NAUKA ADMINISTRACJI Ćwiczenia 13 Dr Dominika Cendrowicz Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski
Odpowiedzialność prawna administracji publicznej Odpowiedzialność: Problematyka odpowiedzialności szeroko rozumianej administracji publicznej (obejmującej także podmioty niepubliczne wykonujące zadania administracji publicznej i korzystające ze środków publicznych) należy do kluczowych w demokratycznym państwie prawa. Nie ma odpowiedzialnej administracji publicznej bez prawnie zagwarantowanego efektywnego reżimu jej odpowiedzialności. Z. Duniewska
Odpowiedzialność w administracji ma wymiar krajowy, unijny i międzynarodowy: Przykład: Rekomendacja nr R(84) 15 Komitetu Ministrów Rady Europy z 18 września 1984 r. w sprawie odpowiedzialności władzy publicznej: Rekomendacja ma na celu ochronę jednostki w jej relacjach z władzą publiczną, której aktywność w regulacji życia społecznego stale się zwiększa, a tym samym zwiększa się możliwość wystąpienia szkody nie tylko w związku z działaniami nielegalnymi, ale także w wyniku działań legalnych. Szczególne znaczenie mają zawarte w rekomendacji i załączniku do niej definicje odpowiedzialności publicznej, władzy publicznej i czynności władzy publicznej oraz zasady dotyczące tej odpowiedzialności, które.
Odpowiedzialność: Zakres podmiotowy: - tj. kto odpowiada. Zakres przedmiotowy: - tj. za co odpowiada (działania nielegalne oraz działania legalne w określonych prawnie sytuacjach) i w jaki sposób odpowiada (prawnie, np. karnie, dyscyplinarnie, oraz pozaprawnie, np. moralnie).
Odpowiedzialność za działania nielegalne: Konstytucyjna Rodzaj odpowiedzialności prawnej dotyczący osób, które są najwyższymi urzędnikami państwowymi, ponoszonej za łamanie obowiązującego prawa (tj. Konstytucji lub ustaw), w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania (w sposób zawiniony). Regulacja odpowiedzialności konstytucyjnej znajduje się w: a. art. 107, 145, 156 i 198 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r., b. ustawie z 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu.
Odpowiedzialność polityczna: Art. 158 Konstytucji RP 1. Sejm wyraża RM wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa RM. Jeżeli uchwała została przyjęta przez Sejm, Prezydent RP przyjmuje dymisję RM i powołuje wybranego przez Sejm nowego Prezesa RM, a na jego wniosek pozostałych członków RM oraz odbiera od nich przysięgę. 2. Wniosek o podjęcie uchwały, o której mowa w ust. 1, może być poddany pod głosowanie nie wcześniej niż po upływie 7 dni od dnia jego zgłoszenia. Powtórny wniosek może być zgłoszony nie wcześniej niż po upływie 3 m-cy od dnia zgłoszenia poprzedniego wniosku. Powtórny wniosek może być zgłoszony przed upływem 3 m- cy, jeżeli wystąpi z nim co najmniej 115 posłów.
Odpowiedzialność polityczna: Art. 159 Konstytucji RP 1. Sejm może wyrazić ministrowi wotum nieufności. Wniosek o wyrażenie wotum nieufności może być zgłoszony przez co najmniej 69 posłów. Przepis art. 158 ust. 2 stosuje się odpowiednio. 2. Prezydent Rzeczypospolitej odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności większością głosów ustawowej liczby posłów.
Odpowiedzialność polityczna: Art. 154 Konstytucji RP 1. Prezydent RP desygnuje Prezesa RM, który proponuje skład RM. Prezydent RP powołuje Prezesa RM wraz z pozostałymi członkami RM w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej RM i odbiera przysięgę od członków nowo powołanej RM. 2. Prezes RM, w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta RP, przedstawia Sejmowi program działania RM z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. 3. W razie niepowołania RM w trybie ust. 1 lub nieudzielenia jej wotum zaufania w trybie ust. 2 Sejm w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w ust. 1 lub ust. 2 wybiera Prezesa RM oraz proponowanych przez niego członków RM bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent RP powołuje tak wybraną RM i odbiera przysięgę od jej członków.
Odpowiedzialność polityczna: Art. 155 Konstytucji RP 1. W razie niepowołania RM w trybie art. 154 ust. 3 Prezydent RP w ciągu 14 dni powołuje Prezesa RM i na jego wniosek pozostałych członków RM oraz odbiera od nich przysięgę. Sejm w ciągu 14 dni od dnia powołania RM przez Prezydenta RP udziela jej wotum zaufania większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. 2. W razie nieudzielenia RM wotum zaufania w trybie określonym w ust. 1, Prezydent RP skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory.
Odpowiedzialność polityczna: Art. 160 Konstytucji RP Prezes Rady Ministrów może zwrócić się do Sejmu o wyrażenie Radzie Ministrów wotum zaufania. Udzielenie wotum zaufania Radzie Ministrów następuje większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Odpowiedzialność majątkowa: sformułowana w k.c. i w graniach wykonania art. 77 Konstytucji RP, który nie stanowi samodzielnej podstawy prawnej dochodzenia odszkodowania: 1. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. 2. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw.
Organ władzy publicznej art. 77 Konstytucji Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 29 lutego 2008 r., I ACa 613/07: Organem władzy publicznej jest każdy podmiot, który wykonuje władzę publiczną, kształtuje w drodze przymusu sytuację prawną jednostki. Jeżeli jednocześnie wykonuje władzę publiczną i funkcjonuje w sferze cywilnoprawnej, należy uznać, że organem władzy publicznej w znaczeniu art. 77 Konstytucji jest tylko wówczas, gdy działa, posługując się metodami władczymi, lub jeżeli jest zobligowany do podjęcia takiego działania.
Art. 417 k.c. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub JST lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. 1. wydanie aktu normatywnego; Art. 417 1 k.c. (źródła szkody): 2. wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji administracyjnej; 3. niewydanie orzeczenia lub decyzji; 4. niewydanie aktu normatywnego. 5. uchylenie lub zmiana decyzji administracyjnej związane z zagrożeniem życia, zdrowia albo ważnymi interesami Państwa art. 161 k.p.a.
Odpowiedzialność majątkowa: O charakterze cywilnoprawnym: oparta na zasadach kodeksu cywilnej na zasadach sprawstwa, winy, ryzyka, sąsiedztwa, czy słuszności.
Odpowiedzialność służbowa - dyscyplinarna i porządkowa: Art. 108. Kodeksu pracy: 1. Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy, pracodawca może stosować: 1) karę upomnienia, 2) karę nagany. 2. Za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy - pracodawca może również stosować karę pieniężną.
Odpowiedzialność dyscyplinarna członka korpusu służby cywilnej: Art. 113. 1. Członek korpusu służby cywilnej odpowiada dyscyplinarnie za naruszenie obowiązków członka korpusu służby cywilnej. 2. Postępowanie dyscyplinarne nie może być wszczęte po upływie trzech miesięcy od dnia powzięcia przez dyrektora generalnego urzędu wiadomości o naruszeniu obowiązków członka korpusu służby cywilnej ani po upływie dwóch lat od popełnienia tego czynu. 3. Jeżeli członek korpusu służby cywilnej z powodu nieobecności w pracy nie ma możliwości złożenia wyjaśnień, bieg trzymiesięcznego terminu nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu do dnia jego stawienia się do pracy. 4. Jeżeli czyn członka korpusu służby cywilnej zawiera znamiona przestępstwa, przedawnienie następuje nie wcześniej niż przedawnienie przewidziane w przepisach Kodeksu karnego. 5. Karalność przewinienia dyscyplinarnego ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęły 4 lata.
Art. 114. 1. Karami dyscyplinarnymi stosowanymi wobec urzędników służby cywilnej są: 1) upomnienie; 2) nagana; 3) pozbawienie możliwości awansowania przez okres dwóch lat na wyższy stopień służbowy; 4) obniżenie wynagrodzenia zasadniczego, nie więcej niż o 25% - przez okres nie dłuższy niż sześć miesięcy; 5) obniżenie stopnia służbowego służby cywilnej; 6) wydalenie ze służby cywilnej.
Art. 114. 2. Karami dyscyplinarnymi stosowanymi wobec osób zajmujących wyższe stanowiska w służbie cywilnej oraz pracowników służby cywilnej są: 1) upomnienie; 2) nagana; 3) obniżenie wynagrodzenia zasadniczego, nie więcej niż o 25% - przez okres nie dłuższy niż sześć miesięcy; 4) wydalenie z pracy w urzędzie.
Odpowiedzialność urzędnicza: oparta na aktach prawnych regulujących zatrudnienie w administracji publicznej.
Odpowiedzialność porządkowa członka korpusu służby cywilnej: Art. 115. 1. Za mniejszej wagi naruszenie obowiązków członka korpusu służby cywilnej dyrektor generalny urzędu może ukarać członka korpusu służby cywilnej upomnieniem na piśmie. Ukaranie może być poprzedzone postępowaniem mającym na celu wyjaśnienie okoliczności sprawy. 2. Członek korpusu służby cywilnej może w ciągu siedmiu dni od wymierzenia mu kary upomnienia wnieść sprzeciw do dyrektora generalnego urzędu. 3. W razie wniesienia sprzeciwu, o którym mowa w ust. 2, dyrektor generalny urzędu niezwłocznie przekazuje sprawę rzecznikowi dyscyplinarnemu. Przekazanie sprawy rzecznikowi wszczyna postępowanie wyjaśniające.
Odpowiedzialność karna oraz w sprawach o wykroczenia (k.w.): Nadużycie władzy - (art. 231 k.k.): 1. Funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu, o którym mowa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat dziesięciu 2. Nadużycie władzy polega na przekroczeniu uprawnień lub niedopełnieniu obowiązków. 3. Do popełnienia tego przestępstwa konieczne jest działanie na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, przy czym szkoda wcale nie musi powstać.
Łapownictwo (art. 228 k.k.): 1. Jeżeli urzędnik przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą (a nawet jej obietnicę) za zachowanie stanowiące naruszenie przepisów prawa (np. naruszenie zasad postępowania przy udzielaniu zamówienia publicznego), naraża się na odpowiedzialność karną od jednego roku do dziesięciu lat pozbawienia wolności. 2. Łapownictwo: a. bierne: przyjmowanie korzyści majątkowych lub osobistych. b. czynne: oferowanie korzyści majątkowych lub osobistych.
Łapownictwo (289 299 k.k.): 1. Ten, kto w związku z pełnieniem funkcji publicznej przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do lat ośmiu. W wypadku mniejszej wagi sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch. 2. Ten, kto w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę za zachowanie stanowiące naruszenie przepisów prawa, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat dziesięciu. 3. Ten kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, uzależnia wykonanie czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy lub takiej korzyści żąda, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat dziesięciu.
Łapownictwo (289 299 k.k.): 4. Kto w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową znacznej wartości albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od lat dwóch do 12. 5. Kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej osobie pełniącej funkcję publiczną w związku z pełnieniem tej funkcji, podlega karze pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do lat ośmiu. W wypadku mniejszej wagi sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch.
Łapownictwo (289 299 k.k.): 6. Kto osobie pełniącej funkcję publiczną, w związku z pełnieniem tej funkcji, udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej znacznej wartości, podlega karze pozbawienia wolności od lat dwóch do 12. 7. Nie podlega karze ten, kto wręczył łapówkę, jeżeli korzyść majątkowa lub osobista albo ich obietnica zostały przyjęte przez osobę pełniącą funkcję publiczną, a sprawca zawiadomił o tym fakcie organ powołany do ścigania przestępstw i ujawnił wszystkie istotne okoliczności przestępstwa, zanim organ ten o nim się dowiedział.
Odpowiedzialność karna za ujawnienie lub wykorzystanie tajemnicy państwowej przez urzędnika (265-266 k.k.): 1. Ujawnienie lub wykorzystanie tajemnicy państwowej przez urzędnika zagrożone jest karą pozbawienia wolności od trzech miesięcy do lat pięciu. W przypadku informacji stanowiących tajemnicę służbową lub informacji, które urzędnicy uzyskują w związku z wykonywaniem czynności służbowych, a których ujawnienie lub wykorzystanie może narazić na szkodę prawnie chroniony interes, karą jest pozbawienie wolności do lat trzech. 2. Sąd, skazując urzędnika za jedno z przestępstw z k.k., może orzec zakaz zajmowania stanowiska albo wykonywania dotychczasowego zawodu.
Odpowiedzialność za działania legalne: Odpowiedzialność władzy publicznej za szkody (straty) powstałe w wyniku wydania lub wykonania niewadliwego aktu normatywnego, dającego podstawę wywołującej stratę zmiany sytuacji prawnej z mocy samego prawa albo szkody (straty) powstałe z wydania lub wykonania niewadliwego aktu prawnego. Przykłady: a. przejęcie zabytku ruchomego na własność państwa, b. wywłaszczenie nieruchomości, c. zniszczenie, uszkodzenie, zużycie lub utrata mienia w ramach świadczeń nakazanych dla zwalczania klęsk żywiołowych.
Opracowano na podstawie: 1. Nauka administracji, J. Boć (red.), Kolonia Limited 2013. 2. Odpowiedzialność administracji i w administracji, Z. Duniewska, M. Stahl (red.), Warszawa 2013.
Dziękuję za uwagę!