IZABELA MOTOWILCZUK PROWADZENIE KSIĄG RACHUNKOWYCH KOMENTARZ DO WYMOGÓW USTAWY O RACHUNKOWOŚCI CZĘŚĆ I ISBN 978-83-65789-37-2 1
Spis treści Prowadzenie ksiąg rachunkowych komentarz do wymogów ustawy o rachunkowości część I.... 4 1...Zasady ogólne dotyczące prowadzenia ksiąg rachunkowych przez jednostki sektora finansów publicznych.... 6 2. Art. 9 Język i waluta prowadzenia ksiąg rachunkowych.... 7 2.1. Prowadzenie ksiąg rachunkowych w języku polskim... 8 2.2. Prowadzenie ksiąg rachunkowych w walucie polskiej... 9 3. Art. 10 Polityka rachunkowości....10 3.1. Zasady ustalania polityki rachunkowości... 11 3.2. Podmiot zobowiązany do ustalenia polityki rachunkowości... 14 3.3. Obowiązkowa część polityki rachunkowości... 15 3.3.1. Określenie roku obrotowego i wchodzących w jego skład okresów sprawozdawczych... 15 3.3.2. Metody wyceny aktywów i pasywów... 16 3.3.3. Sposób ustalania wyniku finansowego... 26 3.3.4. Opis sposobu prowadzenia ksiąg rachunkowych... 27 3.3.5. Wskazanie sposobu powiązania ewidencji syntetycznej i pomocniczej... 32 3.3.6. Wykaz ksiąg rachunkowych... 32 3.3.7. Opis systemu przetwarzania danych... 33 3.3.8. Opis systemu służącego ochronie danych i ich zbiorów... 36 3.4. Nieobowiązkowa część polityki rachunkowości... 37 3.5. Standardy rachunkowości... 38 3.5.1. Krajowe standardy rachunkowości i stanowiska w problematycznych kwestiach z zakresu rachunkowości... 38 3.5.2. Międzynarodowe standardy rachunkowości... 41 4. Art. 11 i 11a Miejsce prowadzenia ksiąg rachunkowych....42 4.1. Prowadzenie ksiąg rachunkowych przez jednostkę... 42 4.2. Powierzenie prowadzenia ksiąg rachunkowych innym podmiotom... 42 4.2.1. Samorządowe centra usług wspólnych... 43 4.2.2. Wspólna obsługa publicznych jednostek oświatowych... 45 5. Art. 12 Otwieranie i zamykanie ksiąg rachunkowych....46 5.1. Otwieranie ksiąg rachunkowych... 47 5.2. Zamykanie ksiąg rachunkowych... 48 5.2.1. Zamknięcie ksiąg rachunkowych w jednostkach kontynuujących działalność... 49 5.2.1.1. Zamknięcie miesiąca... 49 5.2.1.2. Zamknięcie ksiąg rachunkowych roku obrotowego... 49 5.2.1.3. Ostateczne (trwałe) zamknięcie ksiąg rachunkowych roku obrotowego... 50 5.2.1.4. Okres przejściowy w zamykaniu/otwieraniu ksiąg rachunkowych jednostek kontynuujących działalność... 51 5.2.2. Zamknięcie ksiąg rachunkowych w jednostkach likwidowanych... 52 5.2.3. Zamknięcie ksiąg rachunkowych w jednostkach łączonych/dzielonych... 52 6. Art. 13 Ogólne zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych....53 6.1. Ogólne zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych techniką ręczną... 54 6.2. Ogólne zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych techniką komputerową... 56 6.3. Zmiana techniki prowadzenia ksiąg rachunkowych... 59 6.4. Zmiana systemu finansowo-księgowego w ciągu roku obrotowego... 62 2 marzec 2017 r.
7. Art. 14 Dziennik....64 8. Art. 15 Księga główna....65 8.1. Zasada podwójnego zapisu... 69 8.2. Pozostałe zasady dokonywania zapisów w księdze głównej... 70 9. Art. 16 Ogólne zasady prowadzenia ksiąg pomocniczych....70 10...Art. 17 Liczba, rodzaje i metody prowadzenia kont ksiąg pomocniczych....74 10.1. Liczba i rodzaje kont ksiąg pomocniczych... 75 10.2. Metody prowadzenia ewidencji pomocniczej rzeczowych składników majątku obrotowego... 75 marzec 2017 r. 3
Izabela Motowilczuk magister administracji, były wieloletni inspektor kontroli gospodarki finansowej w regionalnej izbie obrachunkowej, autor licznych publikacji z zakresu finansów i rachunkowości jednostek sektora publicznego, ze szczególnym uwzględnieniem samorządowych jednostek organizacyjnych 3316a895-70eb-4e81-b69f-e2a0286d7ed7 Prowadzenie ksiąg rachunkowych komentarz do wymogów ustawy o rachunkowości część I Wstęp Wszystkie jednostki sektora finansów publicznych są zobowiązane do prowadzenia rachunkowości zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości, część z nich także przy uwzględnieniu szczególnych rozwiązań wynikających z konieczności zachowania zasad jawności i przejrzystości gospodarki finansowej sektora publicznego. Szczególne zasady prowadzenia gospodarki finansowej jednostek należących do sektora publicznego powodują, że powszechnie obowiązujące unormowania wynikające z ustawy o rachunkowości w różnych typach i rodzajach jednostek sektora publicznego podlegają wyłączeniu albo modyfikacji. Problemem tych jednostek jest nie tylko prawidłowe ustalenie zakresu obowiązujących je unormowań, ale także nieznajomość Krajowych Standardów Rachunkowości, w zakresie, w jakim mogą stanowić pomoc w rozwiązywaniu najczęstszych niejasności tych jednostek z prowadzeniem ksiąg rachunkowych. Wiele wątpliwości powstaje także w związku z postępującą w coraz szybszym tempie informatyzacją procesów rachunkowości. Celem dwuczęściowego cyklu niniejszej publikacji jest przedstawienie praktycznego komentarza do rozdziału 2 ustawy o rachunkowości Prowadzenie ksiąg rachunkowych, z uwzględnieniem rozwiązań, które powinny być stosowane w jednostkach sektora publicznego. W części I omówiono przepisy art. 9 17 ustawy o rachunkowości dotyczące: języka i waluty prowadzenia ksiąg rachunkowych, ustalania i zawartości dokumentacji opisującej politykę rachunkowości, miejsca prowadzenia ksiąg rachunkowych, czynności składających się na zamykanie i otwieranie ksiąg rachunkowych, 4 marzec 2017 r.
Prowadzenie ksiąg rachunkowych komentarz do wymogów ustawy... ogólnych zasad prowadzenia ksiąg rachunkowych techniką ręczną i komputerową, ogólnych zasad prowadzenia dziennika, księgi głównej i kont ksiąg pomocniczych. W komentarzu do każdego przepisu uwzględniono odpowiednie Krajowe Standardy Rachunkowości i Stanowiska Komitetu Standardów Rachunkowości oraz zasady ich włączania do polityki rachunkowości jednostki. Ponadto szczegółowo zostały omówione kwestie związane z prowadzeniem ewidencji księgowej w technice tradycyjnej i komputerowej. W omówieniu zasad prowadzenia ksiąg rachunkowych uwzględniono także zasady obowiązujące w różnych typach i rodzajach jednostek sektora publicznego, na mocy przepisów szczególnych wydanych na podstawie ustawy o finansach publicznych oraz zasady wynikające z praktyki księgowości. W części II zostaną skomentowane przepisy art. 18 25 ustawy o rachunkowości dotyczące: zasad sporządzania zestawień obrotów i sald kont księgi głównej oraz zestawień sald kont ksiąg pomocniczych, a także inwentarza, terminowości dokonywania zapisów w księgach rachunkowych, rodzajów dowodów księgowych i zasad obowiązujących przy ich sporządzaniu, sprawdzaniu i dekretowaniu, zasad korygowania błędów w dowodach księgowych, zasad wprowadzania zapisów do ksiąg rachunkowych i korygowania zapisów błędnych, wymogów, jakie powinny spełniać prawidłowo prowadzone księgi rachunkowe w technice ręcznej i komputerowej. marzec 2017 r. 5
Zasady ogólne dotyczące prowadzenia ksiąg rachunkowych przez jednostki... 1. Zasady ogólne dotyczące prowadzenia ksiąg rachunkowych przez jednostki sektora finansów publicznych Jednostki organizacyjne należące do sektora finansów publicznych, wymienione w art. 9 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (dalej: uofp), mające siedzibę lub miejsce sprawowania zarządu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przy prowadzeniu rachunkowości muszą stosować ustawę z 29 września 1994 r. o rachunkowości (dalej: uor). Zobowiązuje je do tego art. 2 ust. 1 pkt 1 i pkt 4 uor. Tabela 1. Podstawy prawne stosowania uor w różnych typach jednostek sektora finansów publicznych Przepis uor Art. 2 ust. 1 pkt 4 Zakres podmiotowy stosowania Odnosi się wprost do: gmin, powiatów, województw i ich związków, państwowych, gminnych, powiatowych i wojewódzkich jednostek budżetowych, gminnych, powiatowych i wojewódzkich zakładów budżetowych. Art. 2 ust. 1 pkt 1 Odnosi się do osób prawnych innych niż spółki handlowe (osobowe i kapitałowe) oraz cywilne, z wyjątkiem Skarbu Państwa i Narodowego Banku Polskiego). Na podstawie tego przepisu do stosowania uor zobowiązane są m.in. następujące jednostki sektora finansów publicznych: państwowe i samorządowe instytucje kultury, inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i spółek prawa handlowego (np. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospo darki Wodnej, wojewódzkie ośrodki ruchu drogowego), związki metropolitalne, agencje wykonawcze (Agencja Nieruchomości Rolnych, Agencja Rynku Rolnego, Agencja Mienia Wojskowego, Agencja Rezerw Materiałowych, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Narodowe Centrum Nauki, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Polska Agencja Kosmiczna), instytucje gospodarki budżetowej (Centrum Obsługi Kancelarii Prezydenta RP, Centrum Zakupów dla Sądownictwa Instytucji Gospodarki Budżetowej, Centrum Usług Wspólnych, Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, Centralny Ośrodek Informatyki, Centrum Usług Logistycznych, Centralny Ośrodek Sportu, Zakład Inwestycji Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego, Zachodnia Instytucja Gospodarki Budżetowej Piast, Bałtycka Instytucja Gospodarki Budżetowej Baltica, Pomorska Instytucja Gospodarki Budżetowej Pomerania, Mazowiecka Instytucja Gospodarki Budżetowej Mazovia, Podkarpacka Instytucja Gospodarki Budżetowej Carpatia, Profilaktyczny Dom Zdrowia w Juracie, Centrum Badań i Edukacji Statystycznej GUS), Państwowa Akademia Nauk i jej instytuty naukowe, uczelnie publiczne, Narodowy Fundusz Zdrowia, Zakład Ubezpieczeń Społecznych i Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej. Prowadzenie ksiąg rachunkowych jest jednym z elementów rachunkowości (art. 4 ust. 3 pkt 2 uor.). 6 marzec 2017 r.
Art. 9 Język i waluta prowadzenia ksiąg rachunkowych Definicja prowadzenia ksiąg rachunkowych została określona przez Komitet Standardów Rachunkowości (dalej: KSR) jako dokonywanie w księgach rachunkowych, w sposób zorganizowany i ciągły, na podstawie dowodów księgowych, zapisów zdarzeń gospodarczych w porządku chronologicznym i systematycznym oraz ich grupowanie i uzgadnianie (rozdz. I, pkt 2 Stanowiska Komitetu Standardów Rachunkowości w sprawie niektórych zasad prowadzenia ksiąg rachunkowych). Jednocześnie Komitet zaznaczył, że w przypadku ksiąg rachunkowych prowadzonych za pomocą oprogramowania komputerowego finansowo-księgowego (dalej: oprogramowanie FK), samo wprowadzanie danych do tego systemu, jeśli nie wiąże się z: decydowaniem o sposobie zakwalifikowania dowodów do ujęcia w księgach rachunkowych, kontrolą poprawności danych wprowadzanych do systemu, nie jest równoznaczne z prowadzeniem ksiąg rachunkowych. To podejście ma dwie istotne konsekwencje w przypadku oprogramowania FK, w których system rozróżnia wprowadzenie danych (do tzw. bufora danych) od ich zaksięgowania (zatwierdzenia księgowania danych z bufora danych). Pierwsza z nich wiąże się z przyjęciem, że samo wprowadzenie danych do bufora nie jest prowadzeniem ksiąg rachunkowych w tym ujęciu czynności prowadzenia ksiąg rachunkowych dotyczą czynności polegających na akceptacji danych wprowadzonych do bufora do ujęcia w księgach oraz wprowadzanie korekt wcześniejszych zapisów. Druga konsekwencja jest istotna z punktu widzenia terminowości prowadzenia ksiąg rachunkowych gdzie dla oceny terminowego prowadzenia ksiąg rachunkowych znaczenie ma nie termin, w którym zapisy z dowodów źródłowych zostały wprowadzone do bufora danych (tzw. stan edycji danych), ale termin, w jakim nastąpiło wprowadzenie danych z bufora do ksiąg rachunkowych. 2. Art. 9 Język i waluta prowadzenia ksiąg rachunkowych Art. 9. Księgi rachunkowe prowadzi się w języku polskim i w walucie polskiej. Język polski jest językiem urzędowym (art. 4 pkt 1 6 ustawy z 7 października 1999 r. o języku polskim; dalej: ustawa o języku polskim): 1) konstytucyjnych organów państwa, 2) organów jednostek samorządu terytorialnego i podległych im instytucji w zakresie, w jakim wykonują zadania publiczne, 3) terenowych organów administracji publicznej, 4) instytucji powołanych do realizacji określonych zadań publicznych, 5) organów, instytucji i urzędów podległych konstytucyjnym organom państwa oraz terenowym organom administracji publicznej, powołanym w celu realizacji zadań tych organów, a także organów państwowych osób prawnych w zakresie, w jakim wykonują zadania publiczne, 6) organów samorządu innego niż samorząd terytorialny oraz organów organizacji społecznych, zawodowych, spółdzielczych i innych podmiotów wykonujących zadania publiczne. marzec 2017 r. 7