ks. Bogusław Połeć EWANGELIZACJA A KATECHIZACJA 1 Konieczność ewangelizacji i katechizacji wynika przede wszystkim z nakazu Jezusa Chrystusa, który po dokonaniu dzieła zbawienia, pozostawił swoim uczniom, a wraz z nimi całemu Kościołowi wielki nakaz ewangelizacyjny, misyjny. Wyrażają to słowa; Idźcie na cały świat i głoście ewangelię wszelkiemu stworzeniu (Mk 16, 15); Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody, udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Uczcie je zachowywać wszystko, co wam przekazałem. A oto Ja jestem z wami przez wszystkie dni, aż do skończenia świata (Mt 28, 19-20). Powszechny nakaz ewangelizowania obowiązuje wszystkich ludzi żyjących w różnych kulturach, szerokościach geograficznych i w każdym czasie. Odpowiedzialnymi za realizowanie dzieła misyjnego są przede wszystkim wyznawcy Chrystusa, ci, którzy już w Niego uwierzyli, uczniowie Chrystusa, stanowiący Jego Kościół. Ewangelizacja i katechizacja posiada bardzo jasno określony cel. Idzie o doprowadzenie konkretnego człowieka ochrzczonego do przyjęcia Chrystusa jako swojego Pana i Zbawiciela. Wskazują na to dokumenty Kościoła: adhortacja apostolska Pawła VI Evangelii nuntiandi(en 15); adhortacja apostolska Jana Pawła II Catechesi tradendae (CT 5); Dyrektorium ogólne o katechizacji (DOK 80); Katechizm Kościoła Katolickiego (KKK 426); Dyrektorium Katechetyczne Kościoła Katolickiego w Polsce (PDK 21). Dzieło ewangelizacji i katechizacji ma charakter chrystocentryczny. Istota zawiera się w tym, aby w człowieku dokonało się autentyczne doświadczenie i przyjęcie osobiste Chrystusa jako Syna Bożego, który stał się człowiekiem i dokonał naszego zbawienia. Uwierzyć to znaczy przyjąć Chrystusa jako żywą osobę, a nie zbiór formułek i precyzyjnych definicji teologicznych. Nie można dzieła głoszenia Dobrej Nowiny sprowadzić do dydaktyzmu, który ma na celu poinformowanie o zbawieniu. Dzisiaj takie niebezpieczeństwo realnie zagraża tym, którzy chcą sprowadzić przekaz orędzia chrześcijańskiego tylko do sfery przedmiotowej. Zagraża nam ograniczenie się tylko do nauczania religii i organizowania struktur i strategii duszpasterskich. Przed takim podejściem przestrzegał Jan Paweł II w Liście apostolskim Novo Millennio Ineunte: Nie ulegamy bynajmniej naiwnemu przekonaniu, że można znaleźć jakąś magiczną formułę, która pozwoli rozwiązać wielkie problemy naszej epoki. Nie, nie zbawi nas żadna formuła, ale konkretna Osoba oraz pewność, jaką Ona nas napełnia: Ja jestem z wami! (NMI 29) 1 Tekst opublikowany w biuletynie katechetycznym Katechizacja 2009/2010 wydanym przez Wydział Katechetyczny Kurii Diecezjalnej w Tarnowie.
1. Ewangelizacja podstawowym zadaniem wspólnoty eklezjalnej W Kościele katolickim szersze posługiwanie się pojęciem ewangelizacja łączy się z Soborem Watykańskim II. Dekret soborowy o działalności misyjnej Kościoła przedstawia ewangelizację, jako synonim przepowiadania misyjnego (DM 6). Jednak ten sam dekret w dalszej części ukazuje ewangelizację już nie tylko jako głoszenie zbawczego orędzia, lecz całą działalność misyjną Kościoła (DM 23,27). W innych dokumentach soborowych ewangelizacja oznacza wszelką posługę słowa (KK 35, KDK 44). Ale w najszerszy sposób pojmuje ewangelizację, utożsamiając ją w zasadzie z całą działalnością Kościoła Papież Paweł VI w opublikowanej w roku 1975 adhortacji apostolskiej Ewangelii nuntiandi - O głoszeniu Ewangelii w świecie współczesnym. Nauczanie Soboru oraz Pawła VI dotyczące ewangelizacji było owocnie kontynuowane przez Jana Pawła II, który spostrzegał dzieje Kościoła przez pryzmat głoszenia Ewangelii. Papież ukazuje ewangelizację zarówno w ścisłym, jak i szerokim znaczeniu. Przez ewangelizację w ścisłym tego słowa znaczeniu rozumie przepowiadanie ewangelii tym, którzy jej nie słyszeli, albo też przyjęli ją w taki sposób, który nie przyniósł owoców nawrócenia. Ewangelizacja jest tutaj misją ad gentes, działalnością misyjną, w której Kościół wychodzi naprzeciw ludziom naszych czasów, trwającym w mroku śmierci 2. Pierwsze głoszenie Ewangelii dotyczy zatem nie tylko pogan czy niewierzących w Chrystusa, ale również wszystkich chrześcijan, którym brakuje podstawowego doświadczenia inicjacji w chrześcijaństwo 3. Dyrektorium ogólne o katechizacji wyjaśnia, że adresatami ewangelizacji - pierwszego głoszenia tajemnicy Jezusa - są niewierzący i ci, którzy faktycznie żyją w stanie obojętności religijnej. (DOK 61). W tym znaczeniu podstawowym elementem ewangelizacji jest posługa słowa, choć nie wyczerpuje ona całej rzeczywistości ewangelizacji. Ewangelizacja dokonuje się przez czyny i słowa. Jest ona równocześnie świadectwem i głoszeniem, słowem i sakramentem, nauczaniem i zaangażowaniem. Tak rozumiana ewangelizacja nie ma charakteru jednorodnego, nie może też być utożsamiana jedynie z posługą słowa. Sprowadzenie jej tylko do wymiaru głoszenia słowa oznacza jej zubożenie. Ewangelizacja obejmuje bowiem całość posłannictwa Kościoła. Proces ewangelizacji dzieli się na trzy etapy: działanie misyjne niewierzących i obojętnych religijnie; działanie katechetyczno-wtajemniczające wobec tych, którzy wybierają Ewangelię 2 Jan Paweł II, Wychodzić naprzeciw ludziom naszych czasów. Orędzie na Światowy Dzień Misyjny 1980, w: Orędzia Ojca Świętego Jana Pawła II, t.1, Kraków 1998, s. 269-270. 3 W. Przyczyna, Teologia ewangelizacji, Kraków 1992, s. 31-32; R. Kamieński, Funkcje tradycyjne i nowe parafii terytorialnej, Roczniki Teologiczno - Kanoniczne 32 (1985), nr 6, s. 64-65. 2
oraz tych, którzy odczuwają potrzebę uzupełnienia lub odnowienia swego wtajemniczenia; działanie duszpasterskie wobec dojrzałych w wierze chrześcijan w łonie wspólnoty chrześcijańskiej (PDK 55-56). Jan Paweł II uświadamiał nam, że nawet w krajach, gdzie Ewangelia dotarła wiele wieków temu, przestało istnieć <społeczeństwo chrześcijańskie>, które mimo licznych ułomności, jakie cechują wszystko co ludzkie, odwoływało się jednoznacznie do wartości ewangelicznych. Dzisiaj trzeba odważnie stawić czoło sytuacji, która staje się coraz trudniejsza i bardziej zróżnicowana w związku z globalizacją oraz powstawaniem nowych i zmiennych współzależności między narodami i kulturami. Wielokrotnie w minionych latach przypominałem wezwanie do nowej ewangelizacji. Ponawiam je i teraz, pragnąc przede wszystkim wskazać, że musimy na nowo rozniecić w sobie pierwotną gorliwość i pozwolić, aby udzielił się nam zapał apostolskiego przepowiadania, jakie wzięło początek z Pięćdziesiątnicy. Powinniśmy wzbudzić w sobie płomiennego ducha św. Pawła, który wołał: <<Biada mi, gdybym nie głosił Ewangelii>> (I Kor 9, 16) (NMI 40). Bardzo często tak bywa, że ktoś przyjął chrzest, przyjmuje sakramenty święte, mówi o sobie że jest praktykującymi katolikiem, a właściwie nigdy nie przeżył ewangelizacji. Urodził się w rodzinie katolickiej, został ochrzczony jako dziecko, uczęszczał kilka lat na lekcje religii, ale właściwie nigdy nie wybrał osobiście drogę wartości ewangelicznych. To jest problem i to jest przyczyna tego, że istnieje u nas dziwne zjawisko katolików praktykujących a niewierzących. Wielu z nich chodzi zwyczajowo do kościoła, ale właściwie nie rozumieją co się tam dzieje. Nie mają bowiem żadnego bezpośredniego kontaktu z Chrystusem, nie uwierzyli w Chrystusa jako swojego Pana i Zbawiciela. Dlatego dzisiaj potrzeba ewangelizacji w tym ścisłym znaczeniu również w stosunku do ochrzczonych i praktykujących katolików 4. Pierwsza ewangelizacja stanowi więc etap, który każdy powinien przejść. Ona doprowadza człowieka do wiary, ale wiary w znaczeniu osobistego przyjęcia Chrystusa. Jeżeli nie ma tego doświadczenia wiary, to całe życie chrześcijańskie jest pozbawione fundamentu. Człowiek wtedy się staje chrześcijaninem, kiedy powstaje w nim osobista, bezpośrednia relacja do Chrystusa jako żywej osoby, do Chrystusa, który jest moim Zbawicielem. Ewangelizacja ma właśnie ten bardzo wyraźnie określony cel: doprowadzić konkretnego człowieka do przyjęcia Chrystusa jako swojego Pana i Zbawiciela. To jest fundament, to jest początek. Jeżeli tego nie ma, to trudno kogoś nazwać chrześcijaninem. 4 Por. F. Blachnicki, Została nam powierzona Ewangelia. Wykłady z kerygmatyki, czyli teorii ewangelizacji, Kraków 2007, s. 12-19. 3
Nowa ewangelizacja 5, do której wzywał Jan Paweł II, oznacza głoszenie konkretnej osoby, którą jest Jezus Chrystus. Punktem wyjścia nowej ewangelizacji jest przekonanie, że w Chrystusie odnaleźć można całą i wyłączną prawdę przede wszystkim o Bogu i człowieku. Dlatego istotna treść nowej ewangelizacji pozostaje zawsze niezmienna, jest nią Chrystus. Nowość ewangelizacji odnosi się do nowej postawy i stylu, nowego wysiłku, gorliwości i odwagi w głoszeniu Dobrej Nowiny. Nowa ewangelizacja wymaga też, by orędzie chrześcijańskie było przekazywane współczesnemu człowiekowi nowymi metodami i wyrażane językiem zrozumiałym dla człowieka naszych czasów. Nowa ewangelizacja musi dać odpowiedź spójną, trafną i przekonywującą, zdolną umocnić wiarę katolicką w jej podstawowych prawdach, w jej wymiarze indywidualnym, rodzinnym i społecznym 6. Jan Paweł II podkreślał zarówno wagę jak aktualność ewangelizacji, jako działalności misyjnej, która prowadzi do poznania Chrystusa, nawrócenia człowieka, budowania Kościoła i szerzenia wartości ewangelicznych 7. W znaczeniu szerokim ewangelizacja oznacza całokształt misji Kościoła, jego nadprzyrodzonego posłannictwa, wszystkich elementów i przejawów 8. Nie może być traktowana tylko jako jedna z wielu czynności Kościoła, ponieważ wypływa z jego natury i powołania. Kościół istnieje po to, by ewangelizować. Paweł VI przypomniał, że obowiązek ewangelizacji należy uważać za łaskę i właściwe powołanie Kościoła; wyraża on najprawdziwszą jego właściwość. Kościół jest dla ewangelizacji (EN 14). Kościół został powołany przez Chrystusa przede wszystkim po to, żeby przekazywał Ewangelię. Kościół jest odbiorcą nakazu misyjnego Chrystusa i cały Kościół musi ewangelizować. Kiedy Chrystus rozpoczynał swoją działalność, w synagodze w Nazarecie odniósł do siebie słowa proroka Izajasza: Duch Pański spoczywa na Mnie, ponieważ Mnie namaścił i posłał Mnie, abym ubogim niósł dobrą nowinę (Łk 4, 18), czyli bym głosił Ewangelię. Chrystus określił wówczas swoje posłannictwo, przekazane Mu przez Ojca, jako głoszenie Ewangelii, jako ewangelizację. Powiązanie początków ewangelizacji z Jezusem Chrystusem zostało jasno przedstawione przez Pawła VI we wspomnianej adhortacji Ewangelii nuntiandi. Papież wskazuje na Chrystusa jako twórcę ewangelizacji. Zadaniem Jezusa było niesienie radosnej nowiny mieszkańcom miast i wiosek, dotarcie ze zbawczym orędziem do ludzi ubogich, 5 Por. M. Balicki, Ewangelizacja w ujęciu Jana Pawła II, w: Katecheza w ujęciu Jana Pawła II, red. J. Zimny, Sandomierz 2004, s. 207-212; K. Pawlina, Nowa ewangelizacja i jej realizacja w Polsce po 1989 roku, Warszawa 1995. 6 A. Lewek, Nowa Ewangelizacja w duchu Soboru Watykańskiego II, Katowice 1995, s. 45. 7 Por. Puchalski, Katecheza w kontekście nowej ewangelizacji w nauczaniu Jana Pawła II, Olsztyn 2002, s. 25-40. 8 Por. J. Krucina, Wprowadzenie, w: Ewangelizacja, red. J. Krucina, Wrocław 1980, s. 63. 4
cierpiących, chorych i więzionych. Cała tajemnica Chrystusa - od wcielenia przez zmartwychwstanie, aż po stałą obecność pośród uczniów - jest ewangelizacją 9. Nie ulega wątpliwości, że to Jezus jest pierwszym i największym Ewangelizatorem, którego celem jest obwieszczenie Królestwa Bożego, co dokonuje się przez słowa i znaki oraz zwiastowanie zbawienia jako wielkiego daru (EN 6-12). Dlatego należy działalność Kościoła, która właściwie nie jest niczym innym jak tylko kontynuowaniem posłannictwa Chrystusa, również nazwać ewangelizacją. W takim rozumieniu do ewangelizacji należy także katechizacja, głoszenie kazań, sprawowanie liturgii, wszystko to, co bywa często określane mianem duszpasterstwa. W znaczeniu szerokim, pełnym ewangelizacja oznacza więc kontynuowanie całej działalności Chrystusa 10. Kościół ewangelizuje nie tylko przez głoszenie słowa Bożego, lecz także przez sprawowanie świętych misteriów chrześcijańskiej wiary oraz służbę człowiekowi. Ewangelizuje przez proponowanie nowych modeli życia, kształtowanie ewangelicznej mentalności i postawy, przez wskazywanie hierarchii wartości w odniesieniu do eschatycznej rzeczywistości oraz uczenie oceny życia i działania w świetle planu zbawczego 11. Według Jana Pawła II ewangelizacja nie jest zjawiskiem statycznym, jednorazowym i prostym, lecz dynamicznym i złożonym, które trwa i rozwija się w czasie, aż do powtórnego przyjścia Chrystusa. Daje to nadzieję i staje się zachętą do głoszenia Dobrej Nowiny we współczesnym świecie, pomimo występującej coraz częściej zaplanowanej antyewangelizacji. Pojmowanie ewangelizacji jako długotrwałego procesu wynika z jej złożoności, z szacunku Boga dla wolności człowieka i rytmu rozwoju społeczeństw i kultur oraz przeciwieństw, jakich doświadcza Kościół głoszący Ewangelię 12. Takie rozumienie ewangelizacji czyni z niej rzeczywistość szerszą i pełniejszą, jako samo życie wspólnoty chrześcijańskiej i samo życie świata, do którego Słowo jest skierowane 13. Nieustannie należy pamiętać, że celem pierwszorzędnym i ostatecznym ewangelizacji jest zbawienie człowieka (KK 48; EN 27). Wobec prób pomniejszenia zbawienia tylko do wymiaru horyzontalnego, co dokonuje się dziś w świecie silnie zsekularyzowanym, Kościół ma wskazywać i głosić Chrystusa, przynoszącego zbawienie integralne, które obejmuje całego człowieka i wszystkich ludzi, dając im perspektywę synostwa Bożego. W istocie 9 Por. Z. Marek, Jezus Chrystus w katechezie ewangelizacyjnej, w: Ewangelizować czy katechizować, red. S. Dziekański, Warszawa 2002, s. 89-96. 10 Por. Blachnicki, jw., s. 15-16. 11 Por. M. Majewski, Tożsamość katechezy integralnej, Kraków 1995, s. 83. 12 Jan Paweł II, Rozwój historyczny i perspektywa eschatologiczna misji, 26 IV 1995, w: Kościół. Katechezy Ojca świętego Jana Pawła II, Kraków - Ząbki 1999, s. 477. 13 Por. Puchalski, jw., s. 27. 5
Kościół - naucza Jan Paweł II adhortacji apostolskiej Christifideles laici - choć nie jest ze świata (por. J 17, 16), żyje w świecie i w nim kontynuuje - zgodnie z otrzymanym mandatem - odkupieńcze dzieło Jezusa Chrystusa, które mając zasadniczo na celu zbawienie ludzi, obejmuje również odnowę całego porządku doczesnego (ChL 15). Zbawienie w jego ewangelicznym znaczeniu ma swoją pełnię eschatologiczną, do której zmierzamy przez wiarę i nadzieję. Ma ono również swój wymiar doczesny. Wynika stąd troska o wyzwolenie, rozwój i promocję człowieka, jako rzeczywistości wewnętrznie powiązane z ewangelizacją i stanowiące cel sam w sobie. Nauczanie Kościoła od czasu Soboru Watykańskiego II ukazuje ewangelizację jako obowiązek całej wspólnoty Ludu Bożego, a nie tylko poszczególnych grup czy też uprzywilejowanych osób (por. KK 5; EN 5, 14,59,60,66). Papież Jan Paweł II wskazywał jako podmiot ewangelizacji: cały Kościół, parafię, kościelne wspólnoty podstawowe, rodzinę oraz hierarchię, świeckich i osoby konsekrowane. Na mocy chrztu człowiek zostaje włączony do Ludu Bożego i otrzymuje udział w potrójnej misji Chrystusa i Kościoła - misji prorockiej, kapłańskiej i królewskiej. Wszyscy jesteśmy wezwani i zobowiązani do podjęcia ewangelizacji, a to podstawowe posłannictwo, odnoszące się w równej mierze do wszystkich chrześcijan, powinno stać się rzeczywiście codzienną potrzebą i stałą troską naszego życia 14. Powołanie do ewangelizowania jest wspólne wszystkim, niezależnie od posług, urzędów czy charyzmatów spełnianych we wspólnocie Kościoła. Zaangażowanie ochrzczonych w głoszenie Dobrej Nowiny powinno wypływać z poczucia odpowiedzialności za Słowo i sakrament, za Ewangelię i całe dzieło zbawienia. Staje się ono obowiązkiem chrześcijanina tak zasadniczym, że ten kto się od niego uchyla, tym samym narusza swoją przynależność do Mistycznego Ciała Chrystusa 15. Właściwym podmiotem i kontynuatorem misji Chrystusa jest cały Kościół. Być Kościołem to znaczy być posłanym przez Chrystusa. Wszyscy muszą się przyczyniać do spełnienia misji Chrystusa - oczywiście każdy na swój sposób, bo są różne dary i różne charyzmaty. Sobór Watykański II w Dekrecie o działalności misyjnej Kościoła stwierdza, że cały Kościół jest misyjny ze swojej natury (DM 2).. Być Kościołem to znaczy być posłanym przez Chrystusa. Na ile ktoś należy do Kościoła i należycie przeżywa swoją przynależność do niego, na tyle czuje się odpowiedzialny za misję Chrystusa, za kontynuowanie Jego dzieła. 14 Jan Paweł II, Dzieło ewangelizacji posłannictwem chrześcijanina. Orędzie na Światowy Dzień Misyjny 1991, w: Orędzia, jw., s. 325. 15 J. Ablewicz, O powszechnym obowiązku głoszenia Ewangelii, w: Maria Teresa Ledóchowska i misje, red. B. Bejze, Warszawa 1977, s. 109. 6
Ewangelizacja, głoszenie Chrystusa jest uzależniona od wiary. Wiara jest dojrzała wtedy, kiedy łączy się z umiejętnością dawania świadectwa i zdobywania innych dla Chrystusa. Ks. Blachnicki zauważył, że jeżeli taką miarą mierzymy poziom wiary, to właściwie prawie wszyscy wymagają ewangelizacji. Biorąc zatem pod uwagę przeciętną parafię, należy stwierdzić, że w każdej parafii potrzebna jest ewangelizacja. Tylko ewangelizacja potrafi zaszczepić w parafii pewną dynamikę rozwojową, bo ona potrafi przemienić ludzi pasywnych w aktywnych świadków Chrystusa. Dlatego też, jeżeli parafii nie zaszczepimy dynamiki ewangelizacji, to będzie ona skazana na wymarcie ( ) Dlatego ewangelizacja jest czymś absolutnie koniecznym. To jest jedyny ratunek dla Kościoła w tych tradycyjnych środowiskach. I właśnie to jest wielkie zadanie naszych czasów, wielka misja 16. Trudno nie zgodzić się z tą diagnozą, obserwując funkcjonowanie wielu wspólnot parafialnych. Brakuje w nich niejednokrotnie świeżości i dynamizmu, ponieważ nieliczni zajmują się autentycznie i z gorliwością dziełem ewangelizacji. Przyczyna tkwi w klerykalnym podejściu, które sprowadza się do zaangażowania tylko duchownych - proboszcza i kilku osób świeckich. Potrzebni są liderzy z różnych wspólnot, ruchów i stowarzyszeń, którzy wyjdą z ewangelizacją do wszystkich ochrzczonych, nie ograniczając się tylko do wybranych. Dzięki posłudze duszpasterzy i animatorów winny one umacniać wiarę swoich członków i jednocześnie wychodzić naprzeciw ludziom obojętnym, stojącym z daleka od Chrystusa i Kościoła. Żadna wspólnota chrześcijańska - podkreśla Jan Paweł II - nie spełni wiernie swojego zadania, jeśli nie będzie wspólnotą misyjną. Albo będzie wspólnotą misyjną, albo przestanie być nawet wspólnotą chrześcijańską, ponieważ chodzi tu o dwa aspekty tej samej rzeczywistości, wyrastającej z sakramentu chrztu i innych sakramentów 17. Posługa ewangelizacyjna parafii oraz różnorodnych wspólnot, ruchów i stowarzyszeń musi być skierowana do środowisk tradycyjnie chrześcijańskich, ze względu na fakt szybko postępującej dechrystianizacji. Fundamentalne znaczenie dla budowania Kościoła ma osobiste spotkanie z Chrystusem i przyjęcie jako swego Pana i Zbawiciela. Dokonuje się to dzięki pierwszemu głoszeniu Słowa, które rodzi w człowieku wiarę i domaga się odpowiedzi. Jednak to pierwsze przepowiadanie Ewangelii nie jest wystarczające dla tworzenia Kościoła, dlatego winno być ciągle prowadzone wobec chrześcijan tak, aby ich wiara stawała się coraz bardziej dojrzała. Tutaj jawi się konieczności permanentnej katechezy. 16 Blachnicki, jw., s. 88-89. 17 Jan Paweł II, dzieło ewangelizacji posłannictwem chrześcijanina. Orędzie na Światowy Dzień Misyjny 1991, w: Orędzia, jw. 7
2. Katechizacja w dziele ewangelizacji. Jan Paweł II wskazywał, że między katechezą a ewangelizacją nie ma ani rozdziału, ani przeciwstawności, ani też całkowitej tożsamości, ale jakąś wewnętrzną więzią łączą się one ze sobą i wzajemnie uzupełniają (CT 18). W adhortacji Catechesi tradendae Papież ukazał relacje ewangelizacji do katechezy. Odróżnia katechezę od pierwszego głoszenia poprzez określenie jej podwójnego celu. Jest nim doprowadzenie do dojrzałości wiary, już zrodzonej w duszy oraz ukształtowanie prawdziwego ucznia Chrystusa, przez pogłębione i bardziej uporządkowane poznanie Osoby i nauki Chrystusa Pana (por. CT 19). Droga wiary obejmuje proces, który przechodzi od ewangelizacji do katechezy 18. Jednak w praktyce uczestniczą w katechezie różne osoby, do których Ewangelia nie dotarła, lub nie została przez nich dostatecznie przyjęta. Należy odnieść to do dzieci, które, co prawda otrzymały chrzest, ale nie zostały wprowadzone w tajemnice wiary oraz dzieci nie ochrzczone z powodu zaniedbań lub uprzedzeń rodziców. Jan Paweł II wymienia także młodych i dorastających, którzy korzystają z katechezy i przyjęli sakramenty, ale nie oddali życia Jezusowi, albo też unikają wychowania religijnego oraz dorosłych, którzy nie doświadczywszy wcześniej ewangelizacji, narażeni są na pokusę zwątpienia i odejścia od Chrystusa. Dlatego postuluje katechezę, która w całym swoim przebiegu przeniknięta jest ewangelizacją (por. CT 19). Katecheza - naucza Jan Paweł II - często winna troszczyć się nie tylko o umocnienie wiary i jej nauczanie, ale z pomocą łaski także o jej stałe rozbudzanie. Niech otwiera serca, nawraca i w ten sposób sprawia, aby ci, którzy dotąd stoją u progu wiary, całkowicie przylgnęli do Jezusa Chrystusa CT 19). W katechezie zawsze podkreślano konieczność i znaczenie pouczenia w wierze, i choć nie ogranicza się ona jedynie do nauczania, to jednak bez niego zostałaby zubożona i nie byłaby zdolna kształtować świadomości religijnej. Z nauczaniem zaś wiąże się bezpośrednio zagadnienie treści katechezy. Według Jana Pawła II katecheza, ponieważ zawiera się w ewangelizacji, posiada również taką samą treść. Jest nią Dobra Nowina zbawienia, która katecheza wciąż na nowo odkrywa, pogłębia i przedstawia, tak aby przeniknęła całe życie chrześcijanina. Dyrektorium ogólne o katechizacji stwierdza wprost, że współcześnie zachodzą sytuacje, nawet w krajach od dawna ochrzczonych, iż konieczna się staje katecheza przeniknięta 18 Por. Puchalski, jw., s. 95-96; A. Offmański, Katecheza ewangelizacyjna odpowiedzią na wyzwania teraźniejszości i przyszłości, w: Katecheza w służbie wiary, red. W. Janiga, T Kocór, Przemyśl 2004, s. 135-146. 8
duchem ewangelicznym i zmierzająca do wychowania chrześcijan w poczuciu ich tożsamości jako ochrzczonych, wierzących i członków Kościoła, otwartych i prowadzących dialog ze światem (DOK 194). Tak rozumiana katecheza inspiruje ochrzczonych do autentycznego nawrócenia, pogłębia w nich doświadczenie Boga i przekonuje o życiowej wartości orędzia chrześcijańskiego. Katecheza tego typu wielokrotnie stawia uczestników wobec konieczności dokonywania wyborów i wspiera ich w odważnym podejmowaniu decyzji zgodnych z Ewangelią 19. W katechezie szczególnie wielkie znaczenie ma doprowadzenie do spotkania z Chrystusem. Treścią katechezy jest Objawienie, które znajduje swoją pełnię w Chrystusie. Należy najpierw stwierdzić, że w samej wewnętrznej istocie katechezy znajduje się przede wszystkim właśnie Osoba: Jezus Chrystus z Nazaretu ( ), a życie chrześcijańskie polega na tym, że idziemy za Chrystusem. Przedmiotem istotnym i pierwszorzędnym katechezy jest tajemnica Chrystusa. Katechizować znaczy w pewien sposób doprowadzić kogoś do przebadania tej tajemnicy we wszystkich jej aspektach ( ). Jest to odkrywanie w Osobie Chrystusa całego odwiecznego planu Bożego, który w niej się wypełnił ( ). W tym znaczeniu ostatecznym celem katechezy jest doprowadzić kogoś nie tylko do spotkania z Jezusem Chrystusem, ale do zjednoczenia, a nawet głębokiej z Nim zażyłości. Chrystocentryzm w katechezie znaczy także, że pragnie się przez katechezę przekazywać nie swoją naukę albo jakiegoś mistrza, lecz naukę Jezusa Chrystusa, tj. prawdę, której On nam udziela albo ściślej mówiąc prawdę, którą On sam jest, ( ) że naucza sam Chrystus, a każdy inny nauczający - jedynie w tej mierze, w jakiej jest Jego zwiastunem lub tłumaczem i w jakiej Chrystus mówi przez niego (CT 5-9). Zadaniem katechezy jest przepowiadać Orędzie Chrystusa. Chodzi w niej o doprowadzenie do osobowego spotkania z Chrystusem. Katechizowany zespolony z Chrystusem będzie zdolny wnikać w tajemnice zbawienia, odkrywać plan Boży w stosunku do ludzkości, rozumieć znaczenie Kościoła dla świata, odnajdywać swoje miejsce w Kościele i świecie, a tym samym sens i powołanie swego życia. Tylko bowiem dzięki miłości Chrystusa dochodzi się do Boga, odkrywa tajemnice Jego dzieł i zdobywa całościowe spojrzenie na świat 20. Uczestnictwo katechezy w dialogu bosko - ludzkim i jej funkcja w formacji wiary wymagają pełnego, ustawicznego i zaangażowanego udziału tak w życiu Bożym, jak i ludzkim. Wierność Bogu domaga się, by katecheza bazowała na Objawieniu, integralnie je przekazywała, koncentrowała się na Jezusie Chrystusie i włączała w życie Kościoła 21. 19 Por. A. Offmański, Katecheza ewangelizacyjna, w: Leksykon, jw., s.276-279. 20 Por. M. Majewski, Katecheza wierna Bogu i człowiekowi, Kraków 1986, s. 150. 21 Por. M. Majewski, Tożsamość katechezy integralnej, Kraków 1995, s. 100-102. 9
Wierność natomiast człowiekowi żąda uwzględnienia rozwoju człowieka, jego osobowości, uwarunkowań w których przychodzi mu żyć. Polskie Dyrektorium katechetyczne podejmując zasadę wierności Bogu i człowiekowi stwierdza, że wzywa ona do wierności prawdziwemu depozytowi wiary, a jednocześnie nakłada na katechezę obowiązek wspierania człowieka w urzeczywistnianiu jego powołania chrześcijańskiego i odpowiadania na jego życiowe pytania i problemy. Winien to być specyficzny rys całej posługi kościelnej, ponieważ człowiek jest pierwszą i podstawową drogą Kościoła(RH 14). Zasada wierności Bogu i człowiekowi 22 wynika wprost z nadrzędnego celu katechezy, czyli doprowadzenia do komunii z Jezusem. Bóg w Jezusie przychodzi, by zbawić człowieka (PDK 31). Katecheza jest więc podstawową formą działalności ewangelizacyjnej, która ma pobudzać i umacniać wiarę oraz prowadzić do owocnego świadectwa życia. Celem tak rozumianej katechezy jest wychowanie chrześcijan świadomych, że są ludźmi ochrzczonymi i zdającymi sobie sprawę z tego faktu i jego skutków, ludźmi dojrzale wierzącymi i angażującymi się w życie Kościoła (por. DOK 51). Dla osiągnięcia tych celów - według Dyrektorium ogólnym o katechizacji - katecheza ewangelizacyjna winna przypominać podstawowe elementy wiary, szczególnie podejmować głoszenie kerygmatu; inspirować do rzeczywistego nawrócenia, pogłębiać przekonanie o prawdzie i wartości orędzia chrześcijańskiego wobec kwestionowania go przez współczesny świat, pomagać w dokonaniu wyboru i przeżywaniu Ewangelii w życiu codziennym, uzdalniać do uzasadniania chrześcijańskiej nadziei, dodawać odwagi do realizacji powołania misyjnego (por. DOK 194). Kerygmat ewangeliczny jest w pewnym sensie cały czas zasadniczą inspiracją dla katechezy, która stara się go pogłębić, wyjaśnić tak, by katechizowani mogli budować na nim swoje życie. Ks. Franciszek Blachnicki zwracał uwagę, że katecheza nie może być skierowana tylko do umysłu człowieka, to nie tylko sprawa wiedzy. Kerygma zwraca się do człowieka jako osoby i ma na uwadze całego człowieka. Chce uzyskać odpowiedź nie tylko umysłu, który mówi: tak, jestem przekonany, to jest prawda, lecz odpowiedź osoby: wierzę! 23. Katecheza nie jest mniej ewangeliczna niż sam kerygmat. Bowiem to te prawdy, które w katechezie są pogłębiane, poruszyły kiedyś serce człowieka, gdy je po raz pierwszy usłyszał. Nie bledną one ani nie stają się bardziej płytkie przez lepsze ich poznawanie w katechezie, lecz przeciwnie, bardziej pobudzają i maja większe znaczenie dla życia (CT 25). 23 F. Blachnicki, Sympatycy czy chrześcijanie, Kraków 2003, s. 33. 10
Według M. Majewskiego katecheza i ewangelizacja nierozerwalnie wiążą się ze sobą do tego stopnia, że w ewangelizacji zawarta jest katecheza, a katecheza bez ewangelizacji jest nie do pojęcia. Katecheza ewangelizacyjna jest bardziej otwarta, uwzględniająca potrzeby współczesnego świata i wymagania nauki Kościoła. Ponieważ implikuje proces zapoczątkowania i pogłębiania wiary jest w stanie nawiązać dialog zarówno z ludźmi odległymi jak i będącymi w bliskich relacjach z Bogiem, Kościołem i wiarą 24. Katechizacja jest procesem, w którego realizacji biorą udział czynniki rzeczowe, personalne i wspólnotowe, pomiędzy którymi ostatnie odgrywają wyjątkową rolę, szczególnie wspólnoty parafialne. Wiarę bowiem przekazujemy za pośrednictwem osób, a zwłaszcza wspólnot i dlatego tym bardziej się ona rozwija im dojrzalszymi w niej są ci, którzy ją przekazują. Przyjmuje się obecnie, że dorośli na skutek doświadczenia życiowego i religijnego, dzięki szerokim kontaktom społecznym, osobistemu zaangażowaniu się w kulturę, posiadają szczególne dane do rozwoju wiary. W związku z tym rodzi się potrzeba zaangażowania świeckich dorosłych w katechizację, szczególnie parafialną, ale zarazem katechezy dorosłych, poprzez którą przygotowywano by ich do podejmowanych zadań 25. Wspólnym problemem przepowiadania katechetycznego i ewangelizacji jest świadectwo wiary, które z jednej strony stanowi cel, a z drugiej główny czynnik posługi katechetycznej. Zjednoczenie z Chrystusem w słowie i sakramencie dokonuje przemiany, kształtuje nowego człowieka - myślącego, oceniającego i działającego ewangelicznie. Przemiana osoby dokonująca się w Kościele przez słowo i sakrament prowadzi do wspólnoty wierzących, by wspólnie świadczyć o Chrystusie i pełnić apostolstwo Kościoła 26. Zakończenie Kościół nieustannie w wypełnianiu misji zleconej przez Chrystusa staje przed nowymi wyzwaniami. Działa w konkretnych uwarunkowaniach społeczno-kulturowych, w pluralizmie poglądów, różnych teorii i sposobów postępowania, w rozprzestrzeniającym się sekularyzmie i obojętności religijnej oraz w kryzysie przekazu wiary. Wszystkie te wyzwania domagają się od Kościoła podjęcia na nowo dzieła ewangelizacji i katechezy. Celem tych działań jest kształtowanie dojrzałych w wierze wyznawców Chrystusa, którzy świadomie wybierają drogę 24 Majewski, jw., s. 102. 25 Por. Międzynarodowa Rada do Spraw Katechezy, Katecheza dorosłych we wspólnocie chrześcijańskiej, Kraków 2001. 26 Por. Majewski, jw., s. 84-86; B. Połeć, Katecheza a problemy egzystencjalne człowieka, w: Katecheza otwarta na Boga i człowieka, red. B. Połeć, Tarnów 2006, s. 173-176. 11
Ewangelii i potrafią zaangażować się w przemianę nie tylko swojego życia, ale także świata, wszystkich jego struktur, które coraz bardziej są dalekie od wartości chrześcijańskich. Ewangelizacja i katechizacja, będąc funkcją Kościoła i służąc jego rozwojowi, ma obowiązek kształtować postawę krytyczną wiernych, wychowywać do twórczego i odpowiedzialnego zaangażowania. Kościół doświadcza naglącego wyzwania do tego, aby odnowił swoją działalność ewangelizacyjną i katechetyczną, dając tym samym świadectwo wierności swemu Panu. 12