Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na interpelację pana posła Andrzeja Pałysa z dnia 9 lipca br., przesłaną przez panią Ewę Kierzkowską,

Transkrypt

1 Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na interpelację pana posła Andrzeja Pałysa z dnia 9 lipca br., przesłaną przez panią Ewę Kierzkowską, wicemarszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej przy piśmie z dnia 22 lipca br., znak: SPS /10, w sprawie uznania za niedozwolone niektórych postanowień wzorców regulaminów i umów stosowanych przez banki spółdzielcze w Polsce, uprzejmie przedstawiam następujące stanowisko. Na wstępie pragnę zaznaczyć, że o ile częściowo zakres podmiotowy interpelacji (banki spółdzielcze, z wyłączeniem działalności Towarzystwa Lexus ) należy do właściwości ministra finansów, to przedmiot poruszonego przez pana posła zagadnienia znacznie wykracza poza tę właściwość. W związku z tym, że w opinii Ministerstwa Finansów zakres przedmiotowy interpelacji dotyczy właściwości Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Komisji Nadzoru Finansowego oraz ministra sprawiedliwości, ministerstwo wystąpiło do ww. instytucji z prośbą o zajęcie stanowiska w sprawie. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, odnosząc się do poruszanej w interpelacji działalności Towarzystwa Lexus w Poznaniu, które zdaniem pana posła może nie mieć na celu działania dążącego do ochrony konsumentów, a przybierać charakter czysto zarobkowy w związku z zasądzonymi na rzecz ww. podmiotu kosztami postępowania w przypadku spraw wygranych, przedstawił następujące stanowisko. Przepis art Kodeksu postępowania cywilnego stanowi, że powództwo w sprawach o uznanie wzorców umów za niedozwolone może wytoczyć każdy, kto według oferty pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą postanowienie, którego uznania za niedozwolone żąda się pozwem. Powództwo może wytoczyć także organizacja społeczna, do której zadań statutowych należy ochrona interesów konsumentów, powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów oraz prezes UOKiK. Sądem właściwym w tych sprawach jest Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK). Na podstawie art K.p.c., odpis prawomocnego wyroku uwzględniającego

2 powództwo sąd przesyła prezesowi UOKiK, zaś organ ten zgodnie z 2 prowadzi, na podstawie tych wyroków, rejestr postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2008 r., sygn. akt III CZP 80/08, rozszerzona prawomocność wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone (art w związku z art. 365 K.p.c.) nie wyłącza możliwości wytoczenia powództwa przez tego samego lub innego powoda w tym także przez organizację społeczną działającą na rzecz ochrony interesów konsumentów przeciwko innemu przedsiębiorcy, niebiorącemu udziału w postępowaniu, w którym zapadł wyrok, stosującemu takie same lub podobne postanowienia wzorca, jak wpisane do rejestru, o którym mowa w art K.p.c. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów poinformował, iż SOKiK przekazał prezesowi UOKiK do chwili obecnej ok. 230 odpisów prawomocnych wyroków wydanych w latach 2009 i 2010 w celu umieszczenia zakwestionowanych tam klauzul w ww. rejestrze. W tym przedziale czasowym jedynie ok. 20 wyroków zostało wydanych z powództwa prezesa UOKiK, pozostałe zaś z powództwa innych podmiotów, w tym w ponad 90% z powództwa wspomnianego przez pana posła Towarzystwa Lexus w Poznaniu. Analiza wyroków wydanych w sprawach wytoczonych przez inne podmioty, a zwłaszcza przez Towarzystwo Lexus wskazuje, że często są to klauzule, które w podobnym lub identycznym brzmieniu zostały już zakwestionowane przez SOKiK i zostały wpisane przez prezesa UOKiK do rejestru. Zakwestionowane przez Towarzystwo Lexus klauzule dotyczą najczęściej działalności biur podróży, ale także ostatnio banków spółdzielczych. Doświadczenie prezesa UOKiK jako organu zobowiązanego do prowadzenia rejestru klauzul niedozwolonych i umieszczania w nim kolejnych postanowień zakwestionowanych przez Sąd potwierdza zatem, że ma miejsca opisana w piśmie pana posła praktyka Towarzystwa Lexus. 2

3 UOKiK stwierdził, że mając jednak na uwadze istniejące regulacje prawne, a także wspomnianą wyżej uchwałę Sądu Najwyższego, należy wskazać, że prezes UOKiK nie ma żadnych instrumentów, aby powstrzymać wytaczanie powództw w tych sprawach przez inne podmioty do tego uprawnione i tym samym zapobiec nadmiernemu rozrastaniu się rejestru dającego w pewnym stopniu zniekształcony obraz co do ilości i rodzaju klauzul, których używanie w obrocie jest zabronione. W tym zakresie na prezesie UOKiK spoczywa jedynie wspomniany obowiązek określony w art K.p.c., polegający na wpisaniu do rejestru zakwestionowanej przez SOKiK klauzuli na podstawie odpisu prawomocnego wyroku. Ewentualne zmiany w tym zakresie byłyby zmianami systemowymi i dotyczyłyby funkcjonowania procedury cywilnej, co pozostaje poza właściwością prezesa UOKiK i dotyczy kompetencji ministra sprawiedliwości. Odnosi się to także do zaproponowanych przez pana posła konkretnych zmian w Kodeksie postępowania cywilnego. Ponadto UOKiK stwierdził, że należałoby rozważyć, czy w opisanym przypadku nie zachodzi ewentualne nadużywanie przez organizacje, takie jak wymienione Towarzystwo Lexus, przepisów poprzez realizowanie przez nie celów de facto innych aniżeli przewidziane w statucie stowarzyszenia (cel zarobkowy zamiast ochrony praw konsumentów). Zasadne wydaje się więc, by organy sprawujące nadzór nad tymi podmiotami, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855, ze zm.), dokonały szczegółowej analizy ich działalności pod kątem rzeczywistego realizowania celów statutowych. Nie można wykluczyć, iż w niektórych przypadkach wytaczanie powództw o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone może nosić cechy nadużycia prawa przykładowo, jeśli uznanie danej klauzuli za niedozwoloną obiektywnie nie może służyć ochronie zbiorowych interesów konsumentów, natomiast zindywidualizowany stan faktyczny daje pewność wygrania sprawy, a tym samym gwarancję uzyskania zwrotu kosztów sądowych (w tym 3

4 wynagrodzenia pełnomocnika procesowego) od strony przeciwnej (przedsiębiorcy). Jeżeli takich praktyk dopuszcza się stowarzyszenie, można rozważyć, czy nie stanowi to naruszenia prawa. Do dokonania szczegółowej analizy działalności stowarzyszeń pod kątem jej zgodności z prawem upoważnione są organy sprawujące nadzór nad stowarzyszeniami. Organom tym przysługują uprawnienia kontrolne oraz odpowiednie środki nadzoru umożliwiające ustalenie, czy cel przewidziany w statucie stowarzyszenia (prowadzenie działalności chroniącej prawa konsumentów) jest rzeczywiście realizowany, czy też w istocie działalność stowarzyszenia zmierza wyłącznie do uzyskiwania dochodów. W razie stwierdzenia, że działalność stowarzyszenia jest niezgodna z prawem lub narusza istotne postanowienia statutu, organ nadzorujący, w zależności od rodzaju i stopnia stwierdzonych nieprawidłowości, może wystąpić o ich usunięcie w określonym terminie, udzielić ostrzeżenia władzom stowarzyszenia, wystąpić do sądu o zastosowanie odpowiedniego środka polegającego na: udzieleniu upomnienia władzom stowarzyszenia, uchyleniu niezgodnej z prawem lub statutem uchwały stowarzyszenia, rozwiązaniu stowarzyszenia, jeżeli jego działalność wykazuje rażące lub uporczywe naruszanie prawa albo postanowień statutu i nie ma warunków do przywrócenia działalności zgodnej z prawem lub statutem (art. 28 i 29 ust. 1 Prawa o stowarzyszeniach). Interpretacja ww. przepisów i analiza problematyki z nimi związanej należy do właściwości Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. Z uwagi na fakt, że nadzór nad rynkiem finansowym, w tym nadzór bankowy, sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego na podstawie przepisów ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (Dz. U. z 2006 r. Nr 157, poz. 1119, z późn. zm.), Ministerstwo Finansów zwróciło się do komisji celem uzyskania stosownego stanowiska w przedmiotowej sprawie. Urząd Komisji Nadzoru Finansowego stwierdził, iż sformułowane w interpelacji 4

5 zastrzeżenia i wnioski nie są objęte zakresem działania Komisji Nadzoru Finansowego. Jakikolwiek postulat nowelizacji przepisów Kodeksu postępowania cywilnego powinien zostać zgłoszony Ministerstwu Sprawiedliwości, przy którym działa Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego. Komisja Nadzoru Finansowego nie jest organem właściwym do oceny przepisów regulujących postępowanie przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Ponadto UKNF stwierdził, ze ingerencja przez Komisję Nadzoru Finansowego w postulowanym przez pana posła zakresie może być uznana zarówno przez środowisko bankowe, jak i podmioty będące klientami banków za przejaw wykraczania poza kompetencje komisji. Natomiast odnosząc się do przedstawionego przez pana posła postulatu podjęcia inicjatywy ustawodawczej poprzez zmianę zapisów w Kodeksie postępowania cywilnego, pragnę wyjaśnić, że minister finansów nie jest organem właściwym w tej sprawie. Wynika to z art. 8 ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. Nr 65, poz. 437, z późn. zm.) określającego właściwość ministra kierującego danym działem. W związku z tym, że w tej sprawie właściwy jest minister sprawiedliwości, Ministerstwo Finansów wystąpiło do ww. z prośbą o zajęcie przedmiotowego stanowiska. Ministerstwo Sprawiedliwości w kwestii dodania art K.p.c. obligującego sąd do rozpoznania łącznie wszystkich wniesionych spraw dotyczących jednego wzorca umowy wskazuje, że zamierzony cel tej regulacji nie mógłby zostać osiągnięty z tego względu, że do jej zastosowania konieczne byłoby, aby sprawy dotyczące postanowień tego samego wzorca zostały wniesione do sądu jednocześnie. Wniesienie spraw w różnym czasie uniemożliwi ich łączne rozpoznanie, zaś okoliczność, w którym momencie strona złoży pozew, zależy tylko od jej woli. Jeżeli sprawy dotyczące postanowień tego samego wzorca zostały wniesione w tym samym czasie, sąd ma możliwość ich łącznego rozpoznania, stosując art. 219 K.p.c. Należy przy 5

6 tym podkreślić, że decyzja sądu o połączeniu spraw powinna uwzględniać okoliczność, że łączenie sporów nie zawsze przyczynia się w praktyce do przyśpieszenia procesu, a niekiedy nawet może utrudnić realizację zasady rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie. W konkluzji Ministerstwo Sprawiedliwości stwierdza, że z przedstawionych wyżej względów nie wydaje się zasadne podejmowanie działań legislacyjnych mających na celu nowelizację przepisów K.p.c. w kierunku postulowanym w interpelacji pana posła. Z poważaniem 6