Sprawozdanie z funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie za lata 2010 i 2011

1 Sprawozdanie z funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie za lata 2010 i 2011

Sprawozdanie z funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie za lata 2010 i 2011 Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Warszawa 2012 2

DEPARTAMENT POŻYTKU PUBLICZNEGO Anna Panasiuk współpraca: Maciej Brzezina Kamil Bobek Marta Chydrasińska Jan Karpowicz Filip Kołodziejski Stefan Kołucki Anna Moskwa-Wysokińska Sonja Muranowska Monika Obiegała Małgorzata Saracyn Aneta Stachowicz Klaudia Wolniewicz Krzysztof Zawiślak Pod kierunkiem: Krzysztofa Więckiewicza Dyrektora Departamentu Pożytku Publicznego Andżeliki Wardęgi Naczelnika Wydziału Programów Analiz i Współpracy Departamentu Pożytku Publicznego Copyright by Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej ul. Nowogrodzka 1/3/5, Warszawa 00-513 ISBN 978-83-927067-3-1 Łamanie i druk: Zakład Wydawniczo-Poligraficzny Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej ul. Bracka 4 00-502 Warszawa 3

Spis treści WSTĘP... 6 1. CHARAKTERYSTYKA TRZECIEGO SEKTORA W POLSCE... 9 1.1 Liczba zarejestrowanych organizacji... 9 1.2 Zróżnicowanie regionalne organizacji pozarządowych... 18 1.3 Pola działalności organizacji pozarządowych... 22 1.4 Zasoby kadrowe w organizacjach pozarządowych... 23 1.5 Finanse organizacji... 23 1.6 Sektor pozarządowy w Polsce na tle Europy... 23 2. FUNKCJONOWANIE USTAWY Z DNIA 24 KWIETNIA 2003 R. O DZIAŁALNOŚCI POŻYTKU PUBLICZNEGO I O WOLONTARIACIE W LATACH 2010 I 2011... 25 2.1 Nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z 2010 r.... 25 2.2 Nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z 2011 r.... 32 2.3 Współpraca finansowa organów administracji rządowej z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego w latach 2010 2011... 34 2.4 Współpraca finansowa organów administracji samorządowej z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego w latach 2010 2011... 54 2.5 Zestawienie zbiorcze dotyczące współpracy finansowej organów administracji publicznej (rządowej oraz samorządowej) z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego w latach 2010 2011... 76 2.6 Współpraca pozafinansowa organów administracji rządowej z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego w latach 2010 2011... 93 2.7 Współpraca pozafinansowa organów administracji samorządowej z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego w latach 2010 2011... 102 2.8 Zestawienie zbiorcze dotyczące współpracy pozafinansowej organów administracji publicznej (rządowej oraz samorządowej) z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego w latach 2010-2011... 117 3. WOLONTARIAT W ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ W LATACH 2010 2011... 122 4. ORGANIZACJE POŻYTKU PUBLICZNEGO... 125 4.1 Profil statystyczny... 125 4.2. 1% podatku na rzecz organizacji pożytku publicznego... 127 4.3 Działania Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej wynikające z uprawnień nadzorczych i kontrolnych w stosunku do organizacji pożytku publicznego... 138 5. INSTYTUCJONALIZACJA DZIAŁALNOŚCI POŻYTKU PUBLICZNEGO... 140 4

6. PROGRAM OPERACYJNY - FUNDUSZ INICJATYW OBYWATELSKICH... 150 7. PROGRAM OPERACYJNY KAPITAŁ LUDZKI... 164 8. WSPIERANIE ROZWOJU EKONOMII SPOŁECZNEJ... 167 9. ANEKSY... 174 Aneksy 1. Tabele porównawcze dotyczące współpracy organów administracji publicznej z podmiotami trzeciego sektora w latach 2006-2011... 174 Aneks 2. Tabele porównawcze dotyczące współpracy organów administracji publicznej z podmiotami trzeciego sektora w latach 2006-2011... 190 10. SPIS WYKRESÓW... 201 11. SPIS TABEL... 206 12. SPIS MAP... 209 13. SPIS PUBLIKACJI WYDANYCH W RAMACH BIBLIOTEKI POŻYTKU PUBLICZNEGO W LATACH 2010-2011... 212 5

Wstęp Sprawozdanie z funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie za lata 2010 i 2011 zostało przygotowane przez Departament Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Od 2005 r. Departament Pożytku Publicznego przygotowuje, we współpracy z administracją rządową i samorządową, Sprawozdanie z funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Monitoring współpracy organów administracji publicznej z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego znalazł swoje odzwierciedlenie w nowelizacji ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie 1 w której zapisano, iż Rada Ministrów, na podstawie informacji uzyskanych od organów administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego, przedstawia, co dwa lata Sejmowi i Senatowi Rzeczypospolitej Polskiej, sprawozdanie ze stosowania ustawy w terminie do dnia 30 września roku następującego po upływie okresu sprawozdawczego (art. 50a). Pierwsze sprawozdanie z funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie przedstawione zostało Sejmowi i Senatowi Rzeczypospolitej Polskiej w 2005 r. Niniejsze sprawozdanie będzie drugim tego typu dokumentem. Sprawozdanie obejmuje lata 2010 i 2011, i prezentuje stan na dzień 31 grudnia 2011 r. Monitoring współpracy organów administracji publicznej z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego dostarcza niezbędnych informacji dla tworzenia dokumentów o charakterze strategicznym (m.in. projektu Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego, a wcześniej Strategii Wspierania Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego 2009 2015), jest podstawą dla wyciągnięcia wniosków na temat funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz projektowania zmian w tej ustawie. Ponadto, zebrane informacje stanowią niezbędny wkład do monitoringu wdrażania Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Strategii Wspierania Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego 2009-2015, Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich 2009-2013 i ewaluacji wdrażania budżetu zadaniowego. 1 Dz. U. z 2010 r. Nr 28, poz. 146. 6

Niniejsza publikacja stanowi źródło wiedzy dla osób i instytucji zainteresowanych funkcjonowaniem współpracy administracji publicznej z sektorem pozarządowym. W pracach nad tworzeniem sprawozdania wykorzystano następujące źródła: informacje zebrane przez DPP MPiPS we współpracy ze Stowarzyszeniem Klon Jawor przekazane w ramach autorskiego badania ankietowego dotyczącego współpracy organów administracji publicznej z sektorem pozarządowym przez ministrów i prezesów urzędów centralnych, wojewodów i podległe im organy administracji zespolonej, marszałków, prezydentów miast, burmistrzów, starostów oraz wójtów. Dane zebrane zostały za pomocą ankiety on-line dzięki zakupionemu w 2009 r. w ramach projektu systemowego narzędziu SPSS Data Collection (SPSS Dimensions) 2, dane zgromadzone w wyniku współpracy DPP MPiPS z Głównym Urzędem Statystycznym (włączając dane z Badania stowarzyszeń, fundacji i innych organizacji społecznych SOF-1), Ministerstwem Sprawiedliwości i Ministerstwem Finansów, informacje gromadzone przez DPP MPiPS w ramach realizowania bieżących zadań i kompetencji. Należy podkreślić, że w ramach prezentowanego sprawozdania (części poświęconej opisowi ilościowemu trzeciego sektora) przyjęto szeroką definicję organizacji pozarządowych, która opisuje zróżnicowanie podmiotów wchodzących w skład sektora pozarządowego, nazywanego też trzecim sektorem 3. Przekazane informacje mają 2 Projekt systemowy Zwiększenie poziomu wiedzy na temat funkcjonowania sektora pozarządowego, dialogu obywatelskiego oraz doskonalenie umiejętności zarządzania sferą pożytku publicznego", realizowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 3 Za sektor pozarządowy w ramach tej publikacji uznaje się organizacje pozarządowe w rozumieniu ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, niebędące jednostkami sektora finansów publicznych i niedziałające w celu osiągnięcia zysku, osoby prawne lub jednostki nie posiadające osobowości prawnej utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacje i stowarzyszenia. Za organizacje pozarządowe można więc uznać następujące osoby prawne (na podstawie załącznika nr 3 do Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowego sposobu prowadzenia rejestrów wchodzących w skład Krajowego Rejestru Sądowego oraz szczegółowej treści wpisów w tych rejestrach (Dz. U. 2000 Nr 117, poz. 1237, z późn. zm.): stowarzyszenia, co obejmuje także ich jednostki terenowe posiadające osobowość prawną, związki stowarzyszeń, fundacje, kółka rolnicze, rolnicze zrzeszenia branżowe, związki rolników, kółek i organizacji rolniczych, związki rolniczych zrzeszeń branżowych, związki zawodowe rolników indywidualnych, cechy rzemieślnicze, izby rzemieślnicze, Związek Rzemiosła Polskiego, zrzeszenia handlu i usług, zrzeszenia transportu, ogólnokrajowe reprezentacje zrzeszeń handlu i usług, ogólnokrajowe reprezentacje zrzeszeń transportu, inne organizacje przedsiębiorców, co obejmuje organizacje, o których mowa w ustawie z dnia 30 maja 1989 r. o samorządzie zawodowym niektórych przedsiębiorców, izby gospodarcze, co obejmuje także Krajową Izbę Gospodarczą, związki zawodowe, co obejmuje także ich jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną, ogólnokrajowe związki międzybranżowe, ogólnokrajowe zrzeszenia międzybranżowe, związki pracodawców, federacje i konfederacje związków pracodawców, stowarzyszenia kultury fizycznej, związki sportowe, polskie związki sportowe, stowarzyszenia kultury fizycznej o zasięgu ogólnokrajowym. Do organizacji pozarządowych 7

za zadanie zobrazować sposób funkcjonowania współpracy administracji publicznej z sektorem pozarządowym. Ankieta Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za 2010 i 2011 r. została uzupełniona przez kolejno 90% i 91% urzędów administracji publicznej. Tabela 1. Odsetek odesłanych ankiet przez poszczególne urzędy w latach 2010 i 2011. Typ urzędu Odsetek odesłanych ankiet 2010 Odsetek odesłanych ankiet 2011 Ministerstwa oraz Kancelaria 100% 87,5% Prezesa Rady Ministrów Urzędy centralne 96% 86% Urzędy Wojewódzkie 100% 100% Organy administracji 94% 87,5% zespolonej w województwach Administracja rządowa 98% 90% ogółem Urzędy marszałkowskie 94% 100% Miasta na prawach powiatu 92% 92% Powiaty 89% 94% Gminy 80% 87% Administracja samorządowa ogółem 81% 93% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata zaliczyć także należy: stowarzyszenia kultury fizycznej, ochotnicze straże pożarne, regionalne i lokalne organizacje turystyczne, Polski Czerwony Krzyż (powołany do życia ustawą z 16 listopada 1964 r. o Polskim Czerwonym Krzyżu), Polski Związek Łowiecki (powołany z kolei ustawą z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie), partie polityczne, spółki wodne i związki spółek wodnych tworzone na podstawie przepisów ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne, spółki działające na podstawie przepisów o kulturze fizycznej, uczniowski klub sportowy, działający na podstawie przepisów ustawy o kulturze fizycznej, który uzyskuje osobowość prawną w wyniku wpisu do ewidencji prowadzonej przez starostów. Do organizacji pozarządowych zaliczyć również należy podmioty, które nie posiadają osobowości prawnej: stowarzyszenia zwykłe, uczelniane organizacje studenckie, koła gospodyń wiejskich (które mogą występować jako samodzielne podmioty lub działać w obrębie kółka rolniczego). Do sektora pozarządowego wlicza się również tzw. podmioty zrównane, czyli podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 pkt 1 ustawy o pożytku publicznym i o wolontariacie osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego, nazywane w dalszej części publikacji podmiotami kościelnymi i wyznaniowymi oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego. 8

Dodatkowo załączone zostały aneksy, prezentujące dynamikę zmian w ramach opisywanej przez administrację publiczną współpracy finansowej oraz pozafinansowej. Powstały one na podstawie danych zebranych przez Departament Pożytku Publicznego. 1. Charakterystyka trzeciego sektora w Polsce 1.1 Liczba zarejestrowanych organizacji Podstawą do określenia liczby organizacji pozarządowych w Polsce są zasoby Krajowego Rejestru Urzędowego Podmiotów Gospodarki Narodowej REGON, Głównego Urzędu Statystycznego oraz Rejestru Stowarzyszeń, Innych Organizacji Społecznych i Zawodowych, Fundacji oraz Publicznych Zakładów Opieki Zdrowotnej Krajowego Rejestru Sądowego. Główny Urząd Statystyczny posiada również bazę jednostek wybieranych do badań statystycznych (BJS), powstałą w oparciu o zaktualizowany rejestr REGON. W odniesieniu do informacji na temat podmiotów sektora pozarządowego warto zauważyć, że REGON i KRS są autonomicznymi rejestrami, które charakteryzują się brakiem spójności oraz brakiem możliwości komparatywnego zestawienia danych dotyczących zarejestrowanych podmiotów. Taki stan rzeczy spowodowany jest odmienną nomenklaturą form prawnych podlegających wpisowi do każdego z rejestrów, wynikającą z tego klasyfikacją podmiotów sektora pozarządowego, jak również różnicą w zastosowaniu systemów informatycznych rejestrujących informacje. Ponadto w rejestrze REGON znajduje się więcej podmiotów niż w rejestrze KRS, w którym podmioty kościelne i wyznaniowe figurują tylko wtedy, jeśli posiadają status organizacji pożytku publicznego. Warto również zwrócić uwagę na to, iż w REGON wpisane są organizacje, które nie prowadzą już żadnej działalności. Według stanu na dzień 31 grudnia 2011 r. w rejestrze REGON 4 zarejestrowanych było 89 888 stowarzyszeń i 12 763 fundacji, 14 271 jednostek organizacyjnych Kościoła Katolickiego, 1 508 jednostek innych kościołów i związków wyznaniowych, 3 784 organizacji społecznych oddzielnie niewymienionych, 19 175 związków zawodowych, 5 801 organizacji samorządu gospodarczego i zawodowego, 244 partii politycznych 4 Dane z rejestru REGON według stanu na dzień 31 grudnia 2011 r. zostały udostępnione Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Udostępniania Informacji Głównego Urzędu Statystycznego. 9

oraz 371 organizacji pracodawców. 5 Tak zdefiniowany trzeci sektor liczy 147 805 zarejestrowanych podmiotów. Dane zgromadzone w systemie REGON wskazują, że organizacje pozarządowe najczęściej przybierały formę prawną stowarzyszeń, fundacji, jednostek kościołów i związków 5 Formy prawno-organizacyjne podmiotów trzeciego sektora, wymieniane w rejestrze REGON zostały zdefiniowane w Systematyce form prawno-organizacyjnych SFPO (Część Druga Szczególne formy prawne), stanowiącej załącznik do Zarządzenia nr 37 Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 5 grudnia 1994 r. zmieniającego zarządzenie w sprawie wprowadzenia zasad klasyfikowania i kodowania podmiotów według form prawno-organizacyjnych. Treść Zarządzenia została opublikowana w Dzienniku Urzędowym Głównego Urzędu Statystycznego, Nr 22 (287), Warszawa, 12 grudnia 1994 r. Objaśnienia do szczególnych form prawnych, w których działają podmioty trzeciego sektora: Fundacje podstawa prawna: ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz.U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203). Kościół Katolicki w skład struktury organizacyjnej Kościoła Katolickiego wchodzą: Konferencja Episkopatu Polski; terytorialne jednostki organizacyjne Kościoła, tj. metropolie, archidiecezje, diecezje, administratury apostolskie i parafie; personalne jednostki organizacyjne Kościoła, tj. Ordynariat Polowy, kapituły, parafie personalne, konferencje wyższych przełożonych zakonnych, instytucje życia konsekrowanego (zakony), prowincje zakonów, opactwa, klasztory niezależne, domy zakonne, seminaria instytuty naukowe oraz dydaktycznorealizacji zadań wynikających z misji Kościoła. Podstawa prawna: ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 29, poz. 154 z późn. zm.). Inne Kościoły i związki wyznaniowe w grupie tej ujmuje się kościoły i związki wyznaniowe, które zostały wpisane do rejestru prowadzonego przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji (poprzednio Ministra Szefa Urzędu Rady Ministrów) i uzyskały osobowość prawną (...). Podstawa prawna: ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania ( tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 231, poz. 1965, z późn. zm.). Stowarzyszenia stowarzyszenia zwykłe. Podstawa prawna: ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. Nr 20, poz.104 z późn. zm.). Organizacje społeczne oddzielnie nie wymienione w grupie tej ujmuje się organizacje społeczne działające w oparciu o ustawy lub umowy międzynarodowe, z mocy których powstały, nie ujęte w grupach: Stowarzyszenia i Partie polityczne. Organizacjami społecznymi ujmowanymi w tej grupie są np. Polski Czerwony Krzyż, Polski Związek Łowiecki. Partie polityczne partia polityczna jest organizacją społeczną stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym, w szczególności przez wywieranie wpływu na kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy. Uzyskuje osobowość prawną z chwilą zgłoszenia do ewidencji partii politycznych prowadzonej przez Sąd Wojewódzki w Warszawie. Podstawa prawna: ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o partiach politycznych (Dz.U. Nr 54, poz. 312). Związki zawodowe w grupie tej ujmuje się: związki zawodowe działające z mocy ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 z późn. zm). Są nimi: zakładowe i międzyzakładowe związki zawodowe, ogólnokrajowe zrzeszenia związków zawodowych (federacje) tworzone przez związki zawodowe, ogólnokrajowe związki zawodowe, ogólnokrajowe organizacje międzyzwiązkowe (konfederacje) tworzone przez ogólnokrajowe związki zawodowe i zrzeszenia związków zawodowych, związki zawodowe rolników indywidualnych działające z mocy ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. o związkach zawodowych rolników indywidualnych (Dz.U. Nr 20, poz. 106 z późn. zm.). Organizacje pracodawców w grupie tej ujmuje się: związki pracodawców oraz federacje i konfederacje związków pracodawców. Podstawa prawna: ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców (Dz. U. Nr 55, poz. 235 z późn. zm.). Samorząd gospodarczy i zawodowy w grupie tej ujmuje się: izby gospodarcze, Izbę Ubezpieczeń, samorząd rzemiosła, samorząd zawodowy, Krajową Radę Spółdzielczą, związki rewizyjne spółdzielni, związki gospodarcze spółdzielni, samorząd lekarzy, samorząd pielęgniarek i położnych, samorząd aptekarski, samorząd lekarzy weterynarii, samorząd biegłych rewidentów, samorząd rzeczników patentowych, samorząd notariuszy, samorząd maklerów i doradców, adwokaturę, samorząd radców prawnych, społeczno-zawodowe organizacje rolników. 10

wyznaniowych oraz związków zawodowych, natomiast najmniej liczną grupę zarejestrowanych podmiotów stanowiły partie polityczne oraz organizacje pracodawców. Wykres 1. Liczba podmiotów sektora pozarządowego w podziale na szczególne formy prawne, REGON, 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Udostępniania Informacji Głównego Urzędu Statystycznego. Dla porównania, wg stanu na dzień 31 grudnia 2011 r. w rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej w ramach KRS 6 wpisane było 62 795 stowarzyszeń, 12 783 fundacji, 520 organizacji rzemieślniczych, 4 477 społeczno-zawodowych organizacji rolników, 12 związków zawodowych rolników indywidualnych, 128 jednostek samorządów zawodowych innych przedsiębiorców, 37 innych organizacji przedsiębiorców, 377 izb gospodarczych, 7 712 związków zawodowych, 424 organizacje pracodawców, 6 675 stowarzyszeń kultury fizycznej i związków sportowych, 90 innych organizacji 6 Na podstawie informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Centrum Ogólnopolskich Rejestrów Sądowych i Informatyzacji Resortu Ministerstwa Sprawiedliwości. 11

społecznych lub zawodowych, 532 osoby prawne i inne jednostki organizacyjne będące organizacjami pożytku publicznego 7. Wykres 2. Liczba podmiotów sektora pozarządowego w podziale na formy prawne, KRS, 2011 r. 7 Formy prawne organizacji pozarządowych, podlegające wpisowi do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej Krajowego Rejestru Sądowego oraz podmioty zaliczane do poszczególnych form prawnych, na podstawie danych otrzymanych z Departamentu Centrum Ogólnopolskich Rejestrów Sądowych i Informatyzacji Resortu w Ministerstwie Sprawiedliwości: Stowarzyszenie w grupie tej ujmuje się: stowarzyszenia i terenowe jednostki organizacyjne stowarzyszeń posiadające osobowość prawną; związki stowarzyszeń. Fundacje. Organizacje rzemieślnicze w grupie tej ujmuje się: cechy rzemieślnicze; izby rzemieślnicze; Związek Rzemiosła Polskiego. Społeczno-zawodowe organizacje rolników w grupie tej ujmuje się: kółka rolnicze; rolnicze zrzeszenia branżowe; związki rolników, kółek i organizacji rolniczych; związki rolniczych zrzeszeń branżowych. Związek zawodowy rolników indywidualnych. Samorząd zawodowy innych przedsiębiorców w grupie tej ujmuje się: Zrzeszenie Handlu i Usług; Zrzeszenie Transportu; Ogólnokrajową Reprezentację Zrzeszeń Handlu i Usług; Ogólnokrajową Reprezentację Zrzeszeń Transportu. Inne organizacje przedsiębiorców. Izby gospodarcze. Związki zawodowe w grupie tej ujmuje się: związki zawodowe lub jednostki organizacyjne, związki zawodowe posiadające osobowość prawną; ogólnokrajowe związki międzybranżowe; ogólnokrajowe zrzeszenia międzybranżowe. Organizacje pracodawców w grupie tej ujmuje się: związki pracodawców, federacje i konfederacje związków pracodawców. Stowarzyszenia kultury fizycznej i związki sportowe w grupie tej ujmuje się: stowarzyszenia kultury fizycznej, związki sportowe, polskie związki sportowe, stowarzyszenia kultury fizycznej o zasięgu ogólnokrajowym. Inne organizacje społeczne lub zawodowe. Osoby prawne i inne jednostki organizacyjne będące organizacjami pożytku publicznego w grupie tej ujmuje się: nieposiadające osobowości prawnej organizacje pożytku publicznego; inne osoby prawne będące organizacjami pożytku publicznego, Kościelna osoba prawna będąca organizacją pożytku publicznego; nieposiadająca osobowości prawnej instytucja kościelna będąca organizacją pożytku publicznego. 12

Źródło: opracowanie własne na podstawie zaktualizowanych informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Centrum Ogólnopolskich Rejestrów Sądowych i Informatyzacji Resortu Ministerstwa Sprawiedliwości. Ogółem na koniec 2011 r. w Krajowym Rejestrze Sądowym zarejestrowane było 96 562 podmiotów zaliczanych do sektora pozarządowego. Wśród nich dominowały podmioty posiadające formę prawną stowarzyszeń, fundacji, związków zawodowych oraz stowarzyszeń kultury fizycznej i związków sportowych. Zestawienie liczby organizacji pozarządowych ujętych w rejestrze REGON według stanu na dzień 31 grudnia 2011 r. z danymi dostępnymi w tym rejestrze z lat poprzednich pokazuje wyraźną tendencję wzrostową. W kwietniu 2004 r. sektor pozarządowy liczył blisko 109 000 podmiotów. W przeciągu roku ich liczba zwiększyła się o ponad 6% i w grudniu 2005 r. wynosiła ponad 116 000. W 2006 r. nastąpił przyrost o prawie 7% i pod koniec tego roku liczba organizacji pozarządowych wynosiła 123 599. W kolejnym roku (2007) nastąpił przyrost o 5% i pod jego koniec liczba organizacji pozarządowych wynosiła 129 220. W 2008 r. w porównaniu z 2007 r. liczba podmiotów trzeciego sektora wzrosła o 2,75%, w 2009 r. o kolejne 3,06%, w 2010 r. o 4%, a w 2011r. o 3,5% (Tabela 2). Również dane z KRS wskazują na rozwój sektora pozarządowego. Pod koniec grudnia 2005 r. liczba zarejestrowanych organizacji pozarządowych wynosiła 63 783 podmioty. W przeciągu roku zwiększyła się o 7% i na dzień 31 grudnia 2006 r. wynosiła 68 173. Natomiast w przeciągu kolejnego roku nastąpił przyrost o 6% i pod koniec 2007 r. liczba organizacji wynosiła 72 564, natomiast pod koniec 2008 r. liczba organizacji wzrosła o 5% do 76 361. Rok 2009 przyniósł kolejny przyrost o 7%, w grudniu 2009 r. liczba organizacji pozarządowych wyniosła 81 619, a w 2010 r. odnotowano kolejny przyrost o 5%, liczba organizacji pozarządowych wyniosła 85 915. Rok 2011 przyniósł kolejny przyrost (aż o 11%), liczba zarejestrowanych organizacji pozarządowych wyniosła 96 562. (Tabela 3). 13

Szczególne formy prawne podmiotów sektora pozarządowego zarejestrowanych w rejestrze REGON Tabela 2. Liczba podmiotów sektora pozarządowego zarejestrowanych w rejestrze REGON w latach 2006-2011 z uwzględnieniem szczególnych form prawnych. wg stanu na dzień 31 grudnia 2005 r. wg stanu na dzień 31 grudnia 2006 r. Liczba podmiotów sektora pozarządowego wg stanu na dzień 31 grudnia 2007 r. wg stanu na dzień 20 grudnia 2008 r. wg stanu na dzień 31 grudnia 2009 r. wg stanu na dzień 31 grudnia 2010 r. Stowarzyszenia 59 891 71 093 75 281 78 536 81 967 86 028 89 888 Fundacje 66 040 8 353 9 041 9 595 10 451 11 600 12 763 Jednostki kościołów i związków wyznaniowych 15 378 15 500 15 601 15 564 15 575 15 712 15779 wg stanu na dzień 31 grudnia 2011r. Organizacje społeczne 3 635 3 784 3 716 3 804 3 801 3 782 3 772 oddzielnie niewymienione Związki zawodowe 17 764 18 825 19 217 19 064 18 800 19 075 19 175 Organizacje samorządu 5 801 gospodarczego i zawodowego 5 080 5 569 5 719 5 649 5 678 5 772 Organizacje pracodawców 294 314 324 329 340 362 371 Partie polityczne 223 229 233 234 236 241 244 Ogółem 116 062 123 599 129 220 132 772 136 829 142 562 147 805 Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Udostępniania Informacji Głównego Urzędu Statystycznego. 14

Tabela 3. Liczba podmiotów sektora pozarządowego zarejestrowanych w KRS w latach 2005-2011 z uwzględnieniem szczególnych form prawnych. Liczba podmiotów sektora pozarządowego Formy prawne podmiotów sektora pozarządowego zarejestrowanych w KRS Stowarzyszenia oraz związki stowarzyszeń wg stanu na dzień 31 grudnia 2005 r. wg stanu na dzień 31 grudnia 2006 r. wg stanu na dzień 31 grudnia 2007 r. wg stanu na dzień 31 grudnia 2008 r. wg stanu na dzień 31 grudnia 2009 r. wg stanu na dzień 31 grudnia 2010 r. 40 139 43 518 46 883 49 930 53 598 56 438 62 795 wg stanu na dzień 31 grudnia 2011r. Fundacje 6 232 6 947 7 652 8 298 9 371 10 569 12 783 Organizacje rzemieślnicze 484 485 494 495 497 506 520 Społeczno - zawodowe organizacje rolników 3 818 3 904 3 992 4 000 4128 4 181 4 477 Związek zawodowy rolników indywidualnych 6 6 9 9 10 12 12 Samorząd zawodowy innych przedsiębiorców 112 120 118 143 116 150 128 Inne organizacje przedsiębiorców 33 34 33 33 33 34 37 Izby gospodarcze 313 322 327 339 345 354 377 Związki zawodowe 6 035 6 058 6 157 6 155 6 393 6 454 7 712 Organizacje pracodawców 309 322 335 339 361 374 424 Stowarzyszenia kultury fizycznej i związki sportowe 6 008 6 098 6 156 6160 6 244 6 265 6 675 Inne organizacje społeczne lub zawodowe 57 68 76 82 86 89 90 Osoby prawne i inne jednostki organizacyjne będące organizacjami pożytku publicznego 237 291 332 378 437 489 532 Ogółem 63 783 68 173 72 564 76 361 81 619 85 915 96 562 Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Centrum Ogólnopolskich Rejestrów Sądowych i Informatyzacji Resortu Ministerstwa Sprawiedliwości. 15

Tabela 4. Porównanie liczby podmiotów sektora pozarządowego zarejestrowanych w rejestrze REGON i KRS wg stanu na grudzień 2011 r. Szczególne formy prawne podmiotów sektora pozarządowego zarejestrowanych w rejestrze REGON Liczba podmiotów sektora pozarządowego wg stanu na dzień 31 grudnia 2011 r. Formy prawne podmiotów sektora pozarządowego zarejestrowanych w KRS Stowarzyszenia 89 888 Stowarzyszenia Stowarzyszenia kultury fizycznej i związki sportowe 62 795 Fundacje 12 763 Fundacje 12 783 Związki zawodowe 19 175 Związki zawodowe 7 712 Społeczno - zawodowe organizacje rolników Związek zawodowy rolników Organizacje samorządu indywidualnych 5 801 gospodarczego i zawodowego Samorząd zawodowy innych 5 031 przedsiębiorców Inne organizacje przedsiębiorców Izby gospodarcze Organizacje pracodawców 371 Organizacje pracodawców 424 Organizacje społeczne oddzielnie nie wymienione Jednostki kościołów i związków wyznaniowych 3 784 15 779 Inne organizacje społeczne lub zawodowe 610 Organizacje rzemieślnicze Osoby prawne i inne jednostki organizacyjne będące organizacjami pożytku publicznego Partie polityczne 244 Ogółem 147 805 Ogółem 96 562 16 Liczba podmiotów sektora pozarządowego wg stanu na dzień 31 grudnia 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie zaktualizowanych informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Udostępniania Informacji Głównego Urzędu Statystycznego oraz Departament Centrum Ogólnopolskich Rejestrów Sądowych i Informatyzacji Resortu Ministerstwa Sprawiedliwości. 532

Według danych z rejestru REGON liczba stowarzyszeń wzrosła w przeciągu sześciu lat o 20% z 71 093 w 2006 r. do 89 888 w 2011 r. Natomiast liczba fundacji wzrosła o 35% z 8 353 w 2006 r. do 12 763 pod koniec 2011 r. (Wykres 3). Wykres 3. Liczba stowarzyszeń i fundacji zarejestrowanych w rejestrze REGON w latach 2005 2011. Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Udostępniania Informacji Głównego Urzędu Statystycznego. Wykres 4. Liczba stowarzyszeń i fundacji zarejestrowanych w rejestrze KRS w latach 2005 2011. 17

Źródło: opracowanie własne na podstawie zaktualizowanych informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Centrum Ogólnopolskich Rejestrów Sądowych i Informatyzacji Resortu Ministerstwa Sprawiedliwości. Według danych z rejestru KRS liczba stowarzyszeń wzrosła w przeciągu pięciu lat o 31 % z 43 518 w 2006 r. do 62 795 w 2011 r. Natomiast liczba fundacji wzrosła o 46% z 6 947 w 2006 r. do 12 783 pod koniec 2011 r. (Wykres 4). 1.2 Zróżnicowanie regionalne organizacji pozarządowych O heterogeniczności trzeciego sektora w Polsce świadczy nie tylko forma prawna tworzących go podmiotów, ale także ich rozmieszczenie terytorialne. Spośród wszystkich organizacji pozarządowych zarejestrowanych w 2011 r. w rejestrze REGON, najwięcej 22 530 zlokalizowanych było w województwie mazowieckim. Pod względem liczebności funkcjonujących podmiotów trzeciego sektora za województwem mazowieckim uplasowały się kolejno województwo śląskie (14 360), wielkopolskie (13 559) oraz małopolskie (12 872). Natomiast wśród województw z najmniejszą liczbą zarejestrowanych organizacji należy wymienić województwo lubuskie (3 798), a także województwo opolskie (4 033). Z kolei, w przeliczeniu na 10 tysięcy mieszkańców, najwięcej podmiotów trzeciego sektora funkcjonowało w województwie mazowieckim (42,9) i warmińsko-mazurskim (42,2). Stosunkowo dużo podmiotów trzeciego sektora można wskazać też w województwach tzw. ściany wschodniej (tzn. podlaskim, lubelskim oraz podkarpackim). Najmniej zaś w regionie śląskim (30,9) 8 (Mapa 1). Pomimo różnic w systemie wprowadzania podmiotów do rejestru REGON i KRS oraz wynikających z tego m.in. dużych dysproporcji w odniesieniu do liczby zarejestrowanych jednostek, istnieje podobieństwo w zakresie rozkładu terytorialnego zarejestrowanych organizacji pozarządowych. Według KRS, najwięcej instytucji sektora pozarządowego zlokalizowanych było w województwach: mazowieckim (15 719 podmiotów), wielkopolskim (9 232), śląskim (9 486). Natomiast najmniej organizacji funkcjonowało w województwach lubuskim (2 683), opolskim (2 849) i podlaskim (2 952) oraz świętokrzyskim (3 162). W przeliczeniu na 10 tysięcy mieszkańców najwięcej podmiotów trzeciego sektora zarejestrowano na terenie województw mazowieckiego (29,9), warmińsko-mazurskiego (28,8), 8 Dane o strukturze ludności wg stanu na 31 grudnia 2010 r. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym., GUS, Warszawa 2011. 18

lubelskiego (27,4) oraz wielkopolskiego (24,9). Najmniej zaś w województwie śląskim (20,4) (Mapa 2). 19

Mapa 1. Liczba podmiotów trzeciego sektora w podziale na województwa w liczbach bezwzględnych oraz w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców, KRS 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie zaktualizowanych informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Centrum Ogólnopolskich Rejestrów Sądowych i Informatyzacji Resortu Ministerstwa Sprawiedliwości. Mapa 2. Liczba podmiotów trzeciego sektora w podziale na województwa w liczbach bezwzględnych oraz w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców, KRS, 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego. Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Udostępniania Informacji Głównego Urzędu Statystycznego. 20

Z uwagi na fakt, iż podstawowymi i najbardziej rozpowszechnionymi formami trzeciego sektora są stowarzyszenia i fundacje, na ich przykładzie zostanie zaprezentowane ich rozmieszczenie w ujęciu wojewódzkim. Najliczniejszą grupę podmiotów, wg danych zawartych w rejestrze REGON w 2011 r., stanowiły stowarzyszenia. Najwięcej stowarzyszeń zostało zarejestrowanych w województwie mazowieckim (12 287), natomiast najmniej funkcjonowało w województwie opolskim (2 535) oraz lubuskim (2 605). Mapa 3. Liczba stowarzyszeń zarejestrowanych w rejestrze REGON oraz w KRS w 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie zaktualizowanych informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Udostępniania Informacji Głównego Urzędu Statystycznego oraz Departament Centrum Ogólnopolskich Rejestrów Sądowych i Informatyzacji Resortu Ministerstwa Sprawiedliwości. Podobne rozmieszczenie regionalne charakteryzowało, liczącą 12 763 podmiotów, grupę fundacji. Zdecydowanie najwięcej fundacji (4 532) zarejestrowano w województwie mazowieckim, zaś najmniejszą liczbę (132) odnotowano w województwie opolskim. Podmioty klasyfikowane w KRS jako stowarzyszenia oraz fundacje występowały w największej liczbie w województwie mazowieckim (odpowiednio 8 992 i 4 363). Najmniejszą liczbę stowarzyszeń zarejestrowano na terenie województwa lubuskiego (1 768), natomiast najmniej fundacji funkcjonowało w województwie opolskim (141). 21

Mapa 4. Liczba fundacji zarejestrowanych w rejestrze REGON oraz w KRS w 2011 r., w podziale na województwa. Źródło: opracowanie własne na podstawie zaktualizowanych informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Udostępniania Informacji Głównego Urzędu Statystycznego oraz Departament Centrum Ogólnopolskich Rejestrów Sądowych i Informatyzacji Resortu Ministerstwa Sprawiedliwości. 1.3 Pola działalności organizacji pozarządowych Według badania SOF-1 z 2010 r. 9 najważniejsze dziedziny działalności statutowej fundacji, stowarzyszeń i innych organizacji społecznych to 10 : sport, turystyka, rekreacja, hobby tę dziedzinę wskazywało 32% podmiotów, pomoc społeczna i humanitarna, ratownictwo 27%, kultura i sztuka 12%, edukacja i wychowanie oraz działalność naukowo-badawcza 9%, ochrona środowiska 4%, ochrona zdrowia 4%, rozwój lokalny w wymiarze społecznym i ekonomicznym 4%, wsparcie dla instytucji, organizacji pozarządowych i inicjatyw obywatelskich 2%, rynek pracy, aktywizacja zawodowa 1%. 9 Na podstawie informacji przekazanych przez Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Społecznych i Warunków Życia oraz Urząd Statystyczny w Krakowie (wstępne wyniki badania SOF-1, 2010). 10 Klasyfikacja dziedzin i pól działalności statutowej organizacji pozarządowych zastosowana w badaniu SOF-1 2010 spójna z Międzynarodową Klasyfikacją Działalności Organizacji Non-Profit (INCPO). 22

1.4 Zasoby kadrowe w organizacjach pozarządowych 11 Na podstawie analizy danych z badania SOF-1 w 2010 r. zatrudnienie w sektorze non-profit (bez związków zawodowych, organizacji samorządu zawodowego i gospodarczego oraz partii politycznych) na koniec 2010 r. wynosiło łącznie 123 tys. pracowników. Dla 103 tys. z nich praca w fundacjach, stowarzyszeniach lub innych organizacjach społecznych była głównym miejscem pracy, co stanowi 0,73% całego zatrudnienia w gospodarce narodowej. Wśród pracowników badanych organizacji wysoki był odsetek kobiet. Stanowiły one 73% pracujących w sektorze pozarządowym, podczas gdy udział kobiet w zatrudnieniu w całej gospodarce narodowej wynosił 47%. Osoby niepełnosprawne stanowiły ponad 5% zatrudnionych, podczas gdy ich udział w gospodarce narodowej stanowił niespełna 4%. 1.5 Finanse organizacji 12 Według danych z badania SOF-1 za 2010 r., 41% organizacji pozarządowych wykazało przychody poniżej 10 tys. zł. Aż 37% badanych organizacji wykazało przychody pomiędzy 10 tys. zł a 100 tys. zł., w przypadku 17% organizacji przychód ulokowany został w przedziale od 100 tys. zł do 1 mln złotych. Średnia wysokość rocznych przychodów, obliczona dla wszystkich badanych organizacji wyniosła 247 tys. złotych, jednak w połowie organizacji roczny przychód nie przekroczył 17 tys. złotych. 1.6 Sektor pozarządowy w Polsce na tle Europy Porównanie polskich organizacji pozarządowych z podmiotami sektora obywatelskiego w innych krajach Unii Europejskiej jest niezwykle trudne i skomplikowane. Ze względu na różnice prawne, ekonomiczne i społeczne funkcjonowania sektora pozarządowego w Polsce oraz brak jednolitej metodologii badawczej, jakiekolwiek porównanie wymagałoby przeprowadzenia analizy zawierającej interpretację wszystkich różnic w odniesieniu do poszczególnych krajów. Dla ogólnego zobrazowania funkcjonowania polskich organizacji pozarządowych na tle innych krajów europejskich, przydatne mogą być badania The Johns Hopkins University Institute for 11 Na podstawie informacji przekazanych przez Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Społecznych i Warunków Życia oraz Urząd Statystyczny w Krakowie (wstępne wyniki badania SOF-1, 2010). 12 Na podstawie informacji przekazanych przez Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Społecznych i Warunków Życia oraz Urząd Statystyczny w Krakowie (wstępne wyniki badania SOF-1, 2010). 23

Policy Studies Center for Civil Society Studies. 1314 Drugim źródłem danych porównawczych może być corocznie realizowany NGO Sustainability Index 15 narzędzie Biura Europy i Eurazji USAID (United States Agency for International Development), które ocenia stopień rozwoju i zdolność przetrwania sektora pozarządowego w Europie i Eurazji. Indeks opiera się na siedmiu wymiarach sektora pozarządowego: środowisku prawnym, zdolnościach organizacyjnych, opłacalności finansowej, rzecznictwie, świadczeniu usług, infrastrukturze oraz wizerunku publicznym. W ramach tych obszarów przyznaje się punkty od 1 do 7, gdzie 1 oznacza największą stabilność i zdolność przetrwania, a 7 najmniejszą. Według danych z raportu za 2009 r. ogólny stopień rozwoju i zdolność przetrwania sektora pozarządowego kształtuje się w następujący sposób: Estonia 2,0; Polska 2,2; Słowacja 2,7; Łotwa 2,7; Czechy 2,7; Litwa 2,8; Rumunia 3,5; Ukraina 3,5; Słowenia 3,7. W porównaniu z innymi krajami Europy Środkowo-Wschodniej Polska ma jeden z najwyższych wskaźników stopnia rozwoju i zdolności przetrwania sektora pozarządowego. W porównaniu z 2009 r. Polska uzyskała taki sam wynik na poziomie 2,2. 13 Na podstawie Nałęcz S., Sektor non-profit, w: Nałęcz S. (red.), Gospodarka społeczna w Polsce. Wyniki badań z lat 2005-2007. Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2008: 162; dane dla Polski za 2005 r. na podstawie badania SOF-1, dane dla pozostałych krajów pochodzą z lat 2003-2004. 14 Holandia 9,2%, Irlandia 8,1%, Belgia 7,1%, Francja 6,3%, Wielka Brytania 6,0%, Austria 5,8%, Niemcy 4,0%, Włochy 2,8%, Hiszpania 2,6%, Czechy 1,9%, Polska 1,1% 14, Węgry 1,0%,Słowacja 0,9%. 15 Por. The 2011 NGO Sustainability Index for Central and Eastern Europe and Eurasia, United States Agency for International Development, http://transition.usaid.gov/locations/europe_eurasia/dem_gov/ngoindex/2011. 24

2. Funkcjonowanie ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie w latach 2010 i 2011 2.1 Nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z 2010 r. Informacje ogólne W dniu 12 marca 2010 r. weszła w życie ustawa z dnia 22 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 28, poz.146). Zmiany dotyczyły przede wszystkim zagadnień związanych z zasadami współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi, statusem organizacji pożytku publicznego wraz z mechanizmem przekazywania 1% podatku dochodowego od osób fizycznych, sprawozdawczością organizacji pożytku publicznego oraz wolontariatem. Nowe rozwiązania miały na celu wzmocnienie mechanizmów konsultacji społecznych, zwiększenie partycypacji obywatelskiej w rozwiązywaniu problemów lokalnych, jak również zwiększenie transparentności działania organizacji pożytku publicznego. Organizacja pozarządowa Nowelizacja zmieniła brzmienie definicji organizacji pozarządowej zawartej w art. 3 ust. 2 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, zwanej dalej ustawą. Za organizację pozarządową uznaje się niebędące jednostkami sektora finansów publicznych i niedziałające w celu osiągnięcia zysku, osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, w tym fundacje i stowarzyszenia. Cechą kształtującą pojęcie organizacji pozarządowych jest to, że ich działanie nie może być działaniem w celu osiągnięcia zysku. Z tych względów, działalność ich powinna być ukierunkowana na realizację celów społecznie użytecznych. Ponadto art. 3 ust. 3 ustawy stwierdza, że działalność pożytku publicznego może być także prowadzona przez następujące podmioty: 1) tzw. podmioty kościelne; 2) stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego; 3) spółdzielnie socjalne; 4) spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spółkami działającymi na podstawie przepisów ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze 25

fizycznej (Dz.U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1675, z późn. zm.), które nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich członków, udziałowców, akcjonariuszy i pracowników. Jednakże, stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego oraz spółdzielnie socjalne, zgodnie z postanowieniami ustawy, nie mogą uzyskać statusu organizacji pożytku publicznego. Działalność pożytku publicznego Nowelizacja ustawy ze stycznia 2010 r. wyraźnie stwierdza, że działalność pożytku publicznego może być prowadzona jako działalność nieodpłatna lub jako działalność odpłatna (art. 6 ustawy). Działalnością nieodpłatną pożytku publicznego jest działalność prowadzona w sferze zadań publicznych, za którą organizacja nie pobiera wynagrodzenia. Przy odpłatnej działalności pożytku publicznego zmiany dotyczą przede wszystkim podniesienia limitu przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia osoby fizycznej z tytułu zatrudnienia przy wykonywaniu statutowej działalności odpłatnej pożytku publicznego, do 3-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za rok poprzedni. Wynagrodzenie to jest liczone za okres ostatnich 3 miesięcy (art. 9 ust. 1 pkt 2 ustawy). Kolejną ważną zmianą jest nowe uprawnienie organu administracji publicznej, który podczas kontroli stwierdzi, że działalność odpłatna stała się działalnością gospodarczą. Wzywa wówczas organizację do złożenia wniosku o wpis tej działalności do rejestru przedsiębiorców KRS w terminie 30 dni od otrzymania wezwania. Jeżeli organizacja nie złoży stosownego wniosku, wówczas organ administracji publicznej samodzielnie informuje właściwy sąd rejestrowy o fakcie prowadzenia działalności gospodarczej (art. 9 ust. 1a i 1b ustawy). Rozszerzona została także i uporządkowana sfera zadań publicznych określona w art. 4 ust. 1 ustawy. Obecnie ustawa określa, że zadania publiczne mogą być realizowane w 33 sferach pożytku publicznego. Formy współpracy Rozszerzeniu uległ katalog form współpracy organów administracji z organizacjami pozarządowymi i podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 ustawy. Wprowadzono następujące nowe formy współpracy: 26

1) konsultowanie nie tylko projektów aktów normatywnych dotyczących działalności statutowej tych organizacji, ale także konsultowania z odpowiednimi radami działalności pożytku publicznego wszystkich projektów aktów normatywnych dotyczących sfery zadań publicznych określonych w art. 4 ust. 1 ustawy; 2) umowy o wykonanie inicjatywy lokalnej; 3) umowy partnerskie określone w ustawie z 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Nowelizacja ustawy nałożyła na organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego obowiązek określenia w drodze uchwały szczegółowego sposobu konsultowania z radami działalności pożytku publicznego lub organizacjami pozarządowymi projektów aktów prawa miejscowego w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji (art. 5 ust.5 ustawy). Przewidziano także możliwość tworzenia i prowadzenia przez organ administracyjny lub organizację pozarządową jednostek organizacyjnych, których celem jest działalność na rzecz innych organizacji pozarządowych. Uszczegółowieniu uległy przepisy dotyczące struktury i zakresu programów współpracy. Szczegółowo określono terminy przyjęcia programów, zakres przedmiotowy oraz zasady sprawozdawczości z ich realizacji. Nowelizacja nałożyła na organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego obowiązek uchwalenia, po konsultacjach z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionym w art. 3 ust. 3, rocznego programu współpracy, jak również dała możliwość uchwalenia programu wieloletniego (art. 5a ust. 1 i 2 ustawy). Ponadto, nowelizacja umożliwia również przyjęcie, po konsultacjach, programu współpracy przez organ administracji rządowej (art. 5b ustawy). Nową formą współpracy, przewidzianą w nowelizacji ustawy, jest zawarcie umowy o wykonanie inicjatywy lokalnej przez jednostkę samorządu terytorialnego z jej mieszkańcami, w celu wspólnego realizowania zadania publicznego na rzecz społeczności lokalnej (art. 19b ustawy). Mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego bezpośrednio, bądź za pośrednictwem organizacji pozarządowych lub podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3, mogą złożyć wniosek o realizację zadania publicznego do jednostki samorządu terytorialnego, na terenie której mają miejsce zamieszkania lub siedzibę, w zakresie: 1) działalności, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 13, obejmującej w szczególności budowę, rozbudowę lub remont dróg, kanalizacji, sieci wodociągowej, budynków oraz obiektów architektury stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego; 2) działalności, o której mowa w art. 4 ust.1 pkt 3, 4, 5, 16 i 27; 27

3) edukacji, oświaty i wychowania, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt14; 4) działalności w sferze kultury fizycznej i turystyki, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 17 i 19; 5) ochrony przyrody, w tym zieleni w miastach i wsiach, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 18; 6) porządku i bezpieczeństwa publicznego, o którym mowa w art. 4 ust. 1 pkt 20. Dodatkowo nowelizacja ustawy przewidziała możliwość tworzenia wojewódzkich, powiatowych i gminnych rad działalności pożytku publicznego (art. 41a-41i ustawy). Zlecanie zadań publicznych Nowelizacja ustawy wprowadziła obowiązek powoływania przez organ administracji publicznej ogłaszający otwarty konkurs ofert komisji konkursowej, w skład której wchodzą zarówno przedstawiciele organu administracji publicznej, jak również przedstawiciele organizacji pozarządowych, niebiorący udziału w danym konkursie. Dodatkowo, w celu usprawnienia zlecania zadań publicznych, skrócono termin do składania ofert z 30 do 21 dni. Ogłoszenie o otwartym konkursie ofert zamieszcza się w Biuletynie Informacji Publicznej, w siedzibie organu oraz na jego stronie internetowej. Zniesiono obowiązek kosztownych publikacji ogłoszeń o otwartym konkursie ofert w prasie (art. 13 ust. 3 ustawy). Ustawa wprowadza także przepisy umożliwiające złożenie oferty wspólnej przez dwie, lub więcej organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 (art. 14 ust. 2-4 ustawy). Z pewnością ważnym novum jest wprowadzenie uproszczonego trybu zlecania realizacji zadań publicznych. Na wniosek organizacji pozarządowej lub podmiotu wymienionego w art. 3 ust. 3 organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego może zlecić z pominięciem otwartego konkursu ofert realizację zadania publicznego o charakterze lokalnym lub regionalnym pod warunkiem, iż wysokość dofinansowania lub finansowania zadania publicznego nie przekracza kwoty 10 000 zł oraz, że zadanie publiczne ma być realizowane w okresie nie dłuższym niż 90 dni. Wysokość środków finansowych przekazanych w trybie uproszczonym nie może przekroczyć 20 % dotacji planowanych w roku budżetowym, a tej samej organizacji nie można łącznie przekazać w tym trybie więcej niż 20 tys. zł (art. 19a ustawy). Nowelizacja ustawy przewidziała także możliwość pominięcia otwartego konkursu ofert w związku z realizacją zadań o charakterze wyjątkowym lub zlecanych w związku zaistnieniem wyjątkowych okoliczności (art. 11a-11c ustawy), i tak: 28

1) w razie wystąpienia klęski żywiołowej, katastrofy naturalnej lub awarii technicznej (w kraju lub poza jego granicami) organ administracji publicznej, w celu zapobieżenia ich skutkom, może zlecać realizację zadania publicznego z pominięciem otwartego konkursu ofert; 2) Prezes Rady Ministrów, jeżeli jest to niezbędne ze względu na ochronę życia lub zdrowia ludzkiego albo ze względu na ważny interes społeczny lub ważny interes publiczny, może zlecać organizacjom pozarządowym oraz podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3 realizację zadań publicznych z pominięciem otwartego konkursu ofert; 3) minister właściwy do spraw wewnętrznych, w przypadkach dotyczących zadań z zakresu ochrony ludności i ratownictwa, może zlecać specjalistycznym stowarzyszeniom o zasięgu ogólnokrajowym określonym w art. 55 ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej, jednostkom ochrony przeciwpożarowej, o których mowa w art. 15 pkt. 6 i 7 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, oraz Polskiemu Czerwonemu Krzyżowi realizację zadań publicznych z pominięciem otwartego konkursu ofert. Wprowadzono również możliwość tzw. regrantingu, czyli dalszego zlecenia realizacji zadania publicznego przez organizacje pozarządowe lub podmioty wymienione w art. 3 ust. 3, z którymi organ administracji publicznej zawarł umowę na realizację tego zadania, innym, wybranym w sposób zapewniający jawność i uczciwą konkurencję, organizacjom (art. 16 ust. 7 ustawy). Ponadto nowelizacja ustawy ze stycznia 2010 r. ujednoliciła tryb zlecania zadań (w formie otwartego konkursu ofert) realizowanych w ramach ustawy o pomocy społecznej, ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Organizacje pożytku publicznego Nowelizacja wprowadziła nowe wymogi dla organizacji pozarządowych lub podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 pkt 1 i 4, po spełnieniu których mogą uzyskać status organizacji pożytku publicznego (art. 20 ustawy). Organizacja pożytku publicznego może prowadzić działalność gospodarczą wyłącznie jako dodatkową w stosunku do działalności pożytku publicznego. Całość zaś uzyskanej nadwyżki przychodów nad kosztami przeznacza na działalność pożytku publicznego. Zrezygnowano z przesłanki prowadzenia działalności pożytku publicznego na rzecz ogółu społeczności, jako wyłącznej statutowej działalności organizacji. Natomiast stowarzyszenia ubiegające się o status pożytku publicznego nie mogą prowadzić działalności pożytku publicznego wyłącznie na rzecz swoich członków. 29

Wprowadzono wymóg niekaralności wobec członków organu kontroli lub nadzoru oraz członków organu zarządzającego organizacji pożytku publicznego. Osoby te nie mogą być skazane prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe. Na szczególne podkreślenie zasługuje zmiana polegająca na wprowadzeniu kryterium prowadzenia działalności pożytku publicznego na rzecz ogółu społeczności lub grupy podmiotów wyodrębnionej ze względu na szczególnie trudną sytuację życiową lub materialną w stosunku do społeczeństwa nieprzerwanie przez okres dwóch lat przed ubieganiem się o status organizacji pożytku publicznego (art. 22 ust. 1 ustawy). Mechanizm przekazywania 1% podatku Nowe brzmienie art. 27 ust. 2 ustawy, wyraźnie stwierdza, że otrzymane przez organizację pożytku publicznego środki finansowe pochodzące z 1 % podatku dochodowego od osób fizycznych mogą być wykorzystane wyłącznie na prowadzenie działalności pożytku publicznego. Wyłączono zatem, możliwość wykorzystywania tych środków na prowadzoną przez organizacje pożytku publicznego działalność gospodarczą. Nowelizacja wprowadziła nowe zasady dotyczące prowadzenia przez ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego wykazu organizacji pożytku publicznego uprawnionych do otrzymania 1 % podatku należnego (art. 27a ustawy). W wykazie tym nie uwzględnia się organizacji, które: 1) nie przekazały ministrowi właściwemu ds. zabezpieczenia społecznego w terminie sprawozdania merytorycznego oraz finansowego w roku, za który składane jest zeznanie podatkowe, lub 2) w stosunku, do których wpisano do KRS informację o otwarciu likwidacji lub ogłoszeniu upadłości. Po raz pierwszy powiązano uprawnienie do otrzymania środków pochodzących z 1% podatku dochodowego od osób fizycznych z prawidłową realizacją obowiązku sprawozdawczego. Sprawozdawczość organizacji pożytku publicznego Nowelizacja ustawy, w celu zwiększenia transparentności działania organizacji pożytku publicznego, wprowadziła obowiązek sporządzania przez organizacje pożytku publicznego sprawozdania merytorycznego ze swojej działalności wg. nowego wzoru obejmującego w szczególności najważniejsze informacje o działalności pożytku publicznego 30

oraz o wydatkowaniu środków pochodzących z 1% podatku. Zarówno sprawozdanie merytoryczne jak i finansowe organizacja pożytku publicznego zobligowana została przekazać do ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego w określonym terminie, jak również zamieścić zarówno na swojej stronie internetowej, jak i urzędu obsługującego ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego (art. 23 ustawy). Nadzór nad organizacjami pożytku publicznego Znowelizowana ustawa przyznaje Ministrowi Pracy i Polityki Społecznej nowe uprawnienie kontrolne, a mianowicie w przypadku nieusunięcia uchybień stwierdzonych podczas kontroli jak również rażącego naruszenia przepisów prawa oraz niezłożenia w terminie sprawozdania merytorycznego i finansowego, może on złożyć do sądu rejestrowego wniosek o wykreślenie informacji o uzyskaniu statusu pożytku publicznego. Zasada ta dotyczy także sprawozdań związanych z rozliczeniem zbiórki publicznej, sytuacji wykorzystania dotacji niezgodnie z przeznaczeniem; prowadzenia bez zezwolenia: placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, centrum integracji społecznej, domów pomocy społecznej, placówek opiekuńczo-wychowawczych; czy też prowadzenia niepublicznego zakładu opieki zdrowotnej bez uzyskania wpisu do rejestru (art. 33 ust. 2 i art. 33a ustawy). Wolontariat Nowelizacja ustawy wprowadziła do regulacji wolontariatu zmiany, których potrzeba wynikła w toku prowadzonych konsultacji społecznych. Pojawiały się wątpliwości, co do relacji pomiędzy wolontariatem a pracą społeczną członków stowarzyszeń. Nowelizacja przesądziła, że członek stowarzyszenia może również wykonywać świadczenia, jako wolontariusz, na rzecz stowarzyszenia, którego jest członkiem (art. 42 ust. 3 ustawy). Wprowadzono instrumenty ochrony wolontariuszy delegowanych na terytorium innego państwa, na obszarze, którego trwa konflikt zbrojny, wystąpiła klęska żywiołowa lub katastrofa naturalna. W takiej sytuacji, stanowiącej szczególne zagrożenie dla zdrowia i życia wolontariusza, korzystający jest obowiązany zapewnić mu ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków oraz ubezpieczenie kosztów leczenia podczas pobytu za granicą, jeżeli kosztów tych nie pokrywa się z innego tytułu. Wskazano też na możliwość zapewniania wolontariuszom ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej, w zakresie wykonywanych przez nich świadczeń. Wydatek taki stanowi koszt 31

prowadzenia działalności statutowej organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 jako korzystających lub koszt korzystającego należącego do sektora finansów publicznych (art. 46 ust. 4-6 ustawy). Ponadto, poprzez zmianę ustawy o spółdzielniach socjalnych przesądzono, że wolontariusze mogą wykonywać świadczenia na rzecz spółdzielni socjalnych w zakresie prowadzonej przez nią działalności pożytku publicznego. 2.2 Nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z 2011 r. W dniu 3 listopada 2011 r. weszła w życie ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 209, poz. 1244). Wynikała ona z pojawiających się w praktyce stosowania ustawy problemów natury interpretacyjnej i miała na celu doprecyzowanie przepisów ustawy, tak aby nie budziły wątpliwości. W związku z powyższym, w większości zmiany miały charakter legislacyjnoredakcyjny. Szczegółowe zmiany Po pierwsze, obok obowiązku przedłożenia przez organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego, nie później niż do 30 kwietnia każdego roku, sprawozdania z realizacji programu współpracy, dodatkowo zobowiązany on został do opublikowania sprawozdania w Biuletynie Informacji Publicznej (art. 5a ust. 3 ustawy). Po drugie, przyznano ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego, po zasięgnięciu opinii Rady Działalności Pożytku Publicznego, możliwość opracowania i finansowego wspierania resortowych oraz rządowych programów wspierania organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 (art. 5c ustawy). Po trzecie, poprzez zmianę art. 8 ust. 1 pkt 2, działalnością odpłatną pożytku publicznego z uwagi na pojawiający się dochód nie jest sprzedaż przedmiotów darowizny. Kolejna zmiana związana była z możliwością zlecenia obsługi konkursu organizacjom pozarządowym lub podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3 ustawy (art. 11 ust. 2a ustawy). W związku z pojawiającymi się wątpliwościami, które czynności organ administracji publicznej musi wykonać samodzielnie, enumeratywnie wyliczono czynności, które nie podlegają zleceniu. Są to: 1) ogłoszenie otwartego konkursu ofert; 32

2) powołanie komisji konkursowej; 3) wybór ofert; 4) ogłoszenie wyników otwartego konkursu ofert; 5) zawieranie umów o wsparcie realizacji zadania publicznego lub o powierzenie realizacji zadania publicznego z wyłonionymi organizacjami pozarządowymi lub podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3; 6) unieważnienie otwartego konkursu ofert. Następna zmiana dotyczy zapewnienia prawidłowego funkcjonowania komisji konkursowych. W skład komisjach konkursowych zasiadają osoby wskazane a nie jak dotychczas reprezentujące organizacje pozarządowe lub podmioty wymienione w art. 3 ust. 3. Ponadto, w związku z dość częstymi sytuacjami uniemożliwiającymi pracę komisji konkursowych w skutek niemożności powołania przedstawicieli III sektora, określono w art. 15 ust. 2da ustawy, przesłanki, po wystąpieniu, których prace komisji będą mogły się odbywać bez udziału osób wskazanych przez organizacje pozarządowe lub podmioty wymienione w art. 3 ust. 3. Będzie to miało miejsce w sytuacji, gdy: 1) żadna organizacja nie wskaże osób do składu komisji konkursowej lub 2) wskazane osoby nie wezmą udziału w pracach komisji konkursowej; 3) wszystkie powołane w skład komisji konkursowej osoby podlegają wyłączeniu na podstawie art. 15 ust. 2d lub art. 15 ust. 2f ustawy. Nowelizacja ze stycznia 2010 r. w art. 15 ust. 2i stanowiła, że każdy może żądać uzasadnienia wyboru lub odrzucenia oferty. Nowe brzmienie nadane nowelizacją z 2011 r. ograniczyło to uprawnienie poprzez wprowadzenie 30 dniowego terminu. Kolejna zmiana przewiduje zlecenie zadań publicznych w trybie uproszczonym na podstawie oferty realizacji zadania składanej przez organizacje pozarządowe lub podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy, a nie jak do tej pory na podstawie wniosku (art. 19a ust. 1 ustawy). W celu usprawnienia realizacji umów o wykonanie inicjatywy lokalnej wprowadzono przepis art. 19f, zgodnie z którym wnioskodawca może otrzymać od jednostki samorządu terytorialnego na czas trwania umowy rzeczy konieczne do wykonania inicjatywy lokalnej. Nowelizacja z 2011 r. wprowadziła istotną zmianę dotyczącą zasad ponownego uzyskiwania statusu organizacji pożytku publicznego przez organizacje, które utraciły status wskutek działań nadzorczych ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. O ponowne 33

przyznanie statusu organizacji pożytku publicznego, organizacje te będą mogły się ubiegać nie wcześniej niż po upływie dwóch lat od dnia wykreślenia. Dotyczy to także organizacji, którym status pożytku publicznego został wykreślony z urzędu przez sąd rejestrowy ( art. 22a ustawy). Najważniejszą zmianą nowelizacji z 2011 r. było wprowadzenie nowych przepisów dotyczących sprawozdawczości organizacji pożytku publicznego. Wprowadzono obowiązek zamieszczania sprawozdania merytorycznego z działalności oraz sprawozdania finansowego na stronie internetowej urzędu obsługującego ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego. Zrezygnowano z dotychczas obowiązującej wersji papierowej. Ponadto wprowadzono jednolity termin na wypełnienie obowiązku sprawozdawczego dla organizacji, których rok obrotowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym na 15 lipca roku następującego po roku za który składane jest sprawozdanie. Natomiast, organizacje, których rok obrotowy nie pokrywa się z rokiem kalendarzowym, zamieszczają sprawozdania na stronie internetowej urzędu obsługującego ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego w terminie 15 dni od dnia zatwierdzenia rocznego sprawozdania finansowego. Równie istotną zmianą, obowiązującą od 1 stycznia 2013 r., mającą uprościć obowiązki sprawozdawcze organizacji pożytku publicznego było wprowadzenie art. 23 ust. 6c i 6d. Organizacje, których przychód nie przekroczył 100 000 zł w danym roku obrotowym zamieszczą na stronie internetowej urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, sprawozdanie merytoryczne z działalności w formie uproszczonego sprawozdania merytorycznego. Wzór uproszczonego sprawozdania merytorycznego zostanie określony w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej. 2.3 Współpraca finansowa organów administracji rządowej z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego w latach 2010 2011 Dla zwiększenia czytelności prezentowanych wyników badania w dalszej części używać będziemy, tam gdzie to możliwe, skróconych zapisów pojęć stosowanych w ustawie: - organizacje pozarządowe lub ngo lub podmioty trzeciego sektora lub podmioty działające w sferze pożytku publicznego organizacje pozarządowe, stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, podmioty kościelne i wyznaniowe, spółdzielnie socjalne oraz spółki akcyjne i spółki nonprofit; - otwarty konkurs ofert otwarty konkurs ofert w rozumieniu ustawy o działalności pożytku publicznego; 34

- urzędy/organy administracji rządowej ministerstwa, urzędy centralne, urzędy wojewódzkie, organy administracji zespolonej w województwach; - urzędy/organy administracji samorządowej lub jednostki samorządu terytorialnego (jst) urzędy marszałkowskie, starostwa powiatowe, urzędy miast na prawach powiatu, urzędy gmin, urzędy miast i gmin, urzędy miast, które nie są miastami na prawach powiatu; - urzędy/organy administracji publicznej urzędy administracji rządowej i samorządowej ogółem. Niniejszy podrozdział stanowi podsumowanie współpracy finansowej administracji rządowej, tj. ministerstw i kancelarii prezesa rady ministrów, urzędów centralnych, urzędów wojewódzkich oraz organów administracji zespolonej w województwach z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego. Na współpracę finansową administracji publicznej z sektorem pozarządowym składa się zlecanie realizacji zadań publicznych w wyniku zastosowania zasad otwartego konkursu ofert w rozumieniu ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie 16 oraz innych trybów. W odrębny sposób zlecane są zadania m.in. z zakresu: ochrony przeciwpożarowej 17, systemu oświaty 18, ochrony zabytków i opieki nad zabytkami 19, finansów publicznych 20, sportu 21 czy też zadania spoza obszarów wymienionych w art. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. W innych trybach mieszczą się również środki wydatkowane przez organy administracji publicznej z zastosowaniem ustawy Prawo zamówień publicznych 22, współfinansowane ze środków z funduszy strukturalnych UE 23 oraz z innych środków zagranicznych. W ramach innych trybów zlecane były również zadania na podstawie 16 Otwarty konkurs ofert podstawowy tryb zlecania realizacji zadań publicznych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. W otwartym konkursie ofert uczestniczą organizacje pozarządowe, stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, podmioty kościelne i wyznaniowe oraz jednostki organizacyjne podległe organom administracji publicznej lub przez nie nadzorowane. Od 6 lipca 2006 r. w otwartym konkursie ofert mogą również startować spółdzielnie socjalne art. 24 ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych (Dz. U. 2006 Nr 94, poz. 651). 17 Zastosowanie ma ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 2009 r. Nr 178, poz. 1380 z późn. zm.). 18 Zastosowanie ma ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004r., Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.). 19 Zastosowanie ma uchwała jst wydana na podstawie ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003r., Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.). 20 Zastosowanie ma uchwała jst wydana na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2009r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157,poz. 1240 z późn. zm.). 21 Zastosowanie ma ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz.U. Nr 127, poz. 857, z późn. zm.). 22 Zastosowanie ma ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jednolity Dz. U. 2010r., Nr 113, poz. 759 z późn. zm.). 23 Zastosowanie ma ustawa z 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. z 2009r.. nr 84, poz. 712, z późn. zm.) 35

art. 11a ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (z pominięciem otwartego konkursu ofert, w związku z wystąpieniem klęski żywiołowej, katastrofy naturalnej lub awarii technicznej). Biorąc pod uwagę otwarty konkurs ofert, jak i inne tryby zlecania zadań publicznych organizacjom pozarządowym, w 2010 r. administracja rządowa otrzymała od podmiotów działających w sferze pożytku publicznego 12 755 ofert, podpisała z tymi podmiotami 7 095 umów i wydatkowała 806 727 629 zł, w tym 76 523 344 zł ze środków Unii Europejskiej. W 2011 r. administracja rządowa otrzymała od podmiotów działających w sferze pożytku publicznego 14 913 ofert, podpisała z tymi podmiotami 4 099 umów i wydatkowała 596 597 648 zł, w tym 47 198 190 zł ze środków Unii Europejskiej. W 2011 r. administracja rządowa przekazała 596 597 648 zł, co oznacza spadek w stosunku do roku poprzedniego o 210 129 981 zł. Spadek wysokości przekazywanych środków nastąpił przede wszystkim za sprawą urzędów centralnych, odnotowano mniej przekazanych środków niż w roku poprzednim. Również ministerstwa przekazały mniej środków niż w roku poprzednim. Należy jednak pamiętać, że w 2010 r. uzyskano dane z większej liczby urzędów centralnych (45, w porównaniu do 42 w tym roku) oraz z ministerstw (17, w porównaniu do 14 w roku 2011). Wykres 5. Wysokość wydatkowanych środków przez poszczególne urzędy administracji rządowej w 2011 r. w ramach współpracy finansowej. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata 36

Zdecydowanie najwięcej środków finansowych przekazały podmiotom trzeciego sektora ministerstwa. Współpracę finansową prowadziło 11 z 14 ministerstw (78,5%). Mniejszą ilość środków przekazały urzędy centralne, spośród których niecałe 20% współpracowało finansowo z organizacjami pozarządowymi. Wszystkie urzędy wojewódzkie oraz 85,7% administracji zespolonej w województwach przekazywało środki finansowe podmiotom trzeciego sektora. Wykres 6. Wysokość wydatkowanych środków przez poszczególne urzędy administracji rządowej w 2011 r. w podziale na środki przekazane w ramach otwartego konkursu ofert oraz innych trybów. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata Większa część środków finansowych (56%) została przekazana przez administrację rządową w wyniku zastosowania procedury innych trybów. W przypadku administracji zespolonej aż 86% środków zostało przekazanych w ramach otwartych konkursów ofert. Ministerstwa przekazały w ramach otwartych konkursów ofert 38% środków, urzędy wojewódzkie 95%, natomiast urzędy centralne 43%. 2.3.1 Otwarty konkurs ofert Wśród urzędów administracji rządowej, 47 badanych podmiotów (55%) zlecało zadania publiczne organizacjom pozarządowym na podstawie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. W ramach otwartego konkursu ofert administracja rządowa otrzymała w 2011 r. 10 914 ofert, zawarła z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego 3 142 umowy i przekazała 259 414 872 zł. Jest to o 42% środków mniej niż 37

w 2010 r. Spadek ten jest spowodowany głównie mniejszą ilością środków przekazanych przez ministerstwa, jak i administrację zespoloną w województwach. Wysokość środków przekazywanych przez administrację rządową podmiotom trzeciego sektora w wyniku zastosowania otwartego konkursu ofert rosła w latach 2005-2006. W 2006 r. osiągnęła wartość prawie 450 mln zł, a następnie w 2007 r. spadła do ok. 350 mln zł. W 2008 r. wysokość środków finansowych utrzymywała się na podobnym poziomie, co w roku poprzednim, a następnie w 2009 r. znacząco wzrosła. W 2010 r. wysokość środków zmalała w porównaniu do roku poprzedniego. Przekazano ponad 440 mln zł, a więc była to wartość zbliżona do środków przekazanych w 2006 r. Dane z 2011 r. wskazują na spadek przekazanych środków w ramach otwartego konkursu ofert. Zmiany w czasie pokazuje poniższy wykres. Wykres 7. Wysokość środków finansowych przekazanych organizacjom pozarządowym, stowarzyszeniom jednostek samorządu terytorialnego oraz podmiotom kościelnym i wyznaniowym przez administrację rządową w wyniku otwartego konkursu ofert w latach 2005-2011. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 38

Tabela 5. Współpraca finansowa organów administracji rządowej z sektorem pozarządowym w latach 2010 i 2011 w ramach otwartego konkursu ofert. Liczba ofert Liczba umów W tym liczba umów wieloletnich Wysokość przekazanych środków w zł 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 Ministerstwo Urząd centralny Urząd wojewódzki Administracja zespolona w województwach Administracja rządowa ogółem 3 826 6 457 2 318 1 099 201 2 344 458 252 117 005 274 1 553 1 643 593 388 215 72 64 438 078 110 187 585 1 261 1 728 729 1 090 0 0 19 191 485 21 165 075 1 197 1 086 648 565 0 0 13 094 051 11 056 938 7 837 10 914 4 288 3 142 416 74 441 181 866 259 414 872 2010 % dofinansowanych ofert Średnia wartość dofinansowania % umów wieloletnich Ministerstwo 60,58% 148 601,48 zł 8,67% Urząd centralny 38,18% 108 664,54 zł 36,25% Urząd wojewódzki 57,81% 26 325,76 zł 0% Administracja zespolona w województwach 54,13% 20 206,86 zł 0% Administracja rządowa ogółem 54,71% 102 887,56 zł 9,7% 2011 % dofinansowanych ofert 24 Średnia wartość dofinansowania 25 % umów wieloletnich 26 Ministerstwo 17% 106 465 zł 0,2% 24 Liczba zawartych umów dzielona przez liczbę złożonych ofert. 25 Wysokość przekazanych środków finansowych dzielona przez liczbę zawartych umów. 26 Liczba umów wieloletnich dzielona przez liczbę wszystkich umów. 39

Urząd centralny 23,6% 283 988 zł 18% Urząd wojewódzki 63% 19 417 zł 0% Administracja zespolona w województwach 52% 19 569 zł 0% Administracja rządowa ogółem 28,7% 82 563 zł 2,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata Podobnie jak w latach ubiegłych, najwięcej ofert w ramach otwartego konkursu ofert przyjęły ministerstwa od podmiotów trzeciego sektora. W konsekwencji ministerstwa podpisały również najwięcej umów. Wysokość przekazanych środków w 2011 r. była najwyższa w przypadku urzędów centralnych 110 187 585 zł, co w przeliczeniu na jedną umowę daje najwyższą średnią wartość dofinansowania 238 988 zł. W 2010 r. urzędy centralne dofinansowały ponad 38% ofert. Do urzędów wojewódzkich wpłynęło nieco mniej ofert niż do urzędów centralnych, te pierwsze podpisały jednak więcej umów. Oznacza to, że procent dofinansowanych umów w urzędach wojewódzkich był wyższy i przekroczył 63%. Średnia wartość dofinansowania była jednak dużo niższa niż w przypadku opisanych wcześniej instytucji było to 19 417 zł. Do administracji zespolonej wpłynęło najmniej ofert, najniższa była też wysokość przekazanych środków i średnia wartość dofinansowania. 52% ofert, jakie przyjęły urzędy administracji zespolonej w województwie, otrzymały dofinansowanie. W sumie urzędy administracji rządowej w 2011 przekazały trzeciemu sektorowi 259 414 872 zł. Średnia wartość jednej umowy wynosi ponad 82 563 zł, a dofinansowanych zostało 29% ofert. Projekty wieloletnie zostały dofinansowane przede wszystkim przez ministerstwa i urzędy centralne. W przypadku urzędów wojewódzkich i administracji zespolonej, dofinansowanie otrzymuje więcej niż połowa projektów, ale wysokość środków finansowych jest dużo niższa niż w przypadku ministerstw i urzędów centralnych. Analiza wysokości przekazanych środków w poszczególnych regionach jest celowa tylko w przypadku urzędów wojewódzkich i organów administracji zespolonej w województwach. Tylko te urzędy administracji rządowej są organami regionalnymi, działającymi w obrębie jednego województwa. W konkursach ofert organizowanych przez ministerstwa i urzędy 40

centralne mogą uczestniczyć wszystkie podmioty do tego uprawnione, bez względu na region, w jakim działają. Najwięcej środków w ramach otwartych konkursów ofert zostało przekazanych w województwie mazowieckim (231 454 694 zł), wielkopolskim (4 314 747 zł) oraz małopolskim (4 010 262 zł), najmniej w województwie dolnośląskim (172 470 zł). W ramach otwartych konkursów ofert, w 2010 r. największa liczba środków finansowych została przekazana przez organy administracji rządowej w województwie mazowieckim 433 760 173 zł. Najmniejsze środki przekazały urzędy administracji rządowej w województwie dolnośląskim 148 000 zł. Mapa 5. Wysokość środków finansowych przekazanych przez organy administracji rządowej w ramach otwartych konkursów ofert w 2010 r. w podziale na poszczególne województwa. 1 830 942 2 682 050 1 013 562 0 612 552 597 140 4 657 122 433 760 173 1 165 406 850 441 148 000 0 1 380 581 1 208 877 1 926 620 2 911 978 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata 41

Mapa 6. Wysokość środków finansowych przekazanych przez organy administracji rządowej w ramach otwartych konkursów ofert w 2011 r. w podziale na poszczególne województwa. 3 027 169 2 918 904 871 047 1 481 593 647 598 1 075 298 4 314 747 231 454 694 172 470 1 223 000 1 306 787 2 050 039 1 353 466 4 010 262 1 087 798 2 420 000 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Wspieranie a powierzanie zadań publicznych Zlecanie realizacji zadań publicznych organizacjom pozarządowym może nastąpić w dwóch formach: powierzenia wykonania zadania publicznego lub wsparcia realizacji zadania. 27 W 2011 r., podobnie jak w latach ubiegłych, można zauważyć, że forma wspierania zadań publicznych jest zdecydowanie częstsza niż powierzanie zadań publicznych. Urzędy administracji rządowej ogłosiły w 2010 r. 24 konkursy w formie powierzania i 107 konkursów w formie wspierania. Wspieranie było, więc ponad 4 razy częstszą formą zlecania zadań publicznych oraz jedyną formą zlecania zadań publicznych w 2010 r. przez urzędy wojewódzkie. Ankieta przeprowadzona w 2011 r. nie zawierała pytania dotyczącego liczby konkursów w rozróżnieniu na powierzanie i wspieranie realizacji zadań publicznych. Wszystkie typy urzędów administracji rządowej chętniej ogłaszały konkursy w formie wspierania niż powierzania. 27 Powierzanie to jedna z form zlecania zadań publicznych, o których mowa w art. 4 ust. 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie przez organy administracji publicznej. Polega na udzielaniu dotacji na finansowanie realizacji zadań publicznych wykonywanych przez sektor pozarządowy. Powierzanie wykonania zadania oznacza przekazanie dotacji w całości (100%) pokrywające wykonanie zadania. Z kolei wspieranie to inna z form zlecania zadań publicznych, o których mowa w art. 4 ust. 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie przez organy administracji publicznej. Polega na udzieleniu dotacji na dofinansowanie realizacji zadań publicznych wykonywanych przez sektor pozarządowy. Wsparcie realizacji zadania oznacza częściowe dofinansowanie za pośrednictwem dotacji. 42

Ministerstw o Tabela 6. Liczba otwartych konkursów ofert ogłoszonych przez urzędy administracji rządowej w podziale na powierzanie i wspieranie zadań publicznych w 2010 r. powierzanie wspieranie ogółem Ministerstwo 7 39 46 Urząd centralny 8 18 26 Urząd wojewódzki 0 34 34 Administracja zespolona w województwach 9 16 25 Administracja rządowa ogółem 24 107 131 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata Konkursy w formie wspierania zadań publicznych cieszyły się dużo większą popularnością niż forma powierzania zadań publicznych. Ogółem do administracji rządowej w 2011 r. wpłynęło 257 ofert w formie powierzania i 10 657 ofert w formie wspierania. Na otwarty konkurs w formie wspierania wpłynęło, więc prawie 40 razy więcej ofert w porównaniu do powierzania. Przy interpretacji powyższych danych trzeba wziąć pod uwagę, że wymagany wkład własny nie jest jedynym kryterium, dla którego organizacja pozarządowa decyduje się na składanie ofert w danym konkursie. O wiele ważniejsza jest np. sfera pożytku publicznego, w jakiej jest ogłoszony konkurs, czy wysokość środków przeznaczana na dany konkurs. Przewaga formy wspierania realizacji zadań publicznych może być przeszkodą dla małych, nowopowstałych organizacji pozarządowych, które mogą mieć największy kłopot z wniesieniem wkładu własnego 28 do realizacji zadania. Większość środków finansowych (93%) przekazywanych przez administrację rządową podmiotom działającym w sferze pożytku publicznego została przekazana w formie wspierania. Wszystkie typy urzędów przekazały więcej środków w formie wspierania niż powierzania. Średnia wartość dofinansowania była wyższa w przypadku powierzania. Tabela 7. Współpraca finansowa urzędów administracji rządowej w podziale na powierzanie i wspieranie zadań publicznych w 2010 r. powierzanie wspieranie Liczba ofert 583 3 243 Liczba umów 439 1 879 Wysokość przekazanych środków 155 518 795 188 939 457 28 Należy pamiętać, że wkład własny nie musi być wkładem finansowym, może to być np. praca wolontariuszy. 43

Administracja rządowa ogółem Administracja zespolona w województwach Urząd wojewódzki Urząd centralny (w zł) zł zł % dofinansowanych ofert 29 75,3% 57,94% Średnia wartość dofinansowania 30 354 256,94 zł 100 553,2 zł Liczba ofert 22 1 531 Liczba umów 15 578 Wysokość przekazanych środków 2 727 634 zł 61 710 444 zł % dofinansowanych ofert 68,18% 37,75% Średnia wartość dofinansowania 181 842,27 zł 106 765,47 zł Liczba ofert 0 1 261 Liczba umów 0 729 Wysokość przekazanych środków (w zł) 0 zł 19 191 485 zł % dofinansowanych ofert 0% 57,81% Średnia wartość dofinansowania 0 zł 26 325,77 zł Liczba ofert 148 1 049 Liczba umów 47 601 Wysokość przekazanych środków (w zł) 7 805 423 5 288 628 % dofinansowanych ofert 31,76% 57,29% Średnia wartość dofinansowania 166 072,83 zł 8 799,71 zł Liczba ofert 753 7084 Liczba umów 501 3787 Wysokość przekazanych środków (w zł) 166 051 852 zł 275 130 014 zł % dofinansowanych ofert 66,53% 53,69% Średnia wartość dofinansowania 331 440, 82 zł 72 651, 18 zł 29 Liczba zawartych umów dzielona przez liczbę złożonych ofert. 30 Wysokość przekazanych środków finansowych dzielona przez liczbę zawartych umów. 44

Administracja zespolona w województwach Urząd wojewódzki Urząd centralny Ministerstwo Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata Tabela 8. Współpraca finansowa urzędów administracji rządowej w podziale na powierzanie i wspieranie zadań publicznych w 2011 r. powierzanie wspieranie Liczba ofert 11 6 446 Liczba umów 6 1 093 Wysokość przekazanych środków (w zł) 1 750 000 115 255 274 % dofinansowanych ofert 31 55% 17% Średnia wartość dofinansowania 32 291 666,66 105 448,55 Liczba ofert 37 1 606 Liczba umów 10 378 Wysokość przekazanych środków 5 396 512 104 791 073 % dofinansowanych ofert 27% 24% Średnia wartość dofinansowania 539 651,20 277 225,06 Liczba ofert 47 1 681 Liczba umów 25 1 065 Wysokość przekazanych środków (w zł) 2 460 769 18 704 306 % dofinansowanych ofert 53% 63% Średnia wartość dofinansowania 98 430,76 17 562,72 Liczba ofert 162 924 Liczba umów 46 519 Wysokość przekazanych środków (w zł) 6 396 242 4 660 696 % dofinansowanych ofert 28% 56% Średnia wartość dofinansowania 139 048,73 8 980,14 31 Liczba zawartych umów dzielona przez liczbę złożonych ofert. 32 Wysokość przekazanych środków finansowych dzielona przez liczbę zawartych umów. 45

Administracja rządowa ogółem Liczba ofert 257 10 657 Liczba umów 87 3 055 Wysokość przekazanych środków (w zł) 16 003 523 243 411 349 % dofinansowanych ofert 34% 28% Średnia wartość dofinansowania 183 948,54 79 676,38 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata Oferty wspólne w ramach otwartego konkursu ofert W 2011 r. 4 organy administracji rządowej zdeklarowały, iż organizacje pozarządowe lub inne podmioty prowadzące działalność pożytku publicznego złożyły 124 oferty wspólne w ramach otwartych konkursów ofert. 2.3.2 Inne tryby zlecania zadań publicznych Ogółem 30 urzędów administracji rządowej, (co stanowi 58% urzędów, które w ogóle zlecały zadania trzeciemu sektorowi, oraz 34% wszystkich urzędów administracji rządowej, które wypełniły ankietę), zlecało w 2010 r. organizacjom pozarządowym zadania publiczne z pominięciem otwartego konkursu ofert, na podstawie przepisów ustaw innych niż ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. W 2011 r. 21 urzędów administracji rządowej (co stanowi 44% urzędów, które w ogóle zlecały zadania trzeciemu sektorowi) zlecało w organizacjom pozarządowym zadania publiczne z pominięciem otwartego konkursu ofert, na podstawie przepisów ustaw innych niż ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Najczęściej były to: ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jednolity Dz. U. z 2007 r., Nr 223, poz. 1655, z późn. zm.) oraz ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity Dz. U. 2004 Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.). Wśród odpowiedzi pojawiały się także m.in. ustawa o ochronie przeciwpożarowej z dnia 24 sierpnia 1991 r., ustawa z dn. 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju oraz ustawa o finansach publicznych z dn. 27 sierpnia 2009 r. 46

Wszystkie badane urzędy administracji rządowej otrzymały od podmiotów działających w sferze pożytku publicznego 3 999 ofert w ramach innych trybów, podpisały z nimi 957 umów (w tym 76 umów wieloletnich), na łączną kwotę 337 182 776 zł (w tym 47 198 180 zł ze środków Unii Europejskiej). Jest to niewiele mniej środków finansowych niż w 2010 r., kiedy to administracja rządowa przekazały organizacjom pozarządowym w ramach innych trybów 365 545 763 zł. Z porównania wynika, że rekordowym pod względem przekazanej wysokości środków przez administrację rządową podmiotom trzeciego sektora w wyniku tzw. innych trybów był 2007 r., kiedy do urzędy administracji rządowej przekazały organizacjom pozarządowym ponad 3,5 mld zł w wyniku innych ustaw niż ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. W 2008 r. kwota ta była znacznie niższa i wyniosła niecały miliard zł, a w 2009 r. wróciła do poziomu z lat 2004-2006 i wyniosła ok. 300 mln zł. Wysokość środków przekazanych w 2010 r. i 2011 r. porównywalna jest do poziomu z lat 2004 2006. Wzrost wysokości przekazanych środków w 2007 r. mógł być związany z kończącą się perspektywą programowania funduszy europejskich i koniecznością wydatkowania pozostałych środków z funduszy europejskich. W 2007 r. wysokość środków przekazanych z funduszy Unii Europejskiej przez administrację rządową dla podmiotów trzeciego sektora wyniosła 2 945 670 565, 22 zł. 47

Wykres 8. Wysokość środków finansowych przekazanych organizacjom pozarządowym, stowarzyszeniom jednostek samorządu terytorialnego oraz podmiotom kościelnym i wyznaniowym przez administrację rządową w wyniku innych trybów niż otwarty konkurs ofert w latach 2005-2011. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata Ministerstwa przekazały organizacjom pozarządowym więcej środków finansowych w 2011 r. niż w 2010 (o 32 323 087 zł). Urzędy centralne przekazały mniej środków w 2011 r. (o 41 098 294 zł). Urzędy centralne przekazały najwięcej środków w stosunku do zawartych umów, średnia kwota dofinansowania wynosiła 6 345 358 zł. Natomiast urzędy wojewódzkie przekazały w 2011 r. prawie dwudziestokrotnie mniej środków niż w 2010 r. (spadek o 19 241 232 złotych). 48

Tabela 9. Współpraca finansowa organów administracji rządowej z sektorem pozarządowym w latach 2010 2011 roku w ramach innych trybów niż otwarty konkurs ofert. 2010 Liczba ofert Liczba umów W tym liczba umów wieloletni ch Wysokość przekazanych środków (w zł) Ministerstwo 4 375 2 365 27 156 143 305 Urząd centralny 149 96 4 187 041 535 Urząd wojewódzki 413 284 0 20 298 103 Administracja zespolona w województwach 45 44 0 2 062 820 Administracja rządowa ogółem 4 982 2 789 31 365 545 763 W tym środki z funduszy strukturalnych UE (w zł) % dofinansowanych ofert 33 Średnia wartość dofinansowania 34 % umów wieloletnich 35 63 618 302 54% 66 022 1% 12 905 042 64% 1 948 349 4% 0 68% 71 472 0% 0 97% 46 882 0% 76 523 344 55% 131 066 1% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata 33 Liczba zawartych umów dzielona przez liczbę złożonych ofert. 34 Wysokość przekazanych środków finansowych dzielona przez liczbę zawartych umów. 35 Liczba umów wieloletnich dzielona przez liczbę wszystkich umów. 49

2011 Liczba ofert Liczba umów W tym liczba umów wieloletni ch Wysokość przekazanych środków (w zł) Ministerstwo 3 810 845 75 188 466 392 Urząd centralny 52 23 1 145 943 241 Urząd wojewódzki 121 71 0 1 056 871 Administracja zespolona w województwach 16 8 0 1 716 272 Administracja rządowa ogółem 3 999 957 76 337 182 776 W tym środki z funduszy strukturalnych UE (w zł) % dofinansowanych ofert 36 Średnia wartość dofinansowania 37 % umów wieloletnich 38 45 295 684 22% 223 037 8% 1 902 506 44% 6 345 358 4% 0 59% 14 885 0% 0 50% 214 534 0% 47 198 190 23% 352 333 7% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 36 Liczba zawartych umów dzielona przez liczbę złożonych ofert. 37 Wysokość przekazanych środków finansowych dzielona przez liczbę zawartych umów. 38 Liczba umów wieloletnich dzielona przez liczbę wszystkich umów. 50

Podobnie jak w przypadku otwartego konkursu ofert, w ramach innych trybów zlecania zadań publicznych najwięcej środków finansowych przekazały ministerstwa i urzędy centralne odpowiednio 188 466 392 zł i 145 943 241 zł. W urzędach centralnych były również największe średnie kwoty dofinansowania 6 345 358 zł. Administracja zespolona w województwach przekazała średnio 214 534 zł. Również w przypadku innych trybów ministerstwa i urzędy centralne podpisały w 2011 r. najwięcej umów wieloletnich. Urzędy administracji rządowej przekazały w 2011 r. 47 198 190 zł ze środków Unii Europejskiej, głównie za sprawą ministerstw i urzędów centralnych. Mapa 7. Wysokość środków finansowych przekazanych przez organy administracji rządowej w ramach innych trybów niż otwarty konkurs ofert w 2011 r. w podziale na poszczególne województwa. 28 700 0 0 0 0 746 108 0 334 586 796 227 904 269 738 1 076 249 0 35 980 153 810 0 57 500 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Najwięcej środków finansowych zostało przekazanych przez organy administracji rządowej w województwie mazowieckim (334 586 796 zł), co wynika z umiejscowienia ministerstw i większości urzędów centralnych w m.st. Warszawie. Organy administracji rządowej w województwie dolnośląskim przekazały najwięcej w porównaniu do pozostałych województw 1 076 249 zł. 51

Ministerstwo -2011 Urząd centralny - 2011 Urząd wojewódzki - 2011 Administracja zespolona w województwach 2011 Administracja rządowa ogółem w 2011 Administracja rządowa ogółem w 2010 2.3.3 Sfery pożytku publicznego, w których organy administracji rządowej zlecały realizację zadań publicznych Administracja rządowa najczęściej zlecała zadania organizacjom pozarządowym w następujących sferach pożytku publicznego: wypoczynek dzieci i młodzieży, pomoc społeczna, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób oraz ochrona i promocja zdrowia. Szczegółowe dane nt. najczęściej wskazywanych sfer pożytku publicznego, w jakich administracja rządowa zlecała zadania, prezentuje poniższa tabela. Tabela 10. Sfery pożytku publicznego, w których organy administracji rządowej zlecały realizację zadań publicznych w 2011 r. Sfery pożytku publicznego pomoc społeczna, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób; 18,2% 0% 87,5% 16,7% 31% 14,2% działalność na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym; 18,2% 14,3% 56,3% 8,3% 24% 11,4% działalność charytatywna; 9,1% 0% 12,5% 0% 5% 4,9% podtrzymywanie i upowszechnianie tradycji narodowej, pielęgnowanie polskości oraz rozwój świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej; 36,4% 42,9% 12,5% 0% 23% 25,6% działalność na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego; 27,3% 0% 25% 0% 13% 10,6% ochrona i promocja zdrowia; 27,3% 42,9% 37,5% 8,3% 29% 45,9% działalność na rzecz osób niepełnosprawnych; 36,4% 12,5% 43,8% 0% 23% 46,4% promocja zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy; 9,1% 0% 18,8% 0% 7% 5,9% działalność na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn; 9,1% 0% 6,3% 0% 4% 1,8% działalność na rzecz osób w wieku emerytalnym; 18,2% 0% 25% 0% 11% 16,1% działalność wspomagająca rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości; 18,2% 0% 0% 0% 5% 4,7% działalność wspomagająca rozwój techniki, wynalazczości i innowacyjności oraz rozpowszechnienie i wdrożenie nowych rozwiązań technicznych w praktyce gospodarczej; 18,2% 0% 0% 0% 5% 0% 52

działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności lokalnych; 9,1% 0% 6,3% 0% 4% 14,6% nauka, szkolnictwo wyższe, edukacja, oświata i wychowanie; 45,5% 14,3% 25% 8,3% 23% 22,2% wypoczynek dzieci i młodzieży; 9,1% 14,3% 37,5% 91,7% 38% 34,2% kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego; 27,3% 28,6% 18,8% 16,7% 23% 64,6% wspieranie i upowszechnianie kultury fizycznej i sportu; 36,4% 0% 0% 0% 9% 85,8% ekologia i ochrona zwierząt oraz ochrona dziedzictwa przyrodniczego; 36,4% 14,3% 0% 0% 13% 16,2% turystyka i krajoznawstwo; 18,2% 0% 0% 8,3% 7% 42,8% porządek i bezpieczeństwo publiczne; 27,3% 0% 31,3% 8,3% 17% 11,9% obronność państwa i działalność Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej; 9,1% 0% 12,5% 0% 5% 0,3% upowszechnianie i ochrona wolności praw człowieka oraz swobód obywatelskich a także działań wspomagających rozwój demokracji; 18,2% 0% 0% 8,3% 7% 2,3% ratownictwo i ochrona ludności; 27,3% 0% 18,8% 8,3% 14% 4,3% pomoc ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą; 36,4% 14,3% 0% 8,3% 15% 0,7% upowszechnienie i ochrona praw konsumentów; 9,1% 14,3% 0% 0% 6% 0% działalność na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy między społeczeństwami; 36,4% 0% 0% 0% 9% 7,8% promocja i organizacja wolontariatu; 27,3% 0% 31,3% 0% 15% 14,7% pomoc Polonii i Polakom za granicą; 27,3% 0% 0% 0% 7% 1,8% działalność na rzecz kombatantów i osób represjonowanych; 9,1% 14,3% 6,3% 0% 7% 12,4% promocja Rzeczypospolitej Polskiej za granicą; 27,3% 14,3% 0% 0% 10% 0% działalność na rzecz rodziny, macierzyństwa, rodzicielstwa, upowszechnienia i ochrony praw dziecka; 9,1% 0% 12,5% 0% 5% 5,4% przeciwdziałania uzależnieniom i patologiom społecznym; 27,3% 14,3% 50% 16,7% 27% 38,3% działalność na rzecz organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art.3 ust.3, w zakresie określonym w pkt. 1-32. 18,2% 14,3% 6,3% 0% 10% 14,1% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 53

2.4 Współpraca finansowa organów administracji samorządowej z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego w latach 2010 2011 39 Biorąc pod uwagę otwarty konkurs ofert, jak i inne tryby zlecania zadań publicznych organizacjom pozarządowym, w 2010 r. administracja samorządowa otrzymała od podmiotów działających w sferze pożytku publicznego 75 664 oferty, podpisała z tymi podmiotami 53 019 umów i wydatkowała 3 948 494 426 zł, w tym 220 306 057 zł ze środków Unii Europejskiej. W otwartym konkursie ofert, jak i w innych trybach zlecania zadań publicznych, w 2011 r. administracja samorządowa otrzymała od podmiotów działających w sferze pożytku publicznego 83 116 ofert, podpisała z tymi podmiotami 57 524 umowy i wydatkowała 4 192 914 097 zł, w tym 222 437 314 zł ze środków Unii Europejskiej. Wykres 9. Wysokość środków finansowych przekazanych organizacjom pozarządowym, stowarzyszeniom jednostek samorządu terytorialnego oraz podmiotom kościelnym i wyznaniowym przez administrację samorządową w wyniku otwartego konkursu ofert oraz innych trybów w latach 2005 2011. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata 39 Tryby współpracy finansowej wymienione są w rozdziale 2.3. na stronie 34. 54

Wykres 10. Wysokość wydatkowanych środków przez poszczególne urzędy administracji samorządowej w 2011 r. w wyniku zastosowania otwartego konkursu ofert oraz innych trybów. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 2.4.1 Otwarty konkurs ofert W 2010 r. wśród urzędów administracji samorządowej 2016 badanych podmiotów (tj. 77% wszystkich badanych urzędów) zlecały zadania publiczne organizacjom pozarządowym na podstawie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. W ramach otwartego konkursu ofert administracja samorządowa otrzymała w 2010 r. 66 884 oferty, zawarła z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego 46 162 umowy i przekazała 2 697 209 780 zł. Z kolei w 2011 r. spośród urzędów administracji samorządowej 2034 badane podmioty (78% wszystkich badanych urzędów) zlecały zadania publiczne organizacjom pozarządowym na podstawie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. W 2011 r. w ramach otwartego konkursu ofert administracja samorządowa otrzymała 70 594 oferty, zawarła z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego 48 304 umowy i przekazała 1 733 846 051 zł. Porównując lata 2010 i 2011, w 2011r. jest to o 35% środków mniej niż w 2010 r. 55

Wykres 11. Wysokość środków finansowych przekazanych organizacjom pozarządowym, stowarzyszeniom jednostek samorządu terytorialnego oraz podmiotom kościelnym i wyznaniowym przez administrację samorządową w wyniku otwartego konkursu ofert w latach 2005 2011. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 56

Tabela 11. Współpraca finansowa organów administracji samorządowej z sektorem pozarządowym w 2011 r. w ramach otwartego konkursu ofert. 2010 Liczba ofert Liczba umów Liczba umów wieloletnich Wysokość przekazanych środków % dofinansowanych ofert 40 Średnia wartość dofinansowania 41 Gminy 25 756 22 375 297 1 973 477 030 86% 88 200 Starostwa powiatowe 7 296 5 174 125 49 991 874 70% 9 662 Miasta na prawach powiatu 20 745 13 586 667 457 634 267 65% 35 684 Urzędy marszałkowskie 13 087 5 027 1 216 106 609 38% 42 989 Administracja samorządowa ogółem 66 884 46 162 1 090 2 697 209 780 69% 58 429 40 Liczba zawartych umów dzielona przez liczbę złożonych ofert. 41 Wysokość przekazanych środków finansowych dzielona przez liczbę zawartych umów. 57

2011 Liczba ofert Liczba umów Liczba umów wieloletnich Wysokość przekazanych środków % dofinansowanych ofert 42 Średnia wartość dofinansowania 43 Gminy 28 430 23 372 318 1 005 550 071 82% 43 024 Starostwa powiatowe 7 555 5 382 130 108 469 047 71% 20 154 Miasta na prawach powiatu 20 022 12 410 456 440 892 800 70% 35 527 Urzędy marszałkowskie 15 587 7 140 12 178 934 133 46% 25 061 Administracja samorządowa ogółem 71 594 48 304 916 1 733 846 051 67% 35 894 Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 42 Liczba zawartych umów dzielona przez liczbę złożonych ofert. 43 Wysokość przekazanych środków finansowych dzielona przez liczbę zawartych umów. 58

Najwięcej ofert w ramach otwartego konkursu ofert złożyły podmioty trzeciego sektora do urzędów gmin. W konsekwencji gminy podpisały również najwięcej umów. Miasta na prawach powiatu podpisały natomiast najwięcej umów wieloletnich. Wysokość przekazanych przez nie środków w 2011 r. również była najwyższa prawie 441 mln zł. Średnia wartość dofinansowania, biorąc pod uwagę całą administrację samorządową, wyniosła 35 894 zł. Największa średnia wartość dofinansowania wystąpiła w przypadku gmin ponad 43 024 zł. Największy odsetek dofinansowanych ofert miał miejsce w przypadku urzędów gmin prawie 82%, podczas gdy najmniejszy odsetek dofinansowanych ofert zauważyć można w otwartych konkursach ofert ogłaszanych przez urzędy marszałkowskie (46%). W ramach otwartych konkursów ofert, w 2010 r., wśród organów samorządowych, największa ilość środków finansowych została przekazana w województwie zachodniopomorskim 1 417 7823 967 zł. Najmniejszą ilość środków przekazały organy samorządowe województwa lubelskiego 25 240 021 zł. W 2011 r. najwięcej środków w ramach otwartych konkursów ofert zostało przekazanych w województwie wielkopolskim 398 875 423 zł, jednak najmniej w województwie opolskim 29 933 490 zł. Mapa 8. Wysokość środków finansowych przekazanych przez całą administrację samorządową w ramach otwartego konkursu ofert w 2010 r. w podziale na poszczególne województwa. 45 635 895 1 417 823 967 35 745 707 152 349 033 28 447 005 113 277 994 147 691 911 155 378 811 76 060 296 25 240 021 121 669 862 34 747 851 28 011 649 402 396 803 272 131 828 58 630 624 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 59

Mapa 9. Wysokość środków finansowych przekazanych przez całą administrację samorządową w ramach otwartego konkursu ofert w 2011 r. w podziale na poszczególne województwa. 70 235 511 65 826 478 53 882 984 32 817 334 74 720 374 39 096 761 398 875 423 168 204 836 172 772 502 72 429 928 127 821 220 152 998 573 29 933 490 119 239 106 106 902 273 48 089 258 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Mapa 10. Wysokość środków finansowych przekazanych przez urzędy marszałkowskie w ramach otwartego konkursu ofert w 2011 r. w podziale na poszczególne województwa. 18 971 742 5 917 118 5 158 340 5 824 602 38 745 818 14 677 988 5 543 709 18 331 215 11 892 208 5 939 043 15 155 051 3 494 410 5 014 768 10 179 796 10 255 628 3 832 697 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 60

Najwięcej środków w ramach otwartych konkursów ofert przekazały w 2011 r. urzędy marszałkowskie w województwie podlaskim (38 745 818 zł)., mazowieckim (18 331 215 zł) oraz małopolskim (10 179 796 zł). Najmniej środków przekazano natomiast w województwach podkarpackim, świętokrzyskim (3 494 410 zł.). Mapa 11. Wysokość środków finansowych przekazanych przez miasta na prawach powiatu w ramach otwartego konkursu ofert w 2011 r. w podziale na poszczególne województwa. 23 841 015 14 979 660 17 431 507 8 906 200 29 402 854 12 824 195 74 216 599 106 200 586 28 187 248 2 222 876 187 561 7 319 611 43 852 260 37 500 810 19 517 436 14 302 382 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Najwięcej środków w ramach otwartych konkursów ofert przekazały miasta na prawach powiatu z województwa mazowieckiego oraz wielkopolskiego. Było to odpowiednio 106 200 586 zł. oraz 74 216 599 zł. Znaczą ilość pieniędzy przekazały też miasta na prawach powiatu z województwa małopolskiego ok. 37 500 810 zł. Najmniej środków przekazały w tym trybie miasta na prawach powiatu z regionu świętokrzyskiego (187 561 zł). 61

Mapa 12. Wysokość środków finansowych przekazanych przez starostwa powiatowe w ramach otwartego konkursu ofert w 2011 r. w podziale na poszczególne województwa. 8 119 443 8 283 733 16 364 388 2 850 546 558 699 6 530 531 8 181 514 5 254 337 1 462 617 5 878 919 906 934 281 275 7 957 357 25 930 693 5 427 215 4 480 846 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. W 2011 r. najwięcej środków w ramach otwartych konkursów ofert przekazały starostwa powiatowe w województwach zachodniopomorskim, wielkopolskim i pomorskim. Było to odpowiednio ponad 8 250 000 zł. i 8 100 000 zł. Najmniej środków przeznaczyły starostwa powiatowe w województwie podlaskim (ok. 550 000 zł). 62

Mapa 13. Wysokość środków finansowych przekazanych przez gminy w ramach otwartego konkursu ofert w 2011 r. w podziale na poszczególne województwa. 19 303 311 36 645 967 14 928 749 15 235 986 6 013 003 14 198 326 301 799 322 38 418 698 131 230 429 41 546 234 104 564 374 148 409 668 17 317 836 57 249 693 33 215 142 25 473 333 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Najwięcej środków w ramach otwartych konkursów ofert przekazały urzędy gmin z województwa wielkopolskiego i świętokrzyskiego. Było to odpowiednio 301 799 322 zł oraz 148 409 668 zł w województwie świętokrzyskim. Najmniej środków przekazały podmiotom trzeciego sektora gminy z regionu podlaskiego 6 013 003 zł. 63

Wspieranie a powierzanie zadań publicznych Zlecanie realizacji zadań publicznych organizacjom pozarządowym może nastąpić w dwóch formach: powierzenia 44 wykonania zadania publicznego lub wspierania 45 takiego zadania. W 2010 r. urzędy administracji samorządowej ogłosiły 1 804 konkursów w formie powierzania i 5 580 konkursów w formie wspierania. Wspieranie było, więc częstszą formą zlecania zadań publicznych we wszystkich urzędach administracji samorządowej. Ankieta sporządzona w 2011 r. nie zawierała pytania dotyczącego liczby konkursów w rozróżnieniu na powierzanie i wspieranie realizacji zadań publicznych. Większość środków finansowych przekazywanych przez administrację samorządową podmiotom działającym w sferze pożytku publicznego zarówno w 2010 r., jak i w 2011 r. została przeznaczona na wspieranie realizacji zadania publicznego. 44 Powierzanie to jedna z form zlecania zadań publicznych, o których mowa w art. 4 ust. 1 ustawy o pożytku publicznym przez organy administracji publicznej. Polega na udzielaniu dotacji na finansowanie realizacji zadań publicznych wykonywanych przez sektor pozarządowy. Powierzanie wykonania zadania oznacza przekazanie dotacji w całości (100%) pokrywające wykonanie zadania. 45 Wspieranie to jedna z form zlecania zadań publicznych, o których mowa w art. 4 ust. 1 ustawy o pożytku publicznym przez organy administracji publicznej. Polega na udzieleniu dotacji na dofinansowanie realizacji zadań publicznych wykonywanych przez sektor pozarządowy. Wsparcie realizacji zadania oznacza częściowe dofinansowanie za pośrednictwem dotacji. 64

Administracja samorządowa ogółem Urzędy marszałkowskie Miasta na prawach powiatu Starostwa powiatowe Gminy Tabela 12. Współpraca finansowa urzędów administracji samorządowej w podziale na powierzanie i wspieranie zadań publicznych w 2010 r. powierzanie wspieranie Liczba ofert 3 207 22 549 Liczba umów 2 901 19 474 Wysokość przekazanych środków (w zł) 97 666 553 1 875 810 477 % dofinansowanych ofert 46 90,5% 86,4% Średnia wartość dofinansowania 47 (w zł) 33 666,51 96 323,84 Liczba ofert 345 6 951 Liczba umów 315 4 859 Wysokość przekazanych środków (w zł) 25 709 125 24 282 749 % dofinansowanych ofert 91,3% 69,9% Średnia wartość dofinansowania (w zł) 81 616,27 4 997.48 Liczba ofert 597 20 148 Liczba umów 588 12 998 Wysokość przekazanych środków (w zł) 84 549 250 373 085 017 % dofinansowanych ofert 98,5% 64,5% Średnia wartość dofinansowania (w zł) 143 791.24 28 703.26 Liczba ofert 844 12 243 Liczba umów 561 4 466 Wysokość przekazanych środków (w zł) 8 642 655 207 463 954 % dofinansowanych ofert 66,5% 36,5% Średnia wartość dofinansowania (w zł) 15 405,8 46 454,09 Liczba ofert 4 993 61 891 Liczba umów 4 365 41 797 Wysokość przekazanych środków (w zł) 216 567 583 2 480 642 197 % dofinansowanych ofert 87,4% 67,5% 46 Liczba zawartych umów dzielona przez liczbę złożonych ofert. 47 Wysokość przekazanych środków finansowych dzielona przez liczbę zawartych umów. 65

Administracja samorządowa ogółem Urzędy marszałkowskie Miasta na prawach powiatu Starostwa powiatowe Gminy Średnia wartość dofinansowania (w zł) 49 614,57 59 349,77 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Tabela 13. Współpraca finansowa urzędów administracji samorządowej w podziale na powierzanie i wspieranie zadań publicznych w 2011 r. powierzanie wspieranie Liczba ofert 3 560 24 870 Liczba umów 3 174 20 198 Wysokość przekazanych środków (w zł) 144 242 954 861 307 117 % dofinansowanych ofert 48 89% 81% Średnia wartość dofinansowania 49 (w zł) 45 445 42 643 Liczba ofert 619 6 936 Liczba umów 507 4 875 Wysokość przekazanych środków (w zł) 52 805 898 55 663 149 % dofinansowanych ofert 82% 70% Średnia wartość dofinansowania (w zł) 104 154 11 418 Liczba ofert 849 19 173 Liczba umów 531 11 879 Wysokość przekazanych środków (w zł) 110 771 822 330 120 978 % dofinansowanych ofert 62% 59% Średnia wartość dofinansowania (w zł) 208 609 27 790 Liczba ofert 1 146 14 441 Liczba umów 643 6 497 Wysokość przekazanych środków (w zł) 20 958 847 157 975 286 % dofinansowanych ofert 56% 45% Średnia wartość dofinansowania (w zł) 32 595 24 315 Liczba ofert 6 174 65 420 48 Liczba zawartych umów dzielona przez liczbę złożonych ofert. 49 Wysokość przekazanych środków finansowych dzielona przez liczbę zawartych umów. 66

Liczba umów 3 560 37 468 Wysokość przekazanych środków (w zł) 133 600 101 649 556 321 % dofinansowanych ofert 90% 57% Średnia wartość dofinansowania (w zł) 37 528 17 336 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Oferty wspólne w ramach otwartych konkursów ofert W 2011 r. 46 organów administracji samorządowej zdeklarowało, iż organizacje pozarządowe lub inne podmioty prowadzące działalność pożytku publicznego złożyły 93 oferty wspólne w ramach otwartych konkursów ofert. 2.4.2 Inne tryby zlecania zadań publicznych W 2011 r. 598 urzędów administracji samorządowej, (co stanowi 26% wszystkich badanych urzędów), zlecało organizacjom pozarządowym zadania na podstawie innych ustaw niż ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Najczęściej były to: - ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. Nr. 127, poz. 857, z późn. zm.), - uchwała jst wydanej na podstawie ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.), Wśród odpowiedzi pojawiały się także m.in. ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. 2009 r. Nr 178, poz. 1380, z późn. zm.), ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157 poz. 1240, z późn. zm.). W ramach innych trybów zlecane były zadania na podstawie art. 19a ustawy (z pominięciem otwartego konkursu ofert), art. 11a ustawy (z pominięciem otwartego konkursu ofert, w związku z wystąpieniem klęski żywiołowej, katastrofy naturalnej lub awarii technicznej). Wszystkie badane urzędy administracji samorządowej w 2010 r. otrzymały od podmiotów działających w sferze pożytku publicznego 8 780 ofert, podpisały z nimi 6 857 umów (w tym 67

163 umowy wieloletnie), na kwotę 1 251 284 646zł oraz 220 306 057 zł ze środków Unii Europejskiej. Urzędy administracji samorządowej w 2011 r. otrzymały od podmiotów działających w sferze pożytku publicznego 12 360 ofert, podpisały z nimi 9 682 umowy (w tym 660 umów wieloletnich), na kwotę 2 462 346 355 zł oraz 222 487 314 zł ze środków Unii Europejskiej. Jest to o ponad 50% więcej środków finansowych niż w 2010 r. Wykres 12. Wysokość środków finansowych przekazanych organizacjom pozarządowym, stowarzyszeniom jednostek samorządu terytorialnego oraz podmiotom kościelnym i wyznaniowym przez administrację samorządową w wyniku innych trybów niż otwarty konkurs ofert w latach 2006-2011. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata 68

Tabela 14. Współpraca finansowa organów administracji samorządowej z sektorem pozarządowym latach 2010 i 2011 w ramach innych trybów niż otwarty konkurs ofert. Liczba ofert Liczba umów 50 umów W tym liczba wieloletnich Wysokość przekazanych środków (w zł) środki z funduszy strukturalnych UE (w zł) % dofinansowanych ofert Średnia wartość dofinansowania 2010 Gminy 2 728 2 800 15 214 998 141 zł 968 177 zł 100% 76 785 zł Starostwa powiatowe 1 075 1 023 19 182 353 167 zł 449 415 zł 95,2% 178 253 zł Miasta na prawach powiatu 2 606 1 928 47 391 917 485 zł 192 102 zł 74% 203 276 zł Urzędy marszałkowskie 2 371 1 106 82 462 015 853 zł 218 696 363 zł 46,6% 417 735 zł Administracja samorządowa ogółem 8 780 6 857 163 1 251 284 646 zł 220 306 057 zł 78,10% 182 482 zł Liczba ofert Liczba umów 51 umów W tym liczba wieloletnich Wysokość przekazanych środków (w zł) środki z funduszy strukturalnych UE (w zł) % dofinansowanych ofert Średnia wartość dofinansowania 2011 Gminy 3 533 4 245 18 1 195 564 901 zł 21 510 120% 281 640 Starostwa powiatowe 878 800 13 118 592 715 zł 115 034 91% 148 241 Miasta na prawach powiatu 3 255 2 252 46 880 281 035 zł 1 272 315 69% 390 889 Urzędy marszałkowskie 4 694 2 385 583 267 907 704 zł 221 028 455 50% 112 330 Administracja samorządowa ogółem 12 360 9 682 660 2 462 346 355 zł 222 437 314 zł 78% 254 322 zł Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 50 W tym umowy zawarte w 2010 r. na podstawie ofert złożonych w 2009 r. 51 W tym umowy zawarte w 2011 r. na podstawie ofert złożonych w 2010 r. 69

Liczba umów wieloletnich zawieranych w ramach innych trybów jest wyższy niż w przypadku otwartych konkursów ofert (patrz: Tabela 11 str. 59 oraz Tabela 14 str. 73). Najwięcej umów wieloletnich w ramach innych trybów podpisały urzędy marszałkowskie. Urzędy administracji samorządowej przekazały w 2011 r. 222 437 314 zł ze środków Unii Europejskiej, z czego zdecydowaną większość przekazały urzędy marszałkowskie. Było to porównywalne z rokiem ubiegłym. Najwięcej środków finansowanych przekazanych przez administrację samorządową w ramach innych trybów niż otwarty konkurs ofert otrzymały organizacje znajdujące się w województwie wielkopolskim 815 841 151 zł oraz województwie śląskim 492 562 535 zł. Najmniej środków przekazanych zostało w województwie lubuskim 5 973 251 zł oraz w województwie opolskim 4 561 826 zł. Obrazuje to poniższa mapa. Mapa 14. Wysokość środków finansowych przekazanych przez urzędy administracji samorządowej w ramach innych trybów niż otwarty konkurs ofert w 2011 r. w podziale na poszczególne województwa. 47 068 673 28 843 447 30 996 509 24 923 329 11 551 209 5 973 251 815 841 151 289 343 060 51 263 839 34 512 282 297 127 205 12 690 016 14 561 826 492 562 635 274 393 668 30 694 255 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata 70

Poniżej przedstawione są wysokości przekazanych środków finansowych w ramach innych trybów niż otwarty konkurs ofert w podziale na rodzaj badanej instytucji oraz województwa. Mapa 15. Wysokość środków finansowych przekazanych przez urzędy marszałkowskie w ramach innych trybów niż otwarty konkurs ofert w 2011 r. w podziale na poszczególne województwa. 259 818 5 388 818 293 803 604 100 27 500 288 650 22 223 139 9 186 994 4 016 714 307 743 6 565 823 132 770 146 500 225 999 210 072 3358 166 998 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 71

Mapa16. Wysokość środków finansowych przekazanych przez starostwa powiatowe w ramach innych trybów niż otwarty konkurs ofert w 2011 r. w podziale na poszczególne województwa. 9 214 982 8 084 533 3 073 166 9 767 805 667 395 1 108 878 8 875 189 7 892 005 1 331 674 5 983 542 4 647 704 4 849 173 3 510 656 19 403 660 18 097 973 12 084 380 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Mapa 17. Wysokość środków finansowych przekazanych przez miasta na prawach powiatu w ramach innych trybów niż otwarty konkurs ofert w 2011 r. w podziale na poszczególne województwa. 34 465 935 4 972 300 23 357 889 7 003 388 9 037 476 3 169 873 62 712 541 187 154 525 16 055 005 21 203 745 1 386 547 3 334 226 1 728 070 465 335 724 36 310 414 3 053 377 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 72

Mapa 18. Wysokość środków finansowych przekazanych przez gminy w ramach innych trybów niż otwarty konkurs ofert w 2011 r. w podziale na poszczególne województwa. 3 127 938 10 397 796 4 271 651 7 548 036 1 818 838 722 030 282 1 405 850 85 109 536 29 860 446 7 017 252 284 527 131 4 373 847 9 176 600 7 597 252 9 912 946 7 389 500 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 2.4.3 Sfery pożytku publicznego, w których organy administracji samorządowej zlecały realizację zadań publicznych Urzędy administracji samorządowej w zdecydowanej większości wskazywały na sferę upowszechnianie kultury fizycznej i sportu. 94% urzędów marszałkowskich zlecało zadania z obszaru kultury fizycznej i sportu. Kolejnymi najczęściej wybieranymi sferami w ramach, których były przez administrację samorządową zlecane zadania to pomoc społeczna, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywanie szans tych rodzin i osób oraz działalność na rzecz osób niepełnosprawnych. Szczegółowe dane nt. wszystkich sfer pożytku publicznego, w jakich administracja samorządowa zlecała zadania prezentuje poniższa tabela. 73

Urząd marszałkowski - 2011 Starostwo powiatowe - 2011 Miasto na prawach powiatu - 2011 Urząd gminy, urząd miasta i gminy, urząd miasta, które nie jest miastem na prawach powiatu - 2011 Administracja samorządowa ogółem w 2011 Administracja samorządowa ogółem w 2010 Tabela 15. Sfery pożytku publicznego, w których organy administracji samorządowej zlecały realizację zadań publicznych w 2011 r. Sfery pożytku publicznego pomoc społeczna, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywanie szans tych rodzin i osób; 87,5% 52,8% 85,3% 28,7% 71% 5,5% działalność na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym; 68,8% 10,2% 39,7% 6% 31% 8,3% działalność charytatywna; 6,3% 3,5% 23,5% 3,1% 9% 4,4% podtrzymywanie i upowszechnianie tradycji narodowej, pielęgnowanie polskości oraz rozwój świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej; 56,3% 20,1% 39,7% 15,3% 33% 16,1% działalność na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego; 50% 5,1% 16,2% 2,5% 18% 2,6% ochrona i promocja zdrowia; 87,5% 46,1% 75% 27,6% 59% 31,5% działalność na rzecz osób niepełnosprawnych; 93,8% 55,9% 83,8% 25,3% 65% 29,9% promocja zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy; 25% 5,1% 7,4% 1,6% 10% 2,3% działalność na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn; 25% 0,4% 0% 0,3% 6% 0,7% działalność na rzecz osób w wieku emerytalnym; 37,5% 12,2% 27,9% 10% 22% 8,5% działalność wspomagająca rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości; 50% 3,9% 8,8% 1,4% 5% 2,4% działalność wspomagająca rozwój techniki, wynalazczości i innowacyjności oraz rozpowszechnienie i wdrożenie nowych rozwiązań technicznych w praktyce gospodarczej; 18,8% 0% 1,5% 0,2% 5% 0,2% działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności lokalnych; 56,3% 4,7% 23,5% 8% 23% 8,4% nauka, szkolnictwo wyższe, edukacja, oświata i wychowanie; 56,3% 27,6% 48,5% 15,2% 37% 16,5% wypoczynek dzieci i młodzieży; 62,5% 26,8% 75% 30,3% 49% 34,7% kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego; 0% 68,9% 86,8% 38,6% 49% 41,5% wspieranie i upowszechnianie kultury fizycznej i sportu; 93,8% 83,9% 95,6% 90,6% 91% 90,8% 74

ekologia i ochrona zwierząt oraz ochrona dziedzictwa przyrodniczego; 37,5% 18,1% 47,1% 6,8% 27% 8,9% turystyka i krajoznawstwo; 87,5% 39% 66,2% 15,2% 52% 20,8% porządek i bezpieczeństwo publiczne; 37,5% 14,6% 19,1% 5,2% 19% 8,6% obronność państwa i działalność Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej; 0% 0,4% 0% 0,4% 0,2% 0,3% upowszechnianie i ochrona wolności praw człowieka oraz swobód obywatelskich a także działań wspomagających rozwój demokracji; 12,5% 1,2% 2,9% 0,2% 4% 0,3% ratownictwo i ochrona ludności; 50% 8,3% 20,6% 6,2% 21% 6,9% pomoc ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą; 0% 0,8% 1,5% 0,2% 1% 0,6% upowszechnienie i ochrona praw konsumentów; 12,5% 1,6% 4,4% 0,2% 5% 0,3% działalność na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy między społeczeństwami; 37,5% 4,3% 13,2% 3,2% 15% 4,4% promocja i organizacja wolontariatu; 56,3% 6,7% 27,9% 2,9% 23% 4,8% pomoc Polonii i Polakom za granicą; 12,5% 1,2% 2,9% 0,1% 4% 0,3% działalność na rzecz kombatantów i osób represjonowanych; 31,3% 3,5% 5,9% 1,6% 11% 2,5% promocja Rzeczypospolitej Polskiej za granicą; 12,5% 0,8% 0% 0,5% 3% 0,5% działalność na rzecz rodziny, macierzyństwa, rodzicielstwa, upowszechnienia i ochrony praw dziecka; 50% 7,9% 22,1% 1,9% 20% 5,5% przeciwdziałania uzależnieniom i patologiom społecznym; 93,8% 14,6% 85,3% 29,7% 56% 28,1% działalność na rzecz organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art.3 ust.3, w zakresie określonym w pkt. 1-32. 31,3% 7,9% 14,7% 3,4% 14% 4,5% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Wniosek z własnej inicjatywy o realizację zadania publicznego. W 2011 r. 304 jednostek gminy, 27 miast na prawach powiatu, 52 starostwa powiatowe i 9 urzędów marszałkowskich zadeklarowało, że organizacja pozarządowa lub inny podmiot prowadzący działalność pożytku publicznego złożyły z własnej inicjatywy wniosek o realizację zadania publicznego (na podstawie art.12 ust. 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie). Do jednostek gmin wpłynęło 1 177 wniosków, do miast na prawach powiatu 426 wniosków, 371 do starostw powiatowych i 125 do urzędów marszałkowskich. 75

Pożyczki, gwarancje, poręczenia. W 2011 r. 92 organy administracji samorządowej zdeklarowały, że udzieliły pożyczek na kwotę 21 340 354 zł oraz wystawiły 4 gwarancje i 31 poręczeń organizacjom pozarządowym lub innym podmiotom prowadzącym działalność pożytku publicznego (na podstawie art. 5 ust. 8 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie). 2.5 Zestawienie zbiorcze dotyczące współpracy finansowej organów administracji publicznej (rządowej oraz samorządowej) z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego w latach 2010 2011 Ogółem w 2010 r., 90,5% urzędów administracji publicznej współpracowało z podmiotami trzeciego sektora. W 2011 r. współpraca ta osiągnęła poziom 93,5%. Współpracę finansową i pozafinansową wykazuje 75% urzędów administracji publicznej. Poniższy wykres przedstawia procent uzupełnionych ankiet w podziale na typ urzędu w latach 2010 i 2011. Tabela 16. Odsetek uzupełnionych ankiet przez poszczególne urzędy administracji publicznej w latach 2010 2011. Typ urzędu Odsetek odesłanych ankiet 2010 r. Ministerstwa oraz Kancelaria Prezesa Rady 100% 87,5% Ministrów Urzędy centralne 96% 87% Urzędy wojewódzkie 87,5% 100% Organy administracji zespolonej w 75% 87,5% województwach Administracja rządowa ogółem 90% 91% Gminy 85% 88% Starostwa powiatowe 92% 95% Miasta na prawach powiatu 100% 100% Urzędy marszałkowskie 87,5% 100% Administracja samorządowa ogółem 91% 96% Administracja publiczna 90,5% 93,5% Odsetek odesłanych ankiet 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 76

Wykres 13. Odsetek urzędów administracji publicznej stosujących finansowe formy współpracy z organizacjami pozarządowymi w 2011 r. według typów urzędów. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Wśród urzędów administracji publicznej najmniejszą aktywność we współpracy finansowej z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego wykazują urzędy centralne. Tylko 1/5 badanych urzędów centralnych wykazało w 2011 r. współpracę finansową z organizacjami pozarządowymi i podmiotami zrównanymi. Z pozostałych urzędów administracji publicznej, 100% urzędów wojewódzkich oraz urzędów marszałkowskich współpracowały finansowo z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego. Biorąc pod uwagę otwarty konkurs ofert, jak i inne tryby zlecania zadań publicznych organizacjom pozarządowym, w 2011 r. administracja publiczna otrzymała od podmiotów działających w sferze pożytku publicznego 98 867 ofert, podpisała z tymi podmiotami 62 085 umów i wydatkowała 4 792 790 054 zł, w tym 269 635 504 zł ze środków Unii Europejskiej. W 2010 r. administracja publiczna przekazała 4 775 222 055 zł. W 2011 r. najwięcej ofert oraz umów zostało zawartych w województwie mazowieckim (kolejno ofert 23 466, umów 9 035) wielkopolskim (kolejno ofert 10 007, umów 6 280). 77

Najmniej jednak w województwie świętokrzyskim (ofert 1 934, umów 1 450) oraz opolskim (ofert 2 068, umów 1 580). Mapa 19. Liczba ofert złożonych przez organizacje pozarządowe oraz inne podmioty prowadzące działalność pożytku publicznego w ramach otwartych konkursów ofert oraz innych trybów w podziale na województwa 2011 r. 6 286 3 047 4 477 3 532 3 132 3 385 10 007 23 466 5 592 3 954 9 341 2 068 1 934 8 911 6 427 3 308 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 78

Mapa 20. Liczba umów zawartych z organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego w ramach otwartych konkursów ofert oraz innych trybów w podziale na województwa. 4 355 2 399 3 054 2 629 2 096 2 443 6 280 9 035 3 362 2 622 7 071 1 580 1 450 6 221 4 753 2 735 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 79

Wykres 14. Wysokość wydatkowanych środków przez poszczególne urzędy administracji publicznej w latach 2005-2011 w wyniku zastosowania otwartego konkursu ofert oraz innych trybów. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. W porównaniu z poprzednim rokiem, więcej środków finansowych zostało przekazanych w ramach innych trybów, a mniej na podstawie otwartych konkursów ofert. Analizując kwoty przekazywane na zlecanie zadań publicznych (w ramach otwartego konkursu ofert oraz innych trybów) podmiotom działającym w sferze pożytku publicznego w poszczególnych latach, można zauważyć, że w latach 2004-2007 następował wzrost wysokości środków. Rok 2007 był rekordowym pod tym względem, co można tłumaczyć nałożeniem się dwóch perspektyw finansowania funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. W latach 2008-2009 nastąpił spadek wysokości środków przeznaczanych na zlecanie zadań publicznych organizacjom pozarządowym. Następnie w latach 2010 i 2011 zauważalny jest zdecydowany wzrost przekazanych środków, podobnie jak w 2007 r., głównie przez urzędy gmin, urzędy miast i gmin oraz urzędy miast, niebędących miastami na prawach powiatu. 80

Wykres 15. Wysokość wydatkowanych środków przez poszczególne urzędy w 2011 r. w wyniku zastosowania otwartego konkursu ofert oraz innych trybów. Wysokość środków ogółem: 4 792 790 054zł Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 2.5.1 Otwarty konkurs ofert W ramach otwartego konkursu oferty administracja publiczna otrzymała w 2011 r. 82 508 ofert, zawarła z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego 51 446 umów i przekazała 1 993 260 923 zł. Jest to o 56% środków mniej niż w roku ubiegłym. Wysokość środków przekazywanych przez administrację publiczną podmiotom trzeciego sektora w wyniku zastosowania otwartego konkursu ofert rosła w latach 2004-2006. Następnie w tym trybie, w 2007 r. nastąpił spadek wysokości środków przekazywanych organizacjom pozarządowym. Był to rok, w którym jednocześnie najwięcej środków zostało przekazane podmiotom trzeciego sektora w ramach innych trybów niż otwarty konkurs ofert. W latach 2008-2010 wysokość środków przekazywanych organizacjom pozarządowym w ramach otwartych konkursów ofert rosła. W 2011 r. nastąpił ponowny spadek wysokości środków 81

przekazanych w ramach otwartych konkursów ofert. Zmiany w czasie pokazuje poniższy wykres. Wykres 16. Wysokość środków finansowych przekazanych organizacjom pozarządowym, stowarzyszeniom jednostek samorządu terytorialnego oraz podmiotom kościelnym i wyznaniowym przez administrację publiczną w wyniku otwartego konkursu ofert w latach 2005-2011. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 82

2011 Tabela 17. Współpraca finansowa organów administracji publicznej z sektorem pozarządowym w 2011 r. w ramach otwartego konkursu ofert. Liczba ofert Liczba umów W tym liczba umów wieloletnich Wysokość przekazanych środków (w zł) % dofinansowanych ofert 52 Średnia wartość dofinansowania 53 % umów wieloletnich 54 Administracja rządowa 10 914 3 142 74 259 414 872 zł 29% 82 563 2% Administracja samorządowa 71 594 48 304 916 1 733 846 051 zł 67% 35 894 2% Administracja publiczna ogółem 82 508 51 446 990 1 993 260 923 zł 62% 38 744 2% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 52 Liczba zawartych umów dzielona przez liczbę złożonych ofert. 53 Wysokość przekazanych środków finansowych dzielona przez liczbę zawartych umów. 54 Liczba umów wieloletnich dzielona przez liczbę wszystkich umów. 83

Analizy liczby ofert, liczby umów oraz wysokości przekazanych środków przez administrację publiczną w 2011 r. w ramach otwartego konkursu ofert pokazują, że w administracji samorządowej jest większa szansa na otrzymanie dotacji niż w administracji rządowej. Stosunek liczby umów do liczby ofert wynosi 67%, czyli procent ofert dofinansowanych. Choć administracja samorządowa przekazała w 2011 r. więcej środków finansowanych niż administracja rządowa, średnia wartość dofinansowania była zdecydowanie wyższa w przypadku umów podpisywanych przez administrację rządową (82 563 zł średnio w przypadku administracji rządowej i 35 894 zł przeciętnie w jednostkach samorządu terytorialnego). W administracji rządowej, jak i samorządowej umowy wieloletnie podpisywane były w jednakowych proporcjach. Wykres 17. Procent dofinansowanych ofert 55 w otwartych konkursach ofert ogłaszanych przez administrację publiczną w latach 2005-2011. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Jak widać na powyższym wykresie, największy odsetek ofert otrzymał dofinansowanie w 2006 r. W kolejnym roku odsetek dofinansowanych umów spadł do poziomu ok. 50%. W latach 2008-2011 nastąpił ponowny wzrost, jednak nie udało się osiągnąć poziomu z 2006 r. 55 Liczba zawartych umów dzielona przez liczbę złożonych ofert. 84

Średnia wartość dofinansowania przypadającego na jedną umowę wahała się w poszczególnych latach między 18 000 zł a 29 000 zł. Od 2006 r. wartość ta systematycznie rośnie i w 2009 r. osiągnęła ponad 29 000 złotych. Na podstawie tych danych widać, że od początku funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, otwarty konkurs ofert jest instrumentem służącym przekazywaniu stosunkowo niewielkich środków finansowych. Dopiero nowelizacja ustawy wpłynęła na występujący od 2004 r. niski poziom przekazywanych środków finansowych. W 2011 średnia wartość dofinansowania umów w ramach otwartych konkursów ofert wyniosła 38 744 zł. 85

2.5.2 Inne tryby zlecania zadań publicznych Ogółem 712 urzędów administracji publicznej, (co stanowi 34% ogółu badanych urzędów), zlecało w 2011 r. organizacjom pozarządowym zadania na podstawie innych trybów oraz innych ustaw niż ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Urzędy administracji rządowej zdecydowanie chętniej niż jst korzystały z tej formy zlecania zadań organizacjom pozarządowym. Ustawy, z jakich najczęściej korzystała administracja publiczna przy zlecaniu zadań w innych trybach niż otwarty konkurs ofert, pokazuje poniższa tabela. Tabela 18. Ustawy na podstawie, których urzędy administracji publicznej zlecały zadania na podstawie innych trybów niż otwarty konkurs ofert w 2011 r. najczęściej wymieniane ustawy 56. Nazwa ustawy Procent wskazań Na podstawie ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. Nr. 127, poz. 857, z późn. zm.). 36% Na podstawie uchwały jst wydanej na podstawie ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. 2003, Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.). 29% Na podstawie ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2010r., Nr 113, poz. 759 z późn. zm.). 22% Na podstawie uchwały jst wydanej na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr. 157, poz. 1240 z późn. zm.). 19% Na podstawie ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. 2009, Nr 178, poz. 1380, z późn. zm.). 19% Na podstawie ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. 2004, Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.). 13% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Wszystkie badane urzędy administracji publicznej otrzymały od podmiotów działających w sferze pożytku publicznego 16 359 ofert, podpisały z nimi 10 639 umów (w tym 736 56 Procenty nie sumują się do 100%, gdyż urzędy mogły wskazań wiele odpowiedzi. 86

umów wieloletnich), na łączną kwotę 2 799 529 131 zł (w tym 298 960 658 zł ze środków Unii Europejskiej). Jest to o 42% więcej środków finansowych niż w 2010 r., kiedy to administracja rządowa przekazały organizacjom pozarządowym w ramach innych trybów 1 616 830 409 zł. Wykres 18. Wysokość środków finansowych przekazanych organizacjom pozarządowym, stowarzyszeniom jednostek samorządu terytorialnego oraz podmiotom kościelnym i wyznaniowym przez administrację publiczną w wyniku innych trybów niż otwarty konkurs ofert w latach 2005-2011. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Porównując wysokość środków przekazanych przez administrację publiczną w latach 2006-2011 podmiotom trzeciego sektora w wyniku tzw. innych trybów można zauważyć, że rekordowym był 2007 r., kiedy to urzędy administracji publicznej przekazały organizacjom pozarządowym 3 860 976 130 zł w wyniku innych ustaw niż ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, głównie za sprawą urzędów administracji rządowej. Wzrost wysokości przekazanych środków w 2007 r. był związany z kończącą się pierwszą perspektywą programowania funduszy europejskich i koniecznością wydatkowania pozostałych środków z funduszy europejskich. W 2007 r. wysokość środków przekazanych 87

z funduszy EU przez administrację rządową dla podmiotów trzeciego sektora wyniosła 2 950 367 635 zł. Rok 2009 był pierwszym rokiem, kiedy to administracja samorządowa przekazała w tzw. innych trybach podmiotom działającym w sferze pożytku publicznego więcej środków finansowych niż administracja rządowa. I taka tendencja utrzymuje się do 2011 r. 88

Tabela 19. Współpraca finansowa organów administracji publicznej z sektorem pozarządowym w 2011 r. w ramach innych trybów niż otwarty konkurs ofert. Liczba ofert Liczba umów W tym liczba umów wieloletnich Wysokość przekazanyc h środków (w zł) W tym środki z funduszy strukturalnych UE (w zł) % dofinansowanych ofert 57 Średnia wartość dofinansowania 58 % umów wieloletnich 59 2011 Administracja rządowa 3 535 902 23 293 340 707 3 356 121 25% 325 211 2% Administracja samorządowa 12 360 9 682 660 2 462 346 355 222 437 314 78% 254 322 7% Administracja publiczna ogółem 15 895 10 584 683 2 755 687 062 225 793 435 66% 260 363 6% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 57 Liczba zawartych umów dzielona przez liczbę złożonych ofert. 58 Wysokość przekazanych środków finansowych dzielona przez liczbę zawartych umów. 59 Liczba umów wieloletnich dzielona przez liczbę wszystkich umów. 89

Podobnie jak w przypadku otwartego konkursu ofert, w ramach innych trybów zlecania zadań publicznych większe szanse na dofinansowanie występowały w przypadku złożenia oferty do urzędu administracji samorządowej, gdzie dofinansowanych zostało prawie 78% ofert w porównaniu do administracji rządowej, gdzie odsetek ten wyniósł 25%. Taka sama prawidłowość jak w przypadku otwartych konkursów ofert występuje, jeśli chodzi o przeciętną wartość dofinansowania. Kwota ta jest wyższa w przypadku administracji rządowej 352 111 zł niż administracji samorządowej 254 322 zł. Odwrotnie niż w przypadku zlecania zadań na podstawie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, większy odsetek umów wieloletnich wystąpił w administracji samorządowej niż w administracji rządowej w ramach innych trybów. Wykres 19. Procent dofinansowanych ofert przez administrację publiczną w ramach innych trybów niż otwarty konkurs ofert w latach 2005-2011 60. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Jak widać na powyższym wykresie, największy odsetek ofert otrzymał dofinansowanie w 2007 r. W kolejnych latach odsetek dofinansowanych umów spadał do poziomu ok. 63%. W 2011 r. nastąpił ponowny wzrost (3%). 60 Liczba zawartych umów dzielona przez liczbę złożonych ofert. 90

Administracja publiczna ogółem w 2010 Administracja publiczna ogółem w 2011 2.5.3 Sfery pożytku publicznego, w których organy administracji publicznej zlecały realizację zadań publicznych Administracja publiczna w 2011 r. najczęściej zlecała zadania organizacjom pozarządowym w następujących sferach pożytku publicznego: upowszechnienie kultury fizycznej i sportu (88% procent wskazań), kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i tradycji (44%) oraz pomoc społeczna, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób (34%). Szczegółowe dane nt. najczęściej wskazywanych sfer pożytku publicznego, w jakich administracja rządowa zlecała zadania, prezentuje poniższa tabela. Tabela 20. Sfery pożytku publicznego, w których organy administracji publicznej zlecały realizację zadań publicznych w 2011 r. 61 Sfery pożytku publicznego pomoc społeczna, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób; 9,9% 34% działalność na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym; 9,9% 9% działalność charytatywna; 4,7% 4% podtrzymywanie i upowszechnianie tradycji narodowej, pielęgnowanie polskości oraz rozwój świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej; 20,9% 13% działalność na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego; 6,6% 4% ochrona i promocja zdrowia; 38,7% 32% działalność na rzecz osób niepełnosprawnych; 38,2% 31% promocja zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy; 4,1% 3% działalność na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn; 1,3% 1% działalność na rzecz osób w wieku emerytalnym; 12,3% 11% działalność wspomagająca rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości; 3,6% 2% działalność wspomagająca rozwój techniki, wynazczości i innowacyjności oraz rozpowszechnienie i wdrożenie nowych rozwiązań technicznych w praktyce gospodarczej; 0,1% 0,5% działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności lokalnych; 11,5% 8% 61 Procenty nie sumują się do 100%, gdyż urzędy mogły wskazań wiele odpowiedzi. 91

nauka, szkolnictwo wyższe, edukacja, oświata i wychowanie; 19,4% 18% wypoczynek dzieci i młodzieży; 34,5% 32% kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego; 53,1% 44% wspieranie i upowszechnianie kultury fizycznej i sportu; 88,2% 88% ekologia i ochrona zwierząt oraz ochrona dziedzictwa przyrodniczego; 12,6% 10% turystyka i krajoznawstwo; 31,8% 20% porządek i bezpieczeństwo publiczne; 10,3% 7% obronność państwa i działalność Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej; 0,3% 0,5% upowszechnianie i ochrona wolności praw człowieka oraz swobód obywatelskich a także działań wspomagających rozwój demokracji; 1,3% 0,6% ratownictwo i ochrona ludności; 5,6% 7% pomoc ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą; 0,7% 1% upowszechnienie i ochrona praw konsumentów; 0,2% 1% działalność na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy między społeczeństwami; 6,1% 4% promocja i organizacja wolontariatu; 9,8% 5% pomoc Polonii i Polakom za granicą; 1,1% 1% działalność na rzecz kombatantów i osób represjonowanych; 7,5% 2% promocja Rzeczypospolitej Polskiej za granicą; 0,3% 1% działalność na rzecz rodziny, macierzyństwa, rodzicielstwa, upowszechnienia i ochrony praw dziecka; 5,5% 4% przeciwdziałania uzależnieniom i patologiom społecznym; 33,2% 30% działalność na rzecz organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art.3 ust.3, w zakresie określonym w pkt. 1-32. 9,3% 5% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Oferty wspólne w ramach otwartych konkursów ofert W 2011 r. zaledwie 50 (1,9%) urzędów administracji publicznej zadeklarowało, że otrzymało od organizacji pozarządowych lub innych podmiotów prowadzących działalność pożytku publicznego oferty wspólne (na podstawie art. 14 ust. 2 ustawy) w ramach otwartych konkursów ofert. Liczba ofert wspólnych w otwartych konkursach ofert wyniosła 217. 92

Wniosek o realizacje zdania publicznego z własnej inicjatywy W 2011 r. 392 organy administracji publicznej otrzymały 2 128 wniosków o realizację zadania publicznego od organizacji pozarządowych lub innych podmiotów prowadzących działalność pożytku publicznego. Zlecanie zadań na postawie art. 12 ust. 7 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (regranting) 51 (1,9%) urzędów administracji publicznej zawarło umowę, odpowiednio o wsparcie realizacji zadań publicznych lub powierzenie zdań publicznych, z organizacjami pozarządowymi lub innym podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego, umożliwiające zlecanie realizacji zadań publicznych innym organizacjom pozarządowym lub podmiotom prowadzącym działalność pożytku publicznego, niebędącymi stronami umowy, tzw. regranting (na podstawie art. 16 ust. 7 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie). 2.6 Współpraca pozafinansowa organów administracji rządowej z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego w latach 2010 2011 W 2011 r. 58 urzędów administracji rządowej zadeklarowało, że podejmowało współpracę pozafinansową z organizacjami pozarządowymi lub innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego. Było to 14 ministerstw, 22 urzędy centralne, 11 urzędów wojewódzkich i 11 jednostek administracji zespolonej w województwach. W 2010 r. 74 organy administracji rządowej zdeklarowały współpracę pozafinansową. Było to 17 ministerstw, 33 urzędy centralne, 13 urzędów wojewódzkich oraz 11 jednostek administracji zespolonej w województwach. 2.6.1 Wsparcie lokalowe Z badań przeprowadzonych przez Departament Pożytku Publicznego wynika, że w 2010 r. wsparcia lokalowego udzieliło ogółem 151 urzędów administracji rządowej, w czym największe wsparcie udzielały urzędy centralne. W 2011 r. liczba ta drastycznie zmalała do 18 urzędów. a) zawarcie umowy użytkowania, najmu lub dzierżawy w drodze bezprzetargowej 93

W 2010 r. zawarcia umowy użytkowania, najmu lub dzierżawy w drodze bezprzetargowej dokonały 1 ministerstwo oraz 1 urząd centralny. W 2011 r. żaden urząd nie udzielił wsparcia lokalowego tego typu. b) wynajem, dzierżawa lub oddanie w użytkowanie po cenach niższych niż rynkowe W 2010 r. tylko 1 urząd wojewódzki oraz 2 organy administracji zespolonej udzieliły tej formy wsparcia lokalowego, natomiast w 2011 r. takiego wsparcia udzieliło 1 ministerstwo, 1 urząd centralny oraz 2 organy administracji zespolonej w województwach. c) użyczenie, bezpłatne oddanie nieruchomości do użytkowania lub innego rodzaju bezpłatne udostępnienie nieruchomości Według badań w 2010 r. 23 urzędy administracji rządowej (w tym: 3 ministerstwa, 13 urzędów centralnych, 5 organów administracji zespolonej, 2 urzędy wojewódzkie) użyczyło lub bezpłatnie oddało w użytkowanie nieruchomość. W 2011 r. taka sytuacja miała miejsce w 15 urzędach (w tym: 1 ministerstwo, 8 urzędów centralnych, 2 urzędy wojewódzkie, 4 organy administracji zespolonej). d) darowizna nieruchomości Żaden z urzędów administracji rządowej nie oddał nieruchomości w formie darowizny w 2010 r. W 2011 r. sytuacja przedstawiała się podobnie, niemniej 1 urząd centralny oddał nieruchomość w formie darowizny. e) bonifikata od ceny sprzedaży Spośród wszystkich urzędów administracji rządowej w 2010 r. tylko 1 organ urząd centralny przyznał bonifikatę od ceny sprzedaży organizacji pożytku publicznego. W 2011 r. żaden z urzędów administracji rządowej nie przyznał bonifikaty od ceny sprzedaży. f) bonifikata od ceny użytkowania wieczystego Żaden z urzędów administracji rządowej nie przyznał bonifikaty od ceny użytkowania wieczystego w 2010 r. oraz 2011 r. 94

2.6.2 Wspólne zespoły o charakterze doradczym i inicjatywnym W 2010 r. zespoły doradcze i inicjatywne działały przy 42 urzędach administracji rządowej. Ogółem takich zespołów było 360. W 2011 r. liczba ta zmalała i zespoły tego typu działały tylko przy 26 urzędach, a było ich w sumie 243. Wykres 20. Liczba zespołów doradczych i inicjatywnych funkcjonujących przy urzędach administracji rządowej w latach 2005-2011. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Najczęściej tę formę współpracy w 2010 r. stosowały ministerstwa, gdzie przy 14 urzędach, (co stanowi 82% ogółu) funkcjonowały zespoły doradcze i inicjatywne. Dużą aktywnością wykazały się również urzędy centralne, gdzie zespoły doradcze funkcjonowały przy 12 z nich (27% ogółu). W nieco mniejszym stopniu tę formę współpracy wykorzystywały urzędy wojewódzkie, gdzie zespoły doradcze istniały przy 9 urzędach oraz organy administracji zespolonej, gdzie tylko 7 urzędów wykazało tę formę współpracy. Inaczej przedstawiało się to w 2011 r., gdzie zespoły doradcze i inicjatywne działały przy 10 ministerstwach i 8 urzędach wojewódzkich. Mniejszą aktywnością wykazały się tym razem urzędy centralne (5 zespołów) oraz administracja zespolona (tylko 3 zespoły). 95

Tabela 21. Liczba zespołów doradczych i inicjatywnych funkcjonujących przy urzędach administracji rządowej w 2011 r. Suma zespołów doradczych i inicjatywnych 2010 Suma zespołów doradczych i inicjatywnych 2011 Ministerstwo 132 44 Urząd centralny 161 156 Urząd wojewódzki 36 34 Administracja zespolona w województwach 31 9 Administracja rządowa ogółem 360 243 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Z badań Departamentu Pożytku Publicznego wynika, że zespoły doradcze i inicjatywne w 2010 r. najczęściej dotyczyły spraw seniorów, spraw współpracy z organizacjami pozarządowymi lub działały w obszarze przeciwdziałania patologiom. W 2011 r. organy administracji rządowej wskazywały na takie obszary działania zespołów jak: przeciwdziałanie patologii, działanie na rzecz osób niepełnosprawnych bądź działanie na rzecz seniorów i młodzieży. 2.6.3 Konsultacje projektów aktów prawnych lub dokumentów programowych i strategicznych Badanie Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za 2010 r. Departamentu Pożytku Publicznego w 2010 r. pokazuje, że spośród wszystkich 88 instytucji administracji rządowej, konsultacje z organizacjami pozarządowymi lub innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego projekty, aktów prawnych lub dokumentów programowych i strategicznych przeprowadziły 32 podmioty (to jest 36 %). W 2011 r. spośród wszystkich 84 instytucji administracji rządowej, konsultacje z organizacjami pozarządowymi przeprowadziło 21 podmiotów (czyli 25 %). Najwięcej konsultacji zostało przeprowadzonych przez ministerstwa, zaś najmniej przez administracją zespoloną w województwach. 96

Wykres 21. Odsetek urzędów administracji rządowej konsultujących z organizacjami pozarządowymi, podmiotami kościelnymi i wyznaniowymi lub stowarzyszeniami jednostek samorządu terytorialnego projekty aktów prawnych lub dokumentów programowych i strategicznych w 2010 i 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. W 2010 r. administracja rządowa konsultowała z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego 1052 projekty aktów prawnych. Dla porównania w 2011 r. konsultacji zostało poddanych 630 projektów, czyli liczba konsultowanych dokumentów zmniejszyła się o 422. Spadkowa tendencja widoczna w latach 2010-2011 może wynikać z mniejszej ilości uchwalanych przez administrację rządową aktów prawnych i dokumentów programowych. W kolejnym badaniu Departament Pożytku Publicznego pozyska dane (liczba uchwalonych aktów prawnych i dokumentów programowych ogółem) umożliwiające weryfikację tego faktu. Wykres 22. Liczba projektów aktów prawnych lub dokumentów programowych i strategicznych konsultowanych przez administrację rządową z organizacjami pozarządowymi, podmiotami kościelnymi i wyznaniowymi lub stowarzyszeniami jednostek samorządu terytorialnego w latach 2006-2011 r. 97

Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Najwięcej konsultacji zarówno w 2010, jak i 2011 r. zostało przeprowadzonych przez ministerstwa (944 i 581), zaś najmniej konsultacji podjęły urzędy wojewódzkie (2 i 4 projekty). Wykres 23. Liczba projektów aktów prawnych lub dokumentów programowych i strategicznych, które administracja rządowa konsultowała z organizacjami pozarządowymi, podmiotami kościelnymi i wyznaniowymi lub stowarzyszeniami jednostek samorządu terytorialnego w 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 98

2.6.4 Analiza konsultacji dokumentów rządowych Dane z badania Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za 2011 r. informują nt konsultacji konkretnych dokumentów przez urzędy administracji rządowej. Najczęstszą formą konsultacji dokumentów i aktów prawnych z trzecim sektorem był dostęp do projektu programu na stronie Internetowej lub BIP oraz przesyłanie dokumentów pocztą tradycyjną bądź elektroniczną. Urzędy administracji rządowej najrzadziej udostępniały dokumenty do wglądu w swoich siedzibach. Ministerstwa, które najczęściej ze wszystkich rodzajów urzędów konsultowały projekty aktów prawnych i dokumentów strategicznych, stosowały również w latach 2010 i 2011 najwięcej form udostępniania dokumentów. W 2010 r., 33% urzędów administracji rządowej, które konsultowały akty prawne i dokumenty strategiczne z trzecim sektorem, udokumentowało te konsultacje w postaci sprawozdania z ich trybu, przebiegu i rezultatu. Sprawozdania z konsultacji w 2010 r. sporządziło 82% ministerstw oraz 30% urzędów centralnych, które prowadziły konsultacje dokumentów z organizacjami pozarządowymi, natomiast w roku następnym 2011, konsultacje udokumentowało 71% ministerstw, tylko 10 % urzędów centralnych oraz 6 % urzędów wojewódzkich. Badanie Departamentu Pożytku Publicznego w 2010 r. wskazują, że tylko w dwóch ministerstwach powstała uchwała lub akt prawny o sposobie konsultowania aktów prawa miejscowego z radami działalności pożytku publicznego lub organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego, a w 2011 r. taka uchwała lub akt prawny powstał tylko w jednym ministerstwie. Najczęściej poddawano konsultacjom strategie społeczne (dotyczące edukacji, kultury, rynku pracy, wykluczenia społecznego). 2.6.5 Prowadzenie jednostki organizacyjnej na rzecz organizacji pozarządowych Według badań Departamentu Pożytku Publicznego na 2011 r., tylko dwa organy administracji rządowej zadeklarowały się, że prowadziły jednostkę organizacyjną, której celem jest działalność na rzecz organizacji pozarządowych, bądź powierzały jej prowadzenie organizacji pozarządowej oraz innym podmiotom prowadzącym działalność 99

pożytku publicznego (na podstawie art. 5. ust. 6 ustawy) 1 ministerstwo oraz 1 urząd wojewódzki. 2.6.6 Wzajemne informowanie się o planowanych działaniach W 2010 r. 42 urzędy wskazały na fakt, że stosowały formę wzajemnego informowania się o planowanych działaniach z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego, a w 2011 r. liczba ta zmalała do 28. Dla porównania, w 2009 r. liczba urzędów administracji rządowej, które deklarowały tę formę współpracy pozafinansowej wynosiła 62. 2.6.7 Umowa partnerska W 2011 r. tylko dwa urzędy administracji rządowej (jedno ministerstwo oraz jeden urząd centralny) zawarły umowy partnerskie określone w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Wykres 24. Odsetek urzędów administracji rządowej, które w 2011 r. stosowały formę współpracy pozafinansowej z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego polegającą na wzajemnym informowaniu się o planowanych kierunkach działalności i współdziałaniu w celu zharmonizowania tych kierunków. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 100

2.6.8 Inne pozafinansowe formy współpracy Najpopularniejszymi formami współpracy wymienianymi przez urzędy administracji rządowej w latach 2010 i 2011 były: współpraca w sferze programowej, planowanie oraz realizacja wspólnych przedsięwzięć, konsultacje telefoniczne i punkty poradnictwa, a także wspieranie organizacyjne, do którego zalicza się: pomoc administracyjna, nieodpłatne udostępnianie lokali organizacjom na działalność statutową, udostępnianie materiałów, sprzętów i urządzeń na potrzeby organizacji. Najpopularniejszymi formami współpracy w 2011 r. były: współpraca w sferze programowej, planowanie oraz realizacja wspólnych przedsięwzięć, np.: konferencje, szkolenia, warsztaty, często wskazywano również na działalność promocyjną m.in. patronat członków kierownictwa urzędu/jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych nad działaniami organizacji pozarządowych, promocja działalności pożytku publicznego i podmiotów działających w tym obszarze m.in. publikacja informacji na stronie urzędu oraz działalność informacyjna, czyli informowanie organizacji pozarządowych o źródłach pozyskiwania pozabudżetowych środków finansowych, pomoc w zakładaniu organizacji pozarządowych, publikowanie informacji w prasie lokalnej oraz Internecie. 2.6.9 Program współpracy Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie przewiduje, że program współpracy z organizacjami pozarządowymi, na okres od roku do lat 5, może utworzyć również organ administracji rządowej. Program współpracy dotyczyć powinien różnorodnych form współpracy a nie jedynie zlecania zadań. Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie zawiera główne elementy programu, którego proces budowania powinien być efektem współpracy dwóch podmiotów: właściwej jednostki samorządu terytorialnego oraz organizacji pozarządowych działających na jej obszarze. W 2010 r. 10 urzędów administracji rządowej posiadało roczny lub wieloletni program współpracy. W roku następnym natomiast, roczny lub wieloletni program współpracy z organizacjami posiadało 16 urzędów administracji rządowej. Najczęstszym powodem braku programu współpracy wymienianym przez przedstawicieli administracji rządowej jest zbyt mały zakres współpracy z organizacjami pozarządowymi. Taki sam powód wymienia się najczęściej w badaniu przeprowadzonym w 2010 r. 101

Program współpracy uczestnictwo w konsultacjach Najczęściej podmioty prowadzące działalność pożytku publicznego według organów administracji rządowej w 2011 r. uczestniczyły w konsultacjach programów współpracy poprzez dostęp do projektu programu na stronie Internetowej (np. BIP), otrzymując projekt programu z prośbą o zaopiniowanie pocztą elektroniczną, poprzez spotkania robocze z poszczególnymi interesariuszami, bądź też poprzez uczestnictwo w konferencji konsultacyjnej, na której przedstawiano założenia programu. 2.7 Współpraca pozafinansowa organów administracji samorządowej z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego w latach 2010 2011 2.7.1 Inicjatywa lokalna Badania Departamentu Pożytku Publicznego na 2010 r. wykazują, że 128 urzędów administracji samorządowej prowadziło współpracę z mieszkańcami, organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego na podstawie przepisów ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie dotyczących inicjatywy lokalnej. W 2011 r. współpracę z mieszkańcami, organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego prowadziło 122 urzędów administracji samorządowej. W tym samym roku 591 urzędów wskazało, iż organ stanowiący jednostkę samorządu terytorialnego określił tryb i szczegółowe kryteria oceny wniosków o realizację zadania publicznego w ramach inicjatywy lokalnej (na podstawie rozdziału 2a ustawy). W 2010 r. do urzędów administracji samorządowej wpłynęło 858 wniosków oraz 622 umów, złożonych przez mieszkańców, organizacje pozarządowe i przez inne podmioty, które prowadzą działalność pożytku publicznego na podstawie przepisów dotyczących inicjatywy lokalnej, w 2011 r. liczba złożonych wniosków zmalała do 528, a umów do 453. Najczęściej podpisane umowy o wykonanie inicjatywy lokalnej w latach 2010 i w 2011 dotyczyły: działalności w sferze kultury fizycznej i turystyki; edukacji, oświaty i wychowania; działań wspomagających rozwój wspólnot i społeczności lokalnych oraz działań na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych, języka regionalnego, a także kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego 102

Wykres 25. Odsetek urzędów współpracujących z mieszkańcami, organizacjami pozarządowymi lub innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego na podstawie przepisów ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie w ramach inicjatywy lokalnej w 2010 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Wykres 26. Odsetek urzędów współpracujących z mieszkańcami, organizacjami pozarządowymi lub innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego na podstawie przepisów ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie w ramach inicjatywy lokalnej w 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 103

2.7.2 Wsparcie lokalowe W 2011 r. 1856 urzędów administracji samorządowej zadeklarowało, że podejmowało współpracę pozafinansową z organizacjami pozarządowymi lub innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego. Wsparcie lokalowe to jedna z nowych form współpracy pozafinansowej dla organizacji pożytku publicznego. Z badań przeprowadzonych przez Departament Pożytku Publicznego na 2010 r. wynika, że wsparcia lokalowego udzieliło ogółem 1385 urzędów administracji samorządowej, w czym największe wsparcie udzielały gminy wiejskie (696 gmin), w 2011 r. wsparcia lokalowego udzieliło 1318 podmiotów. Największą aktywnością wykazały się urzędy gminy, urzędy miasta i gminy, urzędy miasta, które nie są miastem na prawach powiatu oraz starostwa powiatowe (1107 jednostek). a) zawarcie umowy użytkowania, najmu lub dzierżawy w drodze bezprzetargowej W 2010 r. najwięcej umów użytkowania, najmu lub dzierżawy w drodze bezprzetargowej z organizacjami pożytku publicznego podpisano w gminach wiejskich (90 urzędów), najmniej z kolei zawarto w urzędach marszałkowskich (6 urzędów). W 2011 r. umowy takie zawarły: 3 urzędy marszałkowskie, 25 starostw powiatowych, 38 miast na prawach powiatu, 236 urzędów gmin. b) wynajem, dzierżawa lub oddanie w użytkowanie po cenach niższych niż rynkowe W 2010 r. 3 urzędy marszałkowskie, 28 starostw powiatowych, 39 miast na prawach powiatu, 42 gmin wiejskich, 33 gmin wiejsko-miejskich, 27 gmin wiejskich udzieliło tej formy wsparcia lokalowego. W 2011 r. wynajmu, dzierżawy lub oddania w użytkowanie po cenach niższych niż rynkowe udzieliły 2 urzędy marszałkowskie, 23 starostw powiatowych, 32 miasta na prawach powiatu i 141 urzędów gmin. c) użyczenie, bezpłatne oddanie nieruchomości do użytkowania lub innego rodzaju bezpłatne udostępnienie nieruchomości Według badań w 2010 r. 8 urzędów marszałkowskich, 130 starostw powiatowych, 45 miast na prawach powiatu, 112 gmin miejskich, 281 gmin wiejsko-miejskich, 633 gmin wiejskich użyczyło lub bezpłatnie oddało do użytkowania nieruchomość W 2011 r. taka sytuacja miała miejsce w 6 urzędach marszałkowskich, 102 starostwach powiatowych, 104

32 miastach na prawach powiatu, 945 urzędach gminy, miasta i gminy oraz miasta na prawach powiatu. d) darowizna nieruchomości W 2010 r. jedno miasto na prawach powiatu oraz dwie gminy wiejskie oddały organizacji pozarządowej nieruchomość w formie darowizny. W 2011 r. 5 urzędów oddało nieruchomość organizacji w formie darowizny. e) bonifikata od ceny sprzedaży 7 urzędów administracji samorządowej przyznało bonifikatę od ceny sprzedaży organizacji pożytku publicznego w 2010 r., a w 2011 r. 5 urzędów administracji samorządowej. f) bonifikata od ceny użytkowania wieczystego Dwa urzędy administracji samorządowej przyznały bonifikatę od ceny użytkowania wieczystego w 2010 r. Trzy urzędy administracji samorządowej przyznały bonifikatę od ceny użytkowania wieczystego w 2011 r. 2.7.3 Wspólne zespoły o charakterze doradczym i inicjatywnym W 2011 r. 128 organów administracji samorządowej wskazały, że przy urzędzie funkcjonowała Gminna/Powiatowa/Wojewódzka Rada Działalności Pożytku Publicznego. W 2010 r. zespoły doradcze i inicjatywne działały przy 731 urzędach administracji samorządowej. Ogółem takich zespołów było 2851, z kolei w 2011 r. zespoły doradcze i inicjatywne działały przy 556 urzędach. Takich zespołów było w sumie 1403. 105

Wykres 27. Liczba zespołów doradczych i inicjatywnych funkcjonujących przy urzędach administracji samorządowej w latach 2006-2011. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Tę formę współpracy w 2010 r. wybierały urzędy gmin, (503 jednostek w 2010 r. oraz 368 jednostek w 2011 r.) oraz starostwa powiatowe (158 podmiotów w 2010 r. oraz 125 podmiotów w 2011 r.). w 13 urzędach marszałkowskich, w 2011 r., działało 15 zespołów doradczych i inicjatywnych. Tabela 22. Liczba zespołów doradczych i inicjatywnych funkcjonujących przy urzędach administracji samorządowej w 2011 r. Suma zespołów doradczych i inicjatywnych 2010 Suma zespołów doradczych i inicjatywnych 2011 Gminy 958 663 Starostwa powiatowe 1 360 281 Miasta na prawach powiatu 412 319 Urzędy marszałkowskie 121 140 Administracja samorządowa ogółem 2 851 1403 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 106

Mapa 21. Liczba zespołów doradczych i inicjatywnych funkcjonujących przy urzędach administracji samorządowej w 2011 r. w podziale na poszczególne województwa. 85 76 63 132 33 38 127 215 78 62 122 27 43 165 90 49 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Najbardziej popularnymi rodzajami zespołów doradczych i inicjatywnych w 2010 r. były komisje lub rady ds. rozwiązywania problemów alkoholowych; zespoły, komisje lub rady w obszarze sportu lub inne zespoły do spraw współpracy z organizacjami pozarządowymi. W 2011 r. organy administracji samorządowej wskazywały na takie obszary działania zespołów jak: sport, przeciwdziałanie patologiom np. narkomanii oraz działania na rzecz niepełnosprawnych. 2.7.4 Konsultacje projektów aktów prawnych lub dokumentów programowych i strategicznych Badanie przeprowadzone przez Departament Pożytku Publicznego w 2010 r. pokazuje, że spośród 2499 instytucji administracji samorządowej konsultacji z organizacjami pozarządowymi lub innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego 107

projekty aktów prawnych lub dokumentów programowych i strategicznych dokonało 774 podmioty (to jest 31 %). W 2011 r. spośród 2565 instytucji administracji samorządowej uzupełniających ankietę, konsultacji z organizacjami pozarządowymi dokonało 901 podmiotów, (czyli 35 %). Najwięcej konsultacji zostało przeprowadzonych przez urzędy gminy, zaś najmniej procesów konsultacji przeprowadziły urzędy marszałkowskie. Wykres 28. Odsetek urzędów administracji samorządowej konsultujących z organizacjami pozarządowymi, podmiotami kościelnymi i wyznaniowymi lub stowarzyszeniami jednostek samorządu terytorialnego projekty aktów prawnych lub dokumentów programowych i strategicznych w 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. W 2011 r. administracja samorządowa konsultowała z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego 3063 projektów aktów prawnych. W 2010 r. konsultacji zostały poddane 2824 projekty. Jak pokazuje poniższy wykres, liczba konsultowanych aktów prawnych i dokumentów programowanych lub strategicznych przez administrację samorządową rośnie w stosunku do poprzednich lat. 108

Wykres 29. Liczba projektów aktów prawnych lub dokumentów programowych i strategicznych konsultowanych przez administrację samorządową z organizacjami pozarządowymi, podmiotami kościelnymi i wyznaniowymi lub stowarzyszeniami jednostek samorządu terytorialnego w latach 2006-2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Wykres 30. Liczba projektów aktów prawnych lub dokumentów programowych i strategicznych, które administracja rządowa konsultowała z organizacjami pozarządowymi, podmiotami kościelnymi i wyznaniowymi lub stowarzyszeniami jednostek samorządu terytorialnego w latach 2010-2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 109

Konsultacje zarówno w 2010 jak i 2011 r. zostały przeprowadzone przez urzędy gminy (odpowiednio 2169 i 2003) i urzędy marszałkowskie (odpowiednio 92 i 140 projekty). Mapa 22. Liczba projektów aktów prawnych konsultowanych przez administrację samorządową z organizacjami pozarządowymi, podmiotami kościelnymi i wyznaniowymi lub stowarzyszeniami jednostek samorządu terytorialnego w 2011 r. w podziale na poszczególne województwa 208 91 95 117 80 107 183 311 173 85 209 94 64 972 187 94 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 2.7.5 Analiza konsultacji dokumentów administracji samorządowej Najpopularniejszymi dokumentami były: plany zagospodarowania przestrzennego (457 urzędów) oraz ważne decyzje lokalizacyjne i inwestycyjne (426 urzędów). Rzadko urzędy administracji samorządowej pracowały nad dokumentami typu: strategie rozwoju gminy/powiatu/regionu oraz strategie społeczne dotyczące np. edukacji, kultury rynku pracy, wykluczenia społecznego. Większość urzędów administracji samorządowej wskazała, że wyżej wymienione dokumenty nie były przedmiotem konsultacji, również 110

w większości przypadków konsultacjami poszczególnych dokumentów nie zostały objęte ani organizacje pozarządowe, ani indywidualne osoby, które chciałyby wyrazić swoje zdanie na ten temat. Wykres 31. Typy dokumentów, nad którymi urzędy administracji samorządowej najczęściej podejmowały pracę. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Najczęstszą formą konsultacji dokumentów i aktów prawnych z trzecim sektorem był wgląd w siedzibie urzędu oraz przedstawianie swoich uwag, opinii oraz dostęp do projektu programu na stronie internetowej np. w BIP i mogąc go skomentować. 111

Wykres 32. Forma i sposób udostępnienia organizacjom pozarządowym, podmiotom kościelnym i wyznaniowym lub stowarzyszeniom jednostek samorządu terytorialnego do konsultacji projektów aktów prawnych lub dokumentów programowych i strategicznych w 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Urzędy gminy, które najczęściej ze wszystkich rodzajów urzędów konsultowały projekty aktów prawnych i dokumentów strategicznych, stosowały również w latach 2010 i 2011 najwięcej form udostępniania dokumentów. W 2010 r., 21% urzędów administracji samorządowej, które konsultowały akty prawne i dokumenty strategiczne z trzecim sektorem, udokumentowało te konsultacje w postaci sprawozdania z ich trybu, przebiegu i rezultatu. Sprawozdania z konsultacji w 2010 r. napisało 71% urzędów marszałkowskich, 32% starostw powiatowych, 47% miast na prawach powiatu, 18% urzędów gminy, które prowadziły konsultacje dokumentów. Natomiast w roku następnym 2011, konsultacje udokumentowało 25% urzędów administracji samorządowej, w tym: 81% urzędów marszałkowskich, 34% starostw powiatowych, 64% miast na prawach powiatu, 22% urzędów miasta i gminy. W 2010 r., w 1645 urzędach administracji samorządowej ptzyjęto uchwałę lub akt prawny o sposobie konsultowania aktów prawa miejscowego z radami działalności pożytku publicznego lub organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami prowadzącymi 112

działalność pożytku publicznego, a w 2011 r. taka uchwała lub akt prawny powstał w 764 urzędach. 2.7.6 Prowadzenie jednostki organizacyjnej na rzecz organizacji pozarządowych Według badań Departamentu Pożytku Publicznego na 2011 r., 88 jednostek zadeklarowało, że prowadziły jednostkę organizacyjną, której celem jest działalność na rzecz organizacji pozarządowych, bądź powierzały jej prowadzenie organizacji pozarządowej oraz innym podmiotom prowadzącym działalność pożytku publicznego (4 urzędy marszałkowskie, 11 starostw powiatowych, 23 miasta na prawach powiatu, 50 urzędów gminy i miasta). 2.7.7 Wzajemne informowanie się o planowanych działaniach W 2010 r. 1644 urzędy wskazały na fakt, że stosowały wzajemne informowanie się o planowanych działaniach z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego. W 2011 r. liczba ta zmalała do 1330. 2.7.8 Umowy partnerskie W 2011 r. 131 urzędów administracji samorządowej, (co stanowi 5 % ogółu) zawarło umowy partnerskie określone w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. 2.7.9 Inne pozafinansowe formy współpracy Najpopularniejszymi formami współpracy wymienianymi przez urzędy administracji samorządowej w 2010 i w 2011 r. były: wspieranie organizacyjne m.in. pomoc administracyjna, nieodpłatne udostępnianie lokali organizacjom na działalność statutową, udostępnianie materiałów i sprzętów, urządzeń na potrzeby organizacji; informowanie organizacji pozarządowych o źródłach pozyskiwania pozabudżetowych środków finansowych; pomoc organizacjom pozarządowym w publikowaniu informacji w prasie lokalnej i Internecie. 113

Tabela 23. Inne pozafinansowe formy współpracy organów administracji samorządowej z sektorem pozarządowym w 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 2.7.10 Program współpracy Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie przewiduje obowiązek uchwalenia przez organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego (radę gminy, radę powiatu i sejmik województwa) rocznych programów współpracy z organizacjami pozarządowymi. Taki program musi posiadać każda gmina, powiat i województwo. W 2011 r. 85% organów administracji samorządowej (2164 urzędów) uchwaliło roczny program współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego, a w przypadku niecałych 17% w 2011 r. obowiązywał program wieloletni. Podobna sytuacja miała miejsce w 2010 r., kiedy 114

to roczny program współpracy z organizacjami pozarządowymi posiadało 88 % urzędów, a w 15 % z nich obowiązywał wieloletni program współpracy. Wykres 33. Odsetek urzędów administracji samorządowej, które posiadały roczny program współpracy z sektorem pozarządowym w latach 2008-2011. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 115

Mapa 23. Odsetek urzędów administracji samorządowej, które posiadały roczny program współpracy z sektorem pozarządowym w 2011 r. w podziale na poszczególne województwa. 84 89 76 90 85 94 90 72 84 85 75 94 86 97 92 76 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Najczęstszym powodem braku programu współpracy wymienianym przez przedstawicieli administracji samorządowej jest zbyt mały zakres współpracy z organizacjami pozarządowymi. Taki sam powód był wymieniamy najczęściej w badaniu przeprowadzonym w 2010 r. Program współpracy uczestnictwo w konsultacjach Najczęściej podmioty prowadzące działalność pożytku publicznego według organów administracji samorządowej w 2010 r. uczestniczyły w konsultacjach programów współpracy poprzez dostęp do projektu programu na stronie Internetowej (m.in. BIP), otrzymując projekt programu z prośbą o zaopiniowanie pocztą elektroniczną, poprzez uczestnictwo w konferencji konsultacyjnej, na której przedstawiono założenia programu oraz dokonując wglądu w siedzibie urzędu oraz przedstawiając swoje uwagi i opinie. 116

W 2010 r. 688 urzędów administracji samorządowej deklarowało udokumentowanie konsultacji programu w formie sprawozdania z ich trybu, przebiegu oraz rezultatu. W 2011 r. liczba urzędów administracji samorządowej, które deklarowało udokumentowanie konsultacji programu wzrosła do 1292. 2.8 Zestawienie zbiorcze dotyczące współpracy pozafinansowej organów administracji publicznej (rządowej oraz samorządowej) z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego w latach 2010-2011 W 2011 r. 72% urzędów administracji publicznej prowadziło współpracę pozafinansową z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego. Jeśli chodzi o wspieranie lokalowe organizacji pozarządowych urzędy administracji samorządowej wykazały w 2010 i 2011 r. większą aktywność niż organy administracji rządowej. W 2011 r. 3 urzędy administracji rządowej oraz 128 organów administracji samorządowej wskazały, że przy urzędzie funkcjonowała Gminna/Powiatowa/Wojewódzka Rada Działalności Pożytku Publicznego. W 2010 r. zespoły doradcze i inicjatywne działały przy 773 organach administracji publicznej, co stanowi 30% ogółu urzędów. W 2010 r. przy 48% urzędów administracji rządowej i 30% urzędów administracji samorządowej funkcjonowały takie zespoły. Jednocześnie przy urzędach administracji rządowej funkcjonowało średnio więcej zespołów w przeliczeniu na jeden urząd niż przy urzędach administracji samorządowej (8, 6 zespołu przypadającego na jeden urząd administracji rządowej w porównaniu do 2, 6 zespołu przypadającego na jeden urząd administracji samorządowej). Ogółem zespołów doradczych i inicjatywnych było w 2010 r. 3211. W 2011 r. zespoły doradcze i inicjatywne działały przy 582 organach administracji publicznej, co stanowi 30% ogółu urzędów. W 2011 r. przy 45% urzędów administracji rządowej i 30% urzędów administracji samorządowej funkcjonowały takie zespoły. Jednocześnie przy urzędach administracji rządowej funkcjonowało średnio więcej zespołów w przeliczeniu na jeden urząd niż przy urzędach administracji samorządowej (9, 3 zespołu przypadającego na jeden urząd administracji rządowej w porównaniu do 2, 5 zespołu przypadającego na jeden urząd administracji samorządowej). 117

Tabela 24. Liczba zespołów doradczych i inicjatywnych funkcjonujących przy urzędach administracji publicznej w latach 2010 2011. Suma zespołów doradczych i inicjatywnych Średnia liczba zespołów doradczych i inicjatywnych przypadających na jeden urząd 2010 2011 2010 2011 Administracja rządowa 360 243 8,6 9,3 Administracja samorządowa 2851 1403 2,6 2,3 Administracja publiczna ogółem 3211 1646 4,2 2,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Wykres 34. Liczba zespołów doradczych i inicjatywnych funkcjonujących przy urzędach administracji publicznej w latach 2005-2011. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Porównując dane z poszczególnych lat można zauważyć trend wzrostowy, jeśli chodzi o liczbę zespołów doradczych i inicjatywnych do 2010. W 2010 r. liczba zespołów doradczych funkcjonujących przy urzędach drastycznie spadła do liczby 1646. 118

Z badań Departamentu Pożytku Publicznego wynika, że zespołami doradczymi i inicjatywnymi w 2010 r. były najczęściej zespoły, komisje lub rady do spraw seniorów, do spraw współpracy z organizacjami pozarządowymi lub komórki działające w obszarze przeciwdziałania patologiom. W 2011 r. organy administracji publicznej wskazywały na takie obszary działania zespołów jak: przeciwdziałanie patologii, działanie na rzecz osób niepełnosprawnych bądź działanie na rzecz seniorów i młodzieży. W 2010 r. 31% urzędów (w tym 36% urzędów administracji rządowej i 31% jst) dokonało konsultacji z organizacjami, podmiotami kościelnymi i wyznaniowymi lub stowarzyszeniami jednostek samorządu terytorialnego, projektów aktów prawnych lub dokumentów programowych i strategicznych. Dla porównania rok wcześniej 49% urzędów administracji publicznej konsultowało akty prawne z organizacjami pozarządowymi. Ogółem w 2010 r. konsultacji z trzecim sektorem zostały poddane 3876 dokumenty. W 2010 r. 1053 dokumentów do konsultacji z trzecim sektorem przedstawiła administracja rządowa, a pozostałe 2824 administracja samorządowa. W 2011 r. 35% urzędów (w tym 25% urzędów administracji rządowej i 31% jst) dokonało konsultacji z organizacjami, podmiotami kościelnymi i wyznaniowymi lub stowarzyszeniami jednostek samorządu terytorialnego, projektów aktów prawnych lub dokumentów programowych i strategicznych. Dla porównania rok wcześniej 31% urzędów administracji publicznej konsultowało akty prawne z organizacjami pozarządowymi. Ogółem w 2011 r. konsultacji z trzecim sektorem zostały poddane 3 693 dokumenty. W 2011 r. 360 dokumentów do konsultacji z trzecim sektorem przedstawiła administracja rządowa, a pozostałe 3063 administracja samorządowa. 119

Wykres 35. Liczba projektów aktów prawnych lub dokumentów programowych i strategicznych konsultowanych przez administrację publiczną z organizacjami pozarządowymi, podmiotami kościelnymi i wyznaniowymi lub stowarzyszeniami jednostek samorządu terytorialnego w latach 2005-2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. W 2011 r. w 368 organach administracji publicznej wyznaczono osobę formalnie odpowiedzialną za prowadzenie lub organizowanie konsultacji społecznych (363 urzędów administracji samorządowej i 5 administracji rządowej), co stanowi 14%. W 5 urzędach administracji rządowej i w 98 urzędach administracji samorządowej wyodrębniono komórkę/zespół odpowiedzialny za prowadzenie/wspomaganie procesów konsultacji społecznych. Organy administracji rządowej, częściej niż jednostki samorządu terytorialnego, konsultowały dokumenty poprzez przesyłanie dokumentów pocztą oraz organizacje spotkań roboczych i konferencji konsultacyjnych. Administracja rządowa najrzadziej korzystała z udostępniania dokumentów do wglądu w siedzibie urzędu. Ta forma udostępnienia dokumentów była natomiast najczęściej wymienianą wśród organów administracji samorządowej. W 2010 r. 690 urzędów administracji publicznej deklaruje udokumentowanie konsultacji programu w formie sprawozdania z ich trybu, przebiegu oraz rezultatu. W tym tylko 120

2 organy administracji rządowej urzędy wojewódzkie. W 2011 r. liczba urzędów administracji publicznej, które deklaruje udokumentowanie konsultacji programu wzrosła do 1294, w tym tylko 2 urzędy wojewódzkie. W 2011 r. tylko 1 ministerstwo oraz 1 urząd wojewódzki prowadziło jednostkę organizacyjną, której celem jest działalność na rzecz organizacji pozarządowych, bądź powierzał jej prowadzenie organizacji pozarządowej oraz innym podmiotom prowadzącym działalność pożytku publicznego. Jeżeli chodzi o administrację samorządową taką jednostkę prowadziło 88 organów. W 2011 r. 71% organów administracji publicznej, (co stanowi 1358 urzędy) stosowało wzajemne informowanie się o planowanych działaniach z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego. Dla porównania w poprzednim roku podobny odsetek urzędów administracji publicznej (65%) deklarował tą formę współpracy pozafinansowej. W 2011 r. 48% urzędów administracji rządowej i 80% urzędów administracji samorządowej stosowało wzajemne informowanie się o planowanych działaniach z organizacjami pozarządowymi. Inne pozafinansowe formy współpracy Najpopularniejszymi formami współpracy wymienianymi przez urzędy administracji rządowej w 2010 i 2011 r. były: współpraca w sferze programowej, planowanie oraz realizacja wspólnych przedsięwzięć, konsultacje telefoniczne i punkty poradnictwa, a także wspieranie organizacyjne, do którego zalicza się pomoc administracyjna, nieodpłatne udostępnianie lokali organizacjom na działalność statutową, udostępnianie materiałów, sprzętów i urządzeń na potrzeby organizacji. Najpopularniejszymi formami współpracy w 2011 r. były: współpraca w sferze programowej, planowanie oraz realizacja wspólnych przedsięwzięć, m.in.: konferencje, szkolenia, warsztaty, często wskazywano również na działalność promocyjną m.in. patronat członków kierownictwa urzędu/jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych nad działaniami organizacji pozarządowych, promocja działalności pożytku publicznego i podmiotów działających w tym obszarze m.in. publikacja informacji na stronie urzędu oraz działalność informacyjna, czyli informowanie organizacji pozarządowych o źródłach pozyskiwania pozabudżetowych środków finansowych, pomoc w zakładaniu organizacji pozarządowych publikowanie informacji w prasie lokalnej oraz Internecie. 121

Najpopularniejszymi formami współpracy wymienianymi przez urzędy administracji samorządowej w 2010 i w 2011 r. były: wspieranie organizacyjne m.in. pomoc administracyjna, nieodpłatne udostępnianie lokali organizacjom na działalność statutową, udostępnianie materiałów i sprzętów, urządzeń na potrzeby organizacji; informowanie organizacji pozarządowych o źródłach pozyskiwania pozabudżetowych środków finansowych; pomoc organizacjom pozarządowym w publikowaniu informacji w prasie lokalnej i Internecie. Program współpracy W 2010 r. 6% urzędów administracji rządowej i 88% urzędów administracji samorządowej posiadało roczny lub wieloletni program współpracy. W roku następnym natomiast, roczny lub wieloletni program współpracy z organizacjami posiadało 5 % urzędów administracji rządowej oraz 84% urzędów administracji samorządowej. Najczęstszym powodem braku programu współpracy wymienianym zarówno przez przedstawicieli administracji rządowej, jak i administracji samorządowej, jest zbyt mały zakres współpracy z organizacjami pozarządowymi. Taki sam powód był wymieniamy najczęściej w badaniu przeprowadzonym w 2010 r. Według badań Departamentu Pożytku Publicznego w 2011 r. znaczna liczba organów administracji publicznej, bo aż 1168 urzędów, zawsze informowała o możliwości uczestnictwa w konsultacjach na stronach urzędu i w jego siedzibie. 584 urzędów administracji publicznej potwierdziło, że zawsze aktywnie zapraszało do uczestnictwa w konsultacjach poprzez wysyłanie listów do zainteresowanych, ogłoszenia w prasie, plakaty czy kampanie reklamowe. Urzędy sporadycznie używały aktywnych form uzyskiwania opinii w danej sprawie, natomiast 700 jednostek administracji publicznej zawsze formalnie i publicznie udostępniało podsumowanie procesu konsultacji zawierające zestawienie zgłoszonych uwag. Ewaluacja przeprowadzonego procesu konsultacji nie okazała się popularnym sposobem konsultacji programów współpracy. 3. Wolontariat w administracji publicznej w latach 2010 2011 31 urzędów administracji rządowej (tj. 35%) zawarło porozumienie z wolontariuszami. Największą współpracą z wolontariuszami w tej formie wykazały się organy administracji 122

zespolonej (67%). Dużą aktywnością wykazały się również ministerstwa, gdyż połowa z nich zawarła porozumienie z wolontariuszami w 2010 r. W 2011 r. 40% urzędów administracji rządowej, (czyli 34 urzędy) wskazało, iż wolontariusze wykonywali świadczenia na rzecz urzędu. Największą aktywnością wykazały się tym razem ministerstwa, ponieważ aż 79% z nich korzystało z ich pomocy. 188 urzędów administracji samorządowej zawarło porozumienie z wolontariuszami. Największą współpracą z wolontariuszami w tej formie wykazały się urzędy marszałkowskie (57%). Najmniejszą aktywnością wykazały się urzędy gminy i miasta tylko 5 % z nich. W 2011 r. 8,85% urzędów administracji samorządowej, (czyli 227 urzędów) wskazało, iż wolontariusze wykonywali świadczenia na rzecz urzędu. Przeprowadzone przez Departament Pożytku Publicznego badania dotyczące zaangażowania wolontariuszy w administracji publicznej pozwalają na ukazanie skali świadczonych przez nich usług. W 2010 r. po raz pierwszy liczby porozumień podpisanych przez urzędy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi przekroczyła 10 tys. (dokładnie 10 141). W 2010 r. liczba podpisanych porozumień przez urzędy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi wyniosła 6748 (korzystanie ze świadczeń przez 30 dni lub dłużej 4572, korzystanie ze świadczeń krócej niż 30 dni wyniosła 2176) Większość tych porozumień wolontariackich zostało podpisanych w urzędach administracji samorządowej 6418. Pozostałe 330 porozumień podpisały z wolontariuszami urzędy administracji rządowej. W 2011 r. liczba porozumień podpisanych przez urzędy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi wyniosła 8126. Liczba wolontariuszy pracujących w urzędach w porównaniu do 2009 r. spadła. Większość tych porozumień zostało podpisanych w urzędach administracji samorządowej 7261. Pozostałe 865 porozumień podpisały z wolontariuszami urzędy administracji rządowej. Administracja rządowa coraz chętniej korzysta z pomocy wolontariuszy. 123

W 2011 r. 9, 9% administracji publicznej wskazało, iż wolontariusze wykonywali świadczenia na rzecz urzędu 8, 85% urzędów administracji samorządowej, (czyli 227 urzędów) i 40% administracji rządowej, (czyli 34 urzędy) wskazało, iż wolontariusze wykonywali świadczenia na rzecz urzędu. Tabela 25. Podstawowe dane nt. wolontariatu w administracji publicznej w 2011 r. porównanie administracji samorządowej i administracji rządowej Administracja publiczna ogółem Administracja rządowa Administracja samorządowa Odsetek urzędów, które w 2011r. zawarły porozumienia z wolontariuszami 9,9% 40% 8,85% Liczba porozumień zawartych w 2011r. 8126 865 7261 w tym liczba porozumień zawartych na okres poniżej 30 dni 3109 358 2751 w tym liczba porozumień zawartych na okres powyżej 30 dni 5017 507 4510 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata Wykres 36. Liczba porozumień podpisanych z wolontariuszami przez urzędy administracji publicznej w latach 2007-2011 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 124

4. Organizacje pożytku publicznego 4.1 Profil statystyczny Według stanu na dzień 31 grudnia 2011 r. w rejestrze organizacji pożytku publicznego KRS zarejestrowanych było 8 669 podmiotów posiadających status organizacji pożytku publicznego (opp). Wśród nich dominowały organizacje posiadające formę prawną stowarzyszeń (5 391 podmioty, co stanowiło 62% ogółu opp) oraz fundacji (1 952 podmioty, co stanowiło ponad 23% ogółu opp). Dla porównania w 2010 r., w rejestrze organizacji pożytku publicznego KRS zarejestrowanych było 7 710 podmiotów posiadających status organizacji pożytku publicznego (opp), czyli o 11% mniej podmiotów niż w 2011 r. Podobnie jak w 2011 r., dominowały wśród nich organizacje posiadające formę prawną stowarzyszeń (4 770 podmiotów, co stanowiło 62% ogółu opp) oraz fundacji (1 748 podmioty, co stanowiło 22% ogółu opp). Przedstawione dane wskazują, że w 2011r. nastąpił wzrost liczby stowarzyszeń posiadających status opp o 2% oraz fundacji posiadających status opp o 4% porównaniu do roku poprzedniego. Wykres 37. Liczba organizacji pożytku publicznego w podziale na formy prawne, KRS 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Centrum Ogólnopolskich Rejestrów Sądowych i Informatyzacji Resortu Ministerstwa Sprawiedliwości. 125

Tabela 26. Przyrost liczby opp w latach 2004-2011. przyrost liczby opp w stosunku do 2004 roku przyrost liczby opp w stosunku do poprzedniego roku Rok liczba opp 2004 2 261 - - 2005 4 126 82% 82% 2006 5 042 123% 22% 2007 5 687 152% 13% 2008 7 565 235% 33% 2009 7710 241% 2% 2010 8 000 282% 3% 2011 8 669 302% 7% Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Centrum Ogólnopolskich Rejestrów Sądowych i Informatyzacji Resortu Ministerstwa Sprawiedliwości. Zróżnicowanie regionalne organizacji pożytku publicznego Najwięcej opp funkcjonowało na terenie województwa mazowieckiego (1 406 opp) oraz dolnośląskiego (1 060 opp). Z kolei najmniejszą liczbę odnotowano w województwie świętokrzyskim jedynie 168 opp. Mapa 24. Liczba organizacji pożytku publicznego w poszczególnych województwach według KRS 2011 r. 699 285 285 317 256 271 593 1 406 446 434 1 060 396 168 852 663 538 126

Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Centrum Ogólnopolskich Rejestrów Sądowych i Informatyzacji Resortu Ministerstwa Sprawiedliwości. Status organizacji pożytku publicznego najczęściej uzyskiwały podmioty posiadające formę prawną stowarzyszenia oraz fundacji. Spośród wszystkich stowarzyszeń posiadających status organizacji pożytku publicznego najwięcej 721 zlokalizowanych było w województwie mazowieckim oraz w województwie dolnośląskim 650. Natomiast najmniej na obszarze województwa świętokrzyskiego 111. Podobnie jak w przypadku stowarzyszeń, najwięcej fundacji posiadających status opp zlokalizowanych było w województwie mazowieckim 563. Wśród regionów, gdzie odnotowano najmniejszą liczbą fundacji posiadających status opp wymienić należy województwo świętokrzyskie (25), lubuskie (27) oraz opolskie (34). Powyższe dane przedstawiają poniższe mapy. Mapy 25. Zróżnicowanie regionalne stowarzyszeń oraz fundacji posiadających status organizacji pożytku publicznego, KRS 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie zaktualizowanych informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Centrum Ogólnopolskich Rejestrów Sądowych i Informatyzacji Resortu Ministerstwa Sprawiedliwości. 4.2. 1% podatku na rzecz organizacji pożytku publicznego Od 1 stycznia 2004 r. wprowadzono do polskiego systemu podatkowego instytucję 1%. Podatnicy podatku dochodowego od osób fizycznych mogą w zeznaniu rocznym 127

pomniejszyć należny podatek o kwotę przekazaną na rzecz organizacji pożytku publicznego, jednak nie więcej niż do wysokości 1% należnego podatku. Od 2007 r. zmianie uległ sposób przekazywania środków na rzecz organizacji pożytku publicznego. Podatnik nie musi sam dokonywać wpłaty na rachunek wybranej opp. W składanym zeznaniu wskazuje organizację, którą chce wesprzeć, podając numer KRS, a 1% podatku przekazuje organ urzędu skarbowego. Wniosek o przekazanie 1% podatku należnego jest integralną częścią zeznania podatkowego, w którym opodatkowanie następuje według: skali podatkowej (PIT-36, PIT-37), jednolitej 19% stawki podatku od dochodów z działalności gospodarczej oraz z działów specjalnych produkcji rolnej (PIT-36L), jednolitej 19% stawki podatku od dochodów z odpłatnego zbycia akcji lub innych papierów wartościowych, lub ze sprzedaży udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, lub ze zbycia pochodnych instrumentów finansowych (PIT-38), jednolitej 19% stawki podatku od dochodów uzyskanych z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych (PIT-39), zryczałtowanego podatku od przychodów ewidencjonowanych (PIT-28). Według danych Ministerstwa Finansów zmniejszenia podatku z tytułu wpłaty na rzecz organizacji pożytku publicznego (1%) za 2010 r. dokonało: 9 504 683 podatników opodatkowanych na ogólnych zasadach tj. według progresywnej skali podatkowej (33,5 % ogółu podatników opodatkowanych na ogólnych zasadach) oraz 251 384 podatników opłacających podatek wg stawki 19% z pozarolniczej działalności gospodarczej lub działów specjalnych produkcji rolnej (63,6 % ogółu podatników opłacających ten podatek), na kwotę 385 398 000,00 zł, 190 797 podatników opodatkowanych w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych oraz opłacający podatek wg. stawki 19% od dochodów uzyskanych z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych (22,9 % ogółu podatników płacących ryczałt od przychodów ewidencjonowanych). Zmniejszenie podatku tej grupy podatników wyniosło 8 013 000, 00 zł, 128

187 761 podatników opłacających podatek wg stawki 19% z odpłatnego zbycia papierów wartościowych lub pochodnych instrumentów finansowych (38,6 % ogółu podatników opłacających ten podatek), na kwotę 8 810 000,00 zł. 129

Wykres 38. Ogólna liczba podatników uprawnionych do złożenia wniosku o przekazanie 1% należnego podatku PIT, którzy przekazali 1% podatku na opp za lata 2003-2010. Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Podatków Dochodowych Ministerstwa Finansów. 130

Wykres 39. Kwoty przekazanego 1% podatku na opp za lata 2003 2010. Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Podatków Dochodowych Ministerstwa Finansów. 131

W porównaniu z 2009 r. liczba podatników, przekazujących 1% na opp wzrosła w 2010 r. o 17,52%. W 2010 r. łącznie 10 134 625 podatników dokonało zmniejszenia swojego zobowiązania podatkowego z tytułu wpłaty na rzecz opp, co stanowi 38,57% ogółu podatników uprawnionych do złożenia wniosku o przekazanie 1% należnego podatku PIT. Łączna kwota przekazana opp wzrosła w porównaniu z danymi za 2009 r. o 11,45% (z 360 909 000,00 zł do 402 221 000 zł za 2010 r.). Ministerstwo Finansów udostępniło informacje o przekazanych środkach na opp w podziale na izby skarbowe. Najwięcej należnego podatku odnotowano w województwie mazowieckim (92 369 000 zł), śląskim (52 428 000 zł) oraz w wielkopolskim (35 174 000 zł) i w małopolskim (34 527 000 zł). Najmniej środków zebrały izby skarbowe w województwie opolskim (8 304 000 zł), w lubuskim (8 428 000, 00 zł) oraz w świętokrzyskim (8 509 000 zł). Mapa 26. Kwoty przekazane opp wg izb skarbowych za 2010 r. (w zł). Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Podatków Dochodowych Ministerstwa Finansów. 132

Warto odnotować fakt, że w przeliczeniu na 10 tysięcy mieszkańców najwięcej należnego podatku przypadło na województwo mazowieckie (176 179 zł), śląskie (113 092 zł) oraz pomorskie (110 654 zł). Najmniej zaś na województwo podkarpackie (65 999 zł), świętokrzyskie (67 211 zł) oraz lubelskie (70 803 zł). Mapa 27. Kwoty 1% przekazane opp w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców za 2010 r. (w zł). Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Podatków Dochodowych Ministerstwa Finansów. 133

Województwo Tabela 27. Kwoty 1% przekazane opp wg izb skarbowych za lata 2008-2010 r. Kwota ogółem 2008 rok 2009 rok 2010 rok Zmiana w stosunk u do roku poprzed nie-go Kwota na 10 tys. mieszkańców 2008 rok 2009 rok 2010 rok w zł w % w zł w % Zmiana w stosunku do roku poprzednio -go łódzkie 21 528 000 21 067 000 23 765 000 12,81 84 461 82 881 93 771 13,14 małopolskie 32 865 000 31 558 000 34 527 000 9,41 99 981 95 680 104 308 9,02 mazowieckie 95 800 000 85 180 000 92 369 000 8,44 184 072 163 112 176 179 8,01 opolskie 7 761 000 7 564 000 8 304 000 9,78 75 128 73 359 80 732 10,05 podkarpackie 11 648 000 12 004 000 13 883 000 15,65 55 480 57 115 65 999 15,56 podlaskie 8 759 000 8 486 000 9 608 000 13,22 73 514 71 327 80 853 13,36 pomorskie 24 983 000 22 943 000 24 790 000 8,05 112 561 102 879 110 654 7,56 dolnośląskie 30 084 000 28 243 000 31 844 000 12,75 104 565 98 181 110 652 12,70 kujawskopomorskie 15 357 000 15 124 000 17 184 000 13,62 74 263 73 095 83 033 13,60 lubelskie 13 389 000 13 253 000 15 236 000 14,96 61 934 61 436 70 803 15,25 lubuskie 7 232 000 7 093 000 8 428 000 18,82 71 678 70 224 83 361 18,71 śląskie 47 878 000 46 505 000 52 428 000 12,74 103 060 100 211 113 092 12,85 świętokrzyskie 7 272 000 7 295 000 8 509 000 16,64 57 135 57 436 67 211 17,02 warmińskomazurskie 9 458 000 9 223 000 10 715 000 16,18 66 276 64 627 75 075 16,17 wielkopolskie 33 108 000 31 364 000 35 174 000 12,15 97 445 92 023 102 865 11,78 zachodniopomors kie 14 423 000 14 007 000 15 457 000 10,35 85 194 82 725 91 296 10,36 Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Podatków Dochodowych Ministerstwa Finansów. Porównując dane z lat 2009 i 2010, w podziale na poszczególne izby skarbowe, można zauważyć znaczący wzrost przekazanych środków (zarówno w liczbach bezwzględnych, jak i w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców). Największy przyrost środków nastąpił w województwach lubuskim i świętokrzyskim, natomiast najmniejsza dynamika wzrostu została zaobserwowana w województwie pomorskim. Na 8 358 istniejących opp 62, uprawnionych organizacji do otrzymania 1% podatku było 6 709, z czego wsparcie otrzymało 6 533 organizacji (78,16%). Największe dofinansowanie jakie otrzymała jedna z organizacji wyniosło ponad 88 805 662,39 zł, 62 Liczba organizacji pozarządowych wg Krajowego Rejestru Sądowego z dnia 18 września 2011 r. 134

a najmniejsze 0,40 zł. Dziesięciu organizacjom, które otrzymały największe wsparcie przekazano kwotę 141 833 286,76 zł. Tabela 28. Lista dziesięciu organizacji pożytku publicznego, które otrzymały największe dofinansowanie poprzez mechanizm przekazywania opp 1% należnego podatku dochodowego za 2010 r. (stan na 15 września 2011 r.) 63 Numer Lp. KRS: Nazwa organizacji OPP: Kwota w zł 1 0000037904 Fundacja Dzieciom Zdążyć z Pomocą 88 805662,39 Fundacja Pomocy Osobom Niepełnosprawnym 2 0000186434 9 876134,05 Słoneczko 3 0000174486 Fundacja Anny Dymnej Mimo Wszystko 8 141726,75 4 0000014124 Fundacja TVN Nie Jesteś Sam 7 533951,06 5 0000207472 Fundacja Rosa 6 683946,78 6 0000050135 Dolnośląska Fundacja Rozwoju Ochrony Zdrowia 4 986033,92 7 Stowarzyszenie Rodziców Na Rzecz Pomocy Szkołom 0000031762 4 723 309,12 Przyjazna Szkoła Fundacja Na Ratunek Dzieciom z Chorobą 8 0000086210 3 902460,89 Nowotworową 9 0000064892 Polskie Towarzystwo Walki z Mukowiscydozą 3 616585,07 10 0000097123 Fundacja Warszawskie Hospicjum Dla Dzieci 3 563476,73 Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Podatków Dochodowych Ministerstwa Finansów. 63 Pełna lista organizacji pożytku publicznego, które w 2011 r. otrzymały 1% podatku należnego za 2010 r. znajduje się na stronie internetowej Ministerstwa Finansów www.mf.gov.pl. 135

Tabela 29. Środki finansowe przekazane przez podatników w ramach mechanizmu 1% w latach 2003-2010. produkcji rolnej Opodatkowanie w formie ryczałtu od pochodnych ewidencjonowanych 126 60 000 6 629 576 000 8 255 1 322 000 10 601 1 656 000 64 038 5 572 000 112 068 6 038 000 139 336 6 621 000 190 797 8 013 000 Opodatkowanie wg stawki 19% z poza rolniczej pochodnych i gospodarczej lub działów specjalnej - - - - - - - - 196 532 273 457 000 261 032 366 472 000 235 943 348 508 000 251 384 385 398 000 Opodatkowanie na zasadach ogólnych według skali progresywnej 80 194 10 305 000 676 912 41 040 000 1 148 255 61 010 000 1 593 541 103 782 000 4 794 489 6 898 370 8 179 265 9 504 683 Forma opodatkowania Liczba podatników którzy przekazali 1% podatku na opp Kwota przekaza-nego 1% podatku na opp [PLN] Liczba podatników którzy przekazali 1% podatku na opp Kwota przekaza-nego 1% podatku na opp [PLN] Liczba podatników którzy przekazali 1% podatku na opp Kwota przekaza-nego 1% podatku na opp [PLN] Liczba podatników którzy przekazali 1% podatku na opp Kwota przekaza-nego 1% podatku na opp [PLN] Liczba podatników którzy przekazali 1% podatku na opp Kwota przekaza-nego 1% podatku na opp [PLN] Liczba podatników którzy przekazali 1% podatku na opp Kwota przekaza-nego 1% podatku na opp [PLN] Liczba podatników którzy przekazali 1% podatku na opp Kwota przekaza-nego 1% podatku na opp [PLN] Liczba podatników którzy przekazali 1% podatku na opp Kwota przekaza-nego 1% podatku na opp [PLN] 2003 rok 2004 rok 2005 rok 2006 rok 2007 rok 2008 rok 2009 rok 2010 rok 136

OGÓŁEM 80 320 10 365 000 680 541 41 616 000 1 156 510 62 332 000 1 604 142 105 438 000 5 134 675 296 227 000 7 324 953 381 545 000 8 623 928 360 909 000 10 134 625 402 221 000 Opodatkowanie wg stawki 19% z odpłatnego zbycia papierów wartościowych lub pochodnych instrumentów finansowych - - - - - - - - 79 616 17 198 000 53 483 9 035 000 69 384 5 780 000 187 761 8 810 000 Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji udostępnionych Departamentowi Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Departament Podatków Dochodowych Ministerstwa Finansów. 137

4.3 Działania Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej wynikające z uprawnień nadzorczych i kontrolnych w stosunku do organizacji pożytku publicznego Minister Pracy i Polityki Społecznej stosownie do postanowień ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 234, poz. 1536 ze zm.) sprawuje nadzór nad organizacjami pożytku publicznego. Minister może powierzyć przeprowadzenie kontroli w porozumieniu z ministrem właściwym ze względu na przedmiot działalności organizacji pożytku publicznego temu ministrowi lub wojewodzie. Przeprowadzana w ramach nadzoru kontrola organizacji pożytku publicznego dotyczy prawidłowości korzystania z przyznanych im ustawowo uprawnień oraz prawidłowości wykonywania obowiązków, jakie ustawa nakłada na podmioty, które uzyskały status organizacji pożytku publicznego. Według stanu na dzień 31 grudnia 2010 r. liczba podmiotów posiadających status organizacji pożytku publicznego wynosiła 8 198, natomiast na dzień 31 grudnia 2011 r. w Krajowym Rejestrze Sądowym zarejestrowanych było już 8 509 podmiotów posiadających status organizacji pożytku publicznego, czyli w ciągu roku nastąpił przyrost o 311 podmiotów posiadających status organizacji pożytku publicznego, co stanowi 3,79%. W toku analizy sprawozdań organizacji pożytku publicznego przeprowadzonej odpowiednio w latach 2010 i 2011 ustalono, że obowiązku złożenia sprawozdań merytorycznych i finansowych za 2009 r. nie dopełniło 2 510 organizacji natomiast za 2010 r. 1607. Organizacje te zostały wezwane do złożenia ww. sprawozdań. Ponadto w przypadku nienadesłania sprawozdania merytorycznego lub finansowego lub przesłania sprawozdań niekompletnych wysłano do organizacji 677 wezwań w trybie m.in. 33 a ustawy. W stosunku do organizacji, które nie zastosowały się do powyższych wezwań skierowano 388 wnioski do sądu rejestrowego o pozbawienie statusu organizacji pożytku publicznego. Na dzień 25 lipca 2012 r. pozbawiono status pożytku publicznego 155 organizacje. W latach 2010 2011 Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przeprowadziło osiem kontroli doraźnych. Ponadto zleciło wszystkim wojewodom kontrolę 77 organizacji pożytku publicznego. 138

W wyniku przeprowadzonych kontroli stwierdzono m.in. następujące nieprawidłowości: 1. Niezgodność statutu z przepisami ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (art. 20 ustawy), 2. Brak określenia w statucie zakresu prowadzonej działalności pożytku publicznego, 3. Niezgodność zapisów w Krajowym Rejestrze Sądowym ze statutem, 4. Brak rachunkowego wyodrębnienia działalności odpłatnej i nieodpłatnej pożytku publicznego, 5. Niezgodność danych wynikających z ksiąg rachunkowych ze sprawozdaniem merytorycznym lub finansowym wymagająca ich korekty, 6. Niezapewnienie wolontariuszom ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków, 7. Brak zamieszczenia sprawozdań na stronie internetowej ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, 8. Brak prowadzenia działalności pożytku publicznego, 9. Dokonywanie wypłat, comiesięcznych nagród pieniężnych wolontariuszom wykonującym świadczenia na rzecz tej organizacji, 10. Faktyczne prowadzenie działalności gospodarczej jako działalności odpłatnej pożytku publicznego, 11. Nieprowadzenie ksiąg rachunkowych oraz brak polityki rachunkowości, 12. Wydatkowanie środków z 1 % podatku przez Stowarzyszenie za pośrednictwem podmiotu gospodarczego, którego właścicielem jest Prezes Stowarzyszenia. Z przedstawionych powyżej informacji wynika, że działalność niektórych organizacji pożytku publicznego, wykazuje pewne nieprawidłowości. Skutkuje to m.in. prowadzeniem działalności niezgodnie z obowiązującymi przepisami prawa oraz nienależytym wypełnianiem obowiązków. Pomimo występowania nieprawidłowości związanych z dokumentacją finansową, wynikających z niedostatecznej wiedzy na temat księgowości lub niewłaściwej interpretacji przepisów, poziom wiedzy w sektorze pozarządowym dotyczący ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, ustawy o rachunkowości i innych aktów normatywnych ulega stałej poprawie. 139

5. Instytucjonalizacja działalności pożytku publicznego Rada Działalności Pożytku Publicznego jest organem opiniodawczo-doradczym ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego powołanym na podstawie ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536, z późn. zm.) oraz rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 4 sierpnia 2003 r. w sprawie Rady Działalności Pożytku Publicznego (Dz. U. Nr 147, poz. 1431). Została powołana w odpowiedzi na potrzebę instytucjonalizacji i promowania idei dialogu obywatelskiego. Jako organ opiniodawczo-doradczy ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, sytuując się obok Trójstronnej Komisji ds. Społeczno-Gospodarczych, Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, Komisji Wspólnej Rządu i Episkopatu, Rada Działalności Pożytku Publicznego stanowi ważną instytucję dialogu obywatelskiego w demokratycznym państwie prawnym. Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego powołuje w skład Rady pięciu przedstawicieli organów administracji rządowej i jednostek im podległych lub przez nie nadzorowanych, pięciu przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego oraz dziesięciu przedstawicieli organizacji pozarządowych, związków i porozumień organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 przedmiotowej ustawy. Szczegółowe wytyczne dotyczące organizacji i trybu działania Rady określa Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 4 sierpnia 2003 r. w sprawie Rady Działalności Pożytku Publicznego. 5.1 Zadania RDPP Art. 35 ust. 2 ustawy ustanawia katalog zadań RDPP, do których w szczególności zaliczyć należy: wyrażanie opinii w sprawach dotyczących stosowania ustawy; wyrażanie opinii o projektach aktów prawnych oraz programach rządowych, związanych z funkcjonowaniem organizacji pozarządowych oraz działalnością pożytku publicznego oraz wolontariatu; udzielanie pomocy i wyrażanie opinii w przypadku sporów między organami administracji publicznej a organizacjami pozarządowymi, lub podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3, związanych z działalnością pożytku publicznego; 140

zbieranie i dokonywanie analizy informacji o prowadzonych kontrolach i ich skutkach; wyrażanie opinii w sprawach zadań publicznych, zlecania tych zadań do realizacji przez organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 oraz rekomendowanych standardów realizacji zadań publicznych; tworzenie, we współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3, mechanizmów informowania o standardach prowadzenia działalności pożytku publicznego oraz o stwierdzonych przypadkach naruszenia tych standardów; wskazywanie kandydatów na członka Rady Narodowego Funduszu Zdrowia oraz rady oddziału wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia powoływanych na zasadach i w trybie określonych w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Rekomendowanie przez Radę przedstawicieli III sektora do ciał przedstawicielskich, rad i komitetów świadczy niezbicie o uznaniu autorytetu RDPP jako profesjonalnej instytucji dialogu obywatelskiego. 5.2 Funkcje RDPP Rada pełni istotne z punktu widzenia rozwoju dialogu obywatelskiego funkcje: polityczną rozumianą, jako wyraz zdolności do artykułowania potrzeb i interesów autonomicznych środowisk, realizowaną w praktyce m.in. w formie publicznej debaty nad legislacyjnym usprawnieniem funkcjonowania sektora pozarządowego oraz jego współpracy z sektorem finansów publicznych, m.in. w postaci projektowania i konsultowania nowelizacji ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, reprezentacji - rozumianą, jako forma uczestnictwa przedstawicieli środowiska organizacji pozarządowych w istotnych dla jego rozwoju i funkcjonowania procesach decyzyjnych, m.in. poprzez rekomendowanie członków Rad Wojewódzkich Oddziałów NFZ, edukacyjną - jako forum wymiany poglądów i informacji w ramach dialogu i negocjacji, 141

integracyjną - jako forma współpracy sektora finansów publicznych i sektora pozarządowego, komplementarna w stosunku do zinstytucjonalizowanych form dialogu społecznego, poznawczą - jako płaszczyzna tworzenia dorobku naukowo-badawczego z zakresu pożytku publicznego i społeczeństwa obywatelskiego, informacyjną - jako forum wymiany informacji i prezentowania ich opinii publicznej, m.in. na stronie www.pozytek.gov.pl, kontrolną - jako ogniwo systemu kontroli i nadzoru nad organizacjami pożytku publicznego, instrumentalną - jako przejaw wpływu na kształt dialogu obywatelskiego i pożytku publicznego. Kadencja Rady trwa 3 lata, z wyjątkiem pierwszej kadencji, która trwała 2 lata. Rada pierwszej kadencji prowadziła prace od 27 listopada 2003 r. do końca 2005 r. Druga kadencja (2006-2009) rozpoczęła się z chwilą powołania nowego składu przez Krzysztofa Michałkiewicza, Ministra Pracy i Polityki Społecznej w lutym 2006 r. III kadencja RDPP rozpoczęła się 29 kwietnia 2009 r., w dniu powołania nowych członków przez Jolantę Fedak, Ministra Pracy i Polityki Społecznej. Posiedzenia Rady odbywają się w zależności od potrzeb, nie rzadziej jednak niż raz na dwa miesiące. Pracami Rady kieruje dwóch współprzewodniczących, którymi są wybrani spośród członków Rady: przedstawiciel organów administracji rządowej i jednostek im podległych lub przez nie nadzorowanych oraz jednostek samorządu terytorialnego; przedstawiciel organizacji pozarządowych, związków i porozumień organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art.3 ust.3 ustawy, wybrany przez członków rady będących przedstawicielami tych organizacji, związków, porozumień i podmiotów. Rada może powoływać stałe oraz doraźne zespoły problemowe. 142

5.3 Skład Rady Działalności Pożytku Publicznego III kadencji w roku 2010 i 2011 (od 29 kwietnia) Strona pozarządowa: 1. Krzysztof Balon - Wspólnota Robocza Związków Organizacji Socjalnych 2. Marek Borowski - Bank Żywności w Olsztynie 3. Marcin Dadel - Centrum Inicjatyw Obywatelskich 4. Teresa Hernik - Związek Ochotniczych Straży Pożarnych 5. Dr Maciej Lis - Polska Rada Ekumeniczna 6. Wojciech Ratyński - Naczelna Organizacja Techniczna Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych 7. Anna Sienicka - Stała Konferencja Ekonomii Społecznej (SKES), reprezentowana przez Fundację Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych (FISE) 8. Małgorzata Sinica- Związek Harcerstwa Polskiego 9. Ks. Stanisław Słowik - Caritas Diecezji Kieleckiej 10. Jan Jakub Wygnański - Stowarzyszenie KLON/JAWOR, Współprzewodniczący Strona rządowa: 1. Agnieszka Sędrowska Szef Gabinetu Politycznego, Ministerstwo Gospodarki (od 19.07.2010 r.) 2. Agnieszka Buła-Kopańska Szef Gabinetu Politycznego, Ministerstwo Gospodarki (do 19.07.2010 r.) 3. Maciej Grabowski - Podsekretarz Stanu, Ministerstwo Finansów (od 15.02.2010 r.) 4. Elżbieta Chojna-Duch Podsekretarz Stanu, Ministerstwo Finansów (do 15.02.2010 r.) 5. Jarosław Duda Sekretarz Stanu, Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Współprzewodniczący 6. Adam Giersz Sekretarz Stanu, Ministerstwo Sportu i Turystyki (do 29.03.2010 r.) 7. Tomasz Siemoniak Minister Obrony Narodowej Strona samorządowa: 1. Tomasz Bystroński Związek Gmin Wiejskich 2. Robert Choma Związek Powiatów Polskich 143

3. Michał Guć Związek Miast Polskich 4. Andrzej Kościelny Unia Miasteczek Polskich 5. Aldona Wiktorska-Święcka Unia Metropolii Polskich Stanowiska RDPP były wypracowywane m. in. na forum następujących trzech stałych zespołów problemowych i jednego zespołu doraźnego: Zespół ds. prawnych i monitoringu zadania, do których powołany został zespół to wyrażanie opinii na temat rządowych aktów prawnych, stanowiących o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, praca nad tworzeniem koncepcji przepisów podatkowych przyczyniających się do rozwoju środowiska pozarządowego, wyrażanie opinii w przypadku sporów organów administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi w oparciu o przepisy prawne. Członkami zespołu w ramach III kadencji RDPP w latach 2010 i 2011 byli: Anna Sienicka (Przewodnicząca), Marek Borowski, Robert Choma, Marcin Dadel, Michał Guć, Maciej Lis, ks. Stanisław Słowik. Do najważniejszych kwestii, którymi w 2010 i 2011 r. zajmował się Zespół należą: - nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, - rozporządzenie w sprawie wzoru oferty realizacji zadania publicznego, ramowego wzoru umowy o wykonanie zadania publicznego i wzoru sprawozdania z wykonania tego zadania, - rozporządzenie w sprawie przeprowadzania kontroli organizacji pożytku publicznego, - rozporządzenie w sprawie sprawozdania merytorycznego z realizacji działalności organizacji pożytku publicznego, - rozporządzenie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w sprawie trybu postępowania związanego z nieodpłatnym informowaniem w programach publicznej radiofonii i telewizji o prowadzonej przez organizacje nieodpłatnej działalności pożytku publicznego, - wypracowanie dokumentu (przy udziale przedstawicieli mediów, KRRiT, jak również organizacji) reguł emisji kampanii społecznych w mediach publicznych, 144

- spotkania konsultacyjne z udziałem przedstawicieli organizacji pożytku publicznego (rozporządzenie w sprawie wzoru oferty realizacji zadania publicznego, ramowego wzoru umowy o wykonanie zadania publicznego i wzoru sprawozdania z wykonania tego zadania, rozporządzenie w sprawie przeprowadzania kontroli organizacji pożytku publicznego), mające na celu wspólne doprecyzowanie treści rozporządzeń. Zespół ds. programów i funduszy zadaniem zespołu jest wspieranie wdrażania funduszy publicznych, w tym unijnych, umacnianie pozycji organizacji pożytku publicznego oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy w systemie. W ramach III kadencji RDPP w pracach zespołu w latach 2010 i 2011 uczestniczyli: Krzysztof Balon (Przewodniczący), Marcin Dadel, Adam Giersz, Wojciech Ratyński, Tomasz Siemoniak, ks. Stanisław Słowik. Do najważniejszych kwestii, którymi w 2010 i 2011 r. zajmował się Zespół należą: - problem absorpcji środków EFS przez organizacje pozarządowe w obecnym okresie programowania, propozycja ich rozwiązywania (cykl spotkań seminaryjnych). - analiza problemów występujących podczas realizacji projektów w ramach PO KL, w tym związanych z ukształtowaniem umów, przepływami finansowymi, rozliczeniami i procedurami kontrolnymi, - dyskusje na temat publicznego wsparcia finansowego na rzecz wolontariatu długoterminowego w organizacjach pozarządowych (programy rządowe lub/i rozwiązania ustawowe typu ochotniczy rok socjalny/ekologiczny/kulturalny ) w kontekście Europejskiego Roku Wolontariatu, w wyniku, których przyjęto przygotowany przez Zespół Rady program pilotażowy - koncepcji wspierania i rozwoju wolontariatu długoterminowego w Polsce, i wprowadzono go w ramach komponentu wolontariatu długoterminowego w PO FIO 2012, - konsultacja Zasad przyznawania i rozliczania dotacji w ramach Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na 2011 r., - organizacja międzynarodowego seminarium na temat rozwoju wolontariatu długoterminowego w Polsce. Zespół ds. dialogu i współpracy został powołany w celu monitorowania zasad i form współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi, wypracowania i promowania standardów współpracy, działania na rzecz dialogu 145

obywatelskiego, współpracy międzyresortowej i międzynarodowej w zakresie pożytku publicznego. Członkami zespołu w ramach III kadencji RDPP w latach 2010 i 2011 byli: Teresa Hernik (Przewodnicząca), Krzysztof Balon, Tomasz Bystroński, Małgorzata Sinica, Aldona Wiktorska-Święcka. Do najważniejszych kwestii, którymi w 2010 i 2011 r. zajmował się Zespół należą: - opracowanie procedur wydawania stanowisk przez Radę, obiegu dokumentów oraz ich przekazywania szerszemu gronu zainteresowanych, - współpraca z Komisją Trójstronną w zakresie budowania wspólnego rozumienia instytucji dialogu i partnerstwa, - współpraca z Komisją Trójstronną w zakresie wypracowania rozwiązań systemowych związanych z przedsiębiorczością społeczną i społeczną odpowiedzialnością biznesu, - aktywny udział w przygotowaniach Polski do Prezydencji Radzie Unii Europejskiej w 2011 r. gwarantujący włączenie sektora obywatelskiego do działań z tym związanych, - organizacja przedsięwzięć promujących dialog obywatelski (na poziomie rad działalności pożytku publicznego oraz instytucji dialogu społecznego), w tym organizacja spotkania ogólnopolskiej RDPP z wojewódzkimi, powiatowymi i gminnymi Radami. Doraźny Zespół ds. Europejskiego Funduszu Społecznego został powołany Uchwałą nr 3 RDPP w dniu 21 czerwca 2011 r. Zespół został powołany w celu zebrania i doprecyzowania postulatów organizacji pozarządowych dotyczących następnego okresu programowania (po 2013) oraz zaproponowania najlepszych sposobów ich realizacji, w tym w ramach istniejących struktur i mechanizmów. W skład Zespołu powołani zostali następujący członkowie: Krzysztof Balon (Przewodniczący), Marek Borowski, Teresa Hernik, Marcin Dadel, Małgorzata Sinica. Do najważniejszych kwestii, którymi w 2011 r. zajmował się Zespół należą: - projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego i projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego objętych zakresem wspólnych ram strategicznych oraz ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego 146

Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności, oraz uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1083/2006, a dokładnie doprowadzenie do tego, aby implementacja zapisów niniejszych rozporządzeń spowodowała lepszą operacjonalizację tych środków na poziomie krajowym, - współpraca z Ministerstwem Rozwoju Regionalnego, a także z organizacjami pozarządowymi, przy konsultacji dokumentów ramowych dotyczących EFS 2014-2020, - dyskusje nt. możliwości realizacji postulatów organizacji pozarządowych w istniejących ramach prawnych oraz ew. propozycji zmian prawnych. Liczba posiedzeń plenarnych Rady i Zespołów problemowych w 2010 i 2011 r. W 2010 r. odbyło się 5 posiedzeń plenarnych - 28.01.2010 r., 17.06.2010 r., 14.07.2010 r., 8.09.2010 r., 24.11.2010 r., dwa posiedzenia pozarządowej strony RDPP 23.03.2010 r., 2.06.2010 r., a także ok. 40 posiedzeń Zespołów problemowych RDPP. W 2011 r. odbyło się 7 posiedzeń plenarnych, w tym jedno dwudniowe posiedzenie wyjazdowe 20.01.2011 r., 9.03.2011 r., 6.04.2011 r., 18-19.05.2011 r., 21.06.2011 r., 12.10.2011 r., 17.11.2011 r., a także ok. 35 posiedzeń Zespołów problemowych RDPP. W dniu 15 kwietnia 2011 r. odbyło się spotkanie Zespołu ds. dialogu i współpracy z przedstawicielami Rad Oddziałów Wojewódzkich NFZ, niniejszy Zespół zajął się również organizacją spotkania ogólnopolskiej Rady z przedstawicielami wojewódzkich, powiatowych i gminnych RDPP (15 września 2011 r.). Z kolei Zespół ds. programów i funduszy zorganizował seminarium międzynarodowego nt. rozwoju wolontariatu długoterminowego w Polsce (29 września 2011 r. ) 5.4 Główne obszary prac Rady w 2010 i 2011 r.: stan przygotowań do Europejskiego Roku Wolontariatu 2011, realizacja Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich 2010 i 2011, konsultacje Zasad przyznawania i rozliczania dotacji w ramach Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2011 i 2012, 147

rozporządzenie, które zwalnia z podatku od towarów i usług niektóre usługi telekomunikacyjne SMS-y oraz połączenia telefoniczne o podwyższonej wartości, udzielenie rekomendacji 7 członkom na przedstawicieli Europejskiego Komitetu Ekonomiczno Społecznego (EKES) grupy III, stanowisko Rady w sprawie uproszczenia księgowości dla małych organizacji, zorganizowanie przez Zespół ds. programów i funduszy RDPP cyklu spotkań, z udziałem zaproszonych gości (MRR, KM PO KL, OFOP, CARITA POLSKA, WRZOS), poświęconych problemom organizacji pozarządowych związanych z absorpcją środków EFS, opinie na temat komisyjnego projektu nowelizacji ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, spotkania konsultacyjne z organizacjami, zorganizowane przez DPP we współpracy z Zespołem ds. prawnych i monitoringu RDPP w celu dopracowania rozporządzenia w sprawie kontroli organizacji pożytku publicznego. Rozporządzenie weszło w życie w 2010 r., prace Zespołu ds. prawnych i monitoringu nad rozporządzeniem w sprawie wzoru oferty realizacji zadania publicznego, ramowego wzoru umowy wykonania zadania publicznego i wzoru sprawozdania z wykonania tego zadania. Rozporządzenie weszło w życie w 2010 r., prace nad rozporządzeniem w sprawie sprawozdania merytorycznego z działalności organizacji pożytku publicznego (współorganizowanie z DPP spotkań konsultacyjnych, przygotowanie wzoru załącznika do powyższego rozporządzenia). Rozporządzenie weszło w życie w 2011 r., uwagi do rozporządzenia KRRiT w sprawie trybu postępowania związanego z nieodpłatnym informowaniem w programach publicznej radiofonii i telewizji o prowadzonej przez organizacje pożytku nieodpłatnej działalności pożytku publicznego. KRRiT częściowo zaakceptowała zmiany naniesione przez członków RDPP, przyjęcie projektu procedury konsultacji społecznych z Radą Działalności Pożytku Publicznego, lista postulatów zniesienia lub ograniczenia barier związanych z funkcjonowaniem organizacji pozarządowych (NGO), 148

prace nad regulowaniem kwestii rekomendacji na członków Wojewódzkich Rad NFZ. W dniu 15 kwietnia 2011 r. odbyło się spotkanie Zespołu Rady z przedstawicielami Rad Oddziałów Wojewódzkich NFZ uproszczenie księgowości dla opp - projekt rozporządzenia w sprawie wzoru sprawozdania merytorycznego dla opp w kontekście uproszczonego sprawozdania dla małych opp, ujednolicenie wykazu członków wskazanych przez RDPP, występujących w Komitecie Monitorującym Narodowy Plan Rozwoju (KM NPR/PWW), jak również w Komitecie Koordynującym Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (KK NSRO), a także w niektórych przypadkach wskazanie do prac KM NPR/PWW instytucji, które są członkami KK NSRO, uregulowanie kwestii rekomendacji na członka do Komitetu Monitorującego Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007 2013, wskazanie członka RDPP na przedstawiciela do pracy w Zespole ds. aktualizacji polityki ludnościowej, dyskusje nt. roboczej koncepcji nowego Funduszu Inicjatyw Obywatelskich opracowanej w ramach powołanego przez Kancelarię Prezydenta RP Zespołu ds. Rozwiązań w Zakresie Finansowania Działalności Społecznej i Obywatelskiej, opracowanie programu pilotażowego - koncepcji wspierania i rozwoju wolontariatu długoterminowego w Polsce, i wprowadzenie go w ramach komponentu wolontariatu długoterminowego w PO FIO 2012 uchwała w sprawie komisyjnego projektu ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawy ordynacja podatkowa, uchwała w sprawie stanowiska RDPP dotyczącego komunikatów Oddziałów NFZ na temat kontraktowania usług medycznych przez NFZ, informujących o konieczności wpisywania organizacji pozarządowych do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, spotkanie ogólnopolskiej RDPP z przedstawicielami wojewódzkich, powiatowych i gminnych Rad w celu wymiany dobrych praktyk z funkcjonowania Rad, wskazanie przedstawiciela organizacji pozarządowych, który będzie pełnił funkcję członka Komitetu Monitorującego dla instrumentów pomocy zagranicznej (Mechanizmy Finansowe tj. Memorandum of Understanding), wskazanie członków do Krajowego Forum Terytorialnego, 149

wypracowanie stanowiska Rady w sprawie Wytycznych dla Programów dla Organizacji Pozarządowych - Mechanizm Finansowy EOG 2009 2014, Obszar Programowy Fundusz dla Organizacji Pozarządowych, uwagi do ustawy o działalności leczniczej, szereg spotkań Rady z przedstawicielami TVP, Polskiego Radia i KRRiT w celu wypracowania Zasad dotyczących kampanii społecznych. Rada Działalności Pożytku Publicznego zajmowała się także konsultacją wielu aktów prawnych (ustaw, rozporządzeń). Współprzewodniczący Rady III kadencji jak również inni członkowie reprezentowali Radę podczas konferencji, seminariów i spotkań, dotyczących szeroko rozumianej problematyki trzeciego sektora, organizowanych przez administrację publiczną, środowiska naukowo - badawcze oraz organizacje pozarządowe. 6. Program Operacyjny - Fundusz Inicjatyw Obywatelskich Instrumentem finansowym wsperającym ustawowe formy współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi jest funkcjonujący od 2005 r. Fundusz Inicjatyw Obywatelskich. 6.1 Podstawy prawne i dokumenty programowe Fundusz Inicjatyw Obywatelskich, zaplanowany, jako Program Rządowy na lata 2005-2007, powstał w celu pobudzania oraz wspierania rozwoju inicjatyw obywatelskich z udziałem sektora organizacji pozarządowych. Funkcjonowanie Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich (Programu FIO) miało charakter komplementarny w stosunku do już istniejących rozwiązań i praktyk w tym zakresie. Został przygotowany, jako dokument sprzężony z treścią dokumentów programowych na lata 2007-2013, a także uwzględniał perspektywę związaną z budową Strategii Wspierania Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego 2009-2015. Po zakończeniu realizacji Programu FIO 2005-2007, w 2008 r. utworzono rezerwę celową budżetu państwa pn. Fundusz Inicjatyw Obywatelskich (FIO). Podstawą prawną FIO 2008 było rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie dokonywania wydatków budżetu państwa w 2008 r. pochodzących ze środków z rezerwy celowej - Fundusz Inicjatyw Obywatelskich z dnia 11 marca 2008 r. wraz z załącznikiem Podstawowe działania Ministra Pracy i Polityki Społecznej w zakresie wydatkowania środków z rezerwy celowej Fundusz Inicjatyw 150

Obywatelskich budżetu państwa na 2008 r. Rozporządzenie weszło w życie z dniem ogłoszenia, tj. 21 marca 2008 r. Na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. Nr 227, poz. 1658 oraz z 2007 r. Nr 140, poz. 984) warunkującej realizację polityki rozwoju w danym obszarze oraz postanowienia sektorowej Strategii Wspierania Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego na lata 2009-2015 (SWRSO) dostosowanej do Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007-2015 a także doświadczenia zdobytego podczas wdrażania Programu FIO i jego kontynuacji Funduszu Inicjatyw Obywatelskich w 2008 r. (FIO 2008), został ustanowiony Program Operacyjny Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2009-2013 (PO FIO). PO FIO w nowej formule, w perspektywie finansowej 2009-2013, stanowi przedsięwzięcie komplementarne w stosunku do Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki na lata 2007-2013. 6.2 Środki na realizację Programu FIO W 2010 r. PO FIO dysponowało kwotą 60.000.000,00 zł pomniejszoną o koszty pomocy technicznej w kwocie 2.400.000,00 tys. zł (4% kwoty przeznaczonej na realizację PO FIO w 2010 r.) oraz zobowiązania Ministra Pracy i Polityki Społecznej, związane z koniecznością przekazania II transzy dotacji podmiotom realizującym projekty dwuletnie zapoczątkowane w 2009 r. w kwocie ok. 17.680.00,00 zł. Tym samym kwota na dotacje w konkursie 2010 r. wynosiła 40.191.000,00 zł. W 2011 r. PO FIO dysponowało taką samą kwotą (57.600.000,00 zł po odliczeniu środków na pomoc techniczną), a pomniejszenie wynikające z II transzy projektów dwuletnich zapoczątkowanych w 2010 r. wyniosło 13.590.579,00 zł. Tym samym kwota na dotacje w konkursie 2011 r. wynosiła ok. 44.009.000,00 zł. Po uwolnieniu niewykorzystanych środków na pomoc techniczną kwota ta wzrosła do 44 260 198,32 zł. 6.3 Podmioty uprawnione i nieuprawnione w 2010 i 2011 r. Podmiotami uprawnionymi do korzystania ze środków finansowych przeznaczonych na realizację Programu FIO były: organizacje pozarządowe, o których mowa w art. 3 ust.2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie kościelne osoby prawne i jednostki organizacyjne, o których mowa w art. 3 ust. 3 pkt. 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie; spółdzielnie socjalne, o których mowa w ustawie z dnia 27 kwietnia 2006 r. 151

o spółdzielniach socjalnych (w zakresie działalności społecznie użytecznej w sferze zadań publicznych). Podmiotami nieuprawnionymi do składania wniosków o dofinansowanie realizacji zadania w ramach FIO były: stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, o których mowa w art. 3 ust. 3 pkt. 2 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie; podmioty wskazane w art. 3 ust. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie tj. partie polityczne, związki zawodowe i organizacje pracodawców, samorządy zawodowe, fundacje, których jedynym fundatorem jest Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego (z zastrzeżeniem ppkt. a, b i c ww. artykułu), a także fundacje utworzone przez partie polityczne oraz kluby sportowe będące spółkami prawa handlowego. 6.4 Priorytety i obszary wsparcia (2009-2013) Począwszy od 2009 r. przeformułowano zakres przedmiotowy konkursu w ramach PO FIO. Realizacja programu przebiegała w zakresie czterech Priorytetów skorelowanych z celami szczegółowymi PO FIO na lata 2009-2013: Priorytet I. Aktywni, świadomi obywatele, aktywne wspólnoty lokalne - projekty realizowane w ramach priorytetu powinny w różnych formach angażować obywateli, dając im możliwość aktywnego działania oraz łączenia aktywności ze zdobywaniem wiedzy w sferze działań obywatelskich. Priorytet II. Sprawne organizacje pozarządowe w dobrym państwie - projekty realizowane w ramach priorytetu powinny w różnych formach przyczyniać się do wzmocnienia potencjału ludzkiego i instytucjonalnego realizujących je organizacji (w wymiarze ilościowym i/lub jakościowym). Priorytet III. Integracja i aktywizacja społeczna. Zabezpieczenie społeczne projekty realizowane w ramach priorytetu powinny w różnych formach stosować zasadę empowerment, czyli włączania beneficjentów w działania i decyzje podejmowane w ramach projektów. Priorytet IV. Rozwój przedsiębiorczości społecznej projekty realizowane w ramach priorytetu powinny w różnych formach promować ideę łączenia aktywności ekonomicznej (zawodowej) z aktywnością społeczną. Obejmuje on działania dotyczące przedsiębiorczości społecznej i upowszechniania idei partnerstwa trójsektorowego oraz wolontariat pracowniczy. 152

6.5 Tryb konkursowy Zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, ogłoszenie o otwartym konkursie ofert, w każdym roku funkcjonowania Programu FIO było zamieszczane w dzienniku o zasięgu ogólnopolskim, Biuletynie Informacji Publicznej, w siedzibie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej oraz na stronie internetowej Ministerstwa www.pozytek.gov.pl. W 2005 r. w ramach Programu FIO odbyły się dwa konkursy, zaś w latach 2006-2011 po jednym. Każdy konkurs składał się z następujących etapów: ogłoszenie konkursu i zarejestrowanie wniosków, ocena formalna, ocena merytoryczna, rozstrzygnięcie konkursu przyznanie dofinansowania przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej. Konkurs FIO 2010 Liczba wniosków zarejestrowanych oraz dofinansowanych W 2010 r., w ramach FIO, zarejestrowanych zostało 3734 wnioski, z czego 129 nie spełniło wymogów formalnych. Ocenie merytorycznej zostały poddanych 3605 wniosków. Spośród nich: 576 wniosków znalazło się na liście wniosków ocenionych merytorycznie pozytywnie, przeznaczonych do dofinansowania, 2759 wniosków znalazło się na liście wniosków ocenionych merytorycznie pozytywnie, niedofinansowanych, a 270 na liście wniosków ocenionych merytorycznie negatywnie. Dziesięć podmiotów, które otrzymały dofinansowanie, zrezygnowało z realizacji zadania. Zgodnie z tym, ostateczna liczba dofinansowanych projektów w 2010r. wyniosła 576. Jest to 15% spośród wszystkich złożonych wniosków. 153

Wykres 40. Odsetek wniosków dofinansowanych i niedofinansowanych spośród wszystkich złożonych w 2010 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Środki finansowe oraz ich kwotowy udział w całkowitej dotacji Tabela 30. Liczba wniosków dofinansowanych w ramach FIO 2010 podział na priorytety. Priorytet 1 2 3 4 Razem Liczba dofinansowanych wniosków 202 125 163 86 576 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Następna tabela (Tabela 31) przedstawia udział kwot poszczególnych priorytetów w ogólnej kwocie dotacji. We wszystkich poniższych analizach wykorzystywane są kwoty i sumaryczne zestawienia środków finansowych wypłaconych w ramach kwot zawartych w umowach. 154

Tabela 31. Wnioski dofinansowane w ramach FIO 2010 kwoty dotacji w podziale na Suma środków w priorytecie Źródło: opracowanie własne. priorytety. Kwota dotacji przyznana w ramach FIO 2010 Procent całkowitej kwoty dotacji I priorytet 16 602 878,58 zł 30,97 % II priorytet 11 464 701,37 zł 21,28 % III priorytet 16 370 964,47 zł 30,36 % IV priorytet 9 367 822,06 zł 17,39 % SUMA 53 806 366,48 zł 100% Powyższe kwoty dotyczą ustaleń wydatków związanych z wdrażaniem określonych projektów. W przypadku niewykorzystania wszystkich środków finansowych podmioty zobligowane są do zwrócenia nadwyżki. Wykres 41. Wnioski dofinansowane w ramach FIO 2010 podział na priorytety. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Najwięcej dofinansowanych wniosków (35%) dotyczyło zadań realizowanych w ramach priorytetu nr 1. Najmniej projektów przeprowadzonych zostało w priorytecie nr 4 (15%). 155

Forma prawna beneficjentów Projekty w ramach FIO 2010 zostały zrealizowane w dominującej liczbie przez stowarzyszenia. Tę formę prawną reprezentowało 416 podmiotów (72%). Kolejne 110 wniosków (19%) zostało dofinansowanych fundacjom. Natomiast 50 projektów (9%) zostały podjęte przez inne podmioty (w tym 13 realizowanych było przez spółdzielnie socjalne). Wykres 42. Wnioski dofinansowane w ramach FIO 2010 forma prawna beneficjentów. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Konkurs FIO 2011 Liczba ofert zarejestrowanych oraz dofinansowanych W 2011 r., w ramach FIO, zarejestrowanych zostało 4074 oferty, z czego 194 nie spełniło wymogów formalnych. Ocenie merytorycznej zostało poddane 3880 ofert. Spośród nich: 559 ofert znalazło się na liście ofert ocenionych merytorycznie pozytywnie, przeznaczonych do dofinansowania, 3052 ofert znalazło się na liście ofert ocenionych merytorycznie pozytywnie, niedofinansowanych, a 63 oferty znalazły się na liście ofert ocenionych merytorycznie negatywnie. 6 podmiotów, które otrzymały dofinansowanie, zrezygnowało z realizacji zadania. Zgodnie z tym, ostateczna liczba dofinansowanych projektów w 2011r. wyniosła 559. Jest to 13,7 % spośród wszystkich złożonych ofert. 156

Wykres 43. Ilość wniosków dofinansowanych i niedofinansowanych spośród wszystkich złożonych w 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Środki finansowe oraz ich kwotowy udział w całkowitej dotacji W ramach priorytetów wyznaczone zostały obszary działań. Poniższa tabela pozwala przeanalizować rozkład działań podejmowanych przez organizacje pozarządowe w podziale na obszary. Tabela 32. Liczba wniosków dofinansowanych w ramach FIO 2011 podział na priorytety. Priorytet 1 2 3 4 razem Liczba dofinansow anych ofert 183 115 205 56 559 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 157

Następna tabela (tabela 33.) przedstawia udział kwot poszczególnych priorytetów. We wszystkich poniższych analizach wykorzystywane są kwoty i sumaryczne zestawienia środków finansowych wypłaconych w ramach kwot zawartych w umowach. Tabela 33. Oferty dofinansowane w ramach FIO 2011 kwoty dotacji w podziale na Suma środków w priorytecie priorytety i obszary wsparcia. Kwota dotacji przyznana w ramach FIO 2011 Procent całkowitej kwoty dotacji I priorytet 18 697 264,42 zł 32% II priorytet 12 002 497,15 zł 20% III priorytet 20 370 505,29 zł 34% IV priorytet 8 066 874,98 zł 14% SUMA: 59 137 141,84 zł 100% Źródło opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. Powyższe kwoty dotyczą ustaleń wydatków związanych z wdrażaniem określonych projektów. W przypadku niewykorzystania wszystkich środków finansowych podmioty zobligowane są do zwrócenia nadwyżki. Wykres 44. Oferty dofinansowane w ramach FIO 2011 podział na priorytety. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania Departamentu Pożytku Publicznego Monitoring współpracy urzędów i ich jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych z sektorem pozarządowym za poszczególne lata. 158