Michał Jabłoński Ekspert Dyrektywa IED w praktyce - wymagania, zasady łączenia, derogacja ciepłownicza." Wstęp Transpozycja do polskiego prawa Dyrektywy 2010/75/UE w sprawie emisji przemysłowych (IED), która zakończyła się jesienią 2014 r. wejściem w życie ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2014, poz. 1101 zwanej dalej ustawą zmieniającą) oraz rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 4 listopada 2014 r. w sprawie standardów emisyjnych dla niektórych rodzajów instalacji, źródeł spalania paliw oraz urządzeń spalania lub współspalania odpadów (Dz. U. z 2014 r. poz. 1546), spowodowała duże zmiany w przepisach ochrony środowiska dotyczących sektora energetycznego w Polsce. Poza zaostrzeniem od 1 stycznia 2016 r. samych standardów emisyjnych dla źródeł dużych (powyżej 50MW LCP) wprowadzone zostały tzw. zasady łączenia, których zastosowanie przesądza, czy instalację należy traktować jako źródło duże (LCP) czy też małe. W ślad za dyrektywą w polskim prawie pojawiły się mechanizmy derogacyjne (Przejściowy Plan Krajowy, ograniczony czas pracy 17500h, derogacja ciepłownicza) pozwalające dłużej korzystać z zachowaniem aktualnie obowiązujących poziomów emisji po 1 stycznia 2016 r. Ponadto od tego dnia ulegają zaostrzeniu standardy emisyjne dla źródeł o mocy poniżej 50MW. Dodatkowo sytuację komplikują obowiązujące do końca 2015 r. przepisy wynikające z Dyrektywy 2001/80/WE w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania (LCP), które określają zasady traktowania różnych kotłów, zależnie od ich wieku (a dokładniej daty wydania pierwszego pozwolenia na budowę lub daty przekazania do użytkowania), a także specyficzne wymagania emisyjne związane z tzw. odstępstwami traktatowymi (tj. z Traktatem o przystąpieniu Rzeczpospolitej Polskiej do Unii Europejskiej), które w przypadku niektórych źródeł i substancji obowiązywać będą jeszcze w roku 2016 i 2017. To wszystko powoduje, że poruszanie się po tym gąszczu przepisów jest niezwykle trudne, a bieżący rok będzie wymagał od prowadzących instalacje wprowadzenia szeregu zmian w posiadanych pozwoleniach. Jak by tego było mało, na horyzoncie pojawia się dokument BREF dla sektora energetycznego i wynikające z niego konkluzje BAT, a także nowa dyrektywa w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza ze średnich obiektów energetycznego spalania (MCP), nad którą pracuje już Parlament Europejski.
Pozwolenia zintegrowane Podstawową sprawą, którą każdy prowadzący instalację powinien przeanalizować jest ocena, jakie pozwolenie jest wymagane na wprowadzanie substancji lub energii do środowiska to bowiem określa, jakie wymagania będzie musiała spełniać jego instalacja. Tutaj istotnych zmian nie ma. Aby sprawdzić, czy wymagane jest pozwolenie zintegrowane trzeba dodać do siebie moce wszystkich kotłów i innych instalacji spalających paliwa, znajdujących się na terenie zakładu. Nie ma tutaj żadnego ograniczenia, ani innych wymagań uwzględnia się wszystkie instalacje spalania paliw, niezależnie czy są podłączone do wspólnego komina czy nie i jaką posiadają moc. Jeśli na terenie zakładu mamy 1 kocioł o mocy 30MW ze swoim kominem, i dodatkowo 2 kotły o mocy 10MW i jeden 5MW podłączone do oddzielnego komina sumaryczna moc zainstalowana na terenie zakładu przekracza 50MW i pozwolenie zintegrowane jest wymagane. Dodatkowo w sytuacji, gdy ten sam podmiot na dwóch przyległych działkach prowadzi dwa oddzielne źródła spalania, to biorąc pod uwagę definicję zakładu z ustawy Poś przyjąć należy, że są one eksploatowane na terenie jednego zakładu i moc tych źródeł także sumujemy aby sprawdzić, czy pozwolenie zintegrowane jest wymagane. Warto tutaj przypomnieć, że dla ustalenia wymagalności pozwolenia zintegrowanego sumować należy także moce tych źródeł spalania paliw, które nie są objęte standardami emisyjnymi (wymienia je 5 rozporządzenia), takich jak m.in. silniki Diesla w agregatach prądotwórczych, suszarnie, nagrzewnice, itp. Zasada łączenia Najpoważniejszą wprowadzoną zmianą jest nowa definicja źródła spalania paliw podana w art.157a ust. 1 pkt 7 i ust. 2 ustawy Poś, która zacznie obowiązywać w stosunku do źródeł istniejących od 1 stycznia 2016r. Prawidłowe jej zastosowanie jest kluczowe, bowiem standardy emisyjne, których trzeba będzie dotrzymać, zależą od całkowitej nominalnej mocy cieplnej źródła określonej na jej podstawie. Ustala ona, czy dane źródło podlega pod wymagania dyrektywy IED, czy też tylko pod wymagania krajowe (a w przyszłości pod dyrektywę o średnich źródłach spalania, tj. dyrektywę MCP). Teoretycznie przepisy są dosyć jasne. Pierwsza zasada łączenia mówi, że jeżeli do jednego komina mamy podłączone kilka kotłów, to sumujemy ich moce, pomijając te mniejsze niż 15MW. Czyli 3 kotły o nominalnej mocy cieplnej 20MW każdy podłączone do wspólnego komina są pojedynczym źródłem spalania paliw (dla którego od dnia 1 stycznia 2016 r. standardy emisyjne określa załącznik nr 1 do ww. rozporządzenia), ale już 2 kotły o nominalnej mocy cieplnej (dalej: mocy) 20MW i jeden o mocy 13MW podłączone do wspólnego komina będą także po 2015 r. trzema oddzielnymi źródłami. Przy czym w tym przypadku pozwolenie zintegrowane nadal jest wymagane, ponieważ moc wszystkich źródeł w zakładzie przekracza 50MW.
Wirtualny komin W ślad za dyrektywą IED w prawie polskim pojawiła się także tzw. druga zasada łączenia (art.157a ust. 2 pkt 2 Poś), której celem jest zapobieganie sztucznemu podziałowi instalacji i budowie nowych kominów, tak aby uniknąć wejścia w ostrzejsze standardy emisyjne. Działa ona tak samo jak opisana wyżej pierwsza zasada łączenia (tj. liczą się kotły o mocy równej lub większej od 15MW), ale kotły nie muszą być fizycznie podłączone do wspólnego komina. Jeżeli posiadają one oddzielne kominy, ale technicznie i ekonomicznie byłoby możliwe odprowadzanie spalin jednym taki obiekt też należy traktować jako pojedyncze źródło spalania paliw. Kluczowe jest tutaj, że ta zasada dotyczy wyłącznie źródeł - dla których pierwsze pozwolenie na budowę wydano po 30 czerwca 1987r. Jeżeli ze wstępnej oceny wynika, że zasada wirtualnego komina miałaby zastosowanie do zespołu kilku źródeł odprowadzających spaliny do powietrza kilkoma kominami, to zgodnie z art. 30 ustawy zmieniającej należy do 5 września 2015r. przekazać organowi wydającemu pozwolenie szczegółową analizę dotyczącą możliwości technicznych odprowadzania spalin z tego zespołu jednym kominem (zamiast kilkoma) oraz skutków ekonomicznych z tym związanych. Na podstawie tej analizy organ będzie decydował, czy druga zasada łączenia będzie miała zastosowanie czyli czy nasze kotły będą traktowane jak jedno duże, czy też kilka odrębnych źródeł spalania. Przykładowo, jeżeli mamy 3 kotły o mocy 20MW podłączone do wspólnego komina, z czego choć jeden miał pozwolenie na budowę wydane przed 30 czerwca 1987r. i właśnie budujemy nowy blok składający się z 2 kotłów o mocy 20MW z nowym kominem, to druga zasada łączenia nie będzie miała zastosowania. Dlaczego? Pierwszego źródła nie uwzględnia się w tej zasadzie, ponieważ zgodnie z pierwszą zasadą łączenia jest to źródło, dla którego pierwsze pozwolenie na budowę zostało wydane przed 1 lipca 1987 r., a więc nie jest ono uwzględniane w analizach dotyczących włączenia do wirtualnego komina. Nie mamy zatem do czego dodać mocy nowej części. W efekcie, po uruchomieniu nowego bloku będziemy prowadzić zakład, na którego terenie eksploatowane są trzy źródła spalania paliw stare źródło złożone z trzech części o sumarycznej mocy 60MW i dwa nowe źródła o mocy 20MW każde. Część operatorów, których druga zasada łączenia może dotyczyć, rozważa celowe z niej skorzystanie i dokonanie agregacji mocy tak, aby prowadzić pojedyncze źródło o mocy powyżej 50MW. Plusem takiego rozwiązania klasyfikującego źródło jako duże i podlegające pod wymagania dyrektywy IED jest możliwość skorzystania z mechanizmów derogacyjnych, które w uproszczeniu pozwalają na przedłużenie obowiązujących emisyjnych warunków pozwoleń nawet do 2023r. To w zamyśle pozwala do tego czasu uniknąć zaostrzenia standardów emisyjnych pyłu dla źródeł o mocy poniżej 50MW, które będzie miało miejsce od 1 stycznia 2016r. Trzeba mieć jednak na uwadze, że w takim przypadku instalacja zostanie objęta wymaganiami wynikającymi z konkluzji BAT, które zostaną opublikowane najprawdopodobniej na początku 2016r. Poza trzema podstawowymi rodzajami zanieczyszczeń (NOx, SO2, pył), które konkluzja BAT zaostrzy, instalacje będą musiały dotrzymywać także wymagających
granicznych wielkości emisyjnych dla CO, HCl, HF, rtęci oraz innych metali ciężkich, a także innych wymagań związanych z funkcjonowaniem instalacji spalania dotyczących np. efektywności energetycznej. Stare, nowe, najnowsze Sprawa jest niestety o wiele bardziej skomplikowana, jeżeli na nasze zagregowane pojedyncze źródło składa się kilka kotłów budowanych w różnych latach. Dyrektywa IED różnicuje standardy emisyjne dla dwóch rodzajów źródeł. Pierwszy rodzaj obejmuje źródła, dla których pozwolenie na budowę wydano przed dniem 7 stycznia 2013r. lub wniosek o wydanie takiego pozwolenia złożono przed tym dniem, i zostały one oddane do użytkowania nie później niż w dniu 7 stycznia 2014r., określone w rozporządzeniu w sprawie standardów emisyjnych mianem istniejących. Drugi rodzaj, to tzw. źródła nowe dla których pozwolenie na budowę wydano po dniu 6 stycznia 2013 r. lub które zostały oddane do użytkowania po dniu 7 stycznia 2014 r. Dodatkowo zawsze należy pamiętać, że zasady łączenia obowiązują dla źródeł istniejących od 1 stycznia 2016r., natomiast dla nowych od razu. Rozważmy sytuację, w której obecnie do komina mamy podłączony kocioł nr 1 z lat 90tych, o mocy 30MW, dla którego aktualnie standard emisyjny pyłu wynosi 400 mg/m3. W połowie 2015 r. oddany do użytkowania zostanie nowy kocioł nr 2 o takiej samej mocy, podłączony do tego samego emitora. Oba kotły opalane są tym samym paliwem węglem kamiennym. Jak zmienią się standardy dla takiego źródła? Po pierwsze, należy zwrócić uwagę, że skoro kocioł nr 1 jest wybudowany po 1987 r., to do obydwu kotłów będzie miała zastosowanie zasada łączenia z dyrektywy LCP. Jest ona czasowo, do końca 2015r. utrzymana, na mocy art. 23 ust. 2 ustawy zmieniającej, który w zamiarze projektodawcy stanowi kontynuację zasady łączenia sformułowanej w 7 wcześniej obowiązującego rozporządzenia w sprawie standardów emisyjnych z instalacji. Nieszczęśliwie przepis art. 23 ust. 2 ustawy zmieniającej nie oddaje w pełni intencji ustawodawcy, a więc w jego interpretacji należy posiłkować się postanowieniami 7 przywołanego wyżej rozporządzenia, z którego wynikało, że standardy emisyjne ze źródeł (rozumianych jako kotły) nowych (tj. takich, dla których pierwsze pozwolenie na budowę zostało wydane po 30 czerwca 1987 r.) o łącznej nominalnej mocy cieplnej nie mniejszej niż 50 MW, z których gazy odlotowe są odprowadzane do powietrza wspólnym emitorem, stanowią standardy emisyjne ( ) odpowiadające łącznej nominalnej mocy cieplnej tych źródeł. Oznacza to, że z chwilą uruchomienia kotła nr 2 zmieni się standard dla kotła nr 1, ponieważ sumaryczna moc całego układu wyniesie nie 30, a 60MW. Zgodnie z załącznikiem nr 3 do rozporządzenia o standardach emisyjnych wyniesie on 100 mg/m3. Natomiast dla kotła nr 2 standard jest określony w załączniku nr 4 i dla mocy 60MW wynosi 50 mg/m3. Sprawdzanie, czy standard na
kominie, czyli w miejscu wprowadzania spalin do powietrza jest dotrzymywany dokonuje się uwzględniając przepływy. Taki układ będzie obowiązywać instalację do dnia 31 stycznia 2015r., co oznacza, że jeśli instalacja zostałaby objęta jednym z mechanizmów derogacyjnych, to dokładnie takie same warunki (standardy i ważenie po przepływach podczas określania warunków dotrzymania standardu) będą obowiązywały w trakcie ich trwania! Jeżeli żaden mechanizm derogacyjny nie zostanie zastosowany do takiej instalacji, to od 1 stycznia 2016 r. (a jeżeli derogacja zostanie zastosowana, to po zakończeniu okresu jej trwania) zaczyna obowiązywać pierwsza zasada łączenia mamy jedno źródło o mocy 60MW, dla którego obowiązuje standard z załącznika 1 30 mg/m3. Musi być on dotrzymany na kominie i na poszczególnych kotłach. Fakt pracy tylko jednego lub drugiego z nich nie ma wpływu na sam standard dla kotła (części źródła) - który jest wyliczony zgodnie z zasadą łączenia - ma natomiast znaczenie przy uznawaniu go za dotrzymany, o czym mówi 11 rozporządzenia o standardach. Jak wyglądałaby sytuacja w przypadku, gdyby kocioł nr 1 był sprzed 1987 r.? W takiej sytuacji, do końca 2015 r., nie stosujemy zasady łączenia LCP (art. 23 ust. 2 ustawy zmieniającej) standard dla tego kotła pozostałby do końca roku bez zmian (400 mg/m3). W tym okresie nowy kocioł, będąc osobnym źródłem (gdyż nie mamy z czym go zagregować ze względu na wiek kotła nr 1) miałby standard określony jak dla źródła najnowszego, ale o mocy 30MW (załącznik 6 100 mg/m3). Do końca 2015 r. standard na kominie, czyli w miejscu wprowadzania spalin wylicza się po staremu, czyli biorąc pod uwagę przepływy. Analogicznie jeżeli takie źródło skorzysta z derogacji, to taka kombinacja standardów będzie obowiązywała w trakcie trwania derogacji. Natomiast w sytuacji, gdyby rozbudowy nie udało się zakończyć przed 1 stycznia 2016 r., tj. przed wejściem w życie przepisów wynikających z IED, to rozpoczęcie eksploatacji nowego kotła spowoduje, że zaczyna działać 9 rozporządzenia i odpowiednio zasada łączenia, tj. pojawia się jedno źródło o mocy 60MW, ale składające się z dwóch części starej (kocioł nr 1) dla niej standard określony jest w załączniku 1 (30mg/m3) i nowej w załączniku 6 (20mg/m3). Standard na kominie ważymy po mocach poszczególnych części źródła w tym wypadku wyniesie 25mg/m3. Szczytowa część źródła po 1 stycznia 2016r. Dyrektywa IED, a w ślad za nią polskie przepisy przewidują specjalne traktowanie starych kotłów szczytowych najważniejszy z nich jest standard emisyjny dwutlenku siarki dla kotłów szczytowych opalanych węglem, który wynosi 800 mg/m3. Dotyczy to tych kotłów, których czas użytkowania w roku kalendarzowym, liczony jako średnia krocząca z pięciu lat, wynosi nie więcej niż
1500 godzin (przed 1 stycznia 2016r. 2000 godzin). Szczegółowe warunki tego odstępstwa dla okresu od dnia 1 stycznia 2016 r. podane są w objaśnieniach nr 1-7 do załącznika nr 1 do rozporządzenia. Należy zwrócić uwagę, że szczegółowy sposób weryfikacji czasu pracy określa 41 rozporządzenia o standardach. Warunkiem korzystania z niego w 2017r. jest dotrzymanie czasu w 2016r., w 2018r. średniej arytmetycznej z 2016 i 2017r., w 2019 z 2016, 2017 i 2018r. itd. Czyli średnia krocząca z 5 lat po raz pierwszy będzie musiała być dotrzymana w 2021r. czyli po 5 latach od obowiązywania przedmiotowego mechanizmu. Natomiast w 2016r., czyli w pierwszym roku obowiązywania przepisów, ze względu na brak możliwości skorzystania z danych z lat poprzednich, we wniosku o zmianę pozwolenia dotyczącym uwzględnienia specjalnych zasad dla źródła szczytowego powinny znaleźć się dokumenty uprawdopodabniające (np. dane o pracy kotła jako szczytowego we wcześniejszym okresie) uznanie kotła za cześć szczytową. Oczywiście podstawowe pytanie brzmi jak to się ma do zasady łączenia? Otóż jest to jedyny mechanizm elastyczny, który możemy zastosować do części źródła spalania kotła lub grupy kotłów. Jest tylko kilka podstawowych zasad, o których trzeba pamiętać. Po pierwsze, w źródle wieloelementowym (czyli takim, do którego stosujemy zasady łączenia) może być tylko jedna część szczytowa czyli jeśli mamy kilka kotłów korzystających z tej derogacji, to praca któregokolwiek z nich konsumuje limit 1500 godzin. Po drugie gazy odlotowe muszą być odprowadzane jednym lub więcej niż jednym osobnym przewodem wspólnego komina. Tutaj należy wyjaśnić, że intencją tego zapisu jest konieczność zapewnienia możliwości pomiaru czasu pracy i dotrzymywania standardu SO2 (oraz innych, np. NOx) dla takiej części źródła. Biorąc to pod uwagę, oraz interpretacje Komisji Europejskiej oraz Ministerstwa Środowiska należy uznać, iż zapis ten oznacza, że dla wydzielenia szczytowej części źródła nie jest bezwzględnie wymagany osobny przewód kominowy. Spaliny, po przejściu przez punkty pomiarowe, mogą się mieszać w kominie jednokanałowym lub nawet przed nim. Czasowe odstępstwa derogacje W ślad za dyrektywą IED do polskiego prawa zostały przeniesione tzw. derogacje czyli mechanizmy, które odkładają w czasie konieczność dotrzymania zaostrzonych z dniem 1 stycznia 2016r. standardów emisyjnych wynikających z dyrektywy IED, pod warunkiem spełnienia określonych wymagań wskazanych w przepisach. Podstawowe zasady wszystkich trzech mechanizmów derogacyjnych są takie same. Przede wszystkim dotyczą całych dużych źródeł w rozumieniu IED czyli o całkowitej nominalnej mocy cieplnej nie mniejszej niż 50MW. Mniejsze źródła nie mogą z nich skorzystać mimo, że także będą miały zaostrzony standard emisyjny pyłu z nowym rokiem (zaostrzenie to nie wynika z dyrektywy IED). Oznacza to także, że derogacje nie mogą dotyczyć części źródła kotła lub grupy
kotłów, tak jak wynikająca z dyrektywy LCP derogacja końca życia 20.000h. Niestety obowiązuje tu zasada wszystko albo nic. Derogacje nie mogą także być zastosowane w przypadku współspalania odpadów. Warunek ten nie został wprost sformułowany w dyrektywie IED ani ustawie Poś. W tym przypadku istotne jest właściwe rozumienie pojęcia źródła spalania paliw. Po pierwsze, kwestia współspalania odpadów regulowana jest postanowieniami rozdziału IV, a nie III dyrektywy IED. W art. 28 lit. j tej dyrektywy zastrzeżono, że postanowienia rozdziału III (a więc także mechanizmy derogacyjne) nie mają zastosowania do obiektów wykorzystujących jako paliwo jakiekolwiek odpady inne niż biomasa. Po wtóre, istotą derogacji jest stosowanie do źródeł w okresie derogacji dopuszczalnych emisji określonych w pozwoleniu z uwzględnieniem dyrektywy LCP, która nie ma zastosowania do współspalania odpadów innych niż biomasa. Dla instalacji spalania i współspalania odpadów warunki emisyjne w obowiązujących pozwoleniach były określone z uwzględnieniem dyrektywy 2000/76/WE. Jeżeli zatem obecnie operator współspala odpady w źródle, które zamierza zgłosić do derogacji ciepłowniczej, to powinien z tego zrezygnować i wystąpić do organu o zmianę pozwolenia, aby na dzień 31 grudnia 2015 r. warunki pozwolenia były określone zgodnie z wymogiem derogacyjnym, tj. z zastosowaniem wymagań dyrektywy LCP. Jakie standardy obowiązują w trakcie derogacji? Dokładnie takie same, jak te zapisane w pozwoleniu zintegrowanym jako obowiązujące w dniu 30 grudnia 2015r. i na takich samych warunkach (np. ważenie po przepływach a nie po mocach). Czyli niezależnie od faktu, że w pozwoleniu jest już wpisany nowy standard mający obowiązywać od 1 stycznia 2016r. w trakcie trwania derogacji nie bierze się go pod uwagę - konieczna jest oczywiście zmiana pozwolenia w tym zakresie. Kryteria i zasady zastosowania mechanizmów derogacyjnych zostały określone przepisami ustaw Poś, w której art. 146a mówi o derogacji końca życia (17.500h), art. 146b dotyczy derogacji ciepłowniczej, natomiast art.146c 146i regulują kwestie związane z Przejściowym Planem Krajowym (PPK). Derogacja ciepłownicza W niniejszym artykule skupimy się na derogacji ciepłowniczej, która została przygotowana specjalnie na prośbę Polski i która ma na celu wydłużenie czasu na modernizację średnich zakładów ciepłowniczych do 31 grudnia 2022r. Jest to najkorzystniejszy mechanizm przejściowy, bowiem nie zawiera on szczególnych i skomplikowanych warunków korzystania, jak PPK, oraz nie wymaga zamknięcia instalacji (lub spełniania wymagań jak dla nowo budowanego źródła), jak ma to miejsce po zakończeniu derogacji 17.500h. Kto może z niej skorzystać? Pierwszym warunkiem jest wiek źródła art. 146b ust. 1 pkt 1 stanowi, że pierwsze pozwolenie na budowę źródła wydano przed dniem 27 listopada 2002 r. lub wniosek o wydanie takiego pozwolenia
złożono przed tym dniem i zostało oddane do użytkowania nie później niż w dniu 27 listopada 2003 r. Warto zwrócić uwagę, iż pod pojęciem źródła rozumiemy tutaj źródło określone na zasadach IED czyli jeżeli po 31grudnia 2015r. będziemy mieli obiekt składający się z kotła 30MW z lat 70tych i 30MW z 2005r. podłączonych do wspólnego komina, to w rozumieniu przepisów derogacyjnych w powiązaniu z zasadami łączenia za datę wydania pierwszego pozwolenia dla źródła uznaje się datę pozwolenia najstarszego kotła, który na to źródło się będzie składał. Warto dodać, że nie musi on mieć mocy powyżej 15MW stary kocioł o mocy 10MW, odprowadzający spaliny do wspólnego komina także postarza źródło, niezależnie od faktu, że nie uwzględnia się go, zgodnie z zasadą łączenia do określania mocy nominalnej całego źródła. Daty budowy kolejnych podłączanych kotłów lub nawet komina nie są uwzględniane. Jeżeli jednak jedyny stary (w rozumieniu art. 146b ust. 1 pkt 1) kocioł został w bieżącym roku wycięty i zastąpiony nowym, a takie zastąpienie wymagało pozwolenia na budowę, to automatycznie źródło to nam młodnieje i derogacja nie zostanie udzielona liczy się bowiem data pozwolenia na budowę tych kotłów, które są nadal eksploatowane (chyba że nastąpiła taka zmiana starego kotła, która nie wymagała pozwolenia na budowę i/lub oddania źródła do użytkowania w rozumieniu Prawa budowlanego). Należy także pamiętać, że druga zasada łączenia ( wirtualny komin ) także powinna być brana pod uwagę jeżeli organ wydający pozwolenie uznał, że mimo oddzielnych emitorów eksploatujemy (a w zasadzie będziemy eksploatować od 1 stycznia 2016r.) jedno źródło, to możemy je objąć derogacją. Dodatkowo podkreślić trzeba, że nie ma znaczenia fakt, że obecnie nasz obiekt nie jest źródłem o mocy powyżej 50MW (np. składa się z kilku kotłów z lat 70-tych, które są traktowane jako oddzielne źródła lub kotły są samodzielnymi źródłami ze względu na osobne kominy, do których zastosowanie będzie miała druga zasada łączenia) derogacja jest przewidziana dla źródeł w rozumieniu IED (art. 157a ust. 2 ustawy Poś), a te w odniesieniu do źródeł istniejących obowiązują od 1 stycznia 2016r. Drugim warunkiem (art. 146 ust. 1 pkt 2) jest odpowiednia moc. Derogacja jest dla źródeł (pamiętamy o zasadach łączenia) o mocy od 50 do 200MW. Warto tutaj dodać, że w przypadku gdy w trakcie trwania derogacji rozbudujemy sobie źródło i próg mocy zostanie przekroczony, to derogacja przestaje obowiązywać i należy dotrzymać standardy emisyjne z załącznika 1 do rozporządzenia o standardach emisyjnych. Komisja Europejska nigdy formalnie nie zajęła stanowiska w sprawie rozbudowy derogowanego źródła, która nie spowoduje przekroczenia progu 200MW. Wydaje się, że nie powinna ona stanowić problemu, o ile nową część uwzględni się odpowiednio w sposobie określenia dopuszczalnej wielkości emisji dla całego źródła oraz ilości ciepła dostarczanego do sieci ciepłowniczej. Ostateczne stanowisko Brukseli w tej sprawie będzie znane najprawdopodobniej pod koniec kwietnia br.
Trzecim, ostatnim warunkiem (art. 146 ust. 1 pkt 3) jest konieczność dostarczania co najmniej 50% wyprodukowanego ciepła użytkowego do publicznej sieci ciepłowniczej w postaci pary lub gorącej wody. Ustawa Poś, specjalnie na potrzeby tej derogacji wprowadziła definicje ciepła użytkowego (art. 157a ust. 1 pkt 1) i ciepła dostarczanego do publicznej sieci ciepłowniczej (art. 157a ust. 1 pkt 1): Art. 157a. 1. Ilekroć w niniejszym rozdziale jest mowa o: 1) cieple użytkowym rozumie się przez to ilość ciepła wytwarzanego w źródle spalania paliw obejmującą ciepło zużywane w zakładzie, w którym jest zlokalizowane źródło spalania paliw, na cele grzewcze lub przemysłowe niezwiązane z produkcją energii elektrycznej i ciepła oraz ciepło przeznaczone dla odbiorców zewnętrznych na cele grzewcze lub przemysłowe; 2) cieple dostarczanym do publicznej sieci ciepłowniczej rozumie się przez to tę część ciepła użytkowego, która jest przekazywana poza teren zakładu, w którym jest zlokalizowane źródło spalania paliw, z wyjątkiem ciepła, które jest dostarczane do innych zakładów mających bezpośrednie połączenie ze źródłem spalania paliw; Definicje są raczej jednoznaczne i nie pozostawiają wielu wątpliwości, zwłaszcza dedykowanym zakładom ciepłowniczym. Pewne pytania pojawiają się przy okazji układów kogeneracyjnych oraz w energetyce przemysłowej, np. jak podejść do ciepła w parze lub wodzie pobieranej z upustów lub wylotu turbiny parowej, które za pośrednictwem wymienników podgrzewa wodę, dostarczaną następnie do sieci wydaje się, iż wypełniają one definicję ciepła użytkowego. Dodatkowo ustawa Prawo energetyczne ma swoją definicję (art. 3 pkt 34) ciepło użytkowe w kogeneracji ciepło wytwarzane w kogeneracji, służące zaspokojeniu niezbędnego zapotrzebowania na ciepło lub chłód, które gdyby nie było wytworzone w kogeneracji, zostałoby pozyskane z innych źródeł. Ponadto trzeba pamiętać, że ciepło które wprawdzie opuszcza zakład, ale trafia do odbiorcy innego niż sieć ciepłownicza (np. inny zakład przemysłowy) jest wyłączone i nie należy go uwzględniać przy określaniu procentowego udziału ilości ciepła. Ważne: trzeba pamiętać o bezwzględnym terminie złożenia organowi wydającemu pozwolenie dokumentów potwierdzających spełnianie powyższych trzech warunków, który ustawodawca wyznaczył na 30 czerwca 2015r. Przedłożone dokumenty muszą jasno i precyzyjnie podawać (art. 146b ust. 2): 1) całkowitą nominalną moc źródła które będzie derogowane, czyli informacje o mocach poszczególnych kotłów, 2) standardy emisyjne, które będą obowiązywać te kotły w dniu 31 grudnia 2015r., zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem o standardach emisyjnych, 3) wielkości dopuszczalnych emisji NOx, SO2 i pyłu określonych w obowiązującym ww. dniu pozwoleniu (należy pamiętać, że mogą się one różnić od standardów),
4) rodzaj paliwa zasilającego poszczególne kotły, 5) procent udziału ciepła dostarczonego do publicznej sieci ciepłowniczej w produkcji ciepła użytkowego wytwarzanego w całym źródle. W pierwszych czterech punktach sprawa jest jasna (wystarczać powinno oświadczenie wraz z potwierdzającymi je kopiami dokumentów technicznych dot. kotłów, wyciąg z pozwolenia itp.), natomiast w przypadku udziału procentowego ciepła właściwym dokumentem określającym ilości ciepła jest kopia sprawozdania składanego do URE oraz umowy i rozliczenia z jego odbiorcami. Należy zwrócić uwagę, że sprawozdanie to dotyczy ciepła dostarczanego z terenu zakładu, może więc zawierać także dane o ilości ciepła wyprodukowanego w innych źródłach niż to, które będzie objęty derogacją. W takiej sytuacji ilość ciepła wykazana w sprawozdaniu należy pomniejszyć o ciepło wytworzone w innych źródłach. Kolejną dyskusyjną kwestią jest zdefiniowanie publicznej sieci ciepłowniczej. Wg bardzo ogólnych, nieformalnych wyjaśnień Komisji Europejskiej są to te sieci, które nie służą wyłącznie na potrzeby zakładu (lub zakładów, którego właścicielem jest ten sam podmiot), na terenie którego zlokalizowane jest źródło. Przykładowo, jeżeli ciepłownia zlokalizowana na terenie dużego zakładu, dostarcza ciepło wyłącznie do innych instalacji (często samodzielnych spółek należących do tego samego właściciela) to taka sieć nie jest publiczna. Gdy z takiej zakładowej sieci ciepło jest odprowadzane np. do pobliskiego miasta, to dopiero ta ilość ciepła może posłużyć do oszacowania spełniania warunków derogacji. Natomiast jeżeli ciepłownia dostarcza ciepło do innych odbiorców (indywidualnych domów, szpitali, sklepów czy innych zakładów przemysłowych) za pośrednictwem sieci, do której każdy może się podłączyć (niezależnie od tego, czy właścicielem tej sieci jest ciepłownia czy inny niezależny podmiot) to taka sieć ciepłownicza jest zdecydowanie publiczna. Trzeba pamiętać, że dokumenty muszą dotyczyć stanu na 31 grudnia 2015r. zatem jeżeli odbywa się jakaś modyfikacja instalacji (np. modernizowane, zastępowane lub wyłączane są stare kotły aby "zmieścić się" w wymaganym przedziale mocy) dokumenty muszą to potwierdzać. Złożenie wspomnianych dokumentów, w trybie art. 146b ust. 1, nie wiąże się z koniecznością jednoczesnego składania wniosku o zmianę pozwolenia. Oczywiście taki wniosek też musi być złożony, (a biorąc pod uwagę ilość pracy związanej ze zmianami przepisów ochrony środowiska, którą pod koniec tego roku będą musiały wykonać urzędy marszałkowskie oraz starostwa powiatowe, lepiej zrobić to z solidnym zapasem czasu), gdyż organy te powinny przed końcem roku dokonać korekt pozwoleń związanych ze zmianami standardów emisyjnych, wprowadzić zapisy o warunkach korzystania z mechanizmów derogacyjnych itd. Ponieważ taka zmiana pozwolenia nie wiąże się z istotną zmiana funkcjonowania instalacji, w rozumieniu ustawy Poś, powinna zakończyć się w ciągu miesiąca od złożenia kompletnego wniosku.
Jeżeli jednak wiąże się to ze zmianami w instalacji (modernizacja urządzeń ochronnych, zmiana konfiguracji kotłów itp.) zostanie to najprawdopodobniej uznane za istotną zmianę wtedy organ ma 6 m-cy na wydanie decyzji, niezbędne jest zapewnienie udziału społeczeństwa (organizacje ekologiczne są świadome zamieszania związanego z wejściem w życie nowych standardów emisyjnych i mogą w takich przypadkach brać udział w postępowaniu na prawach strony), może być konieczna decyzja środowiskowa itp. Prowadzący instalację ma obowiązek przekazać odpowiednią deklarację i dokumenty organowi właściwemu do wydania pozwolenia, natomiast sam organ jest zobowiązany przekazać je dalej Ministrowi Środowiska oraz wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska, zgodnie z art. 145a ust. 1 Poś. Jeżeli już instalacja szczęśliwie przebrnęła przez procedurę zmiany pozwolenia i rozpoczęła rok 2016 ze starymi warunkami emisyjnymi, należy pamiętać o dodatkowym obowiązku sprawozdawczym. Do końca lutego każdego roku należy przekazywać organowi, który wydał pozwolenie, dane dotyczące udziału ciepła dostarczonego do publicznej sieci ciepłowniczej w postaci pary lub gorącej wody w produkcji ciepła użytkowego wytwarzanego w źródle spalania paliw, wyrażonego w procentach (art. 146b ust. 3). Przy czym szczegółowe zasady liczenia zostały określone w art. 24 ustawy zmieniającej. Po raz pierwszy rozliczenie następuje w 2017r. wtedy należy przedstawić dane za rok 2016r. W 2018r. średnią arytmetyczną z lat 2016 i 2017r. itd. Od roku 2021r. dane przekazuje się jako średnia arytmetyczna z poprzednich 5 lat. Jeżeli warunek 50% udziału ciepła dostarczonego do publicznej sieci ciepłowniczej nie zostanie dotrzymany, derogacja straci ważność w trakcie jej obowiązywania. Tak samo w sytuacji, gdy modernizacja źródła spalania objętego derogacją spowoduje przekroczenie kryterialnej wartości mocy, tj. 200MW. Natomiast wydaje się, że modernizacje źródła (np. zastępowanie starych kotłów nowymi), które nie naruszą progu mocy, powinny być dopuszczalne możliwe. W takiej sytuacji dopuszczalna wielkość emisji źródła byłaby najprawdopodobniej określana przy uwzględnieniu wielkości dopuszczalnej emisji dla części objętej derogacją oraz standardu dla najnowszej części źródła. Jak wspomniano wcześniej, ostateczne stanowisko Ministerstwa Środowiska w tej sprawie powinno być znane pod koniec kwietnia. Traktat Akcesyjny Na czym polega specyfika tej kwestii? Otóż (w dużym uproszczeniu) przystępując do Unii Europejskiej Polska zastrzegła sobie, że w stosunku do konkretnych, wymienionych źródeł (kotłów) zlokalizowanych w konkretnych zakładach, zastosowanie będą miały łagodniejsze poziomy emisji. W zakresie dwutlenku siarki do końca 2015r., tlenków azotu i pyłu do końca 2017r. Źródła te wymienione są w rozporządzeniu o standardach w pkt IV Załącznika 2. Ze względu na fakt, że Traktat Akcesyjny w europejskim systemie prawnym ma wyższą rangę niż dyrektywa, jego zapisy są ważniejsze
i obowiązują nawet mimo zaostrzenia standardów emisyjnych wynikających z dyrektywy IED. Co to oznacza w praktyce po 1 stycznia 2016r., zwłaszcza w kontekście obowiązywania zasad łączenia? Jeżeli mamy źródło, składające się z kotła 50MW oraz dwóch, wymienionych w Traktacie, kotłów po 30MW każdy, to w przypadku pierwszego standard określimy w stosunku do mocy całego źródła (110MW) natomiast standardy dla kotłów traktatowych (ale tylko dla tych zanieczyszczeń, dla których kotły zostały w Traktacie wymienione) pozostają bez zmian w stosunku do zapisów Traktatu na okres wskazany w Traktacie. Sytuacja robi się znacznie ciekawsza, jeżeli całe takie źródło będzie chciało skorzystać np. z derogacji ciepłowniczej. Przypomnijmy sobie przepisy derogacyjne w trakcie trwania derogacji obowiązują dopuszczalne wielkości emisji określone w pozwoleniu zintegrowanym jako obowiązujące w dniu 31 grudnia 2015r. Oznacza to, że traktatowe poziomy emisji (także dla SO2 ważne do 31 grudnia 2015r.) będą obowiązywać do końca 2022r., mimo, że zgodnie z Traktatem termin ich obowiązywania wygaśnie. Wynika to z samej konstrukcji przepisów derogacyjnych w Dyrektywie IED, i zostało potwierdzone m.in. przez Departament Prawa UE Ministerstwa Spraw Zagranicznych. To wszystko? Ależ nie. Jest jeszcze mnóstwo innych rzeczy, o których należy pamiętać, a które same w sobie wymagają równie dokładnego omówienia. Po pierwsze raporty początkowe. W przypadku istniejących instalacji są one wymagane przy pierwszej zmianie pozwolenia zintegrowanego po wejściu w życie ustawy zmieniającej. A zmienić pozwolenie na pewno trzeba choćby po to, aby dostosować je do wymagań rozporządzenia o standardach lub wpisania warunków związanych z mechanizmami derogacyjnymi. Tutaj warto dodać, że jeżeli nie wspomni się ani słowem o kwestiach związanych z raportem, organ może odmówić rozpatrzenia wniosku z powodu braków formalnych. Dalej warunki eksploatacyjne odbiegające od normalnych, czyli np. rozruchy i wyłączenia. Od 5 września 2014r. w pozwoleniu musi być jasno wskazany moment zakończenia rozruchu i moment rozpoczęcia wyłączenia, a od 1 stycznia 2016r. dodatkowo zaczyna obowiązywać decyzja wykonawcza Komisji z dnia 7 maja 2012 r. dotycząca określenia okresów rozruchu i wyłączania do celów dyrektywy 2010/75/UE, która szczegółowo te kwestie określa. Dobrze o tym pamiętać, występując z wnioskiem o zmianę pozwolenia, która określać będzie warunki funkcjonowania instalacji od nowego roku. Wymagania konkluzji BAT, które zostaną opublikowane najprawdopodobniej w 2016r. będą musiały być dotrzymane w ciągu 4 lat od dnia ich publikacji. Na razie nie jest znany dokładny ich kształt nie wiadomo na przykład czy będą dotyczyły źródeł składających się z kotłów poniżej 15MW. Dopiero w kwietniu poznamy stanowisko autorów BREF do ponad 8500 uwag zgłoszonych do pierwszego jego projektu.
Dla tych, którzy pozwolenia zintegrowanego nie wymagają, a dokładnie dla prowadzących źródła o mocy od 1 do 50MW, przygotowywany jest projekt Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza ze średnich źródeł spalania (MCP). Projekt jest w tej chwili procedowany przez Parlament Europejski, który zakończy prace w drugiej połowie 2015r. Wymagania emisyjne procedowanej obecnie dyrektywy MCP prawdopodobnie będą wchodziły w życie dla źródeł istniejących w latach 2020-2035.