Materiały do poznania żądłówek (Hymenoptera, Aculeata) Poleskiego Parku Narodowego

Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody National Parks and Nature Reserves (Parki nar. Rez. Przyr.) 32 2 15 29 2013 BOGDAN WIŚNIOWSKI, WIESŁAW PIOTROWSKI Materiały do poznania żądłówek (Hymenoptera, Aculeata) Poleskiego Parku Narodowego WIŚNIOWSKI B., PIOTROWSKI W. 2013. Contribution to the knowledge of wasps and bees (Hymenoptera, Aculeata) of Poleski National Park in Poland. Parki nar. Rez. Przyr. 32(2): 15 29. ABSTRACT: The paper provides information concerning preliminary results of studies on wasps and bees (Hymenoptera, Aculeata) present in the Poleski National Park in Eastern Poland. The specimens were collected using the water pan traps ( Moericke-traps ) as well as entomological nets during the years 1996 2011. A total of 147 species were recorded representing the following families: Chrysididae (12 species), Sapygidae (1), Scoliidae (1), Tiphiidae (2), Pompilidae (6), Vespidae (12), Sphecidae (5), Crabronidae (49), Colletidae (9), Andrenidae (3), Halictidae (17), Melittidae (4), Megachilidae (15) and Anthophoridae (11). The most interesting species recorded during the studies are: Ammobates punctatus, Biastes brevicornis, Crossocerus congener, Epeoloides coecutiens, Hylaeus gracilicornis, Nitela borealis, Oxybelus variegatus, Rhopalum gracile, Stelis odontopyga, S. ornatula and Systropha curvicornis. KEY WORDS: Hymenoptera, Chrysididae, Sapygidae, Scoliidae, Tiphiidae, Pompilidae, Vespidae, Sphecidae, Crabronidae, Anthophila, bees, wasps, faunistics, new record, Poleski National Park, Poland. Bogdan Wiśniowski: Ojcowski Park Narodowy, 32 047 Ojców, e-mail: bogdan@isez.pan. krakow.pl; Wiesław Piotrowski: Poleski Park Narodowy, ul. Lubelska 3a, 22 234 Urszulin WSTĘP Żądłówki są grupą owadów błonkoskrzydłych (Hymenoptera, Aculeata) liczącą w Polsce około 1100 gatunków, obejmującą m.in. mrówki, osy i pszczoły. Ich znajomość w poszczególnych krainach zoogeograficznych jest różna, przy czym Wyżyna Lubelska, Podlasie i Poleski Park Narodowy zbadane są bardzo słabo. Grupa ta nigdy nie była systematycznie badana na terenie Parku. Spośród opublikowanych z tego terenu prac kilka dotyczy mrówek (Formicidae) (PĘTAL 1963, 1967; CZECHOWSKI i in. 2003; BOROWIEC 2009), złotolitek (Chrysididae) (BANASZAK 1975; WIŚNIOWSKI, SZCZEPKO 2010), smukwowatych (Scoliidae) (MARCZAK i in. 2012), nastecznikowatych (Pompilidae) (WIŚNIOWSKI 2009) i pszczołowatych (Anthophila) (BANASZAK, PIOTROWSKI 2005; CELARY 2005; BILIŃSKI, TEPER 2009; CELARY, WIŚNIOWSKI 2007, [15]

16 Bogdan Wiśniowski, Wiesław Piotrowski 2011). Podsumowanie tych badań znaleźć można w pracach PIOTROWSKIEGO (1994), ŁĘTOWSKIEGO i PIOTROWSKIEGO (2002) oraz BANASZAKA i in. (2004). Poleski Park Narodowy został utworzony w 1990 roku i zajmuje obecnie powierzchnię 9648 ha. Park położony jest w środkowo-wschodniej części Polski; wg typologicznej klasyfikacji środowiska przyrodniczego leży na terenie prowincji Niżu Wschodnioeuropejskiego, w podprowincji Polesie, w południowej części regionu Polesie Podlaskie (KONDRACKI 1991). Wg tymczasowego podziału na krainy zoogeograficzne stosowanego w Katalogach fauny Polski (BURAKOWSKI i in. 1990) Park położony jest w części granicznej Podlasia i Wyżyny Lubelskiej; w konsekwencji różni autorzy podają stanowiska z Parku jako leżące na terenie bądź jednej, bądź drugiej krainy. Inni jeszcze dzielą ten obszar mniej więcej po linii łączącej miejscowości Urszulin-Wytyczno-Włodawa, przypisując stanowiska na północ od tej linii do Podlasia, na południe zaś do Wyżyny Lubelskiej. W niniejszej pracy cały teren Poleskiego Parku Narodowego traktujemy jako część krainy geograficznej Podlasia. Na obszarze Parku ochronie podlegają przede wszystkim dobrze zachowane otwarte siedliska wodno-torfowiskowe zajmujące łącznie prawie 1/4 powierzchni Parku. Niemal połowę powierzchni Parku stanowią zbiorowiska leśne na siedliskach bagiennych, wilgotnych i w mniejszym stopniu świeżych; około 1/4 obszaru Parku to łąki, pastwiska i grunty orne (GUTOWSKI i in. 2012). Charakterystyczną cechą Parku jest występowanie piaszczystych wyniesień porośniętych roślinnością psammofilną; tereny te stanowią rodzaj wysp wśród podmokłych obszarów Parku. Ta różnorodność siedlisk powoduje występowanie na terenie PPN gatunków o zasięgach borealnych, atlantyckich, środkowo- i południowo-europejskich (KOČÁRKOWÁ i in. 2002, GUTOWSKI i in. 2012). METODY BADAŃ Niniejszy artykuł przedstawia listę gatunków żądłówek z następujących rodzin: Chrysididae, Sapygidae, Scoliidae, Tiphiidae, Pompilidae, Vespidae, Sphecidae, Crabronidae, Colletidae, Andrenidae, Halictidae, Melittidae, Megachilidae i Anthophoridae stwierdzonych na terenie Poleskiego Parku Narodowego w latach 1996 2011. Zostały one odłowione w trakcie wyrywkowych prac inwentaryzacyjnych, prowadzonych w różnych środowiskach Parku zarówno w zbiorowiskach leśnych i nieleśnych oraz ekotonowych. Kilka okazów zostało zebranych także w budynku muzeum PPN w Załuczu Starym. Owady zbierano przy użyciu pułapek Moericke go (w 1996 roku) oraz siatki entomologicznej metodą czerpakowania wśród roślinności i nad gniazdami ziemnymi oraz metodą na upatrzonego w trakcie przeglądania potencjalnych roślin żywicielskich. Oprócz autorów niniejszej pracy, kilka okazów zostało zebranych przez Annę Klasę oraz Andrzeja Onyszko. Zebrane okazy były następnie preparowane, etykietowane i oznaczane. Materiał dowodowy jest przechowywany w kolekcji Ojcowskiego Parku Narodowego w Ojcowie oraz autorów.

Materiały do poznania żądłówek (Hymenoptera, Aculeata) Poleskiego PN 17 WYKAZ GATUNKÓW Poniższy wykaz przedstawia gatunki stwierdzone w trakcie prac inwentaryzacyjnych w kolejności systematycznej rodzin żądłówek. W obrębie rodzin taksony wymieniono w alfabetycznej kolejności rodzajów i gatunków. Podano następujące informacje: miejsce zbioru ze współrzędnymi kwadratu UTM, datę zbioru, liczbę i płeć zebranych okazów, środowisko zbioru (o ile taka informacja została odnotowana w terenie) oraz nazwisko osoby zbierającej, przy czym użyto dwu skrótów: BW = Bogdan Wiśniowski, WP = Wiesław Piotrowski. Zestawienie obejmuje łącznie 147 gatunków żądłówek (Hymenoptera, Aculeata) z następujących rodzin: Chrysididae 12 gatunków, Sapygidae 1, Scoliidae 1, Tiphiidae 2, Pompilidae 6, Vespidae 12, Sphecidae 5, Crabronidae 49, Colletidae 9, Andrenidae 3, Halictidae 17, Melittidae 4, Megachilidae 15 oraz Anthophoridae 11. Spośród wymienionych niżej gatunków z Poleskiego Parku Narodowego podano wcześniej 13 taksonów: Chrysis bicolor LEPELETIER, 1806, C. illigeri WESMAEL, 1839 (WIŚNIOWSKI, SZCZEPKO 2010), Scolia hirta SCHRANK, 1781 (MARCZAK i in. 2012), Anoplius caviventris (AURIVILLIUS, 1907), A. viaticus (LINNAEUS, 1758), Arachnospila anceps (WESMAEL, 1851), Dipogon subintermedius (MAGRETTI, 1886), Episyron albonotatum (VAN DER LINDEN, 1827), Homonotus sanguinolentus (FABRICIUS, 1793) (WIŚNIOWSKI 2009), Dasypoda altercator (HARRIS, 1780), Macropis europaea WARNCKE, 1973 (CELARY 2005), Ammobates punctatus (FABRICIUS, 1804) i Heriades crenulatus NYLANDER, 1856 (CELARY, WIŚNIOWSKI 2011). Złotolitkowate Chrysididae Chrysis angustula SCHENCK, 1856. Jezioro Długie (UTM: FC40): 1 X 1996 1, bagno, leg. WP. C. bicolor LEPELETIER, 1806. Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 1, obok muzeum, C. corusca VALKEILA, 1971. Załucze Stare (FB49): 29 V 2004 1, na oknie w muzeum, leg. WP. C. fulgida LINNAEUS, 1761. Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 1, obok muzeum, C. illigeri WESMAEL, 1839. Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 1, C. impressa SCHENCK, 1856. Jezioro Długie (FC40): 23 VII 1996 1, leg. WP. Chrysura austriaca (FABRICIUS, 1804). Załucze Stare (FB49): 25 V 2003 1, na oknie w muzeum, leg. WP. Hedychridium ardens (COQUEBERT, 1801). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 1,

18 Bogdan Wiśniowski, Wiesław Piotrowski Hedychrum gerstaeckeri CHEVRIER, 1869. Kolonia Wola Wereszczyńska uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 3, leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 1, obok muzeum, H. niemelai LINSENMAIER, 1959. Bagno Spławy (FB49): 7 VI 2007 1, łąka, leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 3, H. nobile (SCOPOLI, 1763). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 14, leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 4, obok muzeum, H. rutilans DAHLBOM, 1854. Bagno Staw (FB68): 28 VI 2003 1, leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 1 i 2, Wysmugowate Sapygidae Sapygina decemguttata (JURINE, 1807). Bagno Spławy (FB49): 11 VII 2011 1, łąka przy kanale, leg. WP. Smukwowate Scoliidae Scolia hirta SCHRANK, 1781. Kulczyn (FB59), 18 VII 2007 1, leg. A. Onyszko; Urszulin (FB59): 26 VII 2011 1, na poboczu szosy, leg. WP. Podwijkowate Tiphiidae Tiphia femorata FABRICIUS, 1775. Bagno Bubnów (FB59): 11 VII 2000 1, łąka turzycowa, leg. WP; Bagno Spławy (FB49): 7 VI 2007 2, łąka, leg. WP; Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 3, obok muzeum, T. unicolor LEPELETIER, 1845. Bagno Staw (FB68): 28 VI 2003 1 i 1, leg. WP. Nastecznikowate Pompilidae Anoplius caviventris (AURIVILLIUS, 1907). Jezioro Długie (FC40): 1 X 1996 1, leg. WP. A. viaticus (LINNAEUS, 1758). Załucze Stare (FB49): 17 V 2004 2, trawnik obok muzeum, leg. WP. Arachnospila anceps (WESMAEL, 1851). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 1, Dipogon subintermedius (MAGRETTI, 1886). Jezioro Długie (FC40): 17 VI 1996 1, 12 VIII 1996 1, 1 X 1996 1, leg. WP.

Materiały do poznania żądłówek (Hymenoptera, Aculeata) Poleskiego PN 19 Episyron albonotatum (VAN DER LINDEN, 1827). Karczunek koło Bagna Staw (FB58): 28 VII 2005 1, leg. A. Klasa. Homonotus sanguinolentus (FABRICIUS, 1793). Bagno Spławy (FB49): 7 VI 2007 1, łąka, leg. WP. Osowate Vespidae Dolichovespula saxonica (FABRICIUS, 1793). Jezioro Długie (FC40): 23 VII 1996 1, leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 1, leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 1, obok muzeum, Ancistrocerus antilope (PANZER, 1798). Kulczyn (FB59): 19 IX 2007 1, na białym murze domu, leg. A. Onyszko. Eumenes coarctatus (LINNAEUS, 1758). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 1, Gymnomerus laevipes (SHUCKARD, 1837). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 2, Polistes dominulus (CHRIST, 1791). Bagno Spławy (FB49): 7 VII 2011 1 i 1, na Apiaceae, leg. WP; Załucze Stare (FB49): 15 VI 2011 1, na parapecie okiennym, leg. WP. P. nimphus (CHRIST, 1791). Bagno Bubnów (FB59): 27 VI 2003 2, leg. WP; Bagno Staw (FB68): 28 VI 2003 6, leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 13, leg. BW; Tabakówka koło Pieszowoli (FC50): 25 VI 2001 1, bór mieszany wilgotny, leg. WP; Torfowisko koło Jeziora Długie (FC40): 15 VII 2000 1, bór bagienny, leg. WP; Załucze Stare (FB49): 16 V 2001 1, na dziewannie fioletowej (Verbascum phoeniceum), 14 V 2004 1, obok muzeum, leg. WP. Pterocheilus phaleratus (PANZER, 1797). Uroczysko Wały koło bagna Staw (FB68): 9 VII 2006 1, Symmorphus crassicornis (PANZER, 1798). Dobry Las koło Pieszowoli (FC50): 6 VI 2006 1, na jeżynie (Rubus sp.) przy szosie, leg. WP. Vespa crabro LINNAEUS, 1758. Załucze Stare (FB49): 2 VI 2004 1, ściana muzeum, leg. WP. Vespula germanica (FABRICIUS, 1793). Załucze Stare (FB49): 2 V 2004 2, ściana muzeum, 22 VII 2011 2, na parapecie okiennym w muzeum, leg. WP. V. rufa (LINNAEUS, 1758). Jezioro Długie (FC40): 23 VII 1996 3, leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 3, leg. BW; Kulczyn (FB59): 9 VII 2006 1, V. vulgaris (LINNAEUS, 1758). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 3, leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 1, obok muzeum,

20 Bogdan Wiśniowski, Wiesław Piotrowski Nękowate Sphecidae Ammophila campestris LATREILLE, 1809. Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 3 i 5, zrąb w sośninie, A. pubescens CURTIS, 1836. Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 2, obok muzeum, A. sabulosa (LINNAEUS, 1758). Jezioro Długie (FC40): 1 X 1996 1, leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 2, zrąb w sośninie, leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 1, obok muzeum, Podalonia affinis (KIRBY, 1798). Jezioro Długie (FC40): 4 VII 1996 1, 23 VII 1996 1, leg. WP. P. hirsuta (SCOPOLI, 1763). Załucze Stare (FB49): 1 VI 2004 1, trawnik obok muzeum, leg. WP. Grzebaczowate Crabronidae Astata boops (SCHRANK, 1781). Bagno Spławy (FB49): 7 VI 2007 1 łąka, leg. WP. Bembecinus tridens (FABRICIUS, 1781). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 1, leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 2, obok muzeum, Bembix rostrata (LINNAEUS 1758). Bagno Spławy (FB49): 7 VI 2001 1, łąka koło grądu, leg. WP; Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 5 i 1, obok muzeum, Cerceris arenaria (LINNAEUS, 1758). Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 1 obok muzeum, C. interrupta (PANZER, 1799). Bagno Spławy (FB49): 7 VI 2007 1 łąka, leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 1, leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 1, obok muzeum, C. quinquefasciata (ROSSI, 1792). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 5 leg. BW; Kulczyn (FB59): 9 VII 2006 1, C. rybyensis (LINNAEUS, 1771). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 1, Crabro cribrarius (LINNAEUS, 1758). Jezioro Długie (FC40): 2 VII 1996 2, 4 VII 1996 2 i 1, 23 VII 1996 1 i 3, 12 VIII 1996 1, leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 1, Crossocerus congener (DAHLBOM, 1844). Jezioro Długie (FC40): 2 VII 1996 1, leg. WP. C. megacephalus (ROSSI, 1790). Jezioro Długie (FC40): 23 VII 1996 1 i 1, 12 VIII 1996 1, leg. WP. C. nigritus (LEPELETIER et BRULLE, 1834). Jezioro Długie (FC40): 23 VII 1996 1, leg. WP.

Materiały do poznania żądłówek (Hymenoptera, Aculeata) Poleskiego PN 21 Dinetus pictus (FABRICIUS, 1793). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 2, leg. BW; Kulczyn (FB59): 9 VII 2006 1, leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 3 i 1, obok muzeum, Diodontus minutus (FABRICIUS, 1793). Jezioro Długie (FC40): 23 VII 1996 1, leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 1, leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 1 i 1, obok muzeum, Ectemnius borealis (ZETTERSTEDT, 1838). Jezioro Długie (FC40): 12 VIII 1996 2, leg. WP. E. continuus (FABRICIUS, 1804). Bagno Spławy (FB49): 7 VI 2007 1, łąka, leg. WP; Jezioro Długie (FC40): 2 VII 1996 1, 4 VII 1996 1, leg. WP. E. dives (LEPELETIER et BRULLE, 1834). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 1, E. lapidarius (PANZER, 1804). Bagno Staw (FB68): 28 VI 2003 1, leg. WP; Jezioro Długie (FC40): 30 VI 1996 1, bór bagienny, 2 VII 1996 1, 23 VII 1996 3 i 4, 12 VIII 1996 2 i 1, leg. WP. Entomognathus brevis (VAN DER LINDEN, 1829). Jezioro Długie (FC40): 23 VII 1996 1, leg. WP. Gorytes albidulus (LEPELETIER, 1832). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 1, G. laticinctus (LEPELETIER, 1832). Załucze Stare (FB49): 7 VI 2011 1, na trawiastej murawie, leg. WP. G. quinquecinctus (FABRICIUS, 1793). Bagno Spławy (FB49): 7 VI 2007 1, łąka, leg. WP; Jezioro Długie (FC40): 2 VII 1996 1, leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 1 i 2, leg. BW; Kulczyn (FB59): 9 VII 2006 1, Lestica alata (PANZER, 1797). Jezioro Długie (FC40): 2 VII 1996 1, leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 1 i 10, leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 3 i 2, obok muzeum, L. clypeata (SCHREBER, 1759). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 2, Lindenius albilabris (FABRICIUS, 1793). Bagno Spławy (FB49): 7 VI 2007 1 łąka, leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 4 i 1, L. panzeri (VAN DER LINDEN, 1829). Bagno Spławy (FB49): 7 VI 2007 1, łąka, leg. WP. Mellinus arvensis (LINNAEUS, 1758). Kulczyn (FB59): 9 VII 2006 1, Mimesa bicolor (JURINE, 1807). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 2, Nitela borealis VALKEILA, 1974. Jezioro Długie (FC40): 12 VIII 1996 2, leg. WP. Nysson maculosus (GMELIN, 1790). Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 1, obok muzeum,

22 Bogdan Wiśniowski, Wiesław Piotrowski N. niger CHEVRIER, 1868. Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 1, Oxybelus argentatus CURTIS, 1833. Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 1, O. bipunctatus OLIVIER, 1811. Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 1, obok muzeum, O. trispinosus (FABRICIUS, 1787). Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 1, obok muzeum, O. variegatus WESMAEL, 1852. Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 1, obok muzeum, Passaloecus borealis DAHLBOM, 1845. Jezioro Długie (FC40): 23 VII 1996 1, leg. WP. P. corniger SHUCKARD, 1837. Jezioro Długie (FC40): 23 VII 1996 1, leg. WP. P. gracilis (CURTIS,1834). Jezioro Długie (FC40): 12 VIII 1996 1, leg. WP. Pemphredon fabricii MÜLLER, 1911. Jezioro Długie (FC40): 23 VII 1996 1 i 2, leg. WP. P. inornata SAY, 1824. Jezioro Długie (FC40): 23 VII 1996 1, leg. WP. P. lethifer (SHUCKARD, 1837). Jezioro Długie (FC40): 23 VII 1996 1, leg. WP. Psenulus pallipes (PANZER, 1798). Jezioro Długie (FC40): 12 VIII 1996 1, leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 1, Rhopalum clavipes (LINNAEUS, 1758). Jezioro Długie (FC40): 30 VI 1996 1, bór bagienny, 23 VII 1996 1 i 1, leg. WP. R. coarctatum (SCOPOLI, 1763). Jezioro Długie (FC40): 12 VIII 1996 1, leg. WP. R. gracile WESMAEL, 1852. Bagno Staw (FB68): 28 VI 2003 1, leg. WP. Tachysphex obscuripennis (SCHENCK, 1857). Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 2, obok muzeum, T. pompiliformis (PANZER, 1804). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 3, leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 1, obok muzeum, Tachytes panzeri (DUFOUR, 1841). Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 2, obok muzeum, Trypoxylon figulus (LINNAEUS, 1758). Jezioro Długie (FC40): 12 VIII 1996 1, leg. WP; Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 1, obok muzeum, Anthophila Lepiarkowate Colletidae Colletes fodiens (GEOFFROY, 1785). Jezioro Długie (FC40): 23 VII 1996 1, leg. WP. Hylaeus annularis (KIRBY, 1802). Jezioro Długie (FC40): 2 VII 1996 1, leg. WP. Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 3,

Materiały do poznania żądłówek (Hymenoptera, Aculeata) Poleskiego PN 23 H. brevicornis NYLANDER, 1852. Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 11 i 1, H. communis NYLANDER, 1852. Jezioro Długie (FC40): 2 VII 1996 1, leg. WP. Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 1 i 1, leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 1, obok muzeum, H. confusus NYLANDER, 1852. Jezioro Długie (FC40): 12 VIII 1996 1, leg. WP. Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 1, H. gracilicornis (F.MORAWITZ, 1867). Jezioro Długie (FC40): 23 VII 1996 1, leg. WP. H. gredleri FOERSTER, 1871. Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 2, H. rinki (GORSKI, 1852). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 1, H. sinuatus (SCHENCK, 1853). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 1, Pszczolinkowate Andrenidae Andrena dorsata (KIRBY, 1802). Jezioro Długie (FC40): 2 VII 1996 1, leg. WP. A. labiata FABRICIUS, 1781. Jezioro Długie (FC40): 23 VII 1996 1, leg. WP. A. lapponica ZETTERSTEDT, 1838. Załucze Stare (FB49): 20 IV 2011 1, obok muzeum, leg. WP. Smuklikowate Halictidae Halictus leucaheneus EBMER, 1972. Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 3 i 1, H. maculatus SMITH, 1848. Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 3 i 1, H. rubicundus (CHRIST, 1791). Jezioro Długie (FC40): 23 VII 1996 1, leg. WP; Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 1, obok muzeum, H. sexcinctus (FABRICIUS, 1775). Kulczyn (FB59): 9 VII 2006 1, leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 4 i 12, obok muzeum, H. tumulorum (LINNAEUS, 1758). Jezioro Długie (FC40): 30 VI 1996 1, bór bagienny, 23 VII 1996 1, leg. WP; Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 2 i 1, obok muzeum, Lasioglossum albipes (FABRICIUS, 1781). Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 1, obok muzeum, L. calceatum (SCOPOLI, 1763). Jezioro Długie (FC40): 23 VII 1996 2, leg. WP; Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 2, obok muzeum, L. fulvicorne (KIRBY, 1802). Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 3, obok muzeum,

24 Bogdan Wiśniowski, Wiesław Piotrowski L. laevigatum (KIRBY, 1802). Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 2, L. sexnotatum (KIRBY, 1802). Jezioro Długie (FC40): 1 X 1996 1, leg. WP; Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 1, obok muzeum, Rhophitoides canus (EVERSMANN, 1852). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 1, Sphecodes albilabris (FABRICIUS, 1793). Załucze Stare (FB49): 6 V 2004 1, obok muzeum, leg. WP. S. crassus THOMSON, 1870. Jezioro Długie (FC40): 4 VII 1996 1, leg. WP. S. ephippium (LINNAEUS, 1767). Jezioro Długie (FC40): 1 X 1996 1, leg. WP. S. gibbus (LINNAEUS, 1758). Jezioro Długie (FC40): 23 VII 1996 1, leg. WP; Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 2, obok muzeum, S. pellucidus SMITH, 1845. Jezioro Długie (FC40): 4 VII 1996 1, leg. WP. Systropha curvicornis (SCOPOLI, 1790). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 1 i 2, leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 1, obok muzeum, Spójnicowate Melittidae Dasypoda altercator (HARRIS, 1780).Jezioro Długie (FC40): 30 VI 1996 2 bór bagienny, 23 VII 1996 1, 12 VIII 1996 2, leg. WP; Kulczyn (FB59): 9 VII 2006 1, Macropis europaea WARNCKE, 1973. Jezioro Długie (FC40): 30 VI 1996 1, bór bagienny, 12 VIII 1996 1, leg. WP. M. fulvipes (FABRICIUS, 1804). Załucze Stare (FB49): 9 VII 2006 1, obok muzeum, Melitta leporina (PANZER, 1799). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 1, Miesiarkowate Megachilidae Anthidiellum strigatum (PANZER, 1805). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 1 i 1, uroczysko Suchy Las, 8 VII 2006 1, Coelioxys aurolimbata FÖRSTER, 1853. Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 1, C. conoidea (ILLIGER, 1806). Bagno Staw (FB68): 28 VI 2003 1, leg. WP; Las Czemernik koło Bagna Bubnów (FB58): 28 VII 2005 1, leg. A. Klasa. Heriades crenulatus NYLANDER, 1856. Kulczyn (FB59): 9 VII 2006 1, H. truncorum (LINNAEUS, 1758). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 18 i 5, Hoplitis adunca (PANZER, 1798). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 5 i 1,

Materiały do poznania żądłówek (Hymenoptera, Aculeata) Poleskiego PN 25 H. spinulosa (KIRBY, 1802). Jezioro Długie (FC40): 23 VII 1996 1, leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 2, Megachile rotundata (FABRICIUS, 1784). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 1, M. versicolor SMITH, 1844. Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 1, S. breviuscula (NYLANDER, 1848). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 5 i 1, S. odontopyga NOSKIEWICZ, 1925. Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 1, S. ornatula (KLUG, 1807). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 1, S. phaeoptera (KIRBY, 1802). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 2, S. punctulatissima (KIRBY, 1802). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 1, S. signata (LATREILLE, 1809). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 1, Porobnicowate Anthophoridae Ammobates punctatus (FABRICIUS, 1804). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 1, Anthophora bimaculata (PANZER, 1798). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 2, Biastes brevicornis (PANZER, 1798). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 1, Epeoloides coecutiens (FABRICIUS, 1775). Załucze Stare (FB49): 7 VI 2007 1, łąka, leg. WP. Epeolus variegatus (LINNAEUS, 1758). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII 2006 2, Nomada flavopicta (KIRBY, 1802). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 1, N. fucata PANZER, 1798. Kolonia Kochanowskie (FB59): 4 V 2001 2, skarpa, łąka, leg. WP. N. fulvicornis FABRICIUS, 1793. Kulczyn (FB59): 9 VII 2006 1, N. goodeniana (KIRBY, 1802). Załucze Stare (FB49): 9 V 2004 2, trawnik przed muzeum, leg. WP. N. lathburiana (KIRBY, 1802). Załucze Stare (FB49): 15 V 2005 3, trawnik przed muzeum, leg. WP. N. striata FABRICIUS, 1793. Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII 2006 1,

26 Bogdan Wiśniowski, Wiesław Piotrowski PODSUMOWANIE Spośród wymienionych powyżej gatunków zdecydowana większość (134) została stwierdzona na terenie Poleskiego Parku Narodowego po raz pierwszy. 31 gatunków nie było dotąd notowanych na Podlasiu, a z tej liczby aż 21 nie było znanych także z Wyżyny Lubelskiej (nazwy tych gatunków pogrubiono), a mianowicie: Chrysis angustula, C. corusca, C. impressa, Hedychridium ardens, Hedychrum gerstaeckeri, H. niemelai (Chrysididae), Sapygina decemguttata (Sapygidae), Tiphia femorata, T. unicolor (Tiphiidae), Gymnomerus laevipes, Polistes dominulus, Pterocheilus phaleratus (Vespidae), Astata boops, Bembecinus tridens, Bembix rostrata, Cerceris quinquefasciata, Crossocerus congener, Dinetus pictus, Diodontus minutus, Gorytes albidulus, G. laticinctus, G. quinquecinctus, Lestica alata, Mimesa bicolor, Nitela borealis, Nysson maculosus, Oxybelus argentatus, O. bipunctatus, O. variegatus, Pemphredon fabricii, Rhopalum gracile i Tachytes panzeri (Crabronidae). Dalsze 43 gatunki znane były dotąd na Podlasiu wyłącznie z Puszczy Białowieskiej: Chrysura austriaca, Hedychrum nobile, H. rutilans (Chrysididae), Dolichovespula saxonica, Vespa crabro, Vespula rufa, V. vulgaris, Polistes nimphus, Ancistrocerus antilope, Symmorphus crassicornis (Vespidae), Podalonia affinis, P. hirsuta, Ammophila campestris, A. pubescens, A. sabulosa (Sphecidae), Cerceris arenaria, C. interrupta, C. rybyensis, Crabro cribrarius, Crossocerus megacephalus, C. nigritus, Ectemnius borealis, E. continuus, E. dives, E. lapidarius, Entomognathus brevis, Lestica clypeata, Lindenius albilabris, L. panzeri, Mellinus arvensis, Nysson niger, Oxybelus trispinosus, Passaloecus borealis, P. corniger, P. gracilis, Pemphredon inornata, P. lethifer, Psenulus pallipes, Rhopalum clavipes, R. coarctatum, Tachysphex obscuripennis, T. pompiliformis i Trypoxylon figulus (Crabronidae). Przedstawione w niniejszej publikacji gatunki stanowią tylko około 14% Aculeata Polski, jednak zważywszy na wyrywkowy charakter prac inwentaryzacyjnych, liczba ta świadczy o dużej różnorodności żądłówek Parku. Wśród odnotowanych taksonów znajduje się 26 gatunków zagrożonych w Polsce (GŁOWACIŃSKI 2002, BANASZAK 2004, WIŚNIOWSKI 2009) sklasyfikowanych w następujących kategoriach zagrożenia: VU umiarkowanie zagrożone, narażone na wyginięcie (6 gatunków): Bembecinus tridens, Bembix rostrata, Lestica alata, Oxybelus argentatus, O. variegatus i Scolia hirta; NT niższego ryzyka, ale bliskie zagrożenia (4 gatunki): Ammophila pubescens, Crossocerus congener, Nitela borealis i Nysson niger; LC niższego ryzyka, najmniejszej troski (3 gatunki): Anoplius caviventris, Chrysis bicolor i Chrysura austriaca; DD o statusie słabo rozpoznanym i zagrożeniu stwierdzonym, ale bliżej nie określonym (13 gatunków): Ammobates punctatus, Biastes brevicornis, Chrysis angustula, Epeoloides coecutiens, Hedychrum niemelai, Hylaeus gracilicornis,

Materiały do poznania żądłówek (Hymenoptera, Aculeata) Poleskiego PN 27 H. gredleri, H. rinki, Rhopalum gracile, Stelis odontopyga, S. ornatula, Symmorphus crassicornis i Systropha curvicornis. Spora liczba gatunków stwierdzonych w Parku zakłada gniazda w ziemi, najczęściej w piaszczystym podłożu, w nasłonecznionych miejscach pozbawionych roślin bądź pokrytych skąpą roślinnością. Ze względu na nietrwały charakter takich siedlisk, ważne jest zachowanie ich poprzez niedopuszczanie do przekształcania się w zbiorowiska leśne. Pomimo wstępnego charakteru uzyskanych informacji można jednak stwierdzić, że fauna żądłówek Parku ma charakter ustabilizowany. Wskazuje na to obecność specyficznych układów troficznych gospodarz (żywiciel) pasożyt gniazdowy (kleptopasożyt) odnotowanych w 2006 roku. Udało się wówczas odłowić m.in. następujące gatunki pszczołowatych reprezentujących w/w układ (gatunki żywicielskie pogrubiono): Systropha curvicornis Biastes brevicornis; Anthidiellum strigatum Stelis signata; Anthophora bimaculata Ammobates punctatus; Hoplitis spinulosa Stelis odontopyga; Macropis europaea, Macropis fulvipes Epeoloides coecutiens. Na uwagę zasługują także gatunki związane z trzcinowiskami (zakładające gniazda w łodygach trzcin), stwierdzone dotąd na niewielu stanowiskach w Polsce: Anoplius caviventris, Pemphredon fabricii i Rhopalum gracile. Ich obecność w Parku świadczy o dobrym stanie siedlisk zajmowanych przez te gatunki. Przedstawione w pracy wstępne wyniki badań przemawiają za dużą różnorodnością żądłówek Poleskiego Parku Narodowego; z pewnością można tu jeszcze odnaleźć dalszych 250 300 gatunków Aculeata. Należy mieć nadzieję, że inwentaryzacja fauny Parku będzie kontynuowana, zwłaszcza że można się tu spodziewać gatunków nie notowanych jeszcze w kraju. PODZIĘKOWANIA Autorzy pracy są wdzięczni dr Annie Klasie i Andrzejowi Onyszko za przekazane okazy do badań oraz dr hab. Waldemarowi Celaremu za oznaczenie gatunków pszczołowatych. Dziękujemy także za uwagi przekazane przez Recenzentów. PIŚMIENNICTWO BANASZAK J. 1975. Materiały do znajomości złotolitek (Hymenoptera, Chrysididae) południowej Polski. Pol. Pismo ent. 45: 23 32. BANASZAK J. 2004. Smukwa kosmata Scolia hirta Schrank, 1781. [W:] Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce, Z. GŁOWACIŃSKI, J. NOWACKI (red.). IOP PAN, Kraków, 175 176.

28 Bogdan Wiśniowski, Wiesław Piotrowski BANASZAK J., BUSZKO J., CZACHOROWSKI S., CZECHOWSKA W., HEBDA G., LIANA A., PAWŁOWSKI J., SZEPTYCKI A., TROJAN P., WĘGIEREK P. 2004. Przegląd badań inwentaryzacyjnych nad owadami w parkach narodowych Polski. Wiad. entomol. 23 Supl. 2: 5 56. BANASZAK J., PIOTROWSKI W. 2005. Dwa bardzo rzadkie gatunki pszczół w Polsce: Xylocopa valga GERSTAECKER i Xylocopa violacea (L.) w Poleskim Parku Narodowym. Wiad. entomol. 24(2): 77 80. BILIŃSKI M., TEPER D. 2009. Ocena efektów ochrony trzmieli i ich siedlisk w Poleskim Parku Narodowym. Puławy (maszyn.). BOROWIEC M. 2009. Nowe dane o rozmieszczeniu mrówek (Hymenoptera, Formicidae) z plemienia Formicoxenini w Polsce. Wiad. entomol. 28(4): 237 248. BURAKOWSKI B., MROCZKOWSKI M., STEFAŃSKA J. 1990. Chrząszcze Coleoptera Cerambycidae i Bruchidae. Kat. Fauny Pol. 23(15): 1 313. CELARY W. 2005. Melittidae of Poland (Hymenoptera: Apoidea: Anthophila) their biodiversity and biology. ISEZ PAN, Kraków, 1 177. CELARY W., WIŚNIOWSKI B. 2007. Contribution to the bee fauna (Hymenoptera: Apoidea: Anthophila) of Poland. III. J. apicult. Sci. 51(1): 65 71. CELARY W., WIŚNIOWSKI B. 2011. Contribution to the bee fauna (Hymenoptera: Apoidea: Anthophila) of Poland. IV. J. apicult. Sci. 55(2): 141 148. CZECHOWSKI W., RADCHENKO A., CZECHOWSKA W. 2003. The Ants (Hymenoptera, Formicidae) of Poland. Museum and Institute of Zoology PAS, Warszawa. GŁOWACIŃSKI Z. (ed.) 2002. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Wyd. IOP PAN, Kraków. GUTOWSKI, J.M., PIOTROWSKI W., ROZWAŁKA R. 2012. Kózkowate (Coleoptera: Cerambycidae) Poleskiego Parku Narodowego. Parki nar. Rez. Przyr. 31(3): 31 50. KOČÁRKOWÁ A., HEKERA P., RULÍK M. 2002. Contribution to the knowledge of algae from the wetlands of Poleski National Park (east Poland). Czech Phycology, Olomouc, 2: 69 74. KONDRACKI J. 1991. Typologia i regionalizacja typologiczna środowiska przyrodniczego. [W:] Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze, L. STARKEL (red.). PWN, Warszawa, 561 603. ŁĘTOWSKI J., PIOTROWSKI W. 2002. Fauna Poleskiego Parku Narodowego, fauna bezkręgowców. [W:] Poleski Park Narodowy, monografia przyrodnicza, S. RADWAN (red.). Wyd. Marpol, Lublin, 115 123. MARCZAK D., PEPŁOWSKA-MARCZAK D., WIŚNIOWSKI B., HUFLEJT T. 2012. New Polish localities of two rare wasps species (Hymenoptera): Leucospis dorsigera FABRICUS, 1775 (Chalcidoidea: Leucospidae) and Scolia hirta SCHRANK, 1781 (Vespoidea: Scoliidae). Fragm. faun. 55(1): 25 30. PĘTAL J. 1963. Materiały do znajomości mrówek (Formicidae, Hymenoptera) Lubelszczyzny. (V VI). Fragm. faun. 10: 463 472. PĘTAL J. 1967. Materiały do znajomości mrówek (Formicidae, Hymenoptera) Lubelszczyzny. VII. Zespoły mrówek środowisk torfowiskowych, leśnych i wydmowych okolic Libiszowa (pow. Parczew). Ann. UMCS s. C, 22(9): 117 127. PIOTROWSKI W. 1994. Wykaz fauny Poleskiego Parku Narodowego. Parki nar. Rez. Przyr. 13(1): 47 61. WIŚNIOWSKI B. 2009. Spider-hunting wasps (Hymenoptera: Pompilidae) of Poland. Diversity, identification, distribution. Ojców National Park, Ojców. WIŚNIOWSKI B., SZCZEPKO K. 2010. Chrysis illigeri WESMAEL, 1839 nowy dla Polski gatunek złotolitki (Hymenoptera: Chrysididae). Wiad. entomol. 29(1): 41 46.

Materiały do poznania żądłówek (Hymenoptera, Aculeata) Poleskiego PN 29 SUMMARY Poleski National Park was established in 1990 in eastern part of Poland, in the region known as Polesie. The park protects a well preserved marsh and peat bog ecosystem typical for the region. The characteristic features of the park are dry sandy habitats with psamophilous vegetation located among the wetlands. The occurrence of such various habitats results in remarkable flora and fauna, which consists of boreal, palaearctic, as well as central or south European species. Wasps and bees have never been subject to separate studies in the park. There is only scarce information published about some species of bumblebees and single bees present in the Park. The paper presents results of random collecting activities in the area. The specimens were collected using the water pan traps ( Moericke-traps ) as well as entomological net during the years 1996 2011. A total of 147 species of aculeate hymenopterans were recorded in the park representing the following families: Chrysididae (12 species), Sapygidae (1), Scoliidae (1), Tiphiidae (2), Pompilidae (6), Vespidae (12), Sphecidae (5), Crabronidae (49), Colletidae (9), Andrenidae (3), Halictidae (17), Melittidae (4), Megachilidae (15) and Anthophoridae (11). This represents approximately 14% of all Aculeata species known in Poland. This is a rather large number considering the casual way of collecting specimens. Among the species recorded as many as 31 were not known to be present in the Podlasie region, and another 43 were known to be present in the region, however, only in Białowieża Primeval Forest (including Białowieża National Park). As for nature conservation, the most interesting species recorded during the studies were: Ammobates punctatus, Biastes brevicornis, Crossocerus congener, Epeoloides coecutiens, Hylaeus gracilicornis, Nitela borealis, Oxybelus variegatus, Rhopalum gracile, Stelis odontopyga, S. ornatula and Systropha curvicornis. They are rarely recorded in Poland and are redlisted. The presence of rather numerous cleptoparasitic bee species indicates a stable character of the park s Aculeata fauna. Most species of wasps and bees recorded during the studies make their nests in sandy soil; their protection depends on maintaining open areas with scarce plant cover. Another interesting group of wasp species are those nesting in reed stems, e.g.: Anoplius caviventris, Pemphredon fabricii, and Rhopalum gracile. Their presence indicates a good state of the habitats occupied by those species. The preliminary results presented in the paper suggest the high diversity of wasps and bees of the Park; further research should add another 250 300 species to the group. It is hoped that the inventory of aculeate hymenopterans of Poleski National Park will continue, and that it will reveal species earlier unknown in Poland. Nadesłano do redakcji: marzec 2013 r. Wpłynęło ponownie po poprawkach: maj 2013 r. Przyjęto do druku: maj 2013 r.