Ks. Tadeusz Michalik KATECHEZA SAKRAMENTALNA W ODNIESIENIU DO EUCHRYSTII I BIERZMOWANIA W ŚWIETLE IV SYNODU DIECEZJI TARNOWSKIEJ 1

Transkrypt

1 Ks. Tadeusz Michalik KATECHEZA SAKRAMENTALNA W ODNIESIENIU DO EUCHRYSTII I BIERZMOWANIA W ŚWIETLE IV SYNODU DIECEZJI TARNOWSKIEJ 1 Wprowadzenie W roku jubileuszu 200-lecia powstania diecezji dnia 3 marca 1986 r. abp Jerzy Ablewicz podpisał uchwały IV Synodu Diecezji Tarnowskiej. Z racji obchodzonego w roku 2011 jubileuszu 225-lecia powstania diecezji, przyjrzymy się temu, co zawierają uchwały IV Synodu w odniesieniu do katechezy sakramentalnej, a zwłaszcza Eucharystii i bierzmowania. Przedstawione poniżej opracowanie stanowi próbę ukazania myśli autorów uchwał synodalnych w tym względzie. Na początku warto zaznaczyć, że w tamtym czasie miała miejsce inna sytuacja społeczno polityczna, co również generowało określone działania. W poniższym opracowaniu zostaną zatem poruszone trzy zasadnicze kwestie: 1. Współczesne patrzenie na katechezę sakramentalną w odniesieniu do Eucharystii i bierzmowania, co będzie stanowić swoistego rodzaju tło dla zasadniczych treści zawartych w p. 2 i p. 3; 2. Katecheza sakramentalna w myśli IV Synodu Diecezji Tarnowskiej; 3. Szczegółowe wytyczne Synodu dotyczące bierzmowania i I Komunii św. Całość opracowania będzie zatem swoistego rodzaju rzutem oka na Eucharystię i bierzmowanie z perspektywy 25 lat od podpisania uchwał synodalnych. Konstytucja o Liturgii Soboru Watykańskiego II mówi, że sakramenty stanowią ośrodek całego życia liturgicznego 2. Wśród najważniejszych skutków sakramentów wymienia się: uświęcenie człowieka, wyrażenie, powiększenie i umocnienie wiary przyjmującego (skutek indywidualny): budowanie Kościoła jako Mistycznego Ciała Chrystusa i jego wzrost (skutek eklezjalny, społeczny); oddawanie czci Bogu, czyli kult; pouczenie za pomocą słów i rzeczy (skutek katechetyczny): wzrost czynnej miłości i rozwój życia chrześcijańskiego (skutek zarówno indywidualny jak i społeczny) 3. Na podstawie tego krótkiego zarysu istoty sakramentów dostrzegamy ich niezastąpioną wartość dla każdego katolika. Z tego względu istotne jest również samo przygotowanie do ich przyjmowania. Zadania tego podejmuje się przede wszystkim szeroko rozumiana katecheza. Przyjrzyjmy się 1 Tekst opublikowany w biuletynie katechetycznym Katechizacja 2010/2011 wydanym przez Wydział Katechetyczny Kurii Diecezjalnej w Tarnowie. 2 KL 6. 3 Cz. Krakowiak, Nowe akcenty w posoborowej nauce o sakramentach, w: W służbie Bogu i ludziom, red. H. Słotwińska, Lublin 2005, s. 164.

2 zatem sakramentom, a zwłaszcza Eucharystii i bierzmowaniu w kontekście współczesnej katechezy a następnie w ujęciu uchwał IV Synodu Diecezji Tarnowskiej. 1. Sakramenty w katechezie Jan Paweł II w adhortacji apostolskiej Catechesi tradendae zaznaczył: Katecheza z natury swej jest związana w sposób szczególny ze sprawowaniem sakramentów, gdyż właśnie w sakramentach, a zwłaszcza w Eucharystii, Jezus Chrystus działa najpełniej w celu przemiany człowieka 4. Dyrektorium Ogólne o Katechizacji wymienia sześć zadań stojących przed katechezą, do których zależy: rozwijanie poznania wiary, wychowanie liturgiczne, formacja moralna, nauczanie modlitwy, wychowanie do życia wspólnotowego oraz wprowadzenie do misji 5. W ramach tychże zadań widzimy miejsce dla Eucharystii i bierzmowania, które umieszczane są zasadniczo w zadaniach dotyczących wychowania liturgicznego. Mówi o tym Dyrektorium Katechetyczne Kościoła katolickiego w Polsce postulując, aby katecheza miała charakter ściśle liturgiczny na wszystkich etapach edukacyjnych: dzieci młodsze przygotowuje do uczestnictwa w Eucharystii oraz w sakramencie pokuty i pojednania, dzieci starsze wprowadza w lekturę Pisma świętego i do świadomego wyznania wiary, młodzież gimnazjalną przygotowuje do przyjęcia sakramentu bierzmowania, zaś młodzież ponadgimnazjalną do odczytania i wyboru drogi powołania i założenia rodziny chrześcijańskiej 6. W tym kontekście trzeba zauważyć, iż najważniejszą kwestią w katechezie sakramentalnej jest wiara przyjmującego sakrament, bez wiary bowiem sakramenty nic mają żadnego znaczenia i pozostają nieskuteczne. W dalszej kolejności ważna jest wiedza o sakramentach, rozumienie ich istoty i skutków jakie niosą dla życia duchowego. Zarówno więc wiara jak i pogłębiona wiedza odnośnie do sakramentów, stanowią podstawowe kryteria udziału w życiu sakramentalnym. Do tego właśnie powinna przede wszystkim formować katecheza Eucharystia Eucharystia, jest źródłem i szczytem całego życia chrześcijańskiego 7 i oznacza i cudownie urzeczywistnia komunię życia z Bogiem i jedność Ludu Bożego, przez które Kościół istnieje 8. Głównym celem katechezy eucharystycznej jest przede wszystkim kształtowanie wewnętrznych postaw uzdalniających do przyjęcia tego sakramentu 9. W tym kontekście 4 CT Por. DOK PDK Por. KK KKK

3 Kodeks Prawa Kanonicznego stwierdza, że dzieci, które przystępują do Komunii świętej powinny rozumieć tajemnicę Chrystusa i z wiarą i pobożnością przyjąć Ciało Chrystusa 10. Sformułowanie to wyznacza kierunki formacji eucharystycznej w kontekście katechezy. Zadania szczegółowe przygotowania do przyjęcia Eucharystii koncentrują się na rozwijaniu wiary dziecka, motywacji do przyjęcia tego sakramentu, szacunku do świętości, zdolności do uczestniczenia w liturgii, poprzez rozumienie symboli, znaków, gestów oraz świadomości ważności niedzielnej Mszy św., zdolności składania ofiar oraz potrzeby i praktyki osobistych adoracji Najświętszego Sakramentu 11. W Polsce Komunii świętej po raz pierwszy udziela się przede wszystkim w drugiej klasie szkoły podstawowej, w której dokonuje się przygotowanie bliższe i bezpośrednie, natomiast program klasy trzeciej koncentruje się wokół pomocy dzieciom w coraz bardziej świadomym korzystaniu z Eucharystii i sakramentu pokuty. Szczególny akcent położony jest również na społecznym i eklezjalnym wymiarze życia sakramentalnego 12. Celem podstawowej formacji eucharystycznej jest pełne i aktywne uczestnictwo w Eucharystii 13, a do tego ma prowadzić coraz głębsze rozumienie liturgii eucharystycznej i pogłębianie motywacji do uczestniczenia we Mszy św. Dostrzegamy tu ogromne znaczenie katechezy sakramentalnej w odniesieniu do Eucharystii Bierzmowanie W odniesieniu do bierzmowania Katechizm Kościoła Katolickiego stwierdza, że bierzmowanie udoskonala łaskę chrztu 14, wzmacnia wiarę i co ważne trwale określa status bierzmowanego w Kościele. Rzeczywistość dokonującą się podczas bierzmowania Kompendium Katechizmu Kościoła Katolickiego opisuje w następujący sposób: Skutkiem sakramentu bierzmowania jest specjalne wylanie Ducha Świętego, jak to, które zostało udzielone w dniu Pięćdziesiątnicy. Wyciska ono w duszy niezatarte znamię charakter, przynosi wzrost łaski chrzcielnej: zakorzenia głębiej w synostwie Bożym, ściślej jednoczy nas z Chrystusem i Jego Kościołem; pomnaża w nas dary Ducha Świętego: udziela specjalnej mocy do wyznawania wiary chrześcijańskiej 15. W naszym kraju sakramentu bierzmowania udziela się najczęściej uczniom trzeciej klasy gimnazjum, a proces przygotowania do bierzmowania dzieli się na przygotowanie 9 Por. H. Iwaniuk, Cele i zadania lekcji religii w nauczaniu zintegrowanym, AK 143(2004) z 1(572), s KPK, kan Por. J. Kostorz, Katecheza dzieci w młodszym i średnim wieku szkolnym, [w:] Katechetyka szczegółowa, red. J. Stala, Tarnów 2003, s Por. PNR, s Por. PDK KKK Kompednium Katechizmu Kościoła Katolickiego, Kielce 2005, nr

4 dalsze, bliższe i bezpośrednie 16, choć nie brakuje innych propozycji w tym względzie. Wydaje się, że najbardziej zasadne jest uznanie, że przygotowanie dalsze prowadzone jest od wczesnego dzieciństwa w rodzinie, następnie na lekcjach religii w szkole podstawowej i katechezie parafialnej doprowadzającej do sakramentów pokuty i Eucharystii. Do przygotowania dalszego zalicza się również nauczanie religii w szkole, także w gimnazjum 17. Przygotowanie bliższe natomiast powinno odbywać się w rodzinnej parafii kandydatów w ciągu dwóch pierwszych lat nauki w gimnazjum, poprzedzających rok, w którym następuje przyjęcie sakramentu bierzmowania i polegać na udziale w spotkaniach formacyjnych, rekolekcjach, dniu skupienia połączonym ze spowiedzią jak również nowennie do Ducha Świętego 18. Całość formacji powinna mieć na celu także to, aby starać się obudzić zmysł przynależności do Kościoła Jezusa Chrystusa, zarówno do Kościoła powszechnego, jak i wspólnoty parafialnej oraz doprowadzenie chrześcijanina do głębszego zjednoczenia z Chrystusem, do większej zażyłości z Duchem Świętym, Jego działaniem, darami i natchnieniami, aby mógł lepiej podjąć apostolską odpowiedzialność życia chrześcijańskiego 19. Formacja do przyjęcia sakramentu bierzmowania jest niezwykle istotna także ze względu na to, że jej podmiotem są ludzie dorastający i właściwy przebieg tej formacji w dużej mierze warunkuje ich chrześcijańską przyszłość. Chronologicznie rzecz ujmując sakrament bierzmowania jest też ostatnim sakramentem inicjacji chrześcijańskiej i powinien kończyć proces wtajemniczenia, dlatego oczekiwania od przyjmujących go są bardzo wysokie 20. Doniosłość zadań stojących przed katechezą w kontekście Eucharystii i bierzmowania dostrzegano także 25 lat temu kiedy opracowywano uchwały synodalne, dlatego w tym miejscu przeniesiemy się do tamtego okresu, aby już pod kątem historycznym prześledzić realizację powyższych zadań. 2. IV Synod Diecezji Tarnowskiej o zadaniach katechezy w zakresie sakramentów Sprawy katechezy zostały szczegółowo omówione w Księdze pierwszej noszącej tytuł Przepowiadanie, gdzie w rozdziale drugim podjęto zagadnienie dotyczące katechizacji. Synod zwraca uwagę na to, by dzieci szkół podstawowych uczęszczających do klasy I VIII mieli obowiązkowo dwie katechezy tygodniowo 21. Przypomina ponadto, iż katecheza dzieci szkół 16 Por. KKK P. Mąkosa, Zarys katechezy o sakramentach świętych, [w:] Siedem sakramentów świętych w nauczaniu Kościoła, Lublin 2007, s Por. PNR, s. 104n. 19 KKK P. Mąkosa, Zarys katechezy o sakramentach świętych, art. cyt., s Por. Stat

5 podstawowych ma szczególne znaczenie w wychowaniu religijnym, gdyż zmierza do inicjacji chrześcijańskiej poprzez wychowanie w świadomości chrztu i przygotowanie do sakramentu pokuty, Eucharystii i bierzmowania 22. W kontekście Eucharystii dokumenty synodalne mówią o przygotowaniu dalszym i bezpośrednim. W rezultacie czego dzieci z klasy pierwszej otrzymują na katechezie przygotowanie dalsze, a z klasy drugiej przygotowanie bliższe do I spowiedzi i Komunii świętej, przy czynnej współpracy rodziców 23. Istotne jest to, że zwrócono uwagę na osoby niepełnosprawne intelektualnie i fizycznie, polecając ich szczególnej trosce katechetów 24. Katecheza sakramentalna nie kończy się według Synodu na klasie I i II, ale trwa w dalszym ciągu przez kolejne lata nauki. W związku z czym dzieci z klas III IV w katechezie pokomunijnej mają obowiązek otrzymać poszerzenie i pogłębienie wiadomości religijnych, ponadto należy je wychować do pokuty i czynnego, świadomego i owocnego uczestniczenia we Mszy św. W tym miejscu zwraca się uwagę na ogromna wartość rocznicy I Komunii św. jako istotnego wkładu w całość nauczania o Eucharystii. 25 Rozdział drugi, o którym mowa podejmuje także kwestię bierzmowania, mówiąc o tym, że szczególne znaczenie ma przygotowanie młodzieży z klasy VII, z pomocą rodziców, do sakramentu bierzmowania i wprowadzenie jej w apostolstwo świeckich, zwłaszcza po przyjęciu tego sakramentu 26. Należy tu zauważyć, iż w tamtym czasie bierzmowanie przypadało na okres klasy VII szkoły podstawowej. W kontekście katechezy sakramentalnej, należy zaznaczyć, iż Synod wypowiedział się także na temat katechezy dorosłych przypominając o obowiązku uczestniczenia w niej między innymi z okazji udzielania sakramentów świętych: małżeństwa, chrztu dziecka, jego I Spowiedzi i Komunii św. oraz sakramentu bierzmowania Szczegółowe wytyczne Synodu w sprawie bierzmowania i I Komunii św. Dokładne wskazówki dotycząc przygotowania do I Komunii św. i bierzmowania znajdujemy w instrukcjach synodalnych. Pierwsza z nich to Instrukcja o przygotowaniu dzieci do pierwszej spowiedzi i Komunii św., a druga to Instrukcja o przygotowaniu do sakramentu bierzmowania. W tych dwóch dokumentach zawarto szczegółowe wytyczne odnoszące się do całości przygotowania uczniów do sakramentów bierzmowania i Eucharystii. Instrukcje te stanowiły ogromną wartość legislacyjną, gdyż porządkowały kwestie przygotowania do przyjęcia wspomnianych już sakramentów. 22 Stat Stat Por. Stat Stat Stat Stat

6 3.1. Przygotowanie do pierwszej spowiedzi i Komunii św. Instrukcja synodalna w pierwszej kolejności zwróciła uwagę na to, by przygotowanie do I Komunii tak prowadzić, aby dzieci w sposób możliwie najpełniejszy zostały poddane wpływowi Eucharystii, zwłaszcza by w miarę swoich możliwości rozumiały znaczenie tego sakramentu 28. Jeśli idzie o wiek dzieci dopuszczanych do I spowiedzi i Komunii św., to obowiązkową była druga klasa szkoły podstawowej 29, a w wyjątkowych sytuacjach nawet dzieci z klasy pierwszej, jak również z przedszkola, z tym, że podstawowym warunkiem był odpowiedni poziom rozwoju umysłowego, odpowiednia wiedza religijnego, zobowiązanie się rodziców do zapewnia dziecku wychowania religijnego, jak również poinformowanie o tym Referatu Katechetycznego 30. W przypadku dzieci o spóźnionym rozwoju lub upośledzonych umysłowo postulowano specjalne prowadzenie, a warunkiem dopuszczenia do Eucharystii było i również jest obecnie osiągnięcie minimalnych ale koniecznych wiadomości religijnych 31. Synod zwracał uwagę na to, iż przygotowanie dzieci do I Spowiedzi i Komunii św. trwa dwa lata, w czasie których dziecko obowiązane jest brać udział w katechezie parafialnej, a uczestnictwo w niej jest warunkiem dopuszczenia do tych sakramentów. Wyjątek stanowią dzieci chore oraz te dzieci, które z uzasadnionych przyczyn nie mogą brać udziału w katechezie a są przygotowywane osobno 32. Przygotowanie do I spowiedzi i Komunii św. przebiega według Synodu w dwóch etapach i dzieli się na dalsze katecheza w klasie pierwszej szkoły podstawowej, a także katecheza przedszkolna i wychowanie religijne w domu rodzinnym oraz w parafii i bliższe katecheza w klasie drugiej, według programu zatwierdzonego przez Episkopat Polski i Biskupa diecezjalnego, którą kapłani, a w wyjątkowych wypadkach siostry zakonne lub katecheci świeccy 33. Warunkiem dopuszczenia dziecka do I spowiedzi i Komunii ma być raczej poznanie wiedzy uczniów niż egzamin 34. Instrukcja zwraca także uwagę na współpracę rodziny z katechetą w zakresie właściwego przygotowania do Eucharystii. Współpraca ta ma obejmować: zapraszanie rodziców (opiekunów domowych) na katechezy, aby przysłuchując się im, sami się uczyli i w domu mogli powtórzyć z dzieckiem przerobiony materiał; urządzanie osobnych konferencji dla rodziców (opiekunów domowych), podczas których katecheta zaznajamia z materiałem biblijno-katechizmowym podawanym dzieciom, zobowiązuje do przerobienia go z własnym 28 Por. Instrukcja o przygotowaniu dzieci do pierwszej spowiedzi i Komunii św., nr Por. tamże, nr Por. tamże, nr Por. tamże, nr Por. tamże, nr Por. tamże, nr Por. tamże, nr 9. 6

7 dzieckiem, daje wskazówki metodyczne i w miarę możności dostarcza odpowiednich pomocy; indywidualne rozmowy rodziców z dziećmi na tematy związane z ich pytaniami, spostrzeżeniami i osobistymi przeżyciami religijnymi; prowadzenie przez poszczególnych rodziców katechezy dla całego zespołu przygotowującego się do I Spowiedzi i Komunii św. 35, ponadto Instrukcja zaleca, aby zapraszać rodziców na wszystkie katechezy lub na jedną w tygodniu 36. Katecheza sakramentalna nie kończy się w klasie II szkoły podstawowej, ale rozciąga się na klasę III i IV, gdzie należy nie tylko pogłębiać wiadomości religijne o sakramencie pokuty i o Eucharystii, ale wychowywać dzieci do pokuty i pełnego, świadomego i czynnego uczestniczenia we Mszy św Przygotowanie sakramentu bierzmowania. Istotny wkład w unormowanie sposobu przygotowania do bierzmowania wniosła Instrukcja o przygotowaniu do sakramentu bierzmowania. Podstawowe wskazanie dotyczące przyjęcia tego sakramentu dotyczy dyspozycji kandydata. Instrukcja mówi o tym, że przyjęcie bierzmowania powinno być świadome i dokonane z poczuciem odpowiedzialności w dojrzałości wiary. Ponadto do sakramentu bierzmowania dopuszczano młodzież z klas VII szkoły odstawowej 38. Podobnie jak w przypadku katechezy dotyczącej Eucharystii, tak i tu szczególne miejsce w przygotowaniu do bierzmowania zajmuje rodzina, która poprzez atmosferę religijną i niesienie odpowiedniej pomocy katechetom w trudzie formacji kandydatów do bierzmowania 39. Zasadniczo przygotowanie do bierzmowania według Instrukcji przebiega w dwóch etapach i dzieli się na przygotowanie bliższe i dalsze. Przygotowanie dalsze obejmuje pośrednio już dzieci, począwszy od I Komunii św. aż do VI klasy i powinno skupiać się wokół treści dogmatycznych oraz etycznych, a także zmierzać do kształtowania postawy apostolskiej. Przygotowanie dogmatyczne obejmuje katechizację przewidzianą programem, z tym, że eksponuje się treści o bierzmowaniu i ukazuje odrębność światopoglądu chrześcijańskiego od innych światopoglądów. Przygotowanie etyczne dotyczy formowania postawy godnej dojrzałego chrześcijanina, natomiast przygotowanie apostolskie miało polegać na angażowaniu młodzieży do czynnego wyznawania wiary 40. Przygotowanie bliższe według Instrukcji synodalnej dotyczy duszpasterskich spotkań z rodzicami i świadkami bierzmowania, egzaminu, pojednania z Bogiem i Kościołem w oczekiwaniu na przyjście Ducha Świętego. Instrukcja przypomina, że spotkanie z rodzicami powinno mieć 35 Tamże, nr Por. tamże, nr Por. tamże, nr Por. Instrukcja o przygotowaniu do sakramentu bierzmowania, nr Por. tamże, nr Por. tamże, nr

8 miejsce przynajmniej trzy razy w roku: na początku roku katechetycznego, na półrocze i na miesiąc przed uroczystością bierzmowania 41. Przygotowanie bliższe kończyło się egzaminem na dwa tygodnie przed sprawowaniem sakramentu bierzmowania, który przeprowadzał delegat biskupa. W trakcie egzaminu sprawdzano nie tylko wiadomości, ale starano się także rozeznać formację relgijno-moralną kandydatów 42. Tak jest również i obecnie. Instrukcja mówi także o właściwym wykorzystaniu ostatnich dziewięciu dni przed przyjęciem sakramentu bierzmowania. Wówczas przeprowadzano specjalne nabożeństwa z konferencjami ascetycznymi, tzw. Jasne dni. Na program tych nabożeństw składały się: Msza św. wieczorna i modlitwy do Ducha Świętego przed Najświętszym Sakramentem wystawionym w monstrancji lub w puszce. Dni te stanowiły modlitewne oczekiwanie na przyjęcie daru Ducha Świętego. W razie dużych odległości od kościoła lub innych trudności bezpośrednie przygotowanie można było ograniczyć do trzech dni, a młodzieży polecić, by pierwsze sześć dni nowenny odprawiła w domu 43. Instrukcja postulowała także przygotowanie dorosłych, zarówno w zakresie dogmatycznym, moralnym, jak i apostolskim. W tym celu zachęcano włączać dorosłych w bliższe przygotowanie młodzieży lub przynajmniej w razie konieczności zobowiązać kandydatów do uczestniczenia w Jasnych dniach 44. Katecheza sakramentalna w przypadku bierzmowania nie kończy się z chwilą udzielenia tego sakramentu młodzieży, ale rozciąga się na tzw. opiekę duszpasterską nad bierzmowanymi, co ma się wyrażać w tworzeniu grup apostolskich, organizowaniu rocznicy przyjęcia sakramentu bierzmowania, a także wakacyjnych rekolekcji dla młodzieży bierzmowanej 45. Instrukcja przypomina także o tym, by nie tylko u bierzmowanych, ale także u wszystkich członków wspólnoty parafialnej budzić poczucie współodpowiedzialności za Kościół, pogłębiać ciągle świadomość o zamieszkaniu Ducha Świętego w bierzmowanych i podkreślać wynikające z tego zobowiązania do walki z grzechem 46. Podsumowanie Patrząc na współczesną wizję katechezy sakramentalnej i treści zawartych w uchwałach IV Synodu Diecezji Tarnowskiej dostrzegamy podobieństwa i różnice. Istotne jest to, że zasadnicze cele katechezy sakramentalnej nie uległy zmianie. Zarówno wtedy jak i teraz zwraca się uwagę na właściwe przygotowanie do przyjęcia wspomnianych sakramentów, 41 Por. tamże, nr Por. tamże, nr Por. tamże, nr Por. tamże, nr Por. tamże, nr Tamże, nr 32. 8

9 zarówno pod względem treściowym jak i duchowym. Wspólną jest troska o dzieci i młodzież w odniesieniu do ich życia duchowego. Podejmując się próby zestawienia tego co współczesne z tym co było 25 lat temu, należy zaznaczyć, iż wtedy katecheza odbywała się w diametralnie innych warunkach społeczno-politycznych. Istniała katecheza jedynie przy parafii, co sprawiało, że spotkania miały pewną specyfikę. Kolejna różnica to inny program nauczania religii i inne podręczniki. W porównaniu z obecną sytuacją, rynek podręczników i pomocy katechetycznych był ubogi. Następną różnicą był inny system oświaty, z ośmioklasową szkolą podstawową, stąd Instrukcja mówi o bierzmowaniu w kasie VII szkoły podstawowej. Trzeba zaznaczyć, iż IV Synod Diecezji Tarnowskiej podejmując problem przygotowania do sakramentów i tym samym katechezy sakramentalnej dostrzegł naglącą potrzebę znormalizowania wytycznych w stosunku do wspomnianych sakramentów. Zarówno ogólne wskazania jak również Instrukcje stanowiły fundament właściwego przygotowania do przyjęcia I spowiedzi i Komunii św., oraz bierzmowania. Trzeba także zauważyć, iż pomimo upływu 25 lat niektóre treści zawarte w uchwałach IV Synodu Diecezji Tarnowskiej w odniesieniu do katechezy sakramentalnej są nadal aktualne. 9