Janusz Korczak wielki przyjaciel dzieci konkurs dla uczniów klas IV VI szkół podstawowych województwa mazowieckiego w roku szkolnym 2012/2013 Życie i twórczość Janusza Korczaka http://pl.wikipedia.org/wiki/janusz_korczak Część 1: od roku 1878/1879 do 1912
Do historii przeszedł jako Janusz Korczak, ale naprawdę nazywał się Henryk Goldszmit. Przyszedł na świat w zamożnej, żyjącej w Polsce od wielu pokoleń rodzinie żydowskiej, 22 lipca 1878 lub 1879 roku w Warszawie, najprawdopodobniej w domu przy ulicy Bielańskiej 18. Zapewne dziwisz się, że nie ma pewności co do roku, w którym urodził się Janusz Korczak. Wynika to z faktu, że jego tata nie dopilnował sporządzenia metryki syna we właściwym czasie. Ojciec Janusza Korczaka Józef Goldszmit żył w latach 1844 1896. Był cenionym warszawskim adwokatem. Napisał rozprawę o talmudycznym, żydowskim prawie rozwodowym, stosowanym w Pol- Janusz Korczak w dzieciństwie http://www.pskorczak.org.pl/strony/janusz_ sce pomiędzy XI i XIX wiekiem. Zabiegał także o utworzenie ochronek dla ubogich dzieci żydowskich. korczak_w_obiektywie.htm Mama Cecylia z Gębickich żyła w latach 1853/1854 1920. Prowadziła pensjonat dla uczniów w Warszawie. Starsza siostra Anna była przysięgłym tłumaczem. Przez wiele lat mieszkała w Paryżu. Niestety nie wiemy kiedy i w jakich okolicznościach zginęła. Swoją edukacyjną drogę mały Henryk rozpoczął w 1886 roku w prywatnej szkole Augustyna Szmurły. Placówka przygotowywała uczniów do nauki w gimnazjum. Mieściła się przy ulicy Freta w Warszawie. Panowała w niej żelazna dyscyplina, nauczyciele byli surowi, dzieci żyły w ciągłym strachu przed karą i niesprawiedliwością. Henryk tak wspomina swój pobyt w szkole: W ogóle za moich czasów niedobre były szkoły. Surowo było i nudno. Nic nie pozwalali. Tak było obco, zimno i duszno, że kiedy się później śniła, zawsze się spocony budziłem i zawsze szczęśliwy, że sen, a nie prawda. [...] Pamiętam, jeden chłopiec dostał wtedy rózgi. Nauczyciel kaligrafii go bił. [...] Strasznie się wtedy bałem. (H. Mortkowicz-Olczakowa, Janusz Korczak, Czytelnik, Warszawa 1961, s. 22) W latach 1891 1898 Henryk Goldszmit uczęszczał do VII Rządowego Gimnazjum Męskiego na warszawskiej Pradze. Również tu panowała żelazna dyscyplina. Najmniejsze przewinienie karane było karcerem lub usunięciem ze szkoły. Lekcje prowadzone były w języku rosyjskim (nawet te z języka polskiego). Warszawa znajdowała się wtedy pod zaborem rosyjskim, to znaczy należała do państwa rosyjskiego. Henryk uwielbiał czytać. W jego notatkach znajdujemy wyznanie: Mając piętnaście lat wpadłem w szaleństwo, furię czytania. Świat mi znikł sprzed oczu, tylko książka istniała... 2
Książki zastępowały mu towarzystwo, zabawę i szczęście rodzinne. Jednym z pisarzy, który wywarł ogromne wrażenie na Henryku, był Józef Ignacy Kraszewski. Lubił też czytać utwory Henryka Sienkiewicza i pisarzy młodopolskich 1. Przedłużająca się choroba psychiczna ojca i jego śmierć w 1896 roku spowodowały problemy finansowe w rodzinie Goldszmitów. Henryk zaczął udzielać korepetycji młodym uczniom, aby podreperować rodzinny budżet. Praca korepetytora pozwoliła mu zdobyć pierwsze doświadczenia w zawodzie nauczyciela. Poznał też dwa skrajne światy ówczesnej Warszawy biedę i bogactwo. W 1896 roku, a zatem jeszcze jako gimnazjalista, na łamach tygodnika satyrycznego Kolce opublikował humoreskę na temat wychowania dzieci pt. Węzeł gordyjski. Z pismem tym współpracował do 1904 roku, ogłaszając w nim około 250 tekstów. W 1898 roku Henryk Goldszmit przygotował na konkurs literacki im. Ignacego Paderewskiego dramat Którędy?, który podpisał pseudonimem Janasz Korczak. Utwór zdobył wyróżnienie. 1 Młoda Polska był to okres w literaturze, muzyce i sztuce polskiej, przypadający na lata 1891 1918. http://commons.wikimedia.org/wiki/file:kolce_winieta.jpg Ciekawostka Janasz Korczak pseudonim literacki pod którym Henryk Goldszmit publikował swoje utwory, został zaczerpnięty z tytułu powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego Historia o Janaszu Korczaku i pięknej miecznikównie. Forma Janusz powstała wskutek błędu zecera, który przygotował do druku informację o wynikach konkursu. Od tego momentu będziemy pisać o naszym bohaterze, nazywając go Januszem Korczakiem. źródło: http://www.korczakianum.mhw.pl Janusz Korczak w mundurze szkoły medycznej, ok. 1905 roku W latach 1898 1905 Janusz Korczak studiował na Wydziale Lekarskim Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Pragnął zostać lekarzem tak, jak jego dziadek. Współpracował w tym czasie z pismem Czytelnia dla Wszystkich. Tygodnik literacko-powieściowy dla rodzin polskich. W latach 1898 1901 opublikował w nim ponad 150 tekstów oraz (w odcinkach) powieść Dzieci ulicy w tygodniowym dodatku powieściowym. W 1899 roku Korczak udał się do Szwajcarii, aby dokładnie poznać myśli i działalność Johanna Heinricha Pestalozziego, pisarza i pedagoga, twórcy nowożytnego systemu i metody nauczania początkowego, zwanego ojcem szkoły ludowej. Po powrocie do kraju w 1900 roku został słuchaczem tajnego Uniwersytetu Latającego. Była to nielegalna wyższa uczelnia, na której wykładali wybitni polscy uczeni: Jan Władysław Dawid, Józef Krzywicki, Wacław Nałkowski. 3
W tym samym roku, na łamach pisma ilustrowanego Wędrowiec, zamieścił siedmioodcinkowy cykl artykułów pod wspólnym tytułem Dzieci i wychowanie. Publikował go pod pseudonimem Janusz Korczak. Cykl ten powstał w wyniku obserwacji życia warszawskiej biedoty z Powiśla, Starego Miasta i Ochoty. Został ponadto członkiem Towarzystwa Kolonii Letnich (1900 1915), które wybudowało ośrodki kolonijne Wilhelmówka i Zofiówka dla dzieci chrześcijańskich oraz ośrodek Michałówka dla dzieci żydowskich. W Michałówce w 1904 i 1907 roku Korczak był wychowawcą na koloniach dla chłopców żydowskich, za tę pracę nie pobierał wynagrodzenia. W 1901 roku ukazało się książkowe wydanie pierwszej powieści Janusza Korczaka pt. Dzieci ulicy. W następnym roku Janusz Korczak włączył się do pracy w bezpłatnych czytelniach dla ubogich dzieci, które były prowadzone przez Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności. Swoją pracę w czytelniach tak Korczak opisywał w Prawidłach życia : Wydawaliśmy książki w sobotę wieczorem i w niedzielę od południa. Ale na długo przed otwarciem czytelni zbierali się czytelnicy w sieni, na schodach i na ulicy. ( ) Stali tak na spiekocie letniej i w mrozy zimowe. Nie szkoda im było i wcale się nie nudzili: jeden zamawiał książki od drugiego. W tym samym roku nazwisko Janusza Korczaka pojawiło się na liście członków Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego, które było jednym z nielicznych legalnych stowarzyszeń polskich prowadzących działalność społeczno-oświatową. W 1904 roku Janusz Korczak nawiązał współpracę z Głosem. Był to tygodnik o charakterze naukowo-literackim, społecznym i politycznym. Do 1905 roku publikował na jego łamach w rubryce Na mównicy drobne teksty, krótkie reportaże, felietony, artykuły społeczno-polityczne. W odcinkach opublikowana została w Głosie również powieść Korczaka pt. Dziecko salonu. Po uzyskaniu dyplomu lekarza, w marcu 1905 roku, Janusz Korczak rozpoczął pracę w żydowskim Szpitalu dla Dzieci im. Bersonów i Baumanów przy ulicy Śliskiej 51 w Warszawie. Opiekował się chorymi, udzielał porad w przyszpitalnym ambulatorium, świadczył wizyty domowe, popularyzował wiedzę pediatryczną, prowadził odczyty i wykłady. Współpracował w tym czasie z pismami: Krytyka Lekarska (1906 1907), Medycyna i Kronika Lekarska (1909 1910), Przegląd Pediatryczny (1911). W latach 1905 1906 pełnił funkcję lekarza wojskowego na froncie wojny rosyjsko-japońskiej. W 1905 roku, podczas nieobecności Korczaka w kraju, drukiem ukazała się jego książka Koszałki Opałki. Podczas podróży zagranicznych Berlin (1907/1908), Paryż (1910), Londyn (1910 lub 1911) brał udział w wykładach z pediatrii i pedagogiki, oglądał i zwiedzał: szpitale dziecięce, zakłady prowadzące terapię i zajęcia edukacyjne dla najmłodszych, szkoły, domy opieki. Ciekawostka Podczas pobytu w Londynie Janusz Korczak podjął decyzję, że nie założy rodziny i poświęci się pracy z dziećmi. 4
W 1908 roku po powrocie z Berlina, Janusz Korczak po raz pierwszy i w charakterze gościa brał udział w koloniach letnich dla chłopców chrześcijańskich w Wilhelmówce. Uczestniczył w pracach nad opracowaniem planu zajęć dla wychowanków, organizował teatr amatorski, opracowywał nowe techniki wychowawcze. W 1909 roku na łamach Promyka Janusz Korczak publikował w odcinkach powieść pt. Mośki, Joski i Srule. Przedstawił w niej fakty i obserwacje z pracy na kolonii letniej w Michałówce. Wydanie książkowe powieści ukazało się w tym samym roku. Natomiast fakty i wydarzenia z życia chłopców na kolonii letniej w Wilhelmówce opisał Korczak w książce Józki, Jaśki i Franki, publikowanej w odcinkach również na łamach Promyka w latach 1909 1910. Druga powieść kolonijna w formie książkowej ukazała się w 1911 roku. W 1912 roku Janusz Korczak zakończył pracę w szpitalu i objął funkcję dyrektora w żydowskim Domu Sierot. We współpracy ze Stefanią Wilczyńską wdrażał tam w życie swoje autorskie koncepcje pedagogiczne. Słowniczek trudniejszych wyrazów: Ambulatorium jest to miejsce, gdzie udziela się potrzebującym doraźnej pomocy lekarskiej i wykonuje drobne zabiegi, np. zastrzyki, czy zmianę opatrunku. Ambulatoria mogą znajdować się przy szpitalach, w pogotowiu ratunkowym czy przychodniach/poradniach lekarskich. Karcer dawna kara szkolna, polegająca na pozostawieniu ucznia w szkole po zakończeniu lekcji; tak również nazywano miejsce, gdzie ukarany uczeń przebywał. Terminem tym określa się także celę więzienną o znacznie surowszych warunkach, małej powierzchni, często pozbawioną otworów okiennych i światła. Umieszczenie więźnia w karcerze stanowi dodatkową karę za przewinienia. Ochronka dawniej tak nazywano ośrodki opiekuńcze dla biednych lub osieroconych dzieci. Zecer, nazywany też składaczem człowiek, który dawniej pracował w drukarni i ręcznie lub maszynowo składał tekst do druku, wykorzystując do tego czcionki i inne elementy. 5