Plan gospodarki niskoemisyjnej w gminie Bobrowo Mgr Arkadiusz Wyrzykowski Dagmara Bejgier 1
Plan Gospodarki Niskoemicyjnej Co to jest PGN? Plan gospodarki niskoemisyjnej jest to DOKUMENT, który wykorzystuje informacje o wielkości zużycia energii i wielkości emisji dwutlenku węgla do osiągnięcia celu jakim jest zwiększenie efektywnego wykorzystywania energii, redukcja emisji gazów cieplarnianych oraz zwiększenie udziału energii z OZE w ogólnym zużyciu energii. Plan gospodarki niskoemisyjnej: określa priorytetowe obszary działań, definiuje konkretne środki służące do osiągnięcia celu, określa ramy czasowe osiągnięcia celu, wskazuje osoby odpowiedzialne za realizację poszczególnych elementów celu, zawiera długoterminową strategię działania. 2
Właściwości PGN: Plan gospodarki niskoemisyjnej: nie może być traktowany jako dokument skończony, zmienia się w czasie, wymaga analizowania prowadzonych działań, wymaga analizowania rozwoju gminy, musi być monitorowany, musi być aktualizowany. Do czego musi doprowadzić PGN? 1) redukcji emisji gazów cieplarnianych; 2) zwiększenia udziału energii pochodzącej z źródeł odnawialnych; 3) redukcji zużycia energii finalnej, co ma zostać zrealizowane poprzez podniesienie efektywności energetycznej. 4) Działania zawarte w planach muszą być spójne z tworzonymi POP i PDK 5) PGN musi doprowadzić do redukcji emisji zanieczyszczeń do powietrza (w tym: pyłów, dwutlenku siarki oraz tlenków azotu 3
Działania obligatoryjne: 1) opracowanie, bądź aktualizacja planu gospodarki niskoemisyjnej dla gminy (poprzez zlecenie jego wykonania firmie zewnętrznej, bądź przez wykonanie przez pracowników gminy, rozliczając koszty osobowe), 2) stworzenie w gminie bazy danych zawierającej wyselekcjonowane i usystematyzowane informacje pozwalające na ocenę gospodarki energią w gminie oraz w jej poszczególnych sektorach i obiektach, oraz inwentaryzację emisji gazów cieplarnianych, Działania fakultatywne: 5) opracowanie elementów wykorzystywanych w opracowywanych, bądź aktualizowanych planach zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i gaz (lub ich założeń), 6) przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko 3) szkolenia dla pracowników gmin na temat problematyki związanej z tworzeniem planów gospodarki niskoemisyjnej, 4) informacja i promocja dotycząca udziału dofinansowania POIiŚ w stworzeniu planów gospodarki niskoemisyjnej oraz upublicznianie informacji o opracowaniu planów 4
Zakres PGN PGN - dotyczy obszaru geograficznego podlegającego samorządowi (gmina, powiat, województwo). PGN - uwzględnia działania w sektorze publicznym i prywatnym. PGN - obejmuje działania inwestycyjne i nieinwestycyjne (planowanie przestrzenne, zamówienia publiczne, edukację). PGN - nie uwzględnia instalacji objętych EU ETS. Horyzont czasowy PGN - obowiązkowo dotyczy okresu do 2020 roku. PGN - może obejmować dłuższy okres (do 2030 lub nawet do 2050 roku). Długoterminowa strategia może zostać zapisana w PGN, ale należy oszacować efekty z jej prowadzenia osiągnięte do 2020 roku. PGN - musi zawierać konkretne działania i środki na ich realizację zaplanowane na najbliższe 3 do 5 lat. 5
Fazy tworzenia PGN I.Rozpoczęcie tworzenia PGN 1.Przyjęcie uchwały rady gminy o wyrażeniu zgody na przystąpienie do opracowania i wdrażania Planu gospodarki niskoemisyjnej. 2.Adaptacja samorządowych struktur administracyjnych. 3.Budowanie wsparcia interesariuszy II. Planowanie 1.Ocena aktualnego stanu gminy. 2.Ustalenie wizji czyli celu dokąd chcemy dojść. 3.Opracowanie Planu gospodarki niskoemisyjnej czyli sposobów osiągnięcia ustalonego celu. III. Zatwierdzenie PGN uchwałą rady gminy i przedłożenie go do realizacji. IV. Wdrażanie Planu gospodarki niskoemisyjnej 1.Prowadzenie działań i wykorzystywanie środków V. Monitorowanie i raportowanie 1.Monitorowanie. 2.Przygotowanie i złożenie raportu z wdrażania PGN. 3.Ocena przeprowadzonych działań w osiągnięciu ustalonego celu. 6
Sposoby pozyskiwania informacji do bazy danych Dane gromadzone na potrzeby PGN powinny spełniać następujące warunki: - muszą opisywać sytuację konkretniej gminy nie mogą być szacunkami na podstawie średnich krajowych - metodologia gromadzenia danych powinna być spójna na przestrzeni lat ważne jest dokładne udokumentowanie sposobu gromadzenia danych i sporządzania inwentaryzacji i zapewnienie spójności przez lata - dane muszą być zebrane przynajmniej dla wszystkich sektorów, dla których samorząd lokalny planuje podjąć działania - wykorzystywane źródła danych powinny być dostępne w przyszłości - dane powinny być jak najdokładniejsze - proces gromadzenia danych i ich źródła powinny być udokumentowane i upublicznione, aby proces sporządzania danych był zrozumiały i wzbudzał zaufanie interesariuszy - w gminie Bobrowo baza danych budowana jest na podstawie ankiet mieszkanców, informacji z Urzędu Gminy, dokumentów już opracowanych, jak Plan zaopatrzenia w ciepło, oraz strategii gminy, powiatu i województwa. 7
Lista interesariuszy ważnych przy sporządzaniu PGN: lokalna administracja mieszkańcy uczniowie szkół i studenci uczelnie wyższe naukowcy spółki miejskie (np. przedsiębiorstwo wodno- kanalizacyjne, przedsiębiorstwo ciepłownicze, przedsiębiorstwo transportowe) zakłady budżetowe gminy przedsiębiorstwa energetyczne dostawcy energii regionalne i lokalne agencje energetyczne organizacje pozarządowe konsultanci zewnętrzni podmioty działające w sferze transportu firmy budowlane, deweloperzy przemysł usługi izby architektów, izby budowlane partnerzy finansowi banki, firmy typu ESCO 8
Podstawowe elementy udanego PGN: budowanie wsparcia ze strony interesariuszy - jeżeli oni będą wspierać realizację Planu, nic jej nie zatrzyma! Szczególną uwagę należy zwrócić na konflikt interesów, który może zaistnieć pomiędzy zainteresowanymi stronami; podjęcie długoterminowego zobowiązania politycznego; zapewnienie odpowiednich źródeł finansowania; poprawne wykonanie inwentaryzacji emisji CO2; włączenie PGN w życie codzienne i zarządzanie gminą - PGN nie ma być kolejnym dokumentem, ale częścią zbiorowej kultury! zapewnienie właściwego zarządzania podczas wdrażania PGN; upewnienie się, że kadra posiada odpowiednie kwalifikacje, a w razie potrzeby jej przeszkolenie; umiejętność tworzenia i realizowania projektów długoterminowych; aktywne poszukiwanie oraz korzystanie z doświadczeń innych miast, które już opracowały SEAP lub PGN. 9
10 podstawowych zasad 10 podstawowych zasad, o których należy pamiętać opracowując PGN: 1) Formalne przyjęcie PGN przez gminy Silne wsparcie polityczne jest niezbędne dla zapewnienia powodzenia całego procesu: od opracowania PGN po jego wdrażanie i monitorowanie. Dlatego PGN musi zostać zatwierdzony przez radę gminy. 10
10 podstawowych zasad 2) Zobowiązanie do ograniczenia emisji CO2, do zwiększenia efektywności energetycznej i do zwiększenia energii produkowanej w odnawialnych źródłach energii do roku 2020 PGN musi zawierać jasne odniesienie do podstawowego zobowiązania podjętego przez samorząd lokalny tj. zobowiązania do ograniczenia emisji CO2 do 2020 roku, do zwiększenia efektywności energetycznej i do zwiększenia energii produkowanej w odnawialnych źródłach energii. Jako rok bazowy zaleca się przyjąć rok 1990. Jeżeli jednak samorząd nie dysponuje danymi umożliwiającymi opracowanie inwentaryzacji CO2 dla tego roku, wówczas należy wybrać najbliższy kolejny rok, dla którego można zebrać najbardziej kompletne i wiarygodne dane. Ogólne zobowiązanie do redukcji emisji CO2 musi zostać przełożone na konkretne działania i środki wraz z oszacowaniem w tonach związanej z nimi redukcji emisji CO2 do roku 2020. 11
10 podstawowych zasad 3) Sporządzenie bazowej inwentaryzacji zużycia energii i emisji CO2 oraz stosowanych OZE PGN powinien zostać opracowany w oparciu o solidną wiedzę na temat lokalnej sytuacji w dziedzinie energii i emisji gazów cieplarnianych. Bazowa inwentaryzacja oraz kolejne inwentaryzacje to niezbędny instrument pozwalający samorządowi lokalnemu uzyskać jasną wizję hierarchii ważności działań, ocenić efekt zastosowania środków redukcji emisji oraz określić postęp w zbliżaniu się do celu. 12
10 podstawowych zasad 4) Kompleksowe środki/działania obejmujące kluczowe sektory PGN musi zawierać spójny zestaw środków/działań obejmujących kluczowe sektory - nie tylko budynki i urządzenia komunalne, ale także główne sektory działalności występujące na obszarze podlegającym władzom lokalnym: sektor mieszkalny, usługowy, transport publiczny i prywatny, usługi, przemysł (opcjonalnie) itp. zaleca się, aby przed rozpoczęciem planowania działań i środków służących redukcji emisji ustalić długoterminową wizję z jasno określonymi celami. 13
10 podstawowych zasad 5) Strategie i działania do roku 2020 Plan musi zawierać wyraźny zarys strategicznych działań, które samorząd lokalny zamierza podjąć, aby do roku 2020 zrealizować swoje zobowiązania. Musi on uwzględniać: długoterminową strategię i cele do roku 2020, obejmujące konkretne zobowiązania w obszarach takich jak: planowanie przestrzenne, transport i mobilność, zamówienia publiczne, standardy dla nowych/remontowanych budynków itp. szczegółowe środki na 3 5 lat, stanowiące przełożenie długoterminowej strategii na działania. Ważne jest, aby dla każdego działania sporządzić opis, wskazać odpowiedzialny wydział lub osobę, ramy czasowe (początek koniec, etapy), szacunkowe koszty i źródła finansowania, szacunkowe oszczędności energii oraz wzrost produkcji energii ze źródeł odnawialnych, a także szacunkową redukcję emisji CO2. 14
10 podstawowych zasad 6) Przystosowanie struktur miejskich Jednym z czynników decydujących o sukcesie całego procesu opracowania, wdrażania i monitorowania PGN jest zapewnienie, by Plan ten nie był postrzegany przez różne wydziały lokalnej administracji jako dokument zewnętrzny, ale był zintegrowany z ich codzienną pracą. Dlatego właśnie przystosowanie struktur miejskich stanowi kolejne kluczowe zobowiązanie. PGN powinien wskazać, które struktury już istnieją, a które należy stworzyć dla potrzeb realizacji działań monitorowania rezultatów. Należy również określić, jakie są dostępne zasoby kadrowe. 15
10 podstawowych zasad 7) Mobilizacja społeczeństwa obywatelskiego Podstawą wdrażania PGN i czynnikiem koniecznym dla osiągnięcia jego celów jest udział i zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego. Plan powinien opisywać, jak społeczeństwo zostało włączone w jego opracowanie, a także w jaki sposób będzie zaangażowane w jego realizację i kontynuację działań. 16
10 podstawowych zasad 8) Finansowanie Plan gospodarki niskoemisyjnej nie może być realizowany bez odpowiednich środków finansowych. Należy w nim wskazać główne źródła finansowania działań. 17
10 podstawowych zasad 9) Monitorowanie i raportowanie Regularne monitorowanie wdrażania PGN z wykorzystaniem odpowiednich wskaźników, a następnie wprowadzenie do Planu stosownych poprawek pozwala ocenić, czy samorząd lokalny osiąga obrane cele, jak również umożliwia wprowadzenie, jeśli to konieczne, środków naprawczych. PGN powinien zawierać opis sposobu, w jaki władze lokalne zamierzają zapewnić kontynuację podjętych działań i monitorować ich rezultaty 18
10 podstawowych zasad 10) Zgodność z dokumentami już istniejącymi w gminie Należy sprawdzić jakie działania są przewidziane w strategiach, planach, programach już opracowanych dla gminy, dla powiatu i województwa. Podejmowane zobowiązania powinny być spójne z obowiązującymi dokumentami. 19
Prawo Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z 9 maja 1992 roku weszła w życie 21 marca 1994 roku, w 90 dni po ratyfikacji przez 55 sygnatariuszy. Polska złożyła dokumenty ratyfikacyjne 28 lipca 1994 roku czyli w naszym kraju konwencja weszła w życie 26 października 1994 roku. Pełny tekst konwencji w języku polskim i angielskim został ogłoszony w Dzienniku Ustaw nr 53 z 10 maja 1996 roku, poz. 238) Art. 2 wskazuje cel Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych: doprowadzenie do ustabilizowania koncentracji gazów cieplarnianych na poziomie, który zapobiegałby niebezpiecznej antropogenicznej ingerencji w system klimatyczny, dla uniknięcia zagrożenia produkcji żywności i dla umożliwienia zrównoważonego rozwoju ekonomicznego, poziom taki powinien być osiągnięty w okresie wystarczającym do naturalnej adaptacji ekosystemu do zmian klimatu. 20
Prawo Protokół z Kioto do Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, sporządzony w Kioto dnia 11 grudnia 1997 r. (Dz.U. 2005 nr 203 poz. 1684) COP konferencja stron (Conference of the Parties to the Kyoto Protocol) CMP spotkanie stron (Meeting of the Parties to the Kyoto Protocol) 21
Polityka Unii Europejskiej Zielona księga Komisji Europejskiej pt. Ramy polityki w zakresie klimatu i energii do roku 2030 Dyrektywa 2012/27/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 października 2012 roku w sprawie efektywności energetycznej Dyrektywa 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 roku w sprawie promocji stosowania energii ze źródeł odnawialnych Każde państwo członkowskie dba, aby jego udział energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto w 2020 r. odpowiadał co najmniej jego krajowemu celowi ogólnemu dla udziału energii ze źródeł odnawialnych. Dla Polski cel ten określono na poziomie 15%. 22
Polityka Unii Europejskiej Dyrektywa 2010/31/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 maja 2010 roku w sprawie charakterystyki energetycznej budynków: zaostrzenie wymagań dotyczących efektywności energetycznej budynków prowadzenie w krajach członkowskich skutecznych działań, mających na celu poprawę standardu energetycznego budynków (przy wiodącym udziale sektora publicznego) oraz propagowanie budownictwa nisko i zero- energetycznego wszystkie nowe budynki, będące własnością władz publicznych i zajmowane przez te władze po 18 grudnia 2018 roku powinny być budynkami o niemal zerowym zużyciu energii wszystkie nowe budynki od 31 grudnia 2020 roku powinny być budynkami o niemal zerowym zużyciu energii 23
Polityka Unii Europejskiej Rezolucja Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2012 roku w sprawie planu działania prowadzącego do przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 roku Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 24 maja 2012 roku w sprawie zasobooszczędnej Europy Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 14 marca 2013 roku w sprawie planu działania w dziedzinie energii do 2050 roku, przyszłości z energią Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 21 maja 2013 roku w sprawie bieżących wyzwań i szans związanych z energią odnawialną na europejskim wewnętrznym rynku energii 24
Narodowy Program Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej Założenia Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej (przyjęte przez Radę Ministrów w dniu 16 sierpnia 2011 roku) Cel główny: Rozwój gospodarki niskoemisyjnej przy zapewnieniu zrównoważonego rozwoju kraju Zakłada się, że procesom redukcyjnym towarzyszyć będą również działania ukierunkowane na poprawę efektywności nie tylko energetycznej, ale również wykorzystania zasobów w skali całej gospodarki. Wdrażane nowe technologie powinny skutkować ograniczeniem energo-, materiało- i wodochłonności. 25
Redukcja emisji gazów cieplarnianych w Polsce Ocena potencjału redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do roku 2030: Raport opracowany w 2009 roku przez międzynarodową firmę doradztwa strategicznego McKinsey & Company Honorowy Patronat - Ministerstwo Gospodarki, Wiceprezes Rady Ministrów i Minister Gospodarki Waldemar Pawlak Instytucje wspierające z ramienia rządu Ministerstwo Środowiska Komitet ds. Polityki Bezpieczeństwa Energetycznego Zespół Doradców Strategicznych Premiera 26
Prawo w Polsce ustawa z 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (tekst jednolity Dz.U. 2012, poz.1059 z późn. zm.) ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jednolity Dz.U. 2013, poz.1409) ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów (Dz.U. 2008, Nr 223 poz. 1459 z późn. zm.) ustawa z 14 września 2012 r. o obowiązkach w zakresie informowania o zużyciu energii przez produkty wykorzystujące energię (Dz.U. 2012 nr 0 poz. 1203) ustawa z 15 kwietnia 2011 roku o efektywności energetycznej (Dz.U. 2011, Nr 94, poz. 551 z późn. zm.) OBWIESZCZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie szczegółowego wykazu przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej (M.P. 2013, poz.15) 27
Prawo w Polsce Projekt ustawy o OZE - wpłynął do parlamentu 8 lipca 2014 roku, pierwsze czytanie w Sejmie 22 lipca, skierowany do Nadzwyczajnej Komisji do spraw energetyki isurowców energetycznych. Zgodnie z treścią projektu przedmiotowa ustawa ma wejść w życie po upływie 30 dni od ogłoszenia, z wyjątkiem m.in. rozdziału dotyczącego nowego systemu wsparcia OZE, który ma wejść w życie od 1 stycznia 2016 roku. Projekt ustawy o OZE przewiduje m.in. wprowadzanie aukcyjnego systemu wsparcia OZE (organizowanego i prowadzonego przez prezesa URE), ograniczenie wsparcia dla współspalania (współczynnik korekcyjny 0,5) oraz utratę wsparcia dla hydroelektrowni o mocy powyżej 5 MW. 28
Prawo w Polsce Sejm uchwalił 25.07.2014 r. ustawę o charakterystyce energetycznej budynków. Ustawa wejdzie w życie po 6 miesiącach od jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Ustawa dotyczy: wprowadzenia obowiązku posiadania świadectwa dla budynków zajmowanych przez organy wymiaru sprawiedliwości, prokuraturę oraz organy administracji publicznej, w których dokonywana jest obsługa interesantów. zapewnienia weryfikacji świadectw charakterystyki energetycznej oraz protokołów z przeglądów systemu ogrzewania i systemu klimatyzacji przez niezależny organ; 29
Państwowy Monitoring Środowiska Akty prawne dotyczące monitoringu powietrza: rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz.U.2012, poz. 914), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U.2012, poz. 1031), Art.87 ustawy Prawo ochrony środowiska 1.Oceny jakości powietrza dokonuje się w strefach. 2.Strefę stanowi: 1) aglomeracja o liczbie mieszkańców większej niż 250 tysięcy; 2) miasto o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy; 3) pozostały obszar województwa, nie wchodzący w skład miast o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy oraz aglomeracji. 30
Przykładowa zawartość PGN Przykładowy spis treści Planu gospodarki niskoemisyjnej: 1. Wprowadzenie 2. Streszczenie 3. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej: 3.1 Uwarunkowania społeczno gospodarcze 3.2 Analiza skuteczności dotychczasowych działań 3.3 Ocena energochłonności i emisyjności lokalnej gospodarki i jej stanu technicznego 3.4 Analiza potencjału technicznego ograniczenia zużycia energii i redukcji emisji gazów cieplarnianych i innych substancji 3.5 Analiza potencjału ekonomicznego 3.6 Ocena stanu świadomości społecznej 4. Cele Planu 5. Obszary i Priorytety 31
Przykładowa zawartość PGN 6. Kierunki interwencji i działania 7. Sposób monitorowania i ocena stopnia osiągania celów programu 8. Plan Finansowy 8.1 Źródła finansowania 8.2 Koszty finansowania programu 9. System realizacji programu 9.1 Wdrażanie programu 9.2 Harmonogram realizacji 9.3 Plan monitorowania i kontroli 9.4 Zagrożenia dla realizacji i sposoby przeciwdziałania 10. Wyniki przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko 11. Załączniki 32
Materiały źródłowe i literatura: Dyrektywa 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko z dnia 3 października 2008 r Prawo Ochrony Środowiska z 21 kwietnia 2001 r. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE Sporządzanie planów gospodarki niskoemisyjnej w gminach w teorii i praktyce, Centrum Edukacji CE2, Lublin 2014 Praktyczne aspekty planowania energetycznego w gminach, S.Pasierb, S.Liczka, M. Pyka, Katowice 2010 Jak powinien wyglądać Plan Gospodarki Niskoemisyjnej? Założenia do podręcznika. S.Liczka, A. Węglarz, Warszawa 2014 Plany gospodarki niskoemisyjnej, Dominik Pióro, Warszawa Metodyka szacowania śladu klimatycznego z transportu, www.aeris.eko.org.pl http://www.mg.gov.pl/bezpieczenstwo+gospodarcze/gospodarka+niskoemisyjna Założenia Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej, przyjęte przez Radę Ministrów w dniu 16 sierpnia 2011 r.) 33
Materiały źródłowe i literatura: Polityka energetyczna Polski do 2030r., załącznik do uchwały nr 202/2009 Rady Ministrów Z dnia 10 listopada 2009 r. POLITYKA KLIMATYCZNA P O L S K I Strategie redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do roku 2020, Dokument przyjęty przez Radę Ministrów dnia 04.11.2003 roku Zaktualizowany Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2007-2013 przyjęty Przez Radę Ministrów 28 maja 2013 r., zwany dalej POIiŚ Skrót publikacji dostępnej pod adresem: http://sdrv.ms/16xt2ui Piotr Ciepiela, Instytut Ekonomii Środowiska. Założenia Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej, przyjęte przez Radę Ministrów w dniu 16 sierpnia 2011 r. Drugi Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej dla Polski 2011, dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 10 sierpnia 2011 r. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 10 listopada 2009 r. Strategia Rozwoju Kraju 2020, dokument przyjęty przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego w listopadzie 2011 r. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 dokument przyjęty przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju w dniu 8 stycznia 2014 r. Polityka Klimatyczna Polski. Strategie redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do 2020 roku, dokument przyjęty przez Ministerstwo Środowiska dnia 4 listopada 2003 roku. 34