Katecheza biblijna w parafii skierowana do różnych grup dorosłych

Polonia Sacra 21 (2017) nr 2 (47) s. 103 119 DOI: http://dx.doi.org/10.15633/ps.2135 Beata Stypułkowska 1 Wyższy Instytut Teologiczny w Częstochowie Katecheza biblijna w parafii skierowana do różnych grup dorosłych Jak podają statystyki za rok 2013, w niedziele na mszę świętą uczęszcza 39,1 proc. wiernych, a 16,3 proc. przyjmuje Komunię Świętą 2. Jeżeli już Polacy uczestniczą we mszy świętej, to w niedostatecznym stopniu czynnie angażują się w jej przeżywanie. Z badań wynika że aż 62,2 proc. uczestników liturgii nie spełnia żadnych posług liturgicznych, a w polskich parafiach brakuje grup przygotowujących niedzielną liturgię: wspomina o tym 39,5 proc. respondentów 3. Te dane wskazują na potrzebę ożywienia katechezy dorosłych w parafii przygotowującej do liturgii. Taką rolę może spełniać katecheza biblijna. Zagadnienie katechezy dorosłych było już podejmowane w różnych ujęciach. Zarys teorii podał Romuald Niparko pod koniec lat osiemdzie- 1 Beata Stypułkowska doktor teologii, wykładowca katechetyki w Wyższym Instytucie Teologicznym w Częstochowie od roku 2000. Pracę doktorską Teoretyczne i praktyczne założenia przygotowania katechetów do poprawnej interpretacji tekstów biblijnych z uwzględnieniem form samokształcenia kierowanego, napisaną pod kierunkiem bpa dra hab. Antoniego Długosza, obroniła na Wydziale Teologicznym Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie w grudniu 1998 roku. E mail: stypulkowska.czwa@gmail.com. 2 http://episkopat.pl/kosciol/kosciol_w_polsce/statystyki/6013.1,zestawienie_domini can tes_i_communicantes_2013.html (2016.03.30). 3 http://www.opoka.org.pl/biblioteka/t/ta/tap/communicantes2013.html (2016.03.30). 103

Beata Stypułkowska siątych ubiegłego wieku 4. Natomiast Stanisław Łabendowicz w tym aspekcie prześledził dokumenty i literaturę posoborową 5. Niezwykle cenny jest również artykuł Romana Murawskiego traktujący o kierunkach i formach pracy katechetycznej z dorosłymi 6. Wszyscy autorzy zwracają uwagę na parafię jako środowisko i miejsce katechezy dorosłych 7. Ze względu na znaczenie duszpasterstwa biblijnego wydaje się wskazane przebadanie katechezy dorosłych w parafii pod kątem katechezy biblijnej. W publikacjach podejmujących to zagadnienie ukazano katechezę biblijną dorosłych w parafii w sposób ogólny, traktując dorosłych jako zwartą grupę katechizowanych, nie różnicując dorosłych między sobą 8. W niniejszym artykule zwrócono uwagę na różne grupy dorosłych, do których winna być skierowana odpowiednia katecheza, w tym również katecheza biblijna otwierająca na spotkanie z Chrystusem obecnym w słowie Bożym. W niniejszym artykule, bazującym na dokumentach kościelnych i opracowaniach katechetycznych, zostaną przedstawione kolejno: zagadnienie duszpasterstwa katechetycznego w parafii, etapy katechezy parafialnej, grupy osób dorosłych objętych katechezą oraz treści katechezy biblijnej w parafii. 1. Duszpasterstwo katechetyczne w parafii Jan Paweł II w adhortacji apostolskiej Catechesi tradendae porusza problematykę parafii jako środowiska katechezy. Papież podkreśla, że wspólnota parafialna, jako zajmująca szczególne miejsce w Kościele, powinna 4 R. Niparko, Katecheza dorosłych. Zarys teorii, Poznań 1987. 5 S. Łabendowicz, Katecheza dorosłych Kościoła posoborowego w świetle dokumentów i literatury katechetycznej, Radom 2007. 6 R. Murawski, Kierunki i formy pracy katechetycznej z dorosłymi w parafii, Śląskie Studia Teologiczno Historyczne 13 (1980), s. 65 80. 7 R. Niparko, Katecheza dorosłych, dz. cyt., s. 46 54; S. Łabendowicz, Katecheza dorosłych Kościoła posoborowego w świetle dokumentów i literatury katechetycznej, dz. cyt., s. 338 376; R. Murawski, Kierunki i formy pracy katechetycznej z dorosłymi w parafii, art. cyt., s. 65 80. 8 B. Stypułkowska, Katecheza biblijna w parafii skierowana do osób dorosłych, Analecta Cracoviensia 46 (2014), s. 155 170; B. Stypułkowska, Biblijna formacja katechetów, Częstochowa 2015, s. 263 278. 104

Katecheza biblijna w parafii skierowana do różnych grup dorosłych pozostać krzewicielką i inspiratorką katechezy, a parafia jest w dalszym ciągu miejscem, w którym chrześcijanie, nawet niepraktykujący, są związani ścisłymi więzami 9. Papież Franciszek w adhortacji apostolskiej Evangelii gaudium o głoszeniu Ewangelii w dzisiejszym świecie mówi wprost, że parafia nie jest strukturą przestarzałą 10. I z tego powodu, że ma wielką elastyczność, może przyjąć różne formy, wymagające otwarcia i misyjnej kreatywności ze strony duszpasterza i wspólnoty. Dotyczy to również katechezy. Chociaż parafia z pewnością nie jest jedyną instytucją ewangelizacyjną, to jednak jeśli zachowuje zdolność do nieustannego reformowania się i przystosowania, nadal będzie formą obecności Kościoła na danym terytorium, środowiskiem słuchania słowa, wzrostu życia chrześcijańskiego, dialogu, przepowiadania, ofiarnej miłości, adoracji i celebracji. Rzeczywiście będzie utrzymywała kontakt z rodzinami i z życiem ludu. Przez całą swoją działalność parafia pobudza i formuje swych członków, aby byli ludźmi ewangelizującymi 11. Papież Franciszek jednak przyznaje, że wezwanie do rewizji i odnowy naszych parafii nie przyniosło jeszcze wystarczających owoców, aby były one bliżej ludzi i były środowiskami żywej komunii i uczestnictwa oraz ukierunkowały się całkowicie na misję 12. Benedykt XVI natomiast w adhortacji apostolskiej Verbum Domini zwraca uwagę na to, że parafia może być środowiskiem duszpasterstwa biblijnego. Takie duszpasterstwo ma być nie tyle jedną z form duszpasterstwa, ile biblijną animacją całego duszpasterstwa, które przyczyni się do lepszego poznania osoby Chrystusa w celu osobistego spotkania z Nim, objawiającym się w swoim słowie 13. Zatem parafia może być właściwym miejscem katechezy biblijnej. Dyrektorium ogólne o katechizacji wskazuje parafię jako najbardziej znaczące miejsce, w którym formuje się i żyje wspólnota chrześcijańska 14. 9 Jan Paweł II, adhort. apost. Catechesi tradendae [dalej: CT], 67. 10 Franciszek, adhort. apost. Evangelii gaudium [dalej: EG], 28. 11 EG 28. 12 EG 28. 13 Benedykt XVI, adhort. apost. Verbum Domini [dalej: VD], 73. 14 Kongregacja ds. Duchowieństwa, Dyrektorium ogólne o katechizacji [dalej: DOK], Poznań 1998, 257. 105

Beata Stypułkowska Jest to ponadto zwyczajne środowisko, w którym rodzi się i wzrasta wiara 15. Dlatego też powinna pozostać krzewicielką i inspiratorką katechezy 16. Roman Murawski zauważa, że normy, kryteria i propozycje zamieszczone w Dyrektorium ogólnym o katechizacji dotyczą głównie katechezy parafialnej 17. 106 2. Etapy katechezy parafialnej Warto zwrócić uwagę, że w parafii są realizowane zwykle dwie formy katechezy: katecheza wtajemniczająca dorosłych, dzieci i młodzieży oraz katecheza stała 18. Powinny one być ze sobą powiązane i zintegrowane. Istotnym zadaniem katechezy wtajemniczającej jest wprowadzenie w pełnię życia chrześcijańskiego 19. Jest ona ściśle związana z sakramentami wtajemniczenia chrześcijańskiego 20. Katecheza stała skierowana jest do chrześcijan już wprowadzonych w podstawowe elementy, które powinny ożywiać i prowadzić do dojrzałości ich wiarę w ciągu całego życia 21. Dokumenty kościelne przedstawiają jednak katechezę jako część szeroko pojętej ewangelizacji 22, a ewangelizację przedstawiają jako proces 23. Wymieniane są zazwyczaj trzy jej etapy 24. Pierwszym etapem ewangelizacji jest działanie misyjne dla niewierzących i dla żyjących w obojętności religijnej. Drugim etapem jest działanie katechetyczno wtajemniczające dla tych, którzy wybierają Ewangelię, i dla tych, którzy pragną uzupełnić lub odnowić wtajemniczenie chrześcijańskie. Trzecim etapem jest działanie duszpasterskie dla już dojrzałych chrześcijan we wspólnocie chrześ- 15 DOK 257. 16 CT 67; DOK 257. 17 R. Murawski, Działania katechetyczne w parafii w świetle Dyrektorium Ogólnego i Polskiego, w: Prze słanie dokumentów katechetycznych Kościoła w Polsce, red. S. Dziekoński, Warszawa 2003, s. 56. 18 DOK 72; R. Murawski, Działania katechetyczne w parafii, art. cyt., s. 60 61. 19 CT 18; DOK 63. 20 DOK 66. 21 DOK 51 wraz z przypisem 64. 22 DOK 62. 23 DOK 48; Konferencja Episkopatu Polski, Dyrektorium katechetyczne Kościoła katolickiego w Polsce [dalej: PDK], Kraków 2001, 54. 24 DOK 49; PDK 55; Z. Marek, Jezus Chrystus w katechezie ewangelizacyjnej, w: Ewangelizować czy katechizować, red. S. Dziekoński, Warszawa 2002, s. 89.

Katecheza biblijna w parafii skierowana do różnych grup dorosłych cijańskiej. Jan Paweł II w adhortacji Catechesi tradendae wychodzi z założenia, że ewangelizacja i katecheza nie są tożsame, ale oba działania są ze sobą związane i wzajemnie się uzupełniają 25. Katechetycy zaczęli mówić o katechezie ewangelizacyjnej skierowanej do osób, które formalnie uczestniczą w katechezie Kościoła, ale jeszcze nie opowiedzieli się wyraźnie za Chrystusem 26. Z taką sytuacją mamy niejednokrotnie do czynienia w szkolnym nauczaniu religii, które jest określone przez polskie dyrektorium katechetyczne jako specyficzna forma katechezy 27. Specyficznym celem katechezy jest rozwinięcie wiary początkowej, doprowadzenie do jej pełni i codzienne zasilanie życia chrześcijańskiego wiernych 28. Domaga się to pewnych etapów i rozłożenia działania katechetycznego w czasie, uwzględniając również osoby dorosłe, przy czym można mówić o katechezie ewangelizacyjnej 29, katechezie wtajemniczającej, katechezie mistagogicznej 30 i katechezie stałej. 25 CT 18. 26 W dniach 22 23 września 2009 roku odbyło się w Częstochowie sympozjum Sekcji Wykładowców Katechetyki zatytułowane Ewangelizacyjne zadania katechezy. W pozycji posympozjalnej opublikowano wszystkie wystąpienia z tego sympozjum oraz artykuły katechetyków reprezentujących ośrodki naukowe poświęcone katechezie ewangelizacyjnej: Katecheza ewangelizacyjna. Poszukiwania koncepcji, red. P. Mąkosa, Lublin 2010. Określenie katecheza ewangelizacyjna nie jest wprawdzie precyzyjne, ale wyraża aktualne zaangażowanie katechetyków w dzieło ewangelizacji. Przepowiadanie Ewangelii dokonuje się w trzech podstawowych typach jako: misyjne, katechetyczne i homilijne: por. H. Sławiński, Między ciągłością a zmianą. Teoria homilii w Stanach Zjednoczonych po II Soborze Watykańskim, Kraków 2008, s. 6, 32. 27 PDK 82. 28 CT 20. 29 Na temat katechezy ewangelizacyjnej oraz wzajemnych relacji między ewangelizacją a katechezą zob.: P. Tomasik, Ewangelizacja katecheza nauczanie religii w szkole. Wyjaśnienie podstawowych terminów, w: Ewangelizować czy katechizować, s. 23 51; A. Offmański, Model katechezy ewangelizacyjnej w dokumentach Kościoła, w: Ewangelizować czy katechizować, s. 53 72; J. Neumann, Dlaczego katecheza ewangelizacyjna?, w: Ewangelizować czy katechizować, s. 133 143; J. Kochel, Katecheza ewangelizacyjna w nauczaniu pastoralnym Carlo Maria Kard. Martiniego, Opole 1999, s. 99 176; P. Tomasik, Katecheza w misji ewangelizacyjnej Kościoła, Katecheta 42 (1998) nr 6 7, s. 9 18; A. Offmański, Katecheza jako ewangelizacja. Ewangelizacyjna funkcja katechezy, Horyzonty Wiary 7 (1996) nr 3, s. 9 20; P. Nonis, Ewangelizacja a katecheza, w: Nowa ewangelizacja, red. L. Balter i in., Poznań 1993, s. 96 100 (Kolekcja Communio, 8); R. Murawski, Ewangelizacyjny charakter katechezy, Ateneum Kapłańskie 84 (1992) nr 2, s. 181 193; S. Łabendowicz, Katecheza w służbie ewangelizacji, Roczniki Teologiczno Kanoniczne 36 (1989), z. 6, s. 129 145. 30 Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych. Dostosowane do zwyczajów diecezji polskich [dalej: OCWD], Katowice 1988 okres mistagogii, czyli pogłębionego wtajemniczenia, sytuują po otrzymaniu przez wierzącego sakramentów wtajemniczenia. Wówczas cała wspól- 107

Beata Stypułkowska Katecheza ewangelizacyjna ma wprowadzić katechizowanego na drogę wiary, jest etapem wstępnym. Zadaniem katechezy wtajemniczającej jest wprowadzenie w pełnię życia chrześcijańskiego 31. Katecheza wtajemniczająca jest ściśle związana z sakramentami wtajemniczenia chrześcijańskiego 32 : chrztem, bierzmowaniem i Eucharystią 33. Chrzest związany jest ściśle z wyznaniem wiary, co jest również celem katechezy 34. Katecheza ma być uporządkowanym i systematycznym wprowadzeniem w objawienie zachowane w tradycji Kościoła i w Piśmie Świętym 35. Katecheza wtajemniczająca jest katechezą podstawową 36, skoncentrowaną na Osobie Jezusa Chrystusa 37. Istotnym elementem wtajemniczenia chrześcijańskiego jest zrozumienie również ścisłej więzi Biblii z liturgią 38. W liturgii natomiast czytane są teksty zarówno z Nowego, jak i Starego Testamentu, co wskazuje na potrzebę wprowadzania katechizowanych już na początkowym etapie w całość orędzia biblijnego, a nie tylko w treść Ewangelii. Jedność i harmonia obu Testamentów, oparta na chrystocentryzmie, jest elementem konstytutywnym współczesnej katechezy biblijnej na wzór katechezy apostolskiej i patrystycznej 39. Katecheza stała skierowana jest do chrześcijan już wprowadzonych w podstawowe elementy, które powinny ożywiać i prowadzić do dojrzałości ich wiarę w ciągu całego życia 40. Katecheza stała zakłada katechezę wtajemniczającą. Skierowana jest nie tylko do każdego wierzącego, ale także do wspólnoty chrześcijańskiej, od której wymaga wierności wobec działania Ducha Świętego, ciągłego nota razem z nowo ochrzczonymi przez rozważanie Ewangelii, uczestnictwo w Eucharystii i uczynki miłosierdzia postępuje w głębszym poznaniu misterium paschalnego i usiłuje coraz lepiej urzeczywistniać je w praktyce życia OCWD, n. 37. Na temat katechezy mistagogicznej zob. K. Misiaszek, Mistagogia w katechezie, w: Mistagogia a duchowość, red. A. Żądło, Katowice 2004, s. 81 90. 31 CT 18; DOK 63. 32 DOK 66. 33 DOK 65. 34 DOK 66. 35 CT 22; DOK 66. 36 CT 21; DOK 67, 69. 37 DOK 67. 38 PDK 59. 39 PDK 59. 40 DOK 51 wraz z przypisem 64. 108

Katecheza biblijna w parafii skierowana do różnych grup dorosłych karmienia się Eucharystią i stałego wychowania wiary przez słuchanie słowa 41. Wśród form katechezy stałej Dyrektorium ogólne o katechizacji wymienia studium i pogłębienie Pisma Świętego czytanego nie tylko w Kościele, lecz także z Kościołem 42. 3. Grupy dorosłych w parafii podzielone ze względu na zaangażowanie w wiarę Dokumenty kościelne ukazują parafię jako szczególne miejsce katechezy dorosłych. Dyrektorium katechetyczne Kościoła katolickiego w Polsce temat duszpasterstwa katechetycznego w parafii zaczyna właśnie od zagadnienia katechezy dorosłych, ponieważ katecheza dorosłych realizuje się prawie w całości w parafii 43. Dlatego też katecheza w parafii powinna być w szczególny sposób ukierunkowana na dorosłych 44, w katechezie rodzinnej obejmując również dzieci i młodzież. Katecheza dorosłych jednak powinna być podjęta przez parafię jako jej priorytet duszpasterski 45. Dlatego ważne jest również zbadanie parafii jako środowiska katechetycznego. Pytanie o koncepcję katechezy dorosłych wiąże się ściśle z pytaniem o koncepcję parafii 46. Parafia, która jest rzeczywistą wspólnotą wiernych 47, wypełnia zadania jednoczenia ich w wierze, kulcie i miłości braterskiej 48 i tym samym podsuwa istotne tematy formacyjne dla 41 DOK 70. 42 DOK 71. 43 S. Łabendowicz, Katecheza dorosłych Kościoła posoborowego w świetle dokumentów i literatury katechetycznej,dz. cyt., s. 338 350. 44 M. Duda, Myśląc parafia Papieża Jana Pawła II wizja parafii. Studium teologiczno pastoralne, Częstochowa 2006, s. 257. 45 M. Duda, Myśląc parafia, dz. cyt., s. 258. 46 P. Tomasik, Miejsce katechezy dorosłych w duszpasterstwie polskim, w: Katecheza dorosłych we wspólnocie Kościoła, red. K. Misiaszek, Warszawa 2002, s. 214; F. Woronowski, Zarys teologii pastoralnej, t. 3, Warszawa 1988, s. 23 30. 47 M. Duda, Soborowa i posoborowa wizja parafii, w: M. Duda, Parafia kawałek nieba do moich Parafian i nie tylko 1996 2003, Częstochowa 2004, s. 191 197. 48 R. Kamiński, Duszpasterstwo w społeczeństwie pluralistycznym, Lublin 1997, s. 66; E. Sztafrowski, Urzeczywistnianie się Kościoła w duszpasterstwie parafialnym, w: Duszpasterstwo w świetle nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego, red. J. Syryjczyk, Warszawa 1985, s. 57 58. 109

Beata Stypułkowska katechezy dorosłych. Wskazówki dotyczące katechezy dorosłych odnoszą się do dorosłych świeckich 49. Osoby konsekrowane objęte są w inny sposób stałą formacją i opieką duszpasterską. Dyrektoria katechetyczne wyróżniają trzy grupy dorosłych podzielone ze względu na ich zaangażowanie w wiarę, które powinny być objęte katechezą dorosłych. Pierwszą grupę stanowią dorośli wierzący, którzy spójnie przeżywają swój wybór wiary i pragną jej pogłębienia. Do nich będzie skierowana katecheza stała. Wśród form katechetycznych można tutaj wyróżnić katechezę podejmowaną przez ruchy, stowarzyszenia i organizacje katolickie, zwłaszcza Akcję Katolicką 50 ; rekolekcje zamknięte 51 ; katechezę w trakcie pieszych i autokarowych pielgrzymek do sanktuariów 52. Dla tej grupy osób dorosłych wskazane są także kursy katechezy systematycznej, jak np. kursy biblijne 53. Nie sposób zapomnieć o katechezie w ramach dusz- 49 PDK 98, 101; DOK 174; Międzynarodowa Rada do Spraw Katechezy, Katecheza dorosłych we wspólnocie chrześcijańskiej. Niektóre linie i ukierunkowania [dalej: KDWCh], Watykan 1990, 26, 50. Przekł. pol.: tłum. K. Misiaszek, Kraków 2001. W odniesieniu do katechezy dorosłych warto zwrócić jeszcze uwagę na dokument zatwierdzony w 1970 roku przez Konferencję Episkopatu Polski, a mianowicie Dyrektorium apostolstwa świeckich, w: Komisja Episkopatu Polski ds. Duszpasterstwa Ogólnego, Ewangelizacja w tajemnicy i misji Kościoła. Materiały formacyjne i homiletyczne w roku duszpasterskim 1994/95, Katowice 1994, s. 352 375 oraz adhortację apostolską Jana Pawła II o powołaniu i misji świeckich w Kościele dwadzieścia lat po Soborze Watykańskim II Christifideles laici. 50 PDK 102. O ruchach i stowarzyszeniach wspomina również dokument Międzynarodowej Rady do Spraw Katechezy Katecheza dorosłych we wspólnocie chrześcijańskiej KDWCh 63. Należy zauważyć, że katecheza prowadzona w ramach ruchów i stowarzyszeń może być ograniczona do określonego charyzmatu danego ruchu czy stowarzyszenia. Nie jest jej celem przekazywanie całokształtu prawd objawienia w sposób usystematyzowany ani też zapoznanie z orędziem biblijnym. Katechetycy zwracają uwagę, że nie należy utożsamiać katechezy dorosłych z różnorodnymi ruchami i stowarzyszeniami (K. Misiaszek, Zagadnienie katechezy dorosłych według dokumentu Katecheza dorosłych we wspólnocie chrześcijańskiej, w: Katecheza dorosłych we wspólnocie Kościoła, dz. cyt., s. 58 59; S. Łabendowicz, Katecheza dorosłych Kościoła posoborowego w świetle dokumentów i literatury katechetycznej, dz. cyt., s. 356), ponieważ nie wszyscy dorośli do nich należą PDK 102; KDWCh 63. Jednakże w odniesieniu do formacji biblijnej nie sposób nie docenić wielu ruchów, które wdrażają swoich członków do pogłębionego czytania i rozważania Pisma Świętego (Ruch Światło Życie, Domowy Kościół, Neokatechumenat i inne). 51 PDK 104. 52 PDK 104 53 PDK 101. 110

Katecheza biblijna w parafii skierowana do różnych grup dorosłych pasterstwa masowego w formie niedzielnej homilii 54 ; katechezie odnoszącej się do problematyki zawartej w programie duszpasterskim danego roku kościelnego, również w ramach kazań głoszonych z racji nabożeństw pasyjnych na gorzkich żalach i nabożeństw okresowych w maju, czerwcu i październiku. Bibliści od wielu lat proponują wykorzystanie nabożeństw październikowych na biblijne pogłębienie tajemnic różańcowych, zawsze z krótkim komentarzem 55. Osoby z tej grupy są również słuchaczami kazań eucharystycznych w okresie oktawy Bożego Ciała 56. Drugą grupę katechizowanych stanowią dorośli, którzy zostali ochrzczeni, lecz oddalili się od wiary. Ta grupa potrzebuje katechezy ewangelizacyjnej i wtajemniczającej. Dla tej grupy osób wskazane jest uczestnictwo w dorocznych rekolekcjach lub całotygodniowych misjach 57. Trzecią grupę stanowią dorośli nieochrzczeni 58. Dla nich przeznaczone są głównie formy katechezy okazjonalnej, uwzględniającej różne sytuacje i okoliczności, domagające się światła orędzia Bożego 59 i zachęcające uczestników do wejścia na drogę wiary. Ta grupa potrzebuje na początku działań ewangelizacyjnych. Następnie formacja tych osób odbywa się według wskazań Obrzędów chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych. Jest to katecheza wtajemniczająca i mistagogiczna. 4. Grupy dorosłych w parafii podzielone ze względu na szczególne sytuacje Dyrektorium ogólne o katechizacji mówi o katechezie w szczególnych sytuacjach, mentalnościach i środowiskach. Wymieniona jest katecheza niepełnosprawnych i nieprzystosowanych 60, katecheza zepchniętych na 54 PDK 102. 55 J. Kudasiewicz, Proforystyka pastoralna, s. 271 272; J. Kudasiewicz, Pismo św. w naszej parafii, Kielecki Przegląd Diecezjalny 40 (1964) nr 4, s 178; S. Łach, Pismo św. w rodzinach katolickich, Homo Dei 19 (1950) nr 4 5, s. 677. 56 PDK 117. 57 PDK 117. 58 PDK 99; DOK 172. 59 PDK 101. 60 DOK 189. 111

Beata Stypułkowska margines 61, katecheza dla grup zróżnicowanych 62 oraz katecheza środowiskowa 63. Również dokument Międzynarodowej Rady do spraw Katechezy zatytułowany Katecheza dorosłych we wspólnocie chrześcijańskiej wśród odbiorców katechezy dorosłych wyróżnia tych, którzy są pozostawieni na marginesie życia: niepełnosprawni fizycznie i psychicznie, osoby w podeszłym wieku, chorzy i najbardziej zagrożeni życiową marginalizacją (uchodźcy, emigranci, nomadzi, więźniowie) 64. Te osoby w zależności od swojej kondycji religijnej mogą potrzebować różnych form i rodzajów katechezy. 5. Inne grupy dorosłych w parafii 5.1. Rodzice Dyrektorium katechetyczne Kościoła katolickiego w Polsce zwraca uwagę na katechezę dorosłych adresowaną do rodziców w ramach przygotowania ich dzieci do sakramentów świętych: chrztu, Pierwszej Komunii Świętej i sakramentu pokuty, rocznicy I Komunii Świętej oraz sakramentu bierzmowania 65. Dla tej grupy wskazana jest katecheza wtajemniczająca skoncentrowana na sakramentach, które będą przeżywane w rodzinie 66. Pogłębienie przeżywania sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego przez rodziców wpłynie na bezpośrednie przygotowanie się do przyjęcia tych sakramentów przez dzieci. Murawski zwraca uwagę na priorytetowe znaczenie tej formy katechezy i rozciąga ją na katechizację różnych grup dzieci uczęszczających na katechezę, a więc katechizację rodziców mających dzieci w wieku przedszkolnym i następnie uczących się w różnych typach szkół 67. 61 DOK 190. 62 DOK 191. 63 DOK 192. 64 KDWCh 55. 65 PDK 103. 66 PDK 103. 67 R. Murawski, Kierunki i formy pracy katechetycznej z dorosłymi, dz. cyt., s. 74 75. Zob. również: S. Łabendowicz, Katecheza dorosłych Kościoła posoborowego w świetle dokumentów i literatury katechetycznej, dz. cyt., s. 345; J. Majka, Problem katechizacji dorosłych na tle współczesnej rzeczy 112

Katecheza biblijna w parafii skierowana do różnych grup dorosłych Katecheza adresowana do rodziców może być zachętą do rodzinnego czytania Pisma Świętego. Bibliści sugerują, że lektura rodzinna winna być regularna: codzienna lub cotygodniowa. Lektura codzienna powinna mieć charakter kursoryczny, a lektura cotygodniowa najlepiej w wigilie niedziel i świąt charakter liturgiczny, tzn. jako lekturę można wybrać perykopy biblijne przypadające na dane święto według porządku czytań 68. 5.2. Dorośli posługujący w liturgii Dokumenty katechetyczne nie wspominają o katechezie dorosłych posługujących w liturgii. Dyrektorium katechetyczne Kościoła katolickiego w Polsce o zespołach liturgicznych mówi tylko w odniesieniu do dzieci i młodzieży, nie odnosząc ich do katechezy dorosłych 69. Jednakże II Polski Synod Plenarny w odniesieniu do parafii zaleca zespoły liturgiczne, które złożone są z dorosłych, młodzieży i dzieci 70. Podobnie wypowiada się Dyrektorium duszpasterstwa służby liturgicznej 71. Dorośli mogą włączyć się we wspólnotę lektorów, psałterzystów, akolitów, przynoszących dary i zbierających składkę lub śpiewających w chórze 72. Innymi funkcjami liturgicznymi, które mogą podjąć dorośli, są posługi nadzwyczajnych szafarzy Komunii Świętej, animatorów liturgicznych, wistości religijno społecznej, w: Powołanie człowieka. W służbie Ludowi Bożemu, red. B. Bejze, t. 6, Poznań Warszawa 1983, s. 452 455, 461; E. Majcher, Współudział rodziców w katechizacji parafialnej, w: Powołanie człowieka, dz. cyt., s. 448 450. 68 J. Kudasiewicz, Proforystyka pastoralna. Pismo Święte jako księga Ludu Bożego, w: Wstęp ogólny do Pisma Świętego, red. J. Szlaga, Poznań Warszawa 1986, s. 272 273; R. Kamiński, Biblia w życiu parafii i małych wspólnot religijnych, w: Biblia w nauczaniu chrześcijańskim, red. J. Kudasiewicz, Lublin 1991, s. 165 166. 69 PDK 110. Nie brak natomiast pozycji o związku katechezy dorosłych z liturgią, zob. W. Nowak, Katecheza dorosłych i liturgia, w: Katecheza dorosłych w teorii i praktyce, s. 137 157. W podanym artykule mowa jest o przygotowaniu dorosłych w celebrowaniu misterium Chrystusa w liturgii, bez wskazania możliwości podjęcia w czasie liturgii różnych posług, które mogą spełniać świeccy. 70 II Polski Synod Plenarny (1991 1999). Liturgia Kościoła po Soborze Watykańskim II, Poznań 2001, 83. 71 Konferencja Episkopatu Polski, Dyrektorium duszpasterstwa służby liturgicznej [dalej: DDSL], Kraków 2009, 3, 54, 100 146. 72 DDSL 105. Mężczyźni mogą być ustanowieni na stałe akolitami lub lektorami. Ich formacja przeprowadzana jest w diecezji DDSL 109. 113

Beata Stypułkowska ceremoniarzy, organistów, kantorów i dyrygentów chóru, zakrystianów 73. Główny ciężar formacji służby liturgicznej spoczywa na parafii 74. W miarę rozwoju grup liturgicznych tworzy się w parafii liczna wspólnota osób, do której należą dorośli, którzy coraz bardziej wytrwale chcą dążyć do świętości 75. W Dyrektorium duszpasterstwa służby liturgicznej zwrócono uwagę, że zaangażowanie dorosłych w służbę liturgiczną rozwija się dwiema drogami: jako kontynuacja posługiwania podejmowanego w dzieciństwie i młodości oraz jako podjęcie posługi w wieku dorosłym 76. Dla tych ostatnich wskazany jest krótki okres wprowadzający 77, a następnie trzyletnia formacja wstępna koncentrująca się na tych tematach, które podejmują młodzieżowe zespoły liturgiczne: słowo 78, sakrament 79, wspólnota 80. Pierwszy rok koncentruje się na głębszym wprowadzeniu w słowo Boże. Jednakże uwzględniając trzyletni niedzielny cykl czytań mszalnych (rok A, B i C) oraz dwuletni cykl dni powszednich (Rok I i II), należy liczyć się z potrzebą kilkuletniego okresu wprowadzania dorosłych w teksty biblijne czytane w czasie liturgii, a później z biblijną formacją permanentną. Dla osób dorosłych posługujących w liturgii wskazana jest katecheza mistagogiczna oraz stała prowadzona permanentnie. 5.3. Katecheci Dyrektoria katechetyczne wśród obowiązków proboszcza odnośnie do katechezy wymieniają m.in. wzbudzanie we wspólnocie chrześcijańskiej zmysłu wspólnej odpowiedzialności za katechezę jako zadania wszystkich ochrzczonych; troszczenie się o odpowiednie zaprogramowanie posłu- 73 DDSL 131 146. Nadzwyczajni szafarze Komunii Świętej, animatorzy liturgiczni, ceremoniarze, organiści również w diecezji otrzymują podstawową formację do wykonywania swojej posługi. Ale w parafii mogą otrzymywać formację stałą. 74 DDSL 164. 75 DDSL 167. 76 DDSL 100. 77 DDSL 104. 78 DDSL 91 92. 79 DDSL 93 94. 80 DDSL 95 96. 114

Katecheza biblijna w parafii skierowana do różnych grup dorosłych gi katechetycznej w parafii, by była właściwie zorganizowana i pokierowana, a także zadbanie o należyty jej poziom; wzbudzanie powołania do posługi katechetycznej wśród osób świeckich oraz okazywanie uznania tym osobom, które się tej posługi podejmują 81 ; a także odbywanie regularnych spotkań ze wszystkimi, którzy wykonują jakąś formę posługi katechetycznej w parafii 82. Takie spotkania mogą być okazją do podjęcia systematycznej katechezy stałej katechetów. 6. Treści katechezy biblijnej w parafii Przekaz treści biblijnych w parafii może mieć charakter liturgiczny półciągły, kursoryczny (ciągły) oraz tematyczny. Z przekazem treści o charakterze liturgicznym mamy do czynienia najczęściej podczas homilii oraz w czasie spotkań studyjnych grup lektorskich, gdy omawiane są fragmenty przeznaczone do czytania podczas liturgii słowa. Z przekazem treści o charakterze kursorycznym mamy do czynienia wówczas, gdy w jakiejś grupie czytane są i omawiane poszczególne księgi biblijne w sposób kursoryczny. Z przekazem treści o charakterze tematycznym mamy do czynienia wówczas, gdy omawiane jest wybrane zagadnienie występujące w Biblii. Charakter tematyczny zachowany będzie również wtedy, gdy dana grupa zapoznawana jest z wybranymi fragmentami, np. róże różańcowe mogą być zapoznawane z perykopami biblijnymi dotyczącymi tajemnic różańcowych. Dla osób dorosłych uczestniczących w katechezie ewangelizacyjnej głównymi treściami katechezy biblijnej będzie Osoba Jezusa Chrystusa przedstawiana w ewangeliach. Przekaz treści będzie miał charakter tematyczny. Dla osób dorosłych uczestniczących w katechezie wtajemniczającej głównymi treściami katechezy biblijnej będą teksty przybliżające rzeczywistość sakramentu chrztu, bierzmowania i Eucharystii oraz historia biblijna na kanwie Starego i Nowego Testamentu. Przekaz treści również będzie miał charakter tematyczny. 81 PDK 140; DOK 225. 82 PDK 141. 115

Beata Stypułkowska Dla osób dorosłych uczestniczących w katechezie mistagogicznej głównymi tematami katechezy biblijnej będą treści przekazywane podczas liturgii słowa niedzielnych i powszednich mszy świętych. Przekaz treści będzie miał charakter liturgiczny. Dla osób dorosłych uczestniczących w katechezie stałej głównymi treściami katechezy biblijnej będzie orędzie poszczególnych ksiąg biblijnych czytanych w sposób ciągły. Przekaz treści będzie miał charakter kursoryczny. Podsumowanie Niniejszy artykuł podjął zagadnienie katechezy biblijnej skierowanej do osób dorosłych w świetle obowiązujących dokumentów kościelnych i opracowań. Przedstawiono zagadnienie duszpasterstwa katechetycznego w parafii, etapy katechezy parafialnej, grupy osób dorosłych objętych katechezą oraz treści katechezy biblijnej w parafii. Najwięcej uwagi poświęcono grupom katechetycznym. Wyróżniono w nich osoby podzielone ze względu na zaangażowanie w sprawy wiary, osoby podzielone ze względu na szczególne sytuacje życiowe oraz inne grupy katechetyczne. Zwrócono uwagę, że do wszystkich tych grup osób dorosłych powinna być skierowana odpowiednia katecheza, w tym również katecheza biblijna. Przedstawiono zarys treści katechezy biblijnej przekazywanej podczas katechezy ewangelizacyjnej, wtajemniczającej, mistagogicznej i stałej. Dokładniejsze przedstawienie treści katechezy biblijnej skierowanej do osób dorosłych wymaga oddzielnego opracowania. 116

Katecheza biblijna w parafii skierowana do różnych grup dorosłych Summary Katecheza biblijna w parafii skierowana do różnych grup dorosłych W niniejszym artykule w oparciu o dokumenty kościelne i opracowania katechetyczne przedstawiono zagadnienie duszpasterstwa katechetycznego w parafii, etapy katechezy parafialnej, grupy osób dorosłych objętych katechezą oraz treści katechezy biblijnej w parafii. Najwięcej uwagi poświęcono grupom katechetycznym. Wyróżniono w nich osoby podzielone ze względu na zaangażowanie w sprawy wiary, osoby podzielone ze względu na szczególne sytuacje życiowe oraz inne grupy katechetyczne, czyli rodziców, dorosłych posługujących w liturgii oraz katechetów. Do wszystkich tych grup osób dorosłych powinna być skierowana odpowiednia katecheza, w tym również katecheza biblijna otwierająca na spotkanie z Chrystusem obecnym w słowie Bożym. Słowa kluczowe: parafia, katecheza biblijna, katecheza dorosłych Parish Biblical Catechesis Directed towards Various Groups of Adults The present paper describes the problem of parish catechetical ministry, as well as the levels of parish catechesis, groups of adults for which catecheses are intended, and the subject matter of parish biblical catechesis, taking into account the Church documents and catechetical guidelines. Most of the attention was paid to the catechetical groups. There were distinguished groups of adults classified according to their degree of adherence to the faith, or according to their specific life situations, as well as other catechetical groups i.e. parents, lay liturgical ministers, and catechists. A proper catechesis should be directed towards each of these groups of adults. This concerns also the biblical catechesis which prepares to meet Christ present in the Word of God. Keywords: parish, biblical catechesis, adult catechesis Bibliografia Benedykt XVI, Adhortacja Verbum Domini. Duda M., Myśląc parafia Papieża Jana Pawła II wizja parafii. Studium teologiczno pastoralne, Częstochowa 2006. Duda M., Soborowa i posoborowa wizja parafii, w: M. Duda, Parafia kawałek nieba do moich Parafian i nie tylko 1996 2003, Częstochowa 2004, s. 191 197. 117

Beata Stypułkowska Franciszek, Adhortacja Evangelii gaudium. http://episkopat.pl/kosciol/kosciol_w_polsce/statystyki/6013.1,zestawienie_ dominicantes_i_communicantes_2013.html (2016.03.30). http://www.opoka.org.pl/biblioteka/t/ta/tap/communicantes2013.html (2016.03.30). II Polski Synod Plenarny (1991 1999). Liturgia Kościoła po Soborze Watykańskim II, Poznań 2001. Jan Paweł II, Adhortacja Catechesi tradendae. Jan Paweł II, Adhortacja Christifideles laici. Kamiński R., Biblia w życiu parafii i małych wspólnot religijnych, w: Biblia w nauczaniu chrześcijańskim, red. J. Kudasiewicz, Lublin 1991, s. 139 168. Kamiński R., Duszpasterstwo w społeczeństwie pluralistycznym, Lublin 1997. Katecheza ewangelizacyjna. Poszukiwania koncepcji, red. P. Mąkosa, Lublin 2010. Kochel J., Katecheza ewangelizacyjna w nauczaniu pastoralnym Carlo Maria Kard. Martiniego, Opole 1999. Konferencja Episkopatu Polski, Dyrektorium apostolstwa świeckich, w: Komisja Episkopatu Polski ds. Duszpasterstwa Ogólnego, Ewangelizacja w tajemnicy i misji Kościoła. Materiały formacyjne i homiletyczne w roku duszpasterskim 1994/95, Katowice 1994, s. 352 375. Konferencja Episkopatu Polski, Dyrektorium duszpasterstwa służby liturgicznej, Kraków 2009. Konferencja Episkopatu Polski, Dyrektorium katechetyczne Kościoła katolickiego w Polsce, Kraków 2001. Kongregacja ds. Duchowieństwa, Dyrektorium ogólne o katechizacji, Poznań 1998. Kudasiewicz J., Pismo św. w naszej parafii, Kielecki Przegląd Diecezjalny 40 (1964) nr 4, s. 164 183. Kudasiewicz J., Proforystyka pastoralna. Pismo Święte jako księga Ludu Bożego, w: Wstęp ogólny do Pisma Świętego, red. J. Szlaga, Poznań Warszawa 1986, s. 221 275. Łabendowicz S., Katecheza dorosłych Kościoła posoborowego w świetle dokumentów i literatury katechetycznej, Radom 2007. Łabendowicz S., Katecheza w służbie ewangelizacji, Roczniki Teologiczno Kanoniczne 36 (1989), z. 6, s. 129 145. Łach S., Pismo św. w rodzinach katolickich, Homo Dei 19 (1950) nr 4 5, s. 670 678. Majcher E., Współudział rodziców w katechizacji parafialnej, w: Powołanie człowieka. W służbie Ludowi Bożemu, red. B. Bejze, t. 6, Poznań Warszawa 1983, s. 437 451. Majka J., Problem katechizacji dorosłych na tle współczesnej rzeczywistości religijno społecznej, w: Powołanie człowieka. W służbie Ludowi Bożemu, red. B. Bejze, t. 6, Poznań Warszawa 1983, s. 452 464. Marek Z., Jezus Chrystus w katechezie ewangelizacyjnej, w: Ewangelizować czy katechizować, red. S. Dziekoński, Warszawa 2002, s. 89 96. Międzynarodowa Rada do Spraw Katechezy, Katecheza dorosłych we wspólnocie chrześcijańskiej. Niektóre linie i ukierunkowania, Watykan 1990. Przekł. pol. K. Misiaszek, Kraków 2001. 118

Katecheza biblijna w parafii skierowana do różnych grup dorosłych Misiaszek K., Mistagogia w katechezie, w: Mistagogia a duchowość, red. A. Żądło, Katowice 2004, s. 81 90. Misiaszek K., Zagadnienie katechezy dorosłych według dokumentu Katecheza dorosłych we wspólnocie chrześcijańskiej, w: Katecheza dorosłych we wspólnocie Kościoła, red. K. Misiaszek, Warszawa 2002, s. 49 60. Murawski R., Działania katechetyczne w parafii w świetle Dyrektorium Ogólnego i Polskiego, w: Przesłanie dokumentów katechetycznych Kościoła w Polsce, red. S. Dziekoński, Warszawa 2003, s. 55 70. Murawski R., Ewangelizacyjny charakter katechezy, Ateneum Kapłańskie 84 (1992) nr 2, s. 181 193. Murawski R., Kierunki i formy pracy katechetycznej z dorosłymi w parafii, Śląskie Studia Teologiczno Historyczne 13 (1980), s. 65 80. Neumann J., Dlaczego katecheza ewangelizacyjna? w: Ewangelizować czy katechizować, red. S. Dziekoński, Warszawa 2002, s. 133 143. Niparko R., Katecheza dorosłych. Zarys teorii, Poznań 1987. Nonis P., Ewangelizacja a katecheza, w: Nowa ewangelizacja, red. L. Balter i in., Poznań 1993, s. 96 100 (Kolekcja Communio, 8). Nowak W., Katecheza dorosłych i liturgia, w: Katecheza dorosłych w teorii i praktyce. Impulsy wyzwania perspektywy, red. C. Rogowski, Lublin Olsztyn 2001, s. 137 157. Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych. Dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, Katowice 1988. Offmański A., Katecheza jako ewangelizacja. Ewangelizacyjna funkcja katechezy, Horyzonty Wiary 7 (1996), nr 3, s. 9 20. Offmański A., Model katechezy ewangelizacyjnej w dokumentach Kościoła, w: Ewangelizować czy katechizować, red. S. Dziekoński, Warszawa 2002, s. 53 72. Sławiński H., Między ciągłością a zmianą. Teoria homilii w Stanach Zjednoczonych po II Soborze Watykańskim, Kraków 2008. Stypułkowska B., Biblijna formacja katechetów, Częstochowa 2015. Stypułkowska B., Katecheza biblijna w parafii skierowana do osób dorosłych, Analecta Cracoviensia 46 (2014), s. 155 170. Sztafrowski E., Urzeczywistnianie się Kościoła w duszpasterstwie parafialnym, w: Duszpasterstwo w świetle nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego, red. J. Syryjczyk, Warszawa 1985, s. 57 68. Tomasik P., Ewangelizacja katecheza nauczanie religii w szkole. Wyjaśnienie podstawowych terminów, w: Ewangelizować czy katechizować, red. S. Dziekoński, Warszawa 2002, s. 23 51. Tomasik P., Katecheza w misji ewangelizacyjnej Kościoła, Katecheta 42 (1998) nr 6 7, s. 9 18. Tomasik P., Miejsce katechezy dorosłych w duszpasterstwie polskim, w: Katecheza dorosłych we wspólnocie Kościoła, red. K. Misiaszek, Warszawa 2002, s. 199 229. Woronowski F., Zarys teologii pastoralnej, t. 3, Warszawa 1988. 119