Warszawa, 11 maja 2015 r. Stanowisko Ośrodka Badań Studiów i Legislacji Krajowej rady Radców Prawnych w sprawie przedstawionego przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów projektu zmiany ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz ustawy - Kodeks postępowania cywilnego I. Przedmiot stanowiska W dniu 10 kwietnia 2015 r. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów przedstawił do konsultacji projekt zmiany ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz ustawy - Kodeks postępowania cywilnego. Proponowana nowelizacja ma na celu zwiększenie skuteczności realizacji obszaru regulacji nastawionej na bezpośrednią ochronę praw konsumentów na rynku. Urząd wskazuje, że analiza obszaru konsumenckiego i dynamiczna sytuacja na rynku [...] wskazuje na konieczność wzmocnienia kompetencji Prezesa UOKiK również w tym zakresie (por. Uzasadnienie do projektu, s. 1). Nowelizacja ta ma w zamierzeniu uzupełniać ostatnią nowelizację ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 50 poz. 331 ze zm.; dalej zwana u.o.k.k. ), która weszła w życie 18 stycznia br., a miała na celu wzmocnienie instrumentów ochrony konkurencji. Jak podkreślono dalej w Uzasadnieniu do projektu, nowe uprawnienia Prezesa UOKiK pozwolą na uszczelnienie systemu ochrony konsumentów. Proponowane rozwiązania mają na celu nie tylko zwiększenie skuteczności działań Prezesa UOKiK w zakresie przeciwdziałania naruszeniom interesów konsumentów, ale również mają w zamierzeniu autorów nowelizacji wychodzić naprzeciw postulatom zgłaszanym przez przedsiębiorców dotyczącym m.in. zwiększenia pewności prawnej obrotu. Zauważyć należy, że zakładana nowelizacja wprowadza możliwość podjęcia przez Prezesa UOKiK tzw. miękkich działań wobec przedsiębiorcy bez konieczności wszczynania przez organ postępowania. 1
Zakres projektowanej regulacji obejmuje zapewnienie większej skuteczności ochrony interesów konsumentów, a w szczególności wzmocnienie tej ochrony na rynku usług finansowych, m.in. poprzez wprowadzenie zakazu oferowania konsumentom usług finansowych, które nie odpowiadają ich potrzebom lub oferowanie ich w sposób nieadekwatny do charakteru tych usług. Ponadto, w szerszym zakresie zakłada się wprowadzenie: 1) instytucji decyzji tymczasowych, w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów; 2) nieformalnego trybu występowania przez Prezesa UOKiK do przedsiębiorców; 3) możliwości przeprowadzenia przeszukania w sprawach dotyczących naruszenia zbiorowych interesów konsumentów oraz dokonywania czynności zmierzających do dokonania zakupu towaru (instytucja tajemniczego klienta); 4) możliwości nieodpłatnej publikacji komunikatów i ostrzeżeń przez Prezesa UOKiK oraz przedstawiania przez ten organ sądom istotnego poglądu z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów; 5) wydłużenie okresu przedawnienia dla praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Projekt przewiduje również zmianę systemu kontroli postanowień wzorców umów zawieranych z konsumentami, poprzez powierzenie jej Prezesowi UOKiK, z zachowaniem merytorycznej kontroli nad decyzjami Prezesa UOKiK ze strony Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. W szczególności zmiany w tym zakresie obejmują: 1) wprowadzenie zakazu stosowania we wzorcach umów zawieranych z konsumentami postanowień wskazanych w art. 385 (1) Kpc; 2) wprowadzenie możliwości określenia przez Prezesa UOKiK środków usunięcia skutków stosowania tego rodzaju klauzul; 2
3) wprowadzenie możliwości przyjęcia zobowiązań przedsiębiorcy co do sposobu zakończenia naruszenia lub usunięcia jego skutków (decyzja zobowiązaniowa); 4) przesądzenie skutków prawnych decyzji Prezesa UOKiK w tym zakresie; 5) stworzenia procedury postępowania Prezesa UOKiK w ww. sprawach; 6) przyznanie organizacjom konsumenckim prawa inicjowania postępowania przed Prezesem UOKiK w zakresie kontroli stosowania niedozowolnych klauzul; 7) wprowadzenie kar pieniężnych za wykorzystanie przez przedsiębiorców niedozowlonych klauzul we wzorcach umów (analogicznych do kar nakładanych przez Prezesa UOKiK w przypadku stosowania praktyk naruszających zbiorowy interes konsumentów); 8) dokonanie stosownych zmian w Kodeksie postępowania cywilnego. Niniejsze stanowisko prezentuje ocenę zaproponowanych przez Urząd rozwiązań legislacyjnych. II. Analiza poszczególnych rozwiązań zaproponowanych w projekcie II.1. Wzmocnienie mechanizmu ochrony zbiorowych interesów konsumentów, w szczególności na rynku usług finansowych A. Nowy rodzaj praktyki nazwanej Proponowana nowelizacja u.o.k.k. zakłada przede wszystkim rozszerzenie katalogu zakazanych praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów o nowy typ praktyki nazwanej polegającej na oferowaniu konsumentom usług finansowych, które nie odpowiadają potrzebom tych konsumentów ustalonym z uwzględnieniem cech tych konsumentów, w szczególności wieku, stanu zdrowia, doświadczenia i wiedzy dotyczącej produktu lub sytuacji materialnej lub oferowaniu tych usług w sposób nieadekwatny do ich charakteru (art. 24 ust. 2 pkt 4). W przypadku naruszenia przez przedsiębiorców zakazu stosowania ww. praktyki Prezes UOKiK będzie wydawał decyzję uznającą ją za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, 3
bądź opcjonalnie nakładał karę pieniężną (tak jak w przypadku innych praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów). Zauważyć należy, że świadczenie usług finansowych charakteryzuje się wyraźnie zwiększonym (w porównaniu z innymi) ryzykiem ekonomicznym i zagrożeniem naruszania interesów konsumentów będących nieprofesjonalnymi uczestnikami rynku finansowego. Związane jest to zasadniczo z ich podstawowymi cechami, takimi jak duży stopień trudności i skomplikowania tych usług, spowodowany często pakietowym charakterem, deficyt informacji i jej transparentności. Z tej przyczyny, wprowadzenie nowego rozwiązania normatywnego uznać należy za ze wszechmiar wskazane. Brak wątpliwości, że specyfika usług finansowych, w tym usług bankowych, powoduje, że konsument zwłaszcza w relacjach z instytucjami finansowymi jest narażony na różne niedozwolone praktyki podmiotu wykorzystującego jego słabszą pozycję. Wprowadzenie nowych rozwiązań zasługuje na uznanie. Mogą one bowiem sprzyjać zapobieganiu dalszemu narastaniu problemu tzw. misselingu, tj. sprzedaży produktów finansowych niedopasowanych do potrzeb konsumenta (m.in. polisolokat, powszechnego udzielania kredytów hipotecznych denominowanych w walutach obcych, czy też udzielania tzw. chwilówek ). Inną kwestią pozostaje to, czy jednak funkcjonowanie firm pożyczkowych nie powinno być w dalszej perspektywie poddane nadzorowi państwa, tak jak w wielu innych państwach UE. Wątpliwości w tym względzie budzi jedynie brak definicji pojęcia usługi finansowej. Dodać należy w tym miejscu, że pojęcie to znajduje swój normatywny wyraz w prawie krajowym. Zostało powiem zdefiniowane w art. 16 a) ust. 1 ustawy z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz.U. Nr 22, poz. 271). Jak się wydaje, bezpośrednie odesłanie do tejże definicji uznać należy za konieczne zabezpieczenie interesów przedsiębiorców mogących stać się potencjalnymi adresatami decyzji w sprawach wystąpienia przedmiotowych praktyk. Kwestią odrębną pozostaje to, czy przesłanki określone w projektowanej treści art. 24 ust. 2 pk 4 u.o.k.k. są wystarczająco precyzyjne, dające możliwość obiektywnego sprecyzowania oraz adekwatne do istniejących zagrożeń, które 4
potencjalnie mają być objęte przedmiotowym zakazem i ewentualną sankcją w przypadku wystąpienia tego typu praktyki. B. Wydanie tzw. decyzji tymczasowej Wśród proponowanych w projekcie środków zwłaszcza decyzja tymczasowa stanowi instrument prawny, który w bardzo dużym stopniu ingeruje w swobodę działalności gospodarczej. Istotą tego narzędzia jest zobowiązanie przedsiębiorcy do określonego działania lub powstrzymywanie przedsiębiorcy od określonego zachowywania się na rynku, pomimo braku prawomocnego rozstrzygnięcia odnośnie kwalifikacji tego zachowania (np. zakaz emitowania reklamy lub oferowania określonego produktu). Wydanie takiej decyzji nie będzie następowało oczywiście w sposób arbitralny, a tylko wówczas, jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że dalsze stosowanie zarzucanej praktyki może spowodować poważne i trudne do usunięcia zagrożenia dla zbiorowych interesów konsumentów. Decyzja tymczasowa będzie wydawana na okres nie dłuższy, niż do wydania decyzji kończącej postępowanie w sprawie. Projektowane rozwiązanie uznać należy za zasadne z punktu widzenia przyjmowanego systemu ochrony konsumentów na rynku. Podejmowanie działań w sposób szybki i skuteczny będzie skutecznie zabezpieczało ich interesy. Za prawidłowe uznać należy również rozwiązanie przewidujące bezpośrednio, iż przy wydaniu decyzji tymczasowej nie może dojść jednocześnie do nałożenia administracyjnej kary pieniężnej z tytułu naruszenia przepisów dotyczących praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Kwestią dyskusyjną pozostaje natomiast umieszczenie w projektowanym art. 101 a) ust. 1 in fine zapisu przewidującego wyłączenie prawa strony do wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Przy przyjęciu niniejszego rozwiązania rozważać można byłoby również stworzenie skutecznych mechanizmów ochrony praw przedsiębiorców. Możliwe byłoby bowiem wprowadzenie mechanizmu zatwierdzania przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: SOKiK), przykładowo w trybie analogicznym jak w przypadku postępowania zabezpieczającego, uregulowanego w Kodeksie 5
postępowania cywilnego. Wówczas, od decyzji tymczasowej, przedsiębiorcy służyłby sprzeciw (odwołanie), wnoszony do SOKiK i niweczący skutki tej decyzji. SOKiK rozpoznawałby sprzeciw w przyśpieszonym trybie i albo udzielałby zabezpieczenia, albo odmawiałby jego udzielenia. C. Wystąpienie do przedsiębiorcy Projektowana nowelizacja przewiduje również podjęcie tzw. miękkich działań wobec przedsiębiorców przez organ antymonopolowy. Zgodnie z projektowanym art. 49a) u.o.k.k., bez wszczynania postępowania Prezes UOKiK może wystąpić do przedsiębiorcy w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów. Oznacza to, iż instytucja wystąpienia może być stosowana we wszystkich sprawach objętych kompetencjami organu antymonopolowego. Przedsiębiorca będzie miał obowiązek przedstawić swoje stanowisko w terminie 14 dni od dnia otrzymania wystąpienia. Nieprzekazanie stanowiska nie będzie się wiązało z sankcją. Kwestią dyskusyjną pozostaje to, czy informacje zawarte w stanowisku będą mogły być następnie wykorzystywane w dalszym postępowaniu (postępowaniach) przeciwko przedsiębiorcy. Jak się wydaje, powinno to zostać wyraźnie uregulowane w ten sposób, aby wskazać na niemożliwość wykorzystania tegoż wystąpienia w postępowaniu dowodowym prowadzonych przez Prezesa UOKiK, które zmierza do wydania rozstrzygnięcia w sprawie. D. Publikacja ostrzeżeń i komunikatów Przedłożony projekt nowelizacji u.o.k.k. zakłada również, że Prezesowi UOKiK przysługiwać będzie prawo do nieodpłatnej publikacji ostrzeżeń i komunikatów w formie i czasie przez siebie określonym w publicznym radio i telewizji. Wątpliwości w tym przypadku budzi przede wszystkim zakres przedmiotowy spraw, w których możliwe będą publikacje tychże ostrzeżeń i komunikatów. Jak się wydaje, przepis ten jest zbyt szeroki w tym zakresie, a wystarczającym rozwiązaniem powinno być rozwiązanie przewidziane we wprowadzonym ostatnią nowelizacją art. 73a) u.o.k.k. odnoszącym się do prawa do podawania do publicznej wiadomości 6
informacji o przedsiębiorcy w przypadku uzasadnionego podejrzenia, że przedsiębiorca dopuszcza się praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Trudno wskazać, jaki cel miałoby wprowadzenie instytucji publicznych ostrzeżeń i komunikatów w innych sprawach niż sprawy z zakresu praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Nie można również na podstawie tak skonstruowanego projektu nowelizacji przesądzić o tym, jaki jest stosunek projektowanego przepisu do art. 73a). W omawianym obszarze, projekt nowelizacji u.o.k.k. nie zawiera również żadnego katalogu okoliczności lub podstaw prawnych, warunkujących możliwość publikowania przedmiotowych ostrzeżeń i komunikatów. Dodać należy, że takie przesłanki znajdują się właśnie w przywołanym powyżej art. 73a) ( uzasadnione podejrzenie dopuszczenia się praktyki przez przedsiębiorcę ). Jeśli powyższa propozycja nowelizacji miałaby zostać wprowadzona do porządku prawnego, to kluczowym zagadnieniem dla jej oceny jest też odpowiedź na pytanie, czy komunikaty powinny mieć charakter ogólny (tj. będą dotyczyć określonych zjawisk na rynku, tendencji rynkowych), czy też odnosić się mają do zachowania konkretnego przedsiębiorcy. jak się wydaje, w przypadku uznania możliwości publikowania ostrzeżeń i komunikatów dotyczących zachowań konkretnego przedsiębiorcy należałoby stworzyć mechanizm weryfikujący (podważający) treść takiego ostrzeżenia lub komunikatu. Jak się wydaje, mechanizm kontroli sądowej byłby w tym przypadku najbardziej właściwy. E. Wprowadzenie instytucji przeszukania w postępowaniach prowadzonych w sprawach z zakresu praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów Za spełniającą wymóg przydatności uznać należy wprowadzenie instytucji przeszukania w sprawach dotyczących praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Zgodnie z nowym zapisem, w sprawach praktyk ograniczających konkurencję lub w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, w toku postępowania wyjaśniającego i postępowania antymonopolowego lub postępowania w sprawach praktyk naruszających zbiorowe 7
interesy konsumentów, w celu znalezienia i uzyskania informacji z akt, ksiąg, pism, wszelkiego rodzaju dokumentów lub informatycznych oraz innych przedmiotów mogących stanowić dowód w sprawie, Prezes UOKiK będzie mógł przeprowadzić u przedsiębiorcy przeszukanie pomieszczeń i rzeczy, jeżeli istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że wymienione informacje lub przedmioty tam się znajdują. F. Przedawnienie Projekt ustawy prowadzi do wydłużenia okresu przedawnienia w sprawach dotyczących naruszenia zbiorowych interesów konsumentów z jednego roku do lat trzech, liczonych od końca roku w którym zaprzestano danej praktyki (por. art. 105 u.o.k.k.). Rozwiązanie to uznać należy za słuszne z punktu widzenia osiągnięcia celu w postaci zwiększenia skuteczności instrumentów ochrony konsumentów na rynku. G. Wprowadzenie instytucji tajemniczego klienta W art. 105 n) u.o.k.k. przedłożony projekt nowelizacji przewiduje wprowadzenie instytucji tzw. tajemniczego klienta. Zgodnie z zapisem projektowanego art. 105 la), w celu uzyskania informacji mogących stanowić dowód w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów kontrolujący ma prawo podjęcia czynności zmierzających do zakupu towaru. Wprowadzenie tegoż instrumentu należy ocenić w sposób pozytywny. Różni się on od występującego w obszarze kompetencji Inspekcji Handlowej instytucji zakupu kontrolowanego. Co istotne, projektowana instytucja zakłada jedynie stworzenie możliwości skontrolowania sposobu nabycia np. określonej usługi, a nie jej zakupu. Instrument ten może okazać się przydatny w trakcie gromadzenia materiału dowodowego w sprawie i jako takie - jego wprowadzenie - uznać można za efektywne. II.2.Niedozwolone postanowienia umowne Przedłożony projekt nowelizacji u.o.k.k. prezentuje w założeniu odmienny model systemu abstrakcyjnej kontroli klauzul stosowanych we wzorcach umów 8
zawieranych z konsumentami, powierzając ją Prezesowi UOKiK. Ma on być w założeniu modelem administracyjnym, a nie jak obecnie modelem sądowym. Po ewentualnym wejściu w życie przedmiotowego projektu poddanego konsultacjom, organ antymonopolowy, w decyzji administracyjnej, rozstrzygałby o niedozwolonym charakterze postanowienia wzorca umowy i zakazywał jego dalszego wykorzystywania, mogąc jednocześnie określić środki usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu. Wprowadzenie kontroli postanowień wzorców w trybie administracyjnym podlegałoby kontroli sądowej. Rejestr klauzul niedozwolonych zostałby zastąpiony przez rejestr decyzji UOKiK. Zmiany dotyczące systemu kontroli abstrakcyjnej postanowień wzorców umowy mają na celu eliminację problemów w jego funkcjonowaniu - wnoszenie pozwów o stwierdzenie abuzywności jedynie w celach zarobkowych, rozbieżności w doktrynie i orzecznictwie dotyczące tzw. rozszerzonej prawomocności wyroku wpisanego do rejestru. Projekt wprowadza nowy, odrębny Rozdział IIIa) do przedmiotowej ustawy. W projekcie przewidziano wprowadzenie zakazu stosowania we wzorcach umów zawieranych z konsumentami postanowień, o których mowa w art. 385 (1) Kpc, tj. postanowień kształtujących ich prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszających ich interesy. W Uzasadnieniu do projektu wskazano, iż wprowadzenie tego zakazu jest niezbędne, ponieważ definiuje praktykę zakazaną i określa zakres oraz znamiona działania bezprawnego, jak również łączy z przyznawaną Prezesowi UOKiK kompetencją do nakładania kar pieniężnych za jego łamanie. Słusznie zauważa UOKiK w przedmiotowym dokumencie, że przyjęcie takiego rozwiązania powinno zapewnić większą skuteczność eliminacji niedozwolonych klauzul umownych z obrotu (efekt prewencyjny kar pieniężnych) - por. Uzasadnienie do projektu, s. 10. Zgodnie z nowoprojektowanym art. 23b), Prezes UOKiK będzie posiadał kompetencję do wydawania decyzji o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozowolone i zakazującą jego wykorzystywania, jeżeli stwierdzi naruszenie zakazu określonego w ustawie antymonopolowej. Decyzja taka będzie mogła obejmować zarówno postanowienia stosowane w dacie wydania rozstrzygnięcia przez organ antymonopolowy, jak i takich, które w dacie jego wydania zostały już 9
usunięte ze wzorca. W przypadku zaniechania stosowania przez przedsiębiorcę postanowienia wzorca umowy, orzeczony przez Prezesa UOKiK zakaz wykorzystywania niedozwolonego postanowienia wzorca umowy będzie odnosił się do przyszłości, natomiast możliwość wszczęcia przez Prezesa UOKiK postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone będzie ograniczona 3-letnim okresem przedawnienia (por. art. 99f)) w porównaniu do aktualnie obowiązującego art. 479 (39) Kpc, zgodnie z którym nie wnosi się powództwa, jeżeli od zaniechania minęło 6 miesięcy. Za interesujące i wzmacniające skuteczność omawianego mechanizmu należy uznać dążenie do wprowadzenia do ustawy antymonopolowej środków umożliwiających usunięcie trwających skutków naruszenia, w szczególności poprzez nałożenie na przedsiębiorcę obowiązków o charakterze informacyjnym (poinformowanie konsumentów będących stronami umów zawartych na podstawie wzorca zawierającego klauzulę abuzywną i uznaniu postanowienia za niedozwolone w sposób okereślony w decyzji; złożenie oświadczenia o treści i w formie określonej w decyzji) lub nakazanie zwrotu korzyści uzyskanych w związku ze stosowaniem tego postanowienia (art. 23b) ust. 2). Brak wątpliwości, iż tego typu rozwiązanie będzie sprzyjać pozyskaniu przez konsumentów informacji o tym, iż tego typu postanowienie umowne staje się wobec nich bezskuteczne. W tym przypadku organ antymonopolowy będzie mógł również nakazać przedsiębiorcy wystąpienie do konsumentów z propozycją aneksowania zawartych z nimi umów, zawierających postanowienia uznane za niedozwolone. Wzmocnienie mechanizmu skuteczności działania niniejszej instytucji będzie wynikać również z: 1) możliwości nadania decyzji rygoru natychmiastowej wykonalności; 2) wprowadzenia związania sądów decyzjami organu antymonopolowego; 3) wprowadzenia obowiązkowej publikacji całości lub części rozstrzygnięcia; 4) możliwości wydawania decyzji zobowiązaniowej (por. art. 23c)); Projektowana nowelizacja konstruuje również odrębne przepisy proceduralne w tym względzie. Słusznie przewidziano przede wszystkim, aby postępowanie w niniejszych sprawach mogło być poprzedzone postępowaniem wyjaśniającym. Zauważalna jest natomiast pewna modyfikacja ogólnych rozwiązań dotyczących 10
wszczęcia postępowania. Zgodnie bowiem ze znowelizowanym w projekcie art. 49 ust. 3, postępowanie w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone wszczyna się z urzędu lub na wniosek organizacji konsumenckiej albo zagranicznej organizacji wpisanej na listę organizacji uprawnionych w państwach Unii Europejskiej do wszczęcia postępowania o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, opublikowaną w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich jeżeli cel jej działania uzasadnia wystąpienie przez nią z takim wnioskiem dotyczącym wzorców umów stosowanych w Polsce, zagrażających interesom konsumentów w państwie członkowskim, w którym organizacja ta ma swoją siedzibę. Warunkiem złożenia wniosku przez taką organizację ma być wcześniejsze wezwanie przez nią przedsiębiorcy do zaprzestania stosowania danej klauzuli (art. 99a) ust. 1). Określono również zawartość merytoryczną wniosku oraz jego wymogi formalne (art. 99a ust. 2-4). Słusznie przewidziano również, że każda odmowa wszczęcia postępowania będzie poddana kontroli sądowej (odwołanie lub zażalenie do SOKiK), co ma zagwarantować prawa organizacji konsumenckich do inicjowania postępowań w tym zakresie (art. 99a) ust. 5 oraz art. 99c)). Zauważyć należy, że projektowane rozwiązanie zakłada rezygnację z możliwości bezpośredniego inicjowania postępowania przez konsumentów. Mimo, że (tak jak w innych postępowaniach prowadzonych obecnie przez organ antymonopolowy) postępowanie będzie mogło być prowadzone z urzędu (poza wąskim wyjątkiem dotyczącym organizacji konsumenckich, o czym już wspomniano) na dalszym etapie prac parlamentarnych nad przyjęciem niniejszej nowelizacji u.o.k.k. można byłoby rozważyć wprowadzenie bezpośredniego mechanizmu umożliwiającego wszczynanie postępowania na wniosek konsumentów w ww. sprawach. Nie wydaje się w pełni właściwe, aby w tym obszarze pozostawiać właściwe dla innych sfer kompetencyjnych organu antymonopolowego założenie wszczynania postępowania wyłącznie z urzędu. Z jednej bowiem strony projektodawca w swoim zamierzeniu wzmacnia ochronę konsumentów, poprzez wprowadzenie modelu administracyjnego orzekania w tym przypadku, z drugiej zaś strony ta ochrona ulega w pewnym stopniu osłabieniu poprzez odebranie 11
konsumentowi prawa do bezpośredniego inicjowania postępowań w takich sprawach przed organem antymonopolowym. Sankcją administracyjnokarną związaną z naruszeniem przepisów ustawy jest możliwość nałożenia administracyjnej kary pieniężnej w wysokości do 10% obrotu osiągniętego w roku poprzedzającym wydanie decyzji (post. art. 106 a) ust. 1 pkt 3a). Jest to kara analogiczna do kar nakładanych przez Prezesa UOKiK na przedsiębiorców za naruszenie innych zakazów określonych w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów. Słusznie również przy ustalaniu wymiaru kary projektodawca za najbardziej adekwatne do zastosowania uznaje rozwiązanie dotyczące nakładania administracyjnych kar pieniężnych za naruszenie zbiorowych interesów konsumentów. Za rozwiązanie właściwe, odpowiadające istniejącym potrzebom oraz problemom związanym ze zmianą modelu stosowania prawa w omawianym obszarze uznać należy rozwiązanie utrzymania funkcjonowania przez 10 lat od wejścia w życie ustawy rejestru niedozwolonych klauzul. W stosunku do klauzul wpisanych do rejestru Prezes UOKiK będzie orzekał o stosowaniu praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów na podstawie przepisów dotychczasowych, z uwzględnieniem wydanych w tym zakresie orzeczeń sądowych. Wskazać należy, że zaproponowane rozwiązania powinny przyczynić się do wzmocnienia efektywności kontroli wzorców umów oraz usprawnienia systemu eliminowania z obrotu niedozwolonych postanowień umownych, co w konsekwencji powinno prowadzić do wzmocnienia ochrony interesów konsumentów. dr hab. Rafał Stankiewicz 12