uwzględniać powszechnie obowiązujące przepisy prawa oraz regulację wewnętrzne z zakresu przyjmowania i przekazywania zachęt. I Etap Tworzenie produktu II Etap Dystrybucja produktu III Etap Usługi posprzedażowe 1
3 Obowiązki spoczywające na podmiotach zaangażowanych w etap tworzenia produktu Zaleca się aby Firma Inwestycyjna na etapie konstruowania produktu przeprowadziła gruntowną analizę hipotetycznych skrajnych sytuacji rynkowych (stress tests), z uwzględnieniem zależności w postaci silniejszej korelacji pomiędzy zmianami rynkowymi w sytuacji załamania rynku a wartością instrumentów finansowych. Stress tests W przyjętych symulacjach należy uwzględnić dane historyczne zebrane w związku ze sprzedażą produktów strukturalnych o podobnej konstrukcji w przeszłości. Należy uwzględnić możliwość lub jej brak wycofania się z inwestycji klienta przed terminem wykupu (kwestia płynności, estymacji różnicy pomiędzy wartością sprzedanego produktu przed terminem wykupu a sumą gwarantowaną w dniu wykupu). I Etap Tworzenie produktu II Etap Dystrybucja produktu III Etap Usługi posprzedażowe 1
3 Obowiązki spoczywające na podmiotach zaangażowanych w etap tworzenia produktu Zaleca się aby podmioty zaangażowane w proces tworzenia produktu strukturyzowane wypracowały ramy monitoringu oraz zarządzania ryzykiem związanym z tworzenie produktu w celu efektywnego korodowania działań, niezakłóconego przepływu informacji pomiędzy jednostkami zaangażowanymi w tworzenie produktu. System powinien uwzględniać konsultację z jednostką compliance odpowiedzialną za zapewnienie zgodności tworzonego produktu z obowiązującymi wymogami prawnymi. System zarządzanie ryzykiem I Etap Tworzenie produktu II Etap Dystrybucja produktu III Etap Usługi posprzedażowe 1
3 Obowiązki spoczywające na podmiotach zaangażowanych w etap tworzenia produktu Firma Inwestycyjna dokonując wyboru podmiotu w oparciu o wiarygodność kredytową, którego emitowany będzie produkt strukturyzowany zobowiązana jest opierać się na zobiektywizowanych przesłankach. W szczególności zalecany jest wybór podmiotów o stabilnym, wysokim ratingu, takich które uzyskały uznanie zewnętrznych audytorów w ramach przeprowadzonych badań typu due diligence, które w toku pogłębionej analizy fundamentalnej wykazują stabilność na przestrzeni czasu odpowiadającej terminowi zapadalności produktu. Due diligence, rating I Etap Tworzenie produktu II Etap Dystrybucja produktu III Etap Usługi posprzedażowe 1
3 Obowiązki spoczywające na podmiotach zaangażowanych w etap tworzenia produktu Obowiązki związane z Informacjami przekazywanymi dystrybutorowi produktu Należy wyraźnie zaznaczyć, że informację przekazywanie dystrybutorowi produktu mają na celu zapewnić odpowiednie przygotowanie merytoryczne oraz techniczne wyłącznie pracownikom zatrudnianym przez dystrybutora i nie mogą być bezpośrednio udostępniane klientom (w tym klientom potencjalnym). W przypadku gdyby materiały przeznaczone wyłącznie dla pracowników dystrybutora przekazywane zostały dalej do klientów, będą podlegały ocenie regulatora pod względem spełnienia surowych standardów przekazu informacyjnego skierowanego do klientów. I Etap Tworzenie produktu II Etap Dystrybucja produktu III Etap Usługi posprzedażowe 1
3 Obowiązki spoczywające na podmiotach zaangażowanych w etap tworzenia produktu Obowiązki związane z Informacjami przekazywanymi dystrybutorowi produktu: Należy rozważyć, czy przekazywany pakiet informacji dystrybutorowi jest merytorycznie adekwatny, odpowiednio jasny i zrozumiały dla pracowników, w stopniu umożliwiającym im wyodrębnienie poszczególnych informacji niezbędnych dla zrozumienia usługi przez klienta. Poza stopniem wiedzy i doświadczenie tworząc pakiet informacyjny należy uwzględnić kanał dystrybucji oraz specyfikę związaną z medium (odmienne materiały dla dystrybucji tradycyjnej np. broszura, odmienne dla sprzedaży na odległość np. zakładka web, direct mailing). Wraz z pakietem informacji należy przeszkolić pracowników dystrybutora z zakresu wiedzy o produkcie, ryzyka związanego z inwestowaniem w produkt. Sposób przeprowadzania szkoleń powinien uwzględniać specyfikę sprzedaży (materiały informacyjne, seminaria, e-learning). I Etap Tworzenie produktu II Etap Dystrybucja produktu III Etap Usługi posprzedażowe 1
3 Obowiązki spoczywające na podmiotach zaangażowanych w etap dystrybucji produktu Obowiązki związane z korzystaniem z poszczególnych kanałów dystrybucji: Sposób przekazywania informacji, jej szczegółowość powinien być adekwatny do poziomu wiedzy i doświadczenie potencjalnego klienta. Celem przekazywanych informacji jest wywołanie u klienta stanu zrozumienia oferowanego produktu, ryzyka związanego z inwestycją, jej celem. Informacje przekazywane klientowi powinny być obiektywne i jednoznaczne, nie mogą wprowadzać klienta w błąd. Zaleca się aby firma inwestycyjna stworzyła system nadzoru nad informacjami przekazywanymi klientom przez pracowników dystrybutora. I Etap Tworzenie produktu II Etap Dystrybucja produktu III Etap Usługi posprzedażowe 1
3 Obowiązki spoczywające na podmiotach zaangażowanych w etap dystrybucji produktu Obowiązki związane z Informacjami przekazywanymi klientowi przez dystrybutora produktu: Należy wdrożyć system analizy jakości informacji przepływających do klientów w danym kanale dystrybucyjnym w celu zwiększenia ich przejrzystości i jeszcze większego dopasowania pakietów informacyjnych do poziomu wiedzy i doświadczenia grupy docelowych. Zalecane jest wdrożenie systemu badań empirycznych typu secret client. W przypadku w którym dany kanał dystrybucyjny (np. ze względów technicznych) uniemożliwia świadczenie usług w zgodzie z obowiązującymi regulacjami należy zawiesić dane sposób dystrybucji. I Etap Tworzenie produktu II Etap Dystrybucja produktu III Etap Usługi posprzedażowe 1
3 Obowiązki spoczywające na podmiotach zaangażowanych w etap świadczenia usług posprzedażowych Obowiązki wynikające z sprzedaży danego produktu strukturyzowanego 1z2 Obowiązki wynikające z postanowień umowy sprzedaży danego produktu strukturyzowanego np. obowiązki informowania klienta o wartości produktu (okresowe przeglądy). Obowiązek regularnego przeglądu oraz aktualizacji informacji przekazywanych klientom (broszur, publikacji na stronach internetowych, informacji przekazywanych przez pracowników Contact Center, POK). Poza obowiązkami wynikającym z zawartej umowy, należy spełniać wszelkie uzasadnione oczekiwania klienta, chociażby ich obowiązek spełniania nie wynikał wprost z postanowień umownych np. w sytuacji gdy dystrybutor podczas spotkania sprzedażowego obiecał klientowi bieżące monitorowanie wyników podjętej inwestycji, należy dostarczyć klientowi żądanych informacji. I Etap Tworzenie produktu II Etap Dystrybucja produktu III Etap Usługi posprzedażowe 1
3 Obowiązki spoczywające na podmiotach zaangażowanych w etap świadczenia usług posprzedażowych Obowiązki wynikające z sprzedaży danego produktu strukturyzowanego 2z2 Należy wdrożyć skuteczny i efektywny system rozpatrywania skarg klientów zgłaszanych w związku z świadczeniem usługi sprzedaży produktu strukturyzowanego. W toku rozpatrywania reklamacji klientów należy uwzględnić wszelkie roszczenia klientów znajdujące uzasadnienie w oczach przeciętnego klienta a mogące się zrodzić w następstwie przekazywania klientom niejednoznacznych informacji. W przypadkach sytuacji względnych, zgłaszane skargi i reklamacje należy rozpatrywać na korzyść klienta. I Etap Tworzenie produktu II Etap Dystrybucja produktu III Etap Usługi posprzedażowe 1
3 Obowiązki spoczywające na podmiotach zaangażowanych w etap świadczenia usług posprzedażowych Obowiązki wynikające z analizy informacji zwrotnych napływających od klientów oraz dystrybutora : Uzupełnienie luk szkoleniowych, informacyjnych wśród pracowników dystrybutora jakie wynikły w toku świadczonych usług oraz analizy informacji napływających z zgłaszanych reklamacji, funkcjonowania systemu monitoringu, jakości przekazywanych informacji. Dystrybutor obowiązany jest wstrzymać się z sprzedażą produktów, co do których nie posiada wystarczającej wiedzy. Przekazując informację do dystrybutora produktu, dostawca zobowiązany jest zastosować formę przekazu adekwatną do kanału dystrybucji, struktury łańcucha dystrybucji z uwzględnieniem możliwych szumów komunikacyjnych i związanego z nimi zjawiskiem przeinaczenia przekazywanych klientom informacji. I Etap Tworzenie produktu II Etap Dystrybucja produktu III Etap Usługi posprzedażowe 1
4 Dobre oraz złe praktyki 1 1
4 Ryzyko utraty kapitału Dobre Praktyki Inwestowanie w produkt naraża Twój kapitał na ryzyko. Możesz stracić część lub całość zainwestowanych środków 1) Informacja o ryzyko znajduję się na pierwszej zakładce broszury, napisana jest czcionką większa niż pozostały tekst. 2) Użyty język w sposób jasny i nie budzący w oczach przeciętnego klienta wątpliwości informuję o ekspozycji inwestycji na ryzyko utraty kapitału. 3) Uszczegółowienie informacji o ryzyku w dalszej części materiału informacyjnego. 5
4 Ryzyko utraty kapitału Złe Praktyki Twój kapitał nie podlega ryzyku tak długo jak długo dany współczynnik nie spadnie do określonego poziomu, np. wartość indeksu nie spadnie do poziomu 50%. 1) Stosowanie podwójnych negacji nie służy jasności przekazu. 2) Nie należy opisywać ryzyka w sposób pośredni, w szczególności poprzez odwołanie się do poziomu ochrony kapitału, taka pozytywna forma prezentacji informacji o ryzyku może wprowadzić przeciętnego klienta w błąd. 5
4 Użycie zwrotów bezpieczna, gwarantowana, chroniona Wprowadzenie Produkty gwarantujące wypłatę 100% zainwestowanego kapitału w terminie wykupu, są często przedstawiane jako produkty bezpieczne, gwarantowane, chronione. Tymczasem nie są one zwolnione z ryzyka utraty części a nawet całości zainwestowanego kapitału w przypadku ogłoszenie upadłości przez podmiot w oparciu o wiarygodność kredytową którego produkt jest emitowany W związku z powyższym dystrybutor produktu zobowiązany jest doprecyzować użyte pojęcia bezpieczny, gwarantowany, chroniony w przekazywanych potencjalnym klientom materiałach reklamowych. 5
4 Użycie zwrotów bezpieczna, gwarantowana, chroniona Dobre Praktyki Kondycja finansowa podmiotu w oparciu o którego wypłacalność gwarantowany jest zwrot zainwestowanego kapitału w terminie wykupu, nie może pozostać bez wpływu na możliwości wykorzystania w przekazie marketingowym zwrotów bezpieczna, gwarantowana, chroniona, których użycie w oczach przeciętnego klienta może rodzić przekonanie o znakomitej kondycji finansowej podmiotu. Dlatego zaleca się aby w informacji przekazywanej klientom uwzględnić rating nadany podmiotowymi w oparciu o którego wypłacalność gwarantowany jest zwrot zainwestowanego kapitału w terminie wykupu nadany przez niezależną agencję ratingową. 5
4 Użycie zwrotów bezpieczna, gwarantowana, chroniona Dobre Praktyki Informację o ochronie kapitału powinny wskazywać, że konstrukcja produktu chroni kapitał przed różnymi aspektami ryzyka (ryzyko rynkowe, płynności), lecz nie chroni inwestycji przed ryzykiem kontrahenta (upadłością Bank ). Należy w informacjach przekazywanych klientowi opisać znaczenie tego ryzyko i konsekwencję wynikające z jego istoty dla inwestycji. Należy unikać sformułowania inwestycja jest gwarantowana przez lub gwarantem inwestycji jest. Takie sformułowania mogą sugerować, że zwrot zainwestowanej sumy jest zabezpieczony gwarancją (lub inną formą poręczenia spłaty) przez podmiot trzeci gdy w rzeczywistości taka forma zabezpieczenie inwestycji nie istnieje. 5
4 Użycie zwrotów bezpieczna, gwarantowana, chroniona Złe Praktyki Gwarantem wypłacalności zainwestowanego kapitału w terminie wykupu jest duża instytucja finansowa o ratingu AA (lub wyższym) nadanym przez niezależną agencję ratingową. Pewność gwarancji ochrony kapitału zależy od kondycji finansowej instytucji finansowej W oczach przeciętnego klienta inwestycja może być na tle powyższego przykładu postrzegana jako zabezpieczona przez poręcznie podmiotu trzeciego ( instytucję finansową ), w tym sensie obietnica gwarantowania wypłacalności wprowadza klienta w błąd. 5
4 Ryzyko upadłości (ryzyko kontrahenta) Wprowadzenie W korelacji do informacji o ochronie wkładu inwestycyjnego w terminie wykupu instytucja finansowa zobowiązana jest opisać warunki ochrony kapitału, w szczególności poinformować klienta o ryzyku upadłości zobowiązanej instytucji. W przekazie informacyjnym do klientów zaleca się używanie języka przyjaznego konsumentowi, odwołując się terminów funkcjonujących w języku potocznym (język prawniczy) w przeciwieństwie do języka prawnego, którego znaczenie terminów należy odczytywać przez pryzmat obowiązujących przepisów prawnych. np. należy mówić o bankructwie zamiast o upadłości, braku możliwości wywiązywania się z podjętych zobowiązań. 5
4 Ryzyko upadłości (ryzyko kontrahenta) Dobre Praktyki Ochrona kapitału w terminie wykupu produktu zależy od kondycji finansowej instytucji finansowej (Bank). Wybór Bank został dokonany w oparciu o stabilną sytuację finansową ww. podmiotu. Niemniej nie można wykluczyć możliwości bankructwa Bank, wówczas twoja inwestycja będzie narażona na ryzyko utraty części lub nawet całości zainwestowanego kapitału. 1) Prosty język zrozumiały dla przeciętnego klienta 2) Znaczenie pojęcia bankructwo, jest powszechnie znane w przeciwieństwie do sformułowania niewypłacalność, brak zdolności regulowania zobowiązań. 3) Wskazanie istoty ryzyka możliwość utraty nawet do 100% zainwestowanego kapitału. 4) W materiałach przekazywanych klientowi należy wyodrębnić sekcję ryzyka szczegółowo opisując ich istotę. 5
4 Ryzyko upadłości (ryzyko kontrahenta) Złe Praktyki Twój wkład inwestycyjny jest w pełni zabezpieczony w terminie wykupu tak długo jak podmiot gwarantujący ochronę kapitału jest wypłacalny. Jest mało prawdopodobne, że ww. podmiot upadnie W przekazywanych do klienta informacjach nie można przedstawiać inwestycji jako bezpiecznej, zaś ryzyka kontrahenta opisywać poprzez określenie prawdopodobieństwa jego wystąpienia. 5
4 Rating kredytowy Wprowadzenie Celem uzupełnienia przekazywanych klientom informacji o ryzyku zaleca się również publikowanie ratingu nadanego instytucji finansowej w oparciu o której wiarygodność finansową bazuję ochrona kapitału w terminie wykupu. Nie jest zadaniem dystrybutora dokonywania oceny przyjętego przez agencję ratingową systemu ratingowe. Jednak podając ocenę ratingu dystrybutor powinien wyjaśnić potencjalnym odbiorcą do jakiej skalali odnosi się dana ocena. np. klient może pomyśleć, że ocena B jest oceną wyższą niż A, nie znając znaczeń poszczególnych not. 5
4 Rating kredytowy Dobre Praktyki Bank S. A. posiada rating BBB+ nadany przez agencję ratingową Fitch Rating 12.01.2013 oraz rating A+ nadawany przez agencję ratingową Moody's Investors Service 07.01.2013 1. Należy podąć zwięzłą informację czym jest rating kredytowy. 2. Informację o przyjętej skali ratingu. 3. Należy wskazać podmiot, który nadał daną ocenę wraz z datą. 4. W celu wyrobienia w oczach klienta obiektywnej opinii zaleca się podanie więcej niż jednej oceny ratingowej. (przeprowadzonych przez różne niezależne agencję ratingowe). 5
4 Rating kredytowy Złe Praktyki Zdolność kredytowa firmy inwestycyjnej jest uznawana jako stabilna w ocenie nadanej przez czołowe agencję ratingowe. 1) Sformułowanie stabilna zdolność kredytowa, stabilna nota ratingu kredytowego wprowadza adresata w błąd ponieważ w rzeczywistości odnosi się jedynie do braku zmienności noty ratingu, nie zaś jej wysokiej noty. 2) Określenie stabilna ocena brzmi bardziej zachęcająco niż np. nota BBB, która w rzeczywistości jest bardzo zbliżona do ocen nadawanych instrumentom finansowym znajdujących się w klasie instrumentów wysoce spekulacyjnych. 3) Tak sformułowana informacja o ratingu kredytowym wprowadza klienta w błąd w przypadku negatywnych prognoz dla danej instytucji finansowej. 5
4 Język przekazu informacyjnego dla klientów Wprowadzenie Główny zarzuty ze strony podmiotów nadzorujących do firm inwestycyjnych sprowadzają się do formy opisu ryzyka związanego z inwestycją w tym głównie ryzyka kontrahenta (upadłości). Stosowany język, zdaniem regulatora jest zbyt techniczny i nie odpowiada poziomowi wiedzy oraz doświadczenia w inwestowaniu przeciętnego klienta. Firma inwestycja zobowiązana jest zaprezentować informację o produkcie oraz ryzyku związanym z inwestycją w sposób zrozumiały dla przeciętnego konsumenta. Dane liczbowe oraz procentowe mogą zostać wykorzystywane w przekazie informacyjnym do klienta, jednak muszą być one poparte komentarzem wyjaśniającym zależności oraz założenia w oparciu o jakie zostały obliczone, podane. 5
4 Język przekazu informacyjnego dla klientów Dobre Praktyki Stopa zwrotu w odniesieniu do zainwestowanego kapitału wyniosła 15% w skali roku a nie rentowność inwestycji wyniosła 115% 5
4 Język przekazu informacyjnego dla klientów Złe Praktyki Poniże opisano sposób w jaki kalkulowana jest stopa zwrotu: Wskaźnik partycypacji wzrósł o 150%, w związku z czym uzyskano 150% z wzrostu indeksu, Indeks wzrósł o 20%, 150% z 20% wynosi 30% Sposób opisu stopy zwrotu jest skomplikowany lepiej poinformować, że w podanym przypadku stopa zwrotu wzrośnie o połowę. Względnie uzupełnić o ww. komentarz zaprezentowaną kalkulację. Zwrot z inwestycji 115% Należy uzupełnić powyższe sformułowanie iż gwarantowany w terminie wykupu jest zwrot zainwestowanego kapitału powiększony o ewentualny zysk w wysokości 15% od zainwestowanego kapitału. 5
4 Podsumowanie dobrych praktyk Dobre Praktyki (1z2) 1) Należy dokładnie poinformować klienta co stanowi przedmiot inwestycji, w szczególności wskazać, że klient nie inwestuję w indeks. 2) Należy literalnie podkreślić, że z inwestycją wiąże się ryzyko, szczegółowo opisując ryzyko kontrahenta (upadłości). 3) Wyjaśnić następstwa dla klienta upadłości podmiotu odpowiedzialnego za wypłatę określonej kwoty w terminie wykupu (utrata części lub całości zainwestowanego kapitału). 4) Ryzyko kontrahenta może zostać opisane przy wykorzystaniu ocen ratingowych, należy wówczas wyjaśnić klientowi znacznie ratingu, podać przyjętą skalę, wyjaśnić nadaną przez agencję notę podać źródło opracowania ratingu, datą jego publikacji wraz z wskazaniem agencji ratingowej. 5
4 Podsumowanie dobrych praktyk Dobre Praktyki (2z2) 1) Język wykorzystywany w prezentowaniu informacji o produkcie oraz ryzyku związanym z inwestycją musi pozostać zrozumiały dla przeciętnego konsumenta. Zaleca się unikania sformułowań technicznych, znanych tylko doświadczonym inwestorom. 2) Należy poinformować klienta o wysokości oraz strukturze opłat i prowizji (lub sposobie ich ustalania) świadczonych na rzecz podmiotów zaangażowanych w proces świadczenia usług. 3) Należy poinformować klienta, iż ochrony kapitały nie obejmuję przypadku skorzystania z możliwości wycofania się z inwestycji przed terminem zapadalności (termin wykupu). 4) W zastrzeżeniach prawnych należy poinformować klienta, iż jednym dokumentem w oparciu o który należy podjąć decyzję inwestycją jest prospekt emisyjny wraz z warunkami końcowymi. 5
4 Podsumowanie złych praktyk Złe Praktyki (1z2) 1) Niedopuszczalne jest opisywanie ryzyka inwestycji przez pryzmat poziomu jej bezpieczeństwa, np. zainwestowany kapitał podlega pełnej ochronie o ile indeks nie spadnie o 50%. 2) Należy ostrożnie wykorzystywać sformułowania inwestycja jest gwarantowana przez, gwarantem inwestycji jest. Mogą one rodzić u klienta przekonanie, że ochrona kapitału zapewniona jest przed podmiot trzeci np. na zasadach stosunku poręczania, gwarancji. 5
4 Podsumowanie złych praktyk Złe Praktyki (2z2) 1) Opisywanie ratingu nadanego instytucji finansowej odpowiedzialnej za ochronę kapitału, bez podania samego ratingu, np. opisywanie ratingu jako stabilnego w przypadku gdy nota ratingu wynosi B, może być poczytane przez klienta jako informacja o dobrej, wiarygodnej pozycji podmiotu, w przypadku gdzie tymczasem określenie stabilny odnosi się wyłącznie do trwałości samej oceny. 2) Podawanie wartości zainwestowanego kapitału w historycznych stopach zwrotu np. w 1999r. Inwestycja przyniosła 124% zwrotu. 5
5 Źródła opracowania Produkty Strukturyzowane w Polsce w latach 2000-2010, Komisja Nadzoru Finansowego, październik 2010r. 3L3 Task Force Report on Packaged Retail Investment Products (PRIPs), CESR, CEBS, CEIOPS, 6 października 2010r. Working document on the Commission Services (DG Internal Market) Consultation by Commission Srvices on legislative steps for Packaged Retial Investment Products initiative 2010r. Update on Commission work on packed retail investment products, grudzień 2009r. Fair, clear and not misleading review of the quality of financial promotions in the structured investments products marketplace, Financial Services Authority, październik 2009r. Treating customers failry structured investment products, Financial Services Authority, październik 2009r. Komunikat Komisji Do Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie detalicznych produktów inwestycyjnych w pakietach, Komisja Wspólnot Europejskich, SEC 2009/556/557, 30 kwietnia 2009r. Feedback Statement on contributions to the call for evidenace on Substitute retail investment products, DG Internal Market, marzec 2008r. Responsibilities of providers and distributors for the fair treatment of customers Policy Statement 07/11 Feedback on DP06/4, Financial Services Authority, lipiec 2007r. 20
5 Źródła opracowania Niniejsze opracowanie i zawarte w nim treści są wyrazem wiedzy oraz poglądów autorów i nie powinny być inaczej interpretowane. Autor nie ponosi odpowiedzialności za decyzje ani za szkody poniesione w wyniku decyzji podjętych na podstawie opracowania. Opracowanie zostało sporządzone z rzetelnością, kompletnością i starannością przy zachowaniu zasad metodologicznej poprawności oraz na podstawie ogólnodostępnych informacji uznanych przez autora za wiarygodne. Autor nie gwarantuje jednakże dokładności ani kompletności opracowania, w szczególności w przypadku, gdyby informacje na których oparto się przy sporządzaniu opracowania okazały się niekompletne. 20
Kontakt Dziękuję Państwu za uwagę Przemysław Kołodziej Compliance-Legal & Risk Management Manager Trigon Dom Maklerski S.A. przemyslaw.kolodziej@trigon.pl 1