Warszawa Mirona Białoszewskiego Cele gry: * poznanie biografii i fragmentów twórczości Mirona Białoszewskiego * poznanie Warszawy poprzez miejsca związane z Białoszewskim * próba odczytania związków między przestrzenią miejską, a literaturą * porównanie Warszawy z czasów przedwojennych, z lat 80-tych i współcześnie * Czas trwania: ok. 3 godz. Przebieg gry: Uczestników gry dzielimy na ok. 10-osobowe zespoły. Uczestnicy zaczynają grę w tym samym miejscu, dlatego warto pamiętać o 20-25 minutowych odstępach czasowych; Na starcie (w okolicy, gdzie urodził się Białoszewski) grupy otrzymują kopertę z pierwszą częścią mapy i wskazówkami, w którą stronę się kierować; Uczestnicy docierają do kolejnych punktów - miejsc, w których mieszkał bądź bywał Białoszewski dzięki wskazówkom z kopert, a także znakom narysowanym kredą na chodnikach, dźwiękom (muzyka, nagrania z głosem Białoszewskiego). W trakcie gry uczniowie zbierają archiwalne zdjęcia Warszawy; Gra kończy się na podwórku kamienicy na ul. Hożej miejscu, gdzie zmarł Białoszewski. Co będzie potrzebne: Długopisy Koperty z kartami, mapami i zdjęciami Mapa Warszawy, która jest połączonym planem miasta z roku 1947 i aktualnym Dodatkowo: Materiały archiwalne fotografie, nagrania głosu Białoszewskiego Sprzęt do odtwarzania nagrań (laptop, magnetofon itp.) 1
Bibliografia: Miron. Wspomnienia o poecie Hanna Kirchner Szumy, zlepy, ciągi Miron Białoszewski Wprowadzenie Kiedy Miron mi opowiadał, co za oknem, co na spacerze niemal to widziałam. Była to rzeczywistość przetworzona jego wyobraźnią. I ożywiała moją wyobraźnię. Początkowo zdumiewało mnie to. Potem przywykłam patrzeć jego oczyma wspomina przyjaciółka Białoszewskiego, Jadwiga Stańczakowa. W opowieściach innych jego znajomych czy bliskich wielokrotnie pojawiają się też opisy wspólnych spacerów po Warszawie, przywoływane są podwórka starych kamienic, place czy ulice, w których okolicy mieszkał Białoszewski. Te realne miejsca znalazły swoje odzwierciedlenie w jego tekstach. Kamienice, bloki czy inne budynki zyskują nowe historie, puste place okazują się kiedyś miejscami zamieszkałymi fikcja przenika się z rzeczywistością, a historia z teraźniejszością. Czytając utwory Białoszewskiego możemy zwiedzić stolicę próbując spojrzeć na nią jego oczami, a dzięki temu zobaczyć miasto, które już nie istnieje, a które zachowało się właśnie we wspomnieniach. ZADANIE 1 ulica Ogrodowa Gra zaczyna się na ulicy Ogrodowej, obok skrzyżowania ulic Okopowej z al. Solidarności w tym właśnie rejonie urodził się Miron Białoszewski. Jego matka wspominała, że kiedy Białoszewski był małym chłopcem, musiała mu podczas spacerów czytać szyldy sklepów, napisy umieszczane na wystawach itp. Niech będzie to pierwsza wskazówka mająca pomóc w przejściu całej trasy gry. Na jej szlaku uczniowie będą otrzymywać koperty ze wspomnieniami przyjaciół Białoszewskiego, które ich pokierują w kolejne miejsca Warszawy oraz szyfry ciąg wyrazów bądź zdjęć, które odnoszą się do charakterystycznych punktów mijanych na trasie gry. Uczniowie dostają koperty z pierwszym zadaniem. W kopercie znajduje się mapa, na której zaznaczone są wszystkie punkty gry, ale bez podanej kolejności. Do tego 2
dołączony jest fotograficzny szyfr, który ma poprowadzić uczniów w kierunku kolejnego punktu na ulicę Chłodną 40. Gdy pierwsza grupa rusza, druga wykonuje zadanie rozsypankę uczniowie otrzymują karteczki ze słowami pochodzącymi z utworów Białoszewskiego i mają z nich ułożyć nowe wiersze. Później porównują stworzone przez siebie teksty z oryginalnymi wierszami Białoszewskiego mają dzięki temu okazję zobaczyć, jak różne fragmenty tekstów mogą się ze sobą łączyć i tworzyć nowe znaczenia. Zabawa ta zajmuje ok. 20 min. to czas niezbędny, żeby dwie grupy biorące udział w warsztacie uniknęły spotkania na kolejnych punktach gry miejskiej. ZADANIE 2 ul. Chłodna 40 Przed wejściem na podwórko przy ulicy Chłodnej 40 uczniowie znajdują kolejną kopertę z podpowiedzią. Jest w niej wspomnienie przyjaciela Białoszewskiego (Stanisława Prószyńskiego), który opowiada, że podczas okupacji wielokrotnie zatrzymywali się przed sklepem muzycznym, żeby słuchać ulubionych, trudno dostępnych utworów. Drugą wskazówką jest fragment opowiadania Nadzwyczajnosteczki, w którym mowa o unoszeniu się nad ziemią [plik do pobrania]. Wskazówki te mają pokierować uczniów w głąb podwórka. Dodatkową pomocą jest muzyka (VI Symfonia Pastoralna Beethovena, o której mowa w otrzymanym przez uczniów fragmencie wspomnień) puszczana przez wolontariusza opiekującego się tym punktem. Wolontariusz czeka na uczniów na pagórku znajdującym się na podwórku stąd wskazówka o unoszeniu się nad ziemią. Chłodna 40 to miejsce, gdzie znajdowała się kamienica, w której Białoszewski mieszkał podczas II wojny światowej. Dziś znajduje się tutaj tylko pusty plac. Pamięć o tym miejscu została przechowana w tekstach Białoszewskiego i wspomnieniach jego przyjaciół. Zadanie w tym miejscu polega więc na zebraniu kartek ze wspomnieniami przyjaciół Białoszewskiego [plik do pobrania] mogą być poukrywane w różnych miejscach placu, ale też np. wisieć na drzewach. Uczniowie otrzymują również kopertę z kolejną wskazówką mówiącą, gdzie mają dalej iść. To zestaw złożony z wiersza Na Chłodnej oraz szyfru fotografii napisów, znaków drogowych, tablic pamiątkowych, które uczniowie zobaczą idąc do kolejnego punktu pod 3
pomnik upamiętniający mur getta, który znajdował się m.in. na ulicy Chłodnej. W kopercie znajduje się również fragment opowiadania 1939 o przeprowadzkach, tułaczkach, które były znakiem czasu wojny, ale również praktyką bliską Mironowi Białoszewskiemu. ZADANIE 3 Punkt przy pomniku Getta W tym punkcie warto zwrócić szczególną uwagę na miejsce, w którym mieszkał Białoszewski. Dom przy ulicy Chłodnej 40 (obok skrzyżowania z ulica Wronią) mieścił się bardzo blisko bram getta. Zaledwie kilkaset metrów od niego, przy skrzyżowaniu ulicy Żelaznej z Chłodną zbudowano w 1942 roku drewniany wiadukt, który łączył duże i małe getto. Była to bardzo wysoka, sięgająca drugiego piętra konstrukcja, którą Żydzi przemieszczali się między częściami getta. Białoszewski napisał o tym, co codziennie widział w tym miejscu, kilkunastoczęściowy poemat pt. Jerozolima (jest to jeden z pierwszych zachowanych jego tekstów). Utwór ten można odczytywać jako formę dokumentu osobistego, zapis miasta widzianego oczami zaledwie 21-letniego mężczyzny, a także jako literacki obraz tego fragmentu Warszawy. Zadanie: Uczniowie otrzymują fragmenty tekstu Jerozolimy oraz ramki wycięte z kartonu (mniej więcej formatu a4), następnie próbują nimi wykadrować widoki ulic tak, żeby zilustrować otrzymane fragmenty Jerozolimy. Uczniowie wykonują to zadanie w parach, a następnie rozmawiają o tekście i wybranym widoku z inną parą, opowiadając, o czym mówi ich tekst, dlaczego wykadrowali taki fragment miasta itp. ZADANIE 4 ul. Poznańska 37 Z punktu przy pomniku getta uczniowie są kierowani na ulicę Poznańską 37. Znajduje się tam mieszkanie, do którego Białoszewski przeprowadził się po wojnie. Uczniowie słuchają fragmentu opowiadania Poznańska (czytanego przez Białoszewskiego) oraz dostają tekst ze wspomnień Ireny Prudil (przyjaciółki Białoszewskiego), która opowiadała o tym miejscu. [plik do pobrania] Na podstawie nagrania i tekstu uczniowie przygotowują mapę atmosfery wypisują na planszach cechy charakterystyczne dotyczące warunków mieszkania tuż po wojnie, 4
wynotowują, co najbardziej doskwierało bohaterom. Warto też zwrócić uwagę, że przy całym ubóstwie, braku podstawowych wygód, kłopotach z sublokatorami, które wynikały z braku mieszkań w jeszcze nieodbudowanej, powojennej Warszawie, zawarto w tych dwóch relacjach wspomnienie o praktyce odwiedzania się, przychodzenia z wizytą, czy spędzania czasu w gronie wspólnych znajomych i przyjaciół. Czasy, kiedy Białoszewski mieszkał na Poznańskiej to przecież też moment, w którym utrwalało się towarzystwo ludzi wokół niego skupionych. Uczniowie otrzymują też kolejną kopertę z fragmentem opowiadania 1945, w którym Białoszewski opisuje swoją wspinaczkę na szczyt Prudentialu dzisiejszego Hotelu Warszawa. Jest to kolejny punkt gry. ZADANIE 5 Hotel Warszawa (dawny Prudential) Uczniowie otrzymują wydruki archiwalnego numeru Wieczoru Warszawy z artykułem, w którym Białoszewski opisuje swoją wspinaczkę na szczyt zrujnowanego po wojnie budynku. Dostają też zdjęcia wykonane po wojnie, które ułatwią im wyobrażenie sobie, jak wyglądała Warszawa w tamtym okresie. Uczniowie mogą porównać tekst opowiadania i tekstu prasowego, następnie przeprowadzają ankietę (przygotowaną na podstawie artykułu i opowiadania) wśród przechodniów. Przykładowe pytania to: 1. Jakie nazwy nosił Plac Powstańców Warszawy przed II wojną światową? 2. Co mieściło się kiedyś (przed II wojną światową) w budynku Hotelu Warszawa? I jak potocznie nazywano budynek? 3. Kim był Miron Białoszewski? Ad. 1. Plac Napoleona, Plac Warecki Ad. 2. Była to siedziba angielskiego Towarzystwa Ubezpieczeń Prudential. Prudential, czyli przezorność Ad. 3. Poetą, prozaikiem Po przeprowadzeniu ankiet uczniowie zostają pokierowani na pl. Dąbrowskiego było to kolejne miejsce, w którym mieszkał Białoszewski (pl. Dąbrowskiego 7 m. 13, w latach 1958-5
76). Otrzymują też informację, że następnie mają się udać na ulicę Hożą 72, gdzie odbędzie się zakończenie gry. ZADANIE 6 pl. Dąbrowskiego W tym miejscu czekają na uczniów pocztówki porozwieszane w różnych miejscach placu, na drzewach itp. Ten punkt jest dopełnieniem zadania, które uczniowie mieli wykonać na ulicy Chłodnej 40. Na pocztówkach znajdują się zdjęcia i krótkie informacje o znajomych Białoszewskiego, autorach wspomnień (jeszcze niepodpisanych), które uczniowie zbierali na wcześniejszym etapie gry. Na pocztówkach znajdują się też kolejne zdania będące dopełnieniem wspomnień. Zadanie polega na dopasowaniu pocztówek ze wspomnieniami. Zadanie to ma miejsce pod koniec gry, dopiero w tym momencie uczniowie poznają osoby, których wspomnienia prowadziły ich do kolejnych punktów gry. Jest to też okazja, żeby zwrócić uwagę, jakie osoby wchodziły w skład środowiska związanego z Mironem Białoszewskim (np. Profesor Maria Janion, pisarze i poeci np. Wanda Chotomska, Małgorzata Baranowska, Kazimierz Brandys, Józef Baran itd.) [kartki do pobrania] ZADANIE 7 ul. Hoża 72 To ostatni punkt gry. Ponieważ grupy zachowują dystans czasowy narzucony na początku gry, jedna z nich dotrze do tego punktu wcześniej. Może wtedy wykonać zadanie rozsypankę, które wcześniej było zrobione przez pierwszą grupę na początku gry. W mieszkaniu na ul. Hożej 72 m. 2 żyła przyjaciółka Białoszewskiego, Jadwiga Stańczakowa. Rozpoczęliśmy grę na ul. Ogrodowej w rejonie, w którym Białoszewski się urodził, a kończymy w miejscu, gdzie zmarł. Podczas podsumowania gry uczniowie mogą wysłuchać fragmentu wywiadu przeprowadzonego z Białoszewskim. Jestem nadziany przeszłością mówi Białoszewski na początku tej rozmowy. Dalej opowiada o tym, że jego życie jest jednocześnie literackim projektem, w którym praktyka pisania łączy się z praktyką chodzenia po mieście, nieprzerwanym ciągiem przypominania sobie różnych miejsc i 6
wydarzeń. Stanowi to formę uniezależnienia się od czasu. Na pytanie, od czego się zaczęło jego pisanie, Białoszewski odpowiada, że nie ma początku i nie powinno być końca, bo to tak, jak z wiecznością. Nie przeżyłem początku i nie przeżyję też śmierci. Stawia znak równości między swoim życiem a pisaniem, a dalej łączy to z odbywanymi przez siebie wędrówkami. Trasa gry miejskiej jest próbą odbycia takiej wędrówki śladami Mirona, gdzie przewodnikiem są jego teksty oraz wspomnienia przyjaciół i innych bliskich mu ludzi. 7