Warszawa, dnia 8.02.2014 r. Opinia prawna w przedmiocie obligatoryjnego ustanowienia promotora dla uczestnika studiów doktoranckich bez jego zgody 1. Przedmiot opinii Przedmiotem niniejszej opinii jest analiza dopuszczalności obligatoryjnego ustanowienia promotora dla uczestnika studiów doktoranckich w przypadku, gdy zainteresowany doktorant wyraża negatywną opinię względem konkretnej osoby. 2. Stan faktyczny Problem zakreślony w przedmiocie opinii wyniknął na kanwie przykrej sytuacji, spowodowanej śmiercią promotora rozprawy doktorskiej. Warto dodać, iż w niniejszej sprawie uczestnik studiów doktoranckich oprócz zmarłego promotora pozostawał także pod opieką naukową promotora pomocniczego, zgodnie z art. 20 ust. 7 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule naukowym w zakresie sztuki (Dz.U.2003, Nr 65, poz. 695; dalej jako u.s.n.t.n.). Pomimo tego po śmierci promotora kierownik zakładu, w którym doktorant przygotowywał rozprawę doktorską poinformował go o zamiarze objęcia nad nim opieki naukowej w roli promotora. Jednocześnie pracownik naukowy zasugerował doktorantowi konieczność skierowania podania do rady jednostki organizacyjnej (tj. Rady Wydziału) w celu podjęcia przez nią stosownej uchwały w tym przedmiocie. Co więcej, kierownik zakładu w argumentacji swojego stanowiska powołał się na ustalenia, jakie rzekomo poczynione zostały z władzami dziekańskimi, jednakże bez żadnej konsultacji z zainteresowanym uczestnikiem studiów doktoranckich. Takie rozwiązanie nie było satysfakcjonujące dla doktoranta, który wyraził stanowczą wolę powołania jednego z dwóch innych pracowników naukowych macierzystego wydziału do pełnienia funkcji promotora jego rozprawy doktorskiej. Krajowa
3. Stan prawny Analizę stanu prawnego rozpocząć należy od art. 14 u.s.n.t.n., zgodnie z którym czynności przewodu doktorskiego, w tym także wyznaczenie promotora (ewentualnie także promotora pomocniczego w przypadku jego udziału w przewodzie) następują w drodze uchwały właściwej jednostki organizacyjnej. Przyjąć zatem należy, iż organem decyzyjnym w tej kwestii jest kolegialne gremium w postaci Rady Wydziału. Uchwała w tym przedmiocie zapada w głosowaniu tajnym bezwzględną większością głosów przy obecności co najmniej połowy ogólnej liczby osób uprawnionych do głosowania. Promotor rozprawy doktorskiej musi spełniać warunki wymienione w art. 20 u.s.n.t.n., a zatem posiadać tytuł profesora lub stopień doktora habilitowanego w zakresie danej lub pokrewnej dyscypliny naukowej lub artystycznej lub nabyć uprawnienia równoważne z uprawnieniami doktora habilitowanego, przy jednoczesnym prowadzeniu działalności naukowej lub dydaktycznej w zakresie danej lub pokrewnej dyscypliny naukowej lub artystycznej. Promotorem w przewodzie doktorskim może być osoba będąca pracownikiem zagranicznej szkoły wyższej lub instytucji naukowej, niespełniająca wymogów określonych powyżej, jeżeli rada jednostki organizacyjnej przeprowadzająca przewód doktorski uzna, że osoba ta jest wybitnym znawcą problematyki, której dotyczy rozprawa doktorska. Dodać także należy, iż zgodnie z art. 30 ust. 1 wspomnianej ustawy przyjęcie funkcji promotora w przewodzie doktorskim jest obowiązkiem nauczyciela akademickiego lub pracownika naukowego (choć jak wskazuje się w literaturze jest to obowiązek o charakterze deontologicznym, a nie stricte prawnym, bowiem nie zostały przyjęte przez ustawodawcę stosowne instrumenty służące wymuszeniu przyjęcia owej funkcji przez konkretną osobę; H. Izdebski, J. Zieliński, Komentarz do art. 30 u.s.n.t.n. [w:] Ustawa o stopniach naukowych i tytule naukowym. Komentarz, LEX 2013) Zwolnienie z tego obowiązku może nastąpić tylko w uzasadnionych przypadkach. Jak np. stwierdził Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w przypadku uzasadnionego zgłoszenia rezygnacji z funkcji promotora rada danej jednostki organizacyjnej powinna Krajowa
wszcząć procedurę wyboru nowego promotora (wyrok WSA w Poznaniu z dnia 8 kwietnia 2010 r., IV SA/Po 942/09, LEX nr 620112). Zgodnie z brzmieniem 1 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 22 września 2011 w sprawie szczegółowego trybu i warunków przeprowadzania czynności w przewodach doktorskich, w postępowaniu habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora (Dz.U. 2011, Nr 204, poz. 1200), osoba ubiegająca się o nadanie stopnia doktora wraz z wnioskiem o wszczęcie przewodu doktorskiego przedstawia kierownikowi macierzystej jednostki organizacyjnej m.in. propozycję osoby promotora. Wreszcie warto przywołać przepis art. 21 ust. 1 u.s.n.t.n., zgodnie z którym osoba ubiegająca się o nadanie stopnia doktora może wnieść odwołanie do Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów od uchwał określonych m.in. w art. 14 ust 2, w tym także od uchwały dotyczącej wyznaczenia promotora, o ile uchwały te będą odmowne. 4. Analiza Lektura przytoczonych powyżej aktów prawnych prowadzi do wniosku, iż brak jest przepisu, który expressis verbis wskazywałby na dopuszczalność, bądź niedopuszczalność odgórnego wyznaczenia promotora rozprawy doktorskiej. Przepisy odnoszące się do instytucji promotora powołane w pkt. III niniejszej opinii skłaniają jednak do przyjęcia stanowiska, iż znaczącą rolę w procedurze wyznaczania promotora winien odgrywać zainteresowany uczestnik studiów doktoranckich. Choć formalną uchwałę w tym przedmiocie podejmuje rada jednostki organizacyjnej, w której przygotowywana jest rozprawa doktorska, wydaje się, iż nieracjonalnym i sprzecznym z dobrymi obyczajami w nauce pozostawałoby pominięcie woli doktoranta przy powoływaniu osoby promotora. Należy bowiem zwrócić uwagę na fakt, iż promotor to osoba wyjątkowo bliska doktorantowi, która winna z nim pozostawać w bezpośrednim kontakcie, udzielając niezbędnej pomocy merytorycznej i metodycznej w pracy naukowej. Jest to także osoba, która powinna rozumieć potrzeby młodego adepta nauki i zachęcać go do podejmowania samodzielnej pracy naukowej. Jak wskazał w jednym ze swych orzeczeń Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu: relacja między Promotorem Krajowa
a osobom wobec której rada jednostki organizacyjnej wszczęła przewód doktorski należy oceniać w kategoriach relacji mistrz uczeń (wyrok WSA w Poznaniu z dnia 8 kwietnia 2010 r., IV SA/Po 942/09, LEX nr 620112). Trudno byłoby zatem stworzyć swoistą wieź wzajemnego porozumienia w przytoczonym stanie faktycznym, w którym doktorant stanowczo nie godzi się na wyznaczenie w tym charakterze konkretnej osoby. Takie działanie pozostaje także w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż wykładnia art. 21 ust. 1 u.s.n.t.n. potwierdza postawioną wyżej tezę. Skoro promotor powoływany jest w drodze uchwały mieszczącej się w katalogu wskazanym w art. 21 ust.1 ustawy, uchwała ta może zostać zaskarżona na skutek wniesienia odwołania. Odwołanie na mocy u.s.n.t.n. przysługuje jednakże tylko w przypadku decyzji odmownej. Taki kształt przepisu skłania ku przyjęciu stanowiska, iż skoro decyzja rady jednostki organizacyjnej w przedmiocie wyznaczenia promotora może zostać zaskarżona poprzez wniesienie odwołania przez osobę ubiegającą się o nadanie stopnia doktora, to oznacza to tym samym, iż ustawodawca nie deprecjonuje w tej procedurze woli zainteresowanego. Przeciwnie, twierdzić można, iż ratio legis przytoczonego przepisu opiera się właśnie na woli uczestnika studiów doktoranckich. Ustawodawca zabezpieczył bowiem jego pozycję w procedurze wyznaczania promotora otwierając drogę do zaskarżenia uchwały niezgodnej z jego życzeniem. Ponadto ważnym argumentem przemawiającym za opowiedzeniem się za tezą o niedopuszczalności odgórnego wyznaczania osoby promotora jest 1 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 22 września 2011 w sprawie szczegółowego trybu i warunków przeprowadzania czynności w przewodach doktorskich, w postępowaniu habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora. Zgodnie z treścią tego przepisu osoba ubiegająca się o nadanie stopnia doktora wraz z wnioskiem o wszczęcie przewodu doktorskiego przedstawia kierownikowi jednostki organizacyjnej także propozycję osoby promotora. Takie brzmienie przepisu wyraźnie wskazuje na przyznanie prymatu woli doktoranta, który samodzielnie proponuje najodpowiedniejszą w jego przekonaniu osobę, poddając ją pod rozwagę rady właściwej jednostki organizacyjnej. Tym samym w przepisie tym kwestia przedstawienia propozycji promotora przez uczestnika studiów doktoranckich zrównana została z takimi kwestiami jak chociażby wskazanie Krajowa
proponowanego tematu i koncepcji rozprawy doktorskiej. Podkreślić należy, iż są to kwestie kluczowe dla przewodu doktorskiego. Wreszcie na uwagę zasługuje odniesienie się do pewnych zasad ogólnie przyjętych w postaci tzw. dobrych obyczajów w nauce (Zbiór zasad i wytycznych - dobre obyczaje w nauce, opracowane przez Komitet Etyki w Nauce Polskiej Akademii Nauk w 2001 r. opubl. www.ken.pan.pl/images/stories/pliki/pdf/down.pdf). Zgodnie ze składającymi się na nie wytycznymi kierownicy jednostek, w których prowadzi się badania winni podejmować działania na rzecz stworzenia właściwego klimatu zachęcającego do osiągnięcia najwyższego standardu w prowadzeniu badań. Kierownicy winni także dbać o rozwój i przyszłość młodych pracowników naukowych. W stworzeniu właściwych warunków do samodzielnego rozwoju naukowego ważnym elementem pozostaje kwestia odpowiedniej opieki naukowej nad doktorantem, którą sprawuje właściwy promotor rozprawy doktorskiej. Możliwość samodzielnego wpływania na wyznaczenie odpowiedniej osoby, właściwie ukierunkowanej naukowo, bez wątpienia, wpisuje się w ogólnie przyjęte standardy dobrych obyczajów w nauce. 5. Wnioski Biorąc pod uwagę obowiązujące przepisy prawa stwierdzić należy, iż ustawodawca wyraźnie nie uregulował przedmiotowej kwestii. Analiza szczątkowych regulacji odnoszących się do instytucji promotora rozprawy doktorskiej, a także powszechnie przyjęte dobre praktyki w nauce skłaniają jednak do przyjęcia stanowiska, iż nieracjonalnym i niezgodnym z zasadami dobrych praktyk byłoby odgórne narzucanie doktorantowi osoby promotora w sytuacji, gdy ten proponuje inną, zaufaną osobę do objęcia wspomnianej funkcji. Zespół Prawny Rzecznika Praw Doktoranta Krajowej Reprezentacji Krajowa