Krzysztof Moralewski STAN ROZWOJU SOMATYCZNEGO I MOTORYCZNEGO DZIEWCZT I CHŁOPCÓW W WIEKU 13-16 LAT GMINY KRZYMÓW

Krzysztof Moralewski STAN ROZWOJU SOMATYCZNEGO I MOTORYCZNEGO DZIEWCZT I CHŁOPCÓW W WIEKU 13-16 LAT GMINY KRZYMÓW Konin 2011

Recenzenci: dr JANUSZ KWIECISKI dr STANISŁAW WYLEGALSKI Opracowanie redakcyjne i korekta: KRZYSZTOF MORALEWSKI Copyright by More SFC Konin 2011 ISBN 978-83-932945-0-3 001 More SFC Zalesie 24b, 62-513 Krzymów tel. 691 030 234 e-mail: bigmorales@o2.pl http://www.moresfc.com 2

Spis treci 1. Wstp...5 1.1 Charakterystyka badanego rodowiska...6 1.2 Cel i zakres pracy...7 2. Materiał i metody bada...8 2.1 Materiał badawczy...8 2.2 Metody bada...8 2.2.1 Metody pomiaru cech somatycznych...9 2.2.2 Metody pomiaru zdolnoci motorycznych...10 2.2.3 Metody opracowania statystycznego...14 3. Wyniki bada...17 3.1 Wyniki bada cech somatycznych...17 3.1.1 Wysoko ciała...17 3.1.2 Masa ciała...19 3.1.3 Wskanik masy ciała (BMI)...20 3.2 Wyniki bada zdolnoci motorycznych...22 3.2.1 Próba szybkoci (bieg na 50m)...22 3.2.2 Próba skocznoci (skok w dal z miejsca)...23 3.2.3 Próba wytrzymałoci (bieg na 600, 800, 1000m)...24 3.2.4 Próba siły...26 3.2.5 Próba zwinnoci...27 3.2.6 Siady z leenia tyłem w czasie 30s...28 3.2.7 Próba gibkoci (skłon tułowia w przód)...30 4. Analiza wyników bada...32 4.1 Analiza wyników bada cech somatycznych...32 4.2 Analiza wyników bada zdolnoci motorycznych...35 5. Podsumowanie...41 Wnioski...43 Literatura...44 Streszczenie...45 Spis rycin...46 Spis tabel...47 Aneks...49 3

4

1. Wstp Zdrowie jest najwiksz wartoci w yciu człowieka. Ruch jest podstawowym warunkiem utrzymania zdrowia od najwczeniejszych lat ycia do pónej staroci. Człowiek, który wiczy, a wic biega, skacze, rzuca, jedzi na rowerze, na nartach, pływa i wykonuje wiele innych rónych czynnoci ruchowych jest bardziej sprawny i zahartowany od niewiczcego; jego sylwetka, postawa, jest zazwyczaj zgrabna, pikna. Sprawno fizyczna jest oznak zdrowia, prawidłowego funkcjonowania serca, płuc i mini. Kad prac czyni lejsz, daje poczucie własnej wartoci. Sprawno fizyczna jest czciowym, lecz istotnym obrazem stanu zdrowia (Sieniek 2005). Pojcie sprawnoci fizycznej wie si zazwyczaj nie tylko z funkcj aparatu ruchu, ale z biologicznym działaniem całego organizmu. Podłoem s okrelone predyspozycje i funkcje ustroju, a po stronie przejawów sprawno fizyczna wyraa si w okrelonych efektach motorycznych (Osiski 2003). Wan rol odgrywa kontrola rozwoju fizycznego (pomiar wysokoci i masy ciała) i sprawnoci fizycznej, bowiem ona orientuje nas, czy i jakie zaszły zmiany pod wpływem wicze ruchowych (Sieniek 2005). Według Sieka (2005) test sprawnoci fizycznej to odpowiednio skonstruowana, zobiektywizowana próba, której wyniki ujmowane s ilociowo i stosowane w celu uzyskania odpowiedzi na okrelone pytanie w wychowaniu fizycznym i sporcie poziomu rozwoju poszczególnych cech motorycznych, ogólnej wydolnoci i sprawnoci fizycznej. Testy sprawnoci fizycznej ze wzgldu na swoj rónorodno, mog mie zastosowanie indywidualne i grupowe, nie wymagaj specjalnej bazy sprztu, mog by wykonywane praktycznie wszdzie i przez kadego. W niektórych przypadkach testy nazywane s równie próbami samokontroli, gdy stanowi zestaw powszechnie dostpnych wicze ruchowych. Poszczególne wiczenia stanowi podstaw okrelenia poziomu okrelonej zdolnoci motorycznej (szybko, wytrzymało, siła, gibko i zwinno) lub opanowanie danej umiejtnoci technicznej. Test ułatwia wiadome kierowanie rozwojem zdolnoci motorycznych w procesie szkolnego wychowania fizycznego. wiadome kierowanie polega na racjonalnym, uzasadnionym sposobie kształtowania tych zdolnoci (przy czym odpowiada ono potrzebom indywidualnego toru rozwojowego) drog refleksyjnego doboru i stosowania wicze ruchowych. Testy mog by wykonywane w grupach lub indywidualnie w kadych warunkach. Po pewnym okresie systematycznego uprawiania ruchu dla zdrowia i sprawnoci powstaje naturalna ch sprawdzenia siebie, okrelenia 5

poczynionych postpów bd stwierdzenia mankamentów w zakresie funkcjonowania układu sercowo-naczniowego, ruchowego, prawidłowoci postawy itp. Inn jeszcze ich zalet jest to, e zmuszaj one do okrelonego wysiłku fizycznego. Stosowane co pewien czas pozwalaj ponadto na samokontrol efektów uzyskiwanych przy uprawianiu rónych form ruchu, a take stanowi bodziec do doskonalenia poszczególnych zdolnoci motorycznych, zdrowia, refleksu oraz psychiki. W wypowiedzi wielu autorów i w dokumentach władz owiatowych podkrela si, i przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego wskazane jest, aby nauczyciel brał pod uwag nastpujce kryteria: poziom sprawnoci fizycznej ucznia, umiejtnoci ruchowe, postp w usprawnianiu i nabywaniu umiejtnoci, stosunek do zaj i do własnej aktywnoci ruchowej, systematyczno w pracy, postaw społeczn ucznia, poziom wiedzy z zakresu kultury fizycznej. 1.1 Charakterystyka badanego rodowiska Wprowadzona w Polsce reforma systemu owiaty w 1999 roku po 51 latach przerwy ponownie wprowadziła gimnazjum jako jeden z etapów kształcenia. Gimnazjum to drugi, obowizkowy etap kształcenia w Polsce. Uczszcza do niego młodzie w wieku 14-16 lat. Nauka w gimnazjum trwa 3 lata i koczy si ogólnopolskim egzaminem, od którego wyników w duej mierze zaley wybór kolejnej szkoły. Materiał badawczy stanowi wyniki bada uczniów gimnazjów z terenu gminy Krzymów na terenie której zlokalizowane s dwa gimnazja w miejscowoci Brzeno i Krzymów. Gmina Krzymów połoona jest w powiecie Koniskim, graniczy z gminami: Konin, Stare Miasto, Kramsk, Kocielec, Tuliszków oraz Władysławów i zamieszkuje j ogółem 7 257 osób (Urzd Gminy Krzymów 2009). Na jej terenie oprócz wymienionych wyej gimnazjów istnieje siedem Szkół Podstawowych, gminna biblioteka publiczna w Krzymowie, która ma swoje filie w miejscowociach Brzeno i Paprotnia oraz Warsztaty Terapii Zajciowej w Paprotni. Miejscowo Brzeno to teren podmiejski, graniczy z miastem Konin osiedle Wilków. Wikszo mieszkaców tej miejscowoci jest bardzo mocno powizana z miastem. wiadcz o tym kursujce autobusy komunikacji miejskiej oraz osiedlanie si mieszkaców miasta na terenach tej miejscowoci (migracja). Krzymów ma charakter wiejski i jest oddalony od Konina o około 18km od centrum miasta. Na terenie tej miejscowoci nie ma zlokalizowanych zakładów przemysłowych lub 6

innych charakterystycznych obiektów. Do gimnazjum w Krzymowie uczszczaj uczniowie zamieszkujcy tereny wiejskie. Usytuowanie dwóch gimnazjów w miejscowociach po przeciwnych stronach gminy powoduje zadanie pytania: Jakie s rónice w sprawnoci fizycznej midzy uczniami obydwu gimnazjów? Jeeli istniej to czym s spowodowane oraz jaki maj wpływ na funkcjonowanie w społeczestwie. 1.2 Cel i zakres pracy Celem pracy jest okrelenie stanu rozwoju somatycznego i motorycznego dziewczt i chłopców w wieku 13-16 lat z dwóch rónych czci gminy Krzymów. Realizacja celu pracy wymagała rozwizania nastpujcych zagadnie szczegółowych: - opisanie materiału badawczego, - zastosowanie wybranych metod statystycznych, - przeprowadzenie wybranych prób Midzynarodowego Testu Sprawnoci Fizycznej, - przedstawienie wyników bada, - analiza wyników bada, - podsumowanie, - wnioski. 7

2. Materiał i metody bada Rozdział ten powicono omówieniu materiału oraz zastosowanych w pracy metod badawczych. W rozdziale tym znajduje si szczegółowa charakterystyka uczniów, opis przeprowadzonego testu (Midzynarodowy Test Sprawnoci Fizycznej) oraz wykaz zastosowanych metod statystycznych. 2.1 Materiał badawczy Badaniami objto uczniów gimnazjów zlokalizowanych na terenie gminy Krzymów. W padzierniku 2008 roku przeprowadzono badania przy współpracy mgr Remigiusza Ignaczaka, mgr Marzeny Dopytalskiej, mgr Rafała Szkudelskiego i mgr Sławomira Furmaskiego z gimnazjum w Brzenie i Krzymowie. Łcznie zbadano 390 dzieci w tym 213 dziewczt i 177 chłopców. Badaniami zostali objci wszyscy uczniowie uczszczajcy do wyej wymienionych placówek po za tymi, którzy legitymowali si długotrwałymi zwolnieniami lekarskimi z wychowania fizycznego lub byli nieobecni w dniach przeprowadzenia bada. Badani uczniowie zostali pogrupowaniu według wieku kalendarzowego zgodnie z przyjtymi zasadami w badaniach rozwojowych. Wiek kadego dziecka obliczano z dokładnoci do 0,01 roku ycia, a nastpnie zaliczano go do odpowiedniego przedziału. Kierowano si przy tym zasad, e do grup 14-latków zaliczano badanych mieszczcych si przedziale 13,50 do 14,49 lat. Podobnie w przypadku pozostałych kategorii (Cielik i wsp. 1985). Tab. 2.1 Liczebno badanych dzieci Szkoła / Gimnazjum Brzeno Gimnazjum Krzymów Płe Dziewczta Chłopcy Dziewczta Chłopcy Ogółem Wiek Liczebno Liczebno Liczebno Liczebno Liczebno 13 29 10 35 24 98 14 30 21 32 41 124 15 31 23 35 34 123 16 10 12 11 12 45 Ogółem 100 66 113 111 390 2.2 Metody bada Zgodnie z celem niniejszej pracy badania składały si z dwóch czci: - pomiaru cech somatycznych, - pomiaru zdolnoci motorycznych. 8

Zebrane wyniki zostały poddane opracowaniu statystycznemu, które przedstawiono w dalszej czci pracy. 2.2.1 Metody pomiaru cech somatycznych Pomiar wysokoci ciała Wysoko ciała mierzono przy ustawieniu badanego w pozycji, stojcej wyprostowanej, jednak nie moe ona by przesadnie napita (nie na baczno ), koczyny górne winny by opuszczone wzdłu tułowia, koczyny dole zwarte pitami przy stopach lekko rozstawionych; głowa winna by ustawiona w płaszczynie frankfurckiej. Przy takim ustawieniu wysoko ciała jest wyznaczana odległoci punktu vertex (v) od podstawy, na której badany stoi (basis b). Wysoko ciała mierzono przy pomocy antropometru z dokładnoci do 0,5cm (Drozdowski 1998). Pomiar masy ciała Mas ciała mierzono przy pomocy wagi elektronicznej z dokładnoci do 0,1 kg. Badany waony był w stroju gimnastycznym bez obuwia (Drozdowski 1998). Wskanik masy ciała BMI (Body Mass Index) Body Mass Index (ang. wskanik masy ciała, w skrócie BMI; inaczej wskanik Queteleta II) - współczynnik powstały przez podzielenie masy ciała podanej w kilogramach przez kwadrat wysokoci ciał podanej w metrach (Szczeklik 2005). BMI = M 2 L gdzie: M masa ciała (kg) L wysoko ciała (m) (kg / m 2 ) Dla osób dorosłych warto BMI wskazuje na: - < 15 - wygłodzenie - 15,1-17,4 - wychudzenie (spowodowane zwykle przez cik chorob lub anoreksj) - 17,5-18,5 - niedowag - 18,5-24,9 - warto prawidłow - 25,0-29,9 - nadwag - 30,0-34,9 I stopie otyłoci - 35,0-39,9 II stopie otyłoci - >= 40,0 III stopie otyłoci (otyło skrajna). 9

Ryc. 2.1. BMI (www.wikipedia.pl). Oznaczanie wskanika masy ciała ma znaczenie w ocenie zagroenia chorobami zwizanymi z nadwag i otyłoci np. cukrzyc, chorob niedokrwienn serca, miadyc. Im mniejsza warto BMI, tym ryzyko wystpienia takich chorób jest mniejsze (Szczeklik 2005). 2.2.2 Metody pomiaru zdolnoci motorycznych W celu zbadania zdolnoci motorycznych zastosowano wybrane próby Midzynarodowego Testu Sprawnoci Fizycznej. Pominito prób ciskania dynamometru z powodu braku odpowiedniego sprztu. Midzynarodowy Test Sprawnoci Fizycznej (ICSPFT International Committee on the Standardization of Physical Fitness Tests, 1969) Przed rozpoczciem prób naley wykona rozgrzewk jak do intensywnych wicze fizycznych (Plicz, Przewda, Dobosz, Nowacka-Dobosz 2005). Kady rodzaj wysiłku fizycznego, w tym nawet wysiłek siłowy, jest choby w minimalnym stopniu 10

zaleny od przemian tlenowych. Przemiany takie trwaj bowiem bez przerwy take w spoczynku. S jednak mało intensywne i nie mog by nagle przyspieszane. Rol rozgrzewki jest, midzy innymi, ułatwi przyspieszanie przemian tlenowych (Borkowski 2003). Strój sportowy w czasie badania powinien składa si z koszulki i spodenek (ewentualnie lekki dres) oraz obuwia sportowego bez kolców lub kołków, o nieliskiej podeszwie. Próby zwisu, podcigania i skłonu wykonywane s bez obuwia (Plicz, Przewda, Dobosz, Nowacka-Dobosz 2005). Ze sposobem wykonania poszczególnych prób naley dokładnie zapozna badanego, bezporednio przed ich właciwym wykonaniem. Wszystkie próby i ich pomiary musz by przeprowadzone cile według instrukcji (Sieniek 2005). Według Plicza, Przewdy, Dobosza, Nowackiej-Dobosz (2005) przyjto poniej nastpujc kolejno wykonywania prób. Zastosowane próby Midzynarodowego Testu Sprawnoci Fizycznej (Talaga 2001): 1. Bieg na dystansie 50m [s] Miejsce wykonania bienia przy boisku szkolnym. Na komend na miejsca badany ustawia si przed lini startu w pozycji wykrocznej, na sygnał gwizdkiem wybiega, starajc si pokona dystans jak najszybciej. Liczy si lepszy czas z dwóch biegów mierzony z dokładnoci do 0,1 s. Ryc. 2.2. Sposób wykonania próby szybkoci (Talaga 2001). 2. Skok w dal z miejsca [cm] Miejsce wykonania sala gimnastyczna. Badany staje w małym rozkroku z ustawionymi równolegle stopniami przed wyznaczon lini lekkie pochylenie tułowia, ugicie nóg z równoczesnym zamachem ramion dołem w tył wymach ramion w przód energiczne odbicie obunó od podłoa i skok jak najdalej. Badany wykonuje trzy skoki mierzone do najbliszego ladu pozostawionego przez pit. Za ostateczny wynik przyjmuje si najdłusz odległo wyraon w cm. 11

Ryc. 2.3. Sposób wykonania próby skocznoci (Talaga 2001). 3. Pomiar siły wzgldnej - zwis na ugitych rkach wszystkie dziewczta oraz chłopcy w wieku do 11 lat [s]. Miejsce sala gimnastyczna. Badany stojc na taborecie, chwyta drek nachwytem tak, aby ramiona były ugite w stawach łokciowych, a broda znajdowała si nad drkiem, nie dotykajc go w czasie próby. Mierzy si czas zwisu w sekundach od chwili usunicia stóp z taboretu. Ryc. 2.4. Sposób wykonania próby siły zwis na ugitych ramionach (Talaga 2001). - podcignie w zwisie na drku chłopcy w wieku 12 i wicej lat [liczba powtórze]. Miejsce sala gimnastyczna. Badany chwyta drek nachwytem na szerokoci barków (z podskoku lub z taboretu) zwis na sygnał podciganie ciała tak wysoko, by broda znalazła si nad drkiem powrót do zwisu, w którym nie mona pozosta dłuej ni 2 s. Ryc. 2.5. Sposób wykonania próby siły podciganie w zwisie na ramionach (Talaga 2001). 12

4. Bieg wahadłowy na dystansie 4x10m z przenoszeniem klocków [s] Miejsce sala gimnastyczna z przygotowanymi wczeniej miejsce próby z dwiema liniami odległymi od siebie o 10 m z zaznaczonymi na nich zewntrznie półkolami o promieniu 50 cm. Na sygnał (gwizdek) wysoki start w półkolu przed lini I bieg do drugiego półkola na linii II, w którym s dwa klocki zabranie jednego klocka bieg z nim z powrotem na lini startu połoenie klocka w półkolu bieg po drugi klocek powrót i połoenie klocka w półkolu przed lini I. Z dwóch prób naley wybra lepszy wynik z dokładnoci do 0,1 s. Ryc. 2.6. Sposób wykonania próby zwinnoci (Talaga 2001). 5. Siady z leenia tyłem wykonane w czasie 30s [liczba powtórze] Miejsce sala gimnastyczna. Do wykonania potrzebna jest pomoc partnera w leeniu na plecach nogi ugite w kolanach pod ktem 90 o, stopy rozstawione na odległo około 30 cm od siebie, rce splecione palcami i ułoone pod głow partner w klku midzy stopami lecego przyciska je do materaca lecy na sygnał wykonuje siad, dotyka łokciami kolan i natychmiast powraca do leenia tak, by umoliwi splecionym palcom kontakt z podłoem w znowu wykonuje siad bez odpychania si łokciami od materaca. Za wynik przyjmuje liczb poprawnych siadów wykonanych w czasie 30 s. Ryc. 2.7. Sposób wykonania siadów z leenia tyłem w czasie 30 s (Talaga 2001). 6. Skłon tułowia w przód w staniu [cm] Miejsce sala gimnastyczna. Badany staje na taborecie tak, aby palce stóp były równo z krawdzi, stopy złczone, nogi proste w kolanach z tej pozycji skłon w dół tak, aby dosign palcami jak najniej podziałki centymetrowej poniej krawdzi taboretu utrzymanie tej pozycji przez 2 s. Zapisanie najlepszego wyniku (w cm) z dwóch kolejnych skłonów. 13

Ryc. 2.8. Sposób wykonania próby gibkoci (Talaga 2001). 7. Biegi przedłuone [s] - na dystansie 600m dziewczta i chłopcy w wieku do 11 lat, - na dystansie 800m dziewczta w wieku 12 lat i wicej, - na dystansie 1000m chłopcy w wieku 12 i wicej lat. Miejsce wykonania próby - boisko z bieni lekkoatletyczn. Na komend na miejsca badany ustawia si przed lini startu w pozycji wykrocznej, na sygnał (gwizdkiem) bieg na danym dystansie, starajc si pokona go w jak najkrótszym czasie. Czas biegu mierzy si z dokładnoci do 1 s. 2.2.3 Metody opracowania statystycznego Materiał został opracowany podstawowymi metodami statystycznymi obliczajc: redni arytmetyczn x = n x i gdzie: X symbol redniej arytmetycznej x kolejna warto zmiennej n liczebno próby badawczej 14

rednie odchylenie standardowe σ = ( x x) n 2 gdzie: σ symbol odchylenia standardowego X symbol redniej arytmetycznej x kolejna warto zmiennej n liczebno próby badawczej Współczynnik zmiennoci (dyspersja wzgldna) V = σ 100 x gdzie: V- symbol współczynnika zmiennoci σ symbol odchylenia standardowego X symbol redniej arytmetycznej Błd prawdopodobny redniej arytmetycznej σ m ( x) = n gdzie: m symbol błdu prawdopodobnego redniej arytmetycznej (x ) σ symbol odchylenia standardowego n liczebno próby badawczej Błd prawdopodobny redniego odchylenia standardowego σ m ( δ ) = 2n gdzie: symbol błdu prawdopodobnego redniego odchylenia standardowego m ( δ ) σ symbol odchylenia standardowego n liczebno próby badawczej 15

Rozkład normalny (rozkład Gaussa) 1 f (x) = e σ 2π 2σ 2 2 (x µ ), gdzie < x < i σ > 0 gdzie: σ symbol odchylenia standardowego 2 σ symbol wariancji µ symbol wartoci oczekiwanej Obliczenia statystyczne wykonano przy uyciu programu komputerowego Microsoft Excel 2003. Uzyskane wyniki zaokrglono do dwóch miejsc po przecinku. 16

3. Wyniki bada Rozdział trzeci powicony jest w całoci przedstawieniu wyników bada, które zostały opracowane zgodnie z przyjtymi wczeniej metodami bada. Pomiar cech somatycznych został wykonany za pomoc antropometrów znajdujcych si w szkolnych gabinetach pielgniarskich zgodnie z zasadami opisanymi w rozdziale metody pomiaru cech somatycznych. 3.1 Wyniki bada cech somatycznych 3.1.1 Wysoko ciała 180,00 wysoko ciała [cm] 170,00 160,00 150,00 140,00 130,00 Brzeno Krzymów 120,00 13 14 15 16 lata [wiek] Ryc. 3.1. Wartoci rednie wraz ze rednim odchyleniem standardowym wysokoci ciała dziewczt 13-16 letnich (opracowanie własne). Wród dziewczt stwierdzono, e wartoci rednie wysokoci ciała wzrastaj wraz z wiekiem. Najwiksze zrónicowanie odnotowano u dziewczt z Krzymowa pomidzy 14 a 15 letnimi gdzie rednia arytmetyczna dziewczt 14 letnich wynosiła X =161,31cm a 15 letnich X =167,77cm. Mona przypuszcza, e jest to zwizane ze skokiem pokwitaniowym. Wród tych dziewczt zaobserwowano równie najwiksze rozproszenie wyników gdzie rednie odchylenie standardowe wynosi kolejno dla 14 letnich =6,49cm a 15 letnich =9,28cm (Aneks tab. A1). 17

180,00 wysoko ciała [cm] 170,00 160,00 150,00 140,00 130,00 Brzeno Krzymów 120,00 13 14 15 16 lata [wiek] Ryc. 3.2. Wartoci rednie wraz ze rednim odchyleniem standardowym wysokoci ciała chłopców 13-16 letnich (opracowanie własne). Wród chłopców stwierdzono, e wartoci rednie wysokoci ciała wzrastaj wraz z wiekiem. Najwiksze zrónicowanie odnotowano u chłopców pomidzy 14 a 15 letnimi gdzie rednia arytmetyczna chłopców 14 letnich z Brzena wynosiła X =160,72cm, a Krzymowa X =161,55cm, natomiast dla 15 letnich kolejno X =166,26cm i X =167,47cm. Mona przypuszcza, e jest to zwizane ze skokiem pokwitaniowym. Wród tych chłopców zaobserwowano równie najwiksze rozproszenie wyników gdzie rednie odchylenie standardowe wynosi dla 15 letnich chłopców z Brzena a dla chłopców z Krzymowa =9,24cm (Aneks tab. A1). =7,24cm, 18

3.1.2 Masa ciała 80,00 70,00 masa ciała [kg] 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 Brzeno Krzymów 0,00 13 14 15 16 lata [wiek] Ryc. 3.3. Wartoci rednie wraz ze rednim odchyleniem standardowym masy ciała dziewczt 13-16 letnich (opracowanie własne). Wród dziewczt dowiedziono, e wartoci rednie masy ciała wzrastaj wraz z wiekiem. Najwiksze zrónicowanie odnotowano u dziewczt z Krzymowa pomidzy 14 a 15 letnimi gdzie rednia arytmetyczna dziewczt 14 letnich wynosiła X =50,77kg a 15 letnich X =55,71kg. Wród tych dziewczt zaobserwowano równie najwiksze rozproszenie wyników gdzie rednie odchylenie standardowe wynosi kolejno dla 14 letnich =12,69kg a 15 letnich =11,82kg (Aneks tab. A2). 80,00 70,00 masa ciała [kg] 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 Brzeno Krzymów 0,00 13 14 15 16 lata [wiek] Ryc. 3.4. Wartoci rednie wraz ze rednim odchyleniem standardowym masy ciała chłopców 13-16 letnich (opracowanie własne). 19

U chłopców stwierdzono, e wartoci rednie masy ciała wzrastaj wraz z wiekiem. Najwiksze zrónicowanie odnotowano u chłopców z Krzymowa pomidzy 14 a 15 letnimi gdzie rednia arytmetyczna chłopców 14 letnich wynosiła X =52,05kg a 15 letnich X =55,53kg. Wród tych chłopców odnotowano równie najwiksze rozproszenie wyników gdzie rednie odchylenie standardowe wynosi kolejno dla 14 letnich a 15 letnich =11,94kg (Aneks tab. A2). =13,74kg 3.1.3 Wskanik masy ciała (BMI) 40,00 30,00 BMI 20,00 Brzeno Krzymów 10,00 0,00 13 14 15 16 lata [wiek] Ryc. 3.5. Wartoci rednie wraz ze rednim odchyleniem standardowym BMI dziewczt 13-16 letnich (opracowanie własne). Wród dziewczt stwierdzono, e wartoci rednich arytmetycznych wskanika BMI mieszcz si w przedziale X <19,33-20,90>. Nie odnotowano znaczcych rónic rednich arytmetycznych. Najwiksze rozproszenie wyników zaobserwowano u 14 letnich dziewczt gdzie rednie odchylenie standardowe wynosi kolejno dla dziewczt z Brzena =3,84 a z Krzymowa =4,07 (Aneks tab. A3). 20

40,00 30,00 BMI 20,00 Brzeno Krzymów 10,00 0,00 13 14 15 16 lata [wiek] Ryc. 3.6. Wartoci rednie wraz ze rednim odchyleniem standardowym BMI chłopców 13-16 letnich (opracowanie własne). W gronie chłopców stwierdzono, e wartoci rednie wskanika BMI mieszcz si w przedziale X <19,63-21,51>. Nie odnotowano znaczcych rónic rednich arytmetycznych. Najwiksze rozproszenie wyników zaobserwowano u 13 letnich chłopców z Krzymowa gdzie rednie odchylenie standardowe wynosi A3). =5,04 (Aneks tab. 21

3.2 Wyniki bada zdolnoci motorycznych 3.2.1 Próba szybkoci (bieg na 50m) 12,00 9,00 [s] 6,00 Brzeno Krzymów 3,00 0,00 13 14 15 16 lata [wiek] Ryc. 3.7. Wartoci rednie wraz ze rednim odchyleniem standardowym próby szybkoci dziewczt 13-16 letnich (opracowanie własne). U dziewczt stwierdzono, e wartoci rednie uzyskanych czasów w próbie szybkoci mieszcz si w przedziale X <8,08-9,37s>. Nie odnotowano znaczcych rónic rednich arytmetycznych. Najwiksze rozproszenie wyników zaobserwowano u 15 letnich dziewczt z Krzymowa gdzie rednie odchylenie standardowe wynosi (Aneks tab. A4). =0,981s 12,00 9,00 [s] 6,00 Brzeno Krzymów 3,00 0,00 13 14 15 16 lata [wiek] Ryc. 3.8. Wartoci rednie wraz ze rednim odchyleniem standardowym próby szybkoci chłopców 13-16 letnich (opracowanie własne). 22

Wród chłopców dowiedziono, e wartoci rednie uzyskanych czasów w próbie szybkoci mieszcz si w przedziale X <8,01-9,10s>. Nie odnotowano znaczcych rónic rednich arytmetycznych. Najwiksze rozproszenie wyników zaobserwowano u 13 letnich chłopców z Krzymowa gdzie rednie odchylenie standardowe wynosi (Aneks tab. A4). =0,98s 3.2.2 Próba skocznoci (skok w dal z miejsca) 240,00 220,00 [cm] 200,00 180,00 160,00 140,00 Brzeno Krzymów 120,00 13 14 15 16 lata [wiek] Ryc. 3.9. Wartoci rednie wraz ze rednim odchyleniem standardowym próby skocznoci dziewczt 13-16 letnich (opracowanie własne). Wród dziewczt stwierdzono, e wartoci rednie uzyskanych odległoci w próbie skocznoci wzrastaj wraz z wiekiem. Najwiksze zrónicowanie odnotowano u dziewczt z Krzymowa pomidzy 14 a 15 letnimi gdzie rednia arytmetyczna dziewczt 14 letnich wynosiła X =175,22cm a 15 letnich X =190,91cm. Najwiksze rozproszenie wyników zaobserwowano u 16 letnich dziewczt z Krzymowa gdzie rednie odchylenie standardowe wynosi =31,10cm (Aneks tab. A5). 23

240,00 220,00 [cm] 200,00 180,00 160,00 Brzeno Krzymów 140,00 120,00 13 14 15 16 lata [wiek] Ryc. 3.10. Wartoci rednie wraz ze rednim odchyleniem standardowym próby skocznoci chłopców 13-16 letnich (opracowanie własne). W gronie chłopców stwierdzono, e wartoci rednie uzyskanych odległoci w próbie skocznoci wzrastaj wraz z wiekiem. Najwiksze zrónicowanie odnotowano u chłopców z Brzena pomidzy 14 a 15 letnimi gdzie rednia arytmetyczna chłopców 14 letnich wynosiła X =191,28cm a 15 letnich X =216,57cm. Najwiksze rozproszenie wyników zaobserwowano u 16 letnich chłopców z Krzymowa gdzie rednie odchylenie standardowe wynosi =32,09cm (Aneks tab. A5). 3.2.3 Próba wytrzymałoci (bieg na 600, 800, 1000m) 340,00 320,00 300,00 [s] 280,00 260,00 240,00 220,00 200,00 Brzeno Krzymów 180,00 13 14 15 16 lata [wiek] Ryc. 3.11. Wartoci rednie wraz ze rednim odchyleniem standardowym próby wytrzymałoci dziewczt 13-16 letnich (opracowanie własne). 24

Wród dziewczt dowiedziono, e wartoci rednie uzyskanych czasów w próbie wytrzymałociowej malej wraz z wiekiem. Najwiksze zrónicowanie odnotowano u dziewczt z Krzymowa pomidzy 14 a 15 letnimi gdzie rednia arytmetyczna dziewczt 14 letnich wynosiła X =242,28s a 15 letnich X =227,06s. Najwiksze rozproszenie wyników zaobserwowano u 15 letnich dziewczt z Brzena gdzie rednie odchylenie standardowe wynosi =31,69s (Aneks tab. A6). [s] 340,00 320,00 300,00 280,00 260,00 240,00 220,00 200,00 Brzeno Krzymów 180,00 13 14 15 16 lata [wiek] Ryc. 3.12. Wartoci rednie wraz ze rednim odchyleniem standardowym próby wytrzymałoci chłopców 13-16 letnich (opracowanie własne). W gronie chłopców stwierdzono, e wartoci rednie uzyskanych odległoci w próbie wytrzymałociowej wzrastaj wraz z wiekiem dla chłopców z Brzena, natomiast u chłopców z Krzymowa zaobserwowano stabilizacj tej zdolnoci motorycznej. Najwiksze zrónicowanie odnotowano u chłopców z Brzena pomidzy 14 a 15 letnimi gdzie rednia arytmetyczna chłopców 14 letnich wynosiła X =191,28cm a 15 letnich X =216,57cm. Najwiksze rozproszenie wyników zaobserwowano u 14 letnich chłopców z Brzena gdzie rednie odchylenie standardowe wynosi =45,31s (Aneks tab. A6). 25

3.2.4 Próba siły 20,00 15,00 [s] 10,00 Brzeno Krzymów 5,00 0,00 13 14 15 16 lata [wiek] Ryc. 3.13. Wartoci rednie wraz ze rednim odchyleniem standardowym próby siły dziewczt 13-16 letnich (opracowanie własne). Wród dziewczt stwierdzono, e wartoci rednich arytmetycznych uzyskanych wyników w próbie siły mieszcz si w przedziale X <3,60-10,90s>. Najwiksze zrónicowanie odnotowano u dziewczt z Brzena pomidzy 15 a 16 letnimi gdzie rednia arytmetyczna dziewczt 15 letnich wynosiła X =7,32s a 16 letnich X =10,90s. Najwiksze rozproszenie wyników zaobserwowano u 16 letnich dziewczt z Brzena gdzie rednie odchylenie standardowe wynosi =8,65s (Aneks tab. A7). 10,00 [ilo podcigni] 5,00 Brzeno Krzymów 0,00 13 14 15 16 lata [wiek] Ryc. 3.14. Wartoci rednie wraz ze rednim odchyleniem standardowym próby siły chłopców 13-16 letnich (opracowanie własne). 26

Wród chłopców dowiedziono, e wartoci rednich arytmetycznych uzyskanych wyników w próbie siły wzrastaj wraz z wiekiem dla chłopców z Krzymowa, natomiast u chłopców z Brzena zaobserwowano stabilizacj tej zdolnoci motorycznej. Najwiksze zrónicowanie odnotowano u chłopców z Krzymowa pomidzy 15 a 16 letnimi gdzie rednia arytmetyczna iloci powtórze w próbie dla chłopców 15 letnich wynosiła X =3,44 a 16 letnich X =5,17. Najwiksze rozproszenie wyników zaobserwowano u 16 letnich chłopców z Krzymowa gdzie rednie odchylenie standardowe wynosi =3,33 (Aneks tab. A7). 3.2.5 Próba zwinnoci 20,00 15,00 [s] 10,00 Brzeno Krzymów 5,00 0,00 13 14 15 16 lata [wiek] Ryc. 3.15. Wartoci rednie wraz ze rednim odchyleniem standardowym próby zwinnoci dziewczt 13-16 letnich (opracowanie własne). Wród dziewczt stwierdzono, e wartoci rednie uzyskanych wyników w próbie zwinnoci mieszcz si w przedziale X <11,17-12,45s>. Nie odnotowano znaczcych rónic rednich arytmetycznych. Najwiksze rozproszenie wyników zaobserwowano u 13 letnich dziewczt z Krzymowa gdzie rednie odchylenie standardowe wynosi (Aneks tab. A8). =1,26s 27

20,00 15,00 [s] 10,00 Brzeno Krzymów 5,00 0,00 13 14 15 16 lata [wiek] Ryc. 3.16. Wartoci rednie wraz ze rednim odchyleniem standardowym próby zwinnoci chłopców 13-16 letnich (opracowanie własne). Wród chłopców stwierdzono, e wartoci rednie uzyskanych odległoci w próbie zwinnoci mieszcz si w przedziale X <10,84-11,75s>. Nie odnotowano znaczcych rónic rednich arytmetycznych. Najwiksze rozproszenie wyników zaobserwowano u 13 letnich chłopców z Krzymowa gdzie rednie odchylenie standardowe wynosi Aneks tab. A8). =1,18s 3.2.6 Siady z leenia tyłem w czasie 30s 40,00 [ilo siadów] 30,00 20,00 Brzeno Krzymów 10,00 13 14 15 16 lata [wiek] Ryc. 3.17. Wartoci rednie wraz ze rednim odchyleniem standardowym siadów z leenia tyłem w czasie 30s dziewczt 13-16 letnich (opracowanie własne). 28

Wród dziewczt stwierdzono, e wartoci rednie uzyskanych wyników w tej próbie wzrastaj wraz z wiekiem. Najwiksze zrónicowanie odnotowano u dziewczt z Krzymowa pomidzy 13 a 14 letnimi gdzie rednia arytmetyczna dziewczt 13 letnich wynosiła X =19,17 a 14 letnich X =23,22. Najwiksze rozproszenie wyników zaobserwowano u 13 letnich dziewczt z Brzena gdzie rednie odchylenie standardowe wynosi =6,0 (Aneks tab. A9). 40,00 [ilo siadów] 30,00 20,00 Brzeno Krzymów 10,00 13 14 15 16 lata [wiek] Ryc. 3.18. Wartoci rednie wraz ze rednim odchyleniem standardowym siadów z leenia tyłem w czasie 30s chłopców 13-16 letnich (opracowanie własne). Wród chłopców stwierdzono, e wartoci rednie wykonanych iloci powtórze siadów z leenia w czasie 30s wzrastaj wraz z wiekiem dla chłopców z Krzymowa, natomiast u chłopców z Brzena wartoci rednie wzrastaj do 15 roku po czym nastpuje nieznaczny spadek. Najwiksze zrónicowanie odnotowano u chłopców z Krzymowa pomidzy 13 a 14 letnimi gdzie rednia arytmetyczna chłopców 13 letnich wynosiła X =23,00 a 14 letnich X =25,98. Najwiksze rozproszenie wyników zaobserwowano u 13 letnich chłopców z Krzymowa gdzie rednie odchylenie standardowe wynosi =5,72 (Aneks tab. A9). 29

3.2.7 Próba gibkoci (skłon tułowia w przód) 15,00 10,00 [cm] 5,00 0,00 13 14 15 16 Brzeno Krzymów -5,00-10,00 lata [wiek] Ryc. 3.19. Wartoci rednie wraz ze rednim odchyleniem standardowym próby gibkoci dziewczt 13-16 letnich (opracowanie własne). Wród dziewczt stwierdzono, e wartoci rednie uzyskanych wyników w próbie gibkoci wzrastaj wraz z wiekiem. Najwiksze zrónicowanie odnotowano u dziewczt z Krzymowa pomidzy 13 a 14 letnimi gdzie rednia arytmetyczna dziewczt 13 letnich wynosiła X =1,17cm a 14 letnich X =3,44cm. Najwiksze rozproszenie wyników zaobserwowano u 16 letnich dziewczt z Krzymowa gdzie rednie odchylenie standardowe wynosi =7,40cm (Aneks tab. A10). 15,00 10,00 [cm] 5,00 0,00 13 14 15 16 Brzeno Krzymów -5,00-10,00 lata [wiek] Ryc. 3.20. Wartoci rednie wraz ze rednim odchyleniem standardowym próby gibkoci chłopców 13-16 letnich (opracowanie własne). 30

W gronie chłopców stwierdzono, e wartoci rednie w próbie gibkoci wzrastaj wraz z wiekiem dla chłopców z Krzymowa, natomiast w przypadku chłopców z Brzena odnotowano znaczce rónice w uzyskiwanych wynikach dla poszczególnych grup wiekowych. Najwiksze zrónicowanie odnotowano u chłopców z Krzymowa pomidzy 15 a 16 letnimi gdzie rednia arytmetyczna chłopców 15 letnich wynosiła X =3,85cm a 16 letnich X =6,08cm. Najwiksze rozproszenie wyników zaobserwowano u 16 letnich chłopców z Krzymowa gdzie rednie odchylenie standardowe wynosi =7,17cm (Aneks tab. A10). 31

4. Analiza wyników bada Analizujc uzyskane wyniki bada zwrócono szczególn uwag na niej wymienione aspekty poszczególnych autorów zwizane z okresem dojrzewania i skoku pokwitaniowego oraz zalenoci dotyczce poszczególnych zdolnoci motorycznych. Okres dojrzewania, czyli tzw. skoku pokwitaniowego (midzy 11,5, a 16 rokiem ycia) wymaga wzmoonej czujnoci rodziców, opiekunów, lekarzy, pielgniarek, nauczycieli i wychowawców. Nasilone przemiany rozwojowe przejciowo niekorzystnie wpływaj na postaw. Szybki wzrost powoduje przesunicie w gór rodka cikoci ciała. Jednak siła mini nie ronie równomiernie z wysokoci i utrzymywanie prawidłowej postawy wymaga znacznie wikszego wysiłku. Dlatego dzieci si garbi. To fizjologiczne osłabienie mini koczy si wraz z okresem dojrzewania. Jest ono znacznie mniejsze lub nie pojawia si wcale u młodziey systematycznie uprawiajcej wiczenia ruchowe, które równomiernie wzmacniaj układ miniowy. Ponadto wszelkie zaburzenia hormonalne niekorzystnie wpływaj na postaw. W kocowym okresie dojrzewania postawa ciała utrwala si i nabiera indywidualnych właciwoci osobniczych. Po zakoczeniu procesu dojrzewania powinna wykształtowa si prawidłowa postawa, o ile nie wystpuj i nie utrwalaj si nieprawidłowoci (Borkowska, Gellesa-Mac 2004). Wikszo badaczy jest zgodna, e w procesie osobniczego rozwoju najmniejsze przyrosty obserwujemy w szybkoci oraz w tych elementach sprawnoci fizycznej specjalnej, które w swej strukturze najwicej tej cechy zawierały. Wyjciowy poziom jest zwykle najwyszy w przypadku szybkoci oraz w cechach na niej opartych, a najniszy w przypadku siły (Drozdowski 1984). Dzieci, które wczenie zaczły si fizycznie rozwija, s silniejsze od swoich rówieników i maj o wiele wiksze szanse w niemal kadej sportowej rywalizacji. Zostało to potwierdzone we wszystkich badaniach dotyczcych sportowców w okresie dojrzewania. Ci, którzy dojrzewaj wczeniej, przewanie wygrywaj wszelkie rozgrywki w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych (Kennedy, Fitzgerald 2001). 4.1 Analiza wyników bada cech somatycznych Wiele zjawisk wiata fizycznego np. wysoko ciała oraz masa ciała populacji ludzi ma rozkład zbliony do rozkładu normalnego. W celu sprawdzenia czy u przebadanych dziewczt i chłopców wysoko ciała i masa ciała jest zbliona do rozkładu normalnego wykonano stosowne obliczenia. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono, e 32

wysoko ciała badanych uczniów ma rozkład zbliony do rozkładu normalnego. Poniej zamieszczono wykres funkcji rozkładu normalnego wysokoci ciała 14 letnich dziewczt. 0,07 0,06 0,05 f(x) 0,04 0,03 0,02 0,01 0 130 140 150 160 170 180 wysoko ciała [cm] Brzeno Krzymów Ryc. 4.1. Funkcja gstoci rozkładu normalnego wysokoci ciała 14 letnich dziewczt (opracowanie własne). Podobnie jak w przypadku wysokoci ciała wykonano obliczenia na podstawie, których stwierdzono, e masa ciała badanych uczniów ma rozkład zbliony do rozkładu normalnego. Poniej przedstawiono wykres funkcji rozkładu normalnego masy ciała 15 letnich chłopców. 0,06 0,05 0,04 f(x) 0,03 0,02 Brzeno Krzymów 0,01 0 30 40 50 60 70 80 90 masa ciała [kg] Ryc. 4.2. Funkcja gstoci rozkładu normalnego masy ciała 15 letnich chłopców (opracowanie własne). 33

Wysoko ciała Analizujc uzyskane wyniki wysokoci ciała dziewczt nie stwierdzono statystycznie istotnych rónic dla dziewczt w wieku 13-14 lat. Wraz z wiekiem wartoci rednich arytmetycznych wysokoci ciała wzrastały co jest uwarunkowane dojrzewaniem płciowym i skokiem pokwitaniowym. Skok pokwitaniowy wysokoci ciała cechuje si intensywnym wzrostem wysokoci ciała. W roku poprzedzajcym dojrzewanie seksualne w punkcie kulminacyjnym skoku pokwitaniowego osobnikowi przybywa od 9 do 15 cm. U badanych dziewczt odnotowano ten moment midzy 14 a 15 rokiem ycia, jest on szczególnie widoczny w przypadku dziewczt z Krzymowa. Poddajc analizie wyniki wysokoci ciała chłopców nie stwierdzono istotnych rónic dla tej cechy somatycznej. Podobnie jak w przypadku dziewczt odnotowano midzy 14 a 15 rokiem ycia punkt kulminacyjny skoku pokwitaniowego. Masa ciała Analizujc uzyskane wyniki pomiaru masy ciała dziewczt nie stwierdzono istotnych statystyczne rónic. Skok pokwitaniowy w odniesieniu do pomiaru wysokoci ciała odnotowano u dziewczt z Krzymowa, natomiast w przypadku dziewczt z Brzena podobnie jak przy analizie wysokoci ciała jest on niezauwaalny. Poddajc analizie uzyskane wyniki pomiaru masy ciała chłopców odnotowano jedynie nieznacznie wiksz mas ciała chłopców z Brzena w wieku 14-15 lat. Skok pokwitaniowy w przypadku tej cech somatycznej jest odnotowany u badanych chłopców i ma miejsce pomidzy 14 a 15 rokiem ycia. Wskanik masy ciała BMI Wskanik BMI jest bardzo łatwy do wyliczenia i szybko daje ogóln przyblion informacj o proporcjach budowy ciała, a w szczególnoci o wystpieniu nadwagi. Nie wnosi on natomiast w pełni wiarygodnych danych o składzie ciała oraz nie pozwala na wane rozrónienie rozmieszczenia tkanki tłuszczowej na doln i górn połow ciała (Osiski 2003). Analizujc uzyskane wyniki wskanika BMI nie stwierdzono istotnych statystycznie rónic. Jedynie zauway mona, e w przypadku 14 i 15 letnich chłopców wskanik ten jest wyszy dla chłopców z Brzena. 34

4.2 Analiza wyników bada zdolnoci motorycznych Motoryczno to całokształt czynnoci ruchowych człowieka. Z motorycznoci s silnie zintegrowane emocje, wola, zdolnoci poznawcze i cechy charakteru (Osiski 2003). Motoryczno człowieka zmienia si w cigu ontogenezy, jest uboga w niemowlctwie, wzbogaca si w dziecistwie, osiga wysoki poziom duy stopie rónorodnoci w latach młodoci, zwykle specjalizuje si w produkcyjnym okresie ycia i podlega inwolucji w miar starzenia si. Indywidualny poziom motorycznoci człowieka zaley od właciwoci wrodzonych (uzdolnienia ruchowe, budowa ciała i inne), od rodowiskowych warunków biogeograficznych i kulturowo-społecznych oraz od wywiczenia (Sieniek 2005). Dziki przeprowadzeniu Midzynawowego Testu Sprawnoci Fizycznej wród dziewczt i chłopców w wieku 13-16 lat mona oceni poziom poszczególnych zdolnoci motorycznych i ogóln sprawno fizyczn badanej grupy. Próba szybkoci (bieg na 50m) Szybko, jako zdolno motoryczna, to umiejtno przemieszczania całego ciała lub jego czci w moliwie najkrótszym dla danych warunków czasie. Cała czynno szybkociowa nie moe trwa długo, by nie wywoływa zmczenia, utrudniajcego wykonywanie tj. czynnoci (Stawczyk i wsp. 1999). Szybko, jak adna inna zdolno motoryczna, uwarunkowana jest czynnikami genetycznymi. Posiada cisły zwizek z fenotypem oraz struktur centralnego i obwodowego układu nerwowego (Bartkowiak 1999). Zdolno ta rozwija si wraz z wiekiem. U nietrenujcych w wieku 6-9 lat poziom szybkoci nie wykazuje wikszego zrónicowania ze wzgldu na płe. Niewielka rónica na korzy chłopców powiksza si dopiero w nastpnych latach. U dziewczt rozwój szybkoci koczy si około 14 roku ycia, po czym obserwuje si stabilizacj a nawet regres tej zdolnoci. U chłopców rozwój tej zdolnoci trwa do ok. 17 roku ycia nastpnie utrzymuje si na wzgldnie wyrównanym poziomie do 30 roku ycia, by w póniejszych latach stopniowo obnia swoj warto. Szybko jest zdolnoci trudno poddajc si kształtowaniu (Sieniek 2005). Poddaj analizie wyniki bada próby szybkoci u dziewczt nie stwierdzono statystycznie istotnych rónic. Analiza wykazała, e dziewczta z Brzena nie rozwijaj szybkoci jako jednej ze zdolnoci motorycznych, zgonie z cytowanym wyej tekstem 35

zdolno ta jest stabilna. W przypadku dziewczt z Krzymowa zauwaa si popraw uzyskanych wyników wraz z wiekiem. Analiza szybkoci u chłopców wykazała, e wraz z wiekiem nastpuje poprawa uzyskiwanych wyników. Rónica uzyskanych wyników pomidzy 13 a 16 letnimi chłopcami z Krzymowa wynosi 11,98%, natomiast u chłopców z Brzena kształtuje si na poziomie 5,34%. Odnotowano, e 16 letni chłopcy z Brzena, uzyskali wysz warto redniej arytmetycznej w stosunku do lat poprzednich. Próba skocznoci (skok w dal z miejsca) Skoczno jest wieloczynnikow funkcj dwóch zdolnoci podstawowych: szybkoci i siły oraz budowy i proporcji ciała. Wyraa moc pracy miniowej i okrela zdolno przemieszczania ciała w przestrzeni poprzez faz lotu. Poziom jej jest warunkowany głównie pułapem siły i szybkoci (Łaska-Mierzejewska 1999). Analizujc uzyskane wyniki pomiaru próby skocznoci dziewczt stwierdzono rozwój tej zdolno u dziewczt z Krzymowa, w przypadku dziewczt z Brzena zaobserwowano stagnacj midzy 13 a 15 rokiem ycia i popraw w wieku 16 lat w stosunku do lat poprzednich. Dziewczta z Krzymowa wraz z wiekiem uzyskuj wysze wartoci w tej próbie w porównaniu z rówieniczkami z Brzena. Analiza próby skocznoci chłopców wykazała, e 15-letni chłopcy z Brzena uzyskuj statystycznie lepsze wyniki od chłopców z Krzymowa, rednio o ok. 30cm. W pozostałych latach analiza nie wykazała istotnych statystycznie rónic. Próba wytrzymałoci (bieg na 600, 800, 1000m) Wytrzymało, jak kada z zdolnoci motorycznych, podlega wraz z procesami wzrastania, rónicowania i dojrzewania organizmu, swoistym przemianom. Procesy te wpływaj na poziom przejawianych dyspozycji wytrzymałociowych w kolejnych latach rozwoju. Równolegle do tych zmian rónicuj si warunki dla kształtowania tej zdolnoci. Wyniki bada wskazuj na znaczne zrónicowanie dynamiki zmian zachodzcych w rozwoju wytrzymałoci w zalenoci od wieku i płci. W wieku przedszkolnym (3-7 lat) rezultaty nielicznych bada pozwalaj sdzi, e zdolno ta jest ju stosunkowo rozwinita i systematycznie wzrasta w kolejnych latach tego ycia przedziału wiekowego. Jest to konsekwencj ruchliwego trybu ycia i duej objtoci oraz intensywnoci zabaw i gier ruchowych. Charakterystyczny jest zbliony przebieg rozwoju tej cechy u dziewczt i chłopców do około 12-14 roku ycia. Po tym okresie nastpuje wyrane rozejcie si linii rozwojowych wytrzymałoci obu płci (zachowujc u chłopców tendencj wzrostow). 36

Najwiksze przyrosty wytrzymałoci notujemy midzy 8-12 i 15-16 rokiem ycia, po czym tempo rozwoju spada. U dziewczt nie trenujcych najwikszy naturalny rozwój wytrzymałoci wystpuje midzy 8-11 rokiem ycia, u trenujcych najlepsze rezultaty ze wszystkich badanych grup wiekowych uzyskuj dziewczta w wieku 13-15 la. Po tym okresie nastpuje stagnacja a nawet regres (Maciantowicz 2000). Analizujc uzyskane wyniki dziewczt stwierdzono systematyczny wraz z wiekiem rozwój tej zdolnoci motorycznej u dziewczt z Krzymowa. W przypadku dziewczt z terenu podmiejskiego zaobserwowano zmienno tej zdolnoci wraz z wiekiem. Dziewczta w wieku 15-16 lat z Krzymowa uzyskuj nisze wartoci w tej próbie od swoich rówieniczek z Brzena. Analiza próby wytrzymałoci w przypadku chłopców wykazała bardzo istotne statystycznie rónice. Wyniki uzyskane przez chłopców z Brzena s rozbiene od wyników uzyskanych przez chłopców z Krzymowa. Chłopcy z Brzena w kadym wieku osigaj wysze wartoci w tej próbie od równolatków z Krzymowa. Odnotowano take, e wraz z wiekiem rozwój tej zdolnoci motorycznej ulega poprawie u chłopców z Krzymowa. Natomiast w przypadku chłopców z Brzena wraz z wiekiem obserwuje si regres tej zdolnoci. Próba siły Siła jako zdolno motoryczna człowieka to umiejtno pokonywania oporu zewntrznego lub przeciwdziałania mu kosztem wysiłku fizycznego (Stawczyk i wsp. 1999). Siła jest podłoem i podstaw wszelkich wysiłków fizycznych. Stanowi ona, w stosunku do innych, zdolno pierwotn, w istocie warunkujc przejawianie si wszystkich znamion motorycznych człowieka. W najwikszym stopniu zaley ona od przekroju mini, w tym i przebiegu włókienek miniowych, a take stopnia zmczenia, stanu biochemicznego minia, pobudzenia emocjonalnego i innych czynników. Z praktycznego punktu widzenia rozwijana siła miniowa zaley przede wszystkim od masy ciała i stopnia przygotowania organizmu do wysiłku (Osiski 2002). Siła miniowa rozwija si wraz z wiekiem. U nietrenujcych w wieku 7-14 lat poziom siły nie wykazuje duego zrónicowania ze wzgldu na płe. Istniejca nieznaczna rónica na korzy chłopców wykazuje tendencj do powikszania si z wiekiem. Poczwszy od 13-14 roku ycia u chłopców nastpuje dynamiczny przyrost siły i trwa do 24 roku ycia. U dziewczt w tym okresie obserwuje si stabilizacj tej zdolnoci a nawet 37

regres (Sieniek 2005). Przyrost siły jest szybki w okresie progresywnym, a gwałtowny u chłopców w okresie pokwitania, spadek siły miniowej jest do łagodny w próbach siły statycznej, a wyranie i systematycznie postpuje w próbach dynamicznych (Osiski 2002). Analiza uzyskanych wyników próby siły wykazała w przypadku dziewczt bardzo istotne statystycznie rónice. Wyniki przeprowadzonej próby ukazuj, e dziewczta z Brzena uzyskuj wysze wartoci w tej próbie w kadym wieku od swoich rówieniczek z Krzymowa. Analizujc zgromadzone i przeliczone dane próby siły chłopców podobnie jak w przypadku dziewczt wysze wartoci uzyskuj chłopcy z Brzena, jednake rónice te nie s tak istotne jak odnotowano to w przypadku dziewczt. Wyjtkiem s 16-letni chłopcy z Krzymowa, którzy uzyskali wysze wyniki od swoich rówieników z Brzena. Wraz z wiekiem u chłopców z Krzymowa widoczny jest rozwój tej cechy, natomiast w przypadku chłopców z Brzena zaobserwowano stagnacj a nawet niewielki regres w przypadku 16-latków. Próba zwinnoci Zwinno to zdolno do wykonywania szybkich i zrcznych ruchów (Sieniek 2005). Przyjto, e zwinno jest zdolnoci, której struktura ruchowa składa si z trzech głównych elementów motorycznych: zrcznoci, gibkoci i szybkoci (Stawczyk i wsp. 1999). W rozwoju motorycznym dziecka wystpuj pewne zalenoci polegajce na tym, e opanowanie ruchu bardziej złoonego jest moliwe dopiero po opanowaniu ruchu prostszego. Punkt kulminacyjny rozwoju koordynacji ruchowej u dzieci przypada na wiek 8-12 lat, dzieci wykazuj wówczas du zdolno szybkiego przyswajania sobie nowych skomplikowanych ruchów. Najwyszy poziom koordynacji ruchowej dziewczta osigaj w wieku 12-14 lat, chłopcy w wieku 15-17 lat; w nastpnych latach poziom tej zolnoci stopniowo maleje (Sieniek 2005). Uogólniajc, 25% przyrostu koordynacyjnych zdolnoci motorycznych dziewczta i chłopcy osigaj w wieku od 7,7 do 10,8 lat, 50% w wieku od 8,8 do 12,2 lat, 75% osigaj od 10,3 do 13,3 lat, a pełny rozwój właciwoci przypada midzy 14,5 a 17,0 rokiem ycia (Osiski 2002). Koordynacja ruchowa uzaleniona jest od wielu czynników, przede wszystkim od uzdolnie ruchowych, dowiadcze, wyobrae i umiejtnoci ruchowych (Sieniek 2005). 38

Analiza uzyskanych wyników próby zwinnoci dziewczt i chłopców nie wykazała istotnych statystycznie rónic. Zaobserwowano, e wraz z wiekiem zwinno badanych podlega rozwojowi. Siady z leenia tyłem w czasie 30s W próbie tej badano wytrzymało siłow mini brzucha. Analiza wykazała, e wraz z wiekiem dziewczta wzmacniaj minie brzucha co przekłada si na uzyskane wyniki podczas wykonywania próby. Statystycznie istotne rónice odnotowano w przypadku dziewczt 13 letnich, wyniki uzyskane przez dziewczta z Brzena s o 18% wysze od dziewczt z Krzymowa. W pozostałych latach u dziewczt nie stwierdzono statystycznie istotnych rónic. Na podstawie analizowanych danych, odnotowano wraz z wiekiem wzrost wytrzymałoci siłowej mini brzucha u chłopców. Stwierdzono, e 14 i 16 letni chłopcy z Krzymowa uzyskuj statystycznie wysze wyniki od swoich rówieników z Brzena rednio o 3,82 powtórzenia dla wieku 14 lat i 4,34 powtórzenia w wieku 16 lat. W pozostałych latach chłopcy uzyskuj zblione rezultaty. Próba gibkoci (skłon tułowia w przód) Gibko to własno układu ruchowego człowieka umoliwiajca osiganie duej amplitudy w wykonywanych wiczeniach, uzaleniona od kształtu stawów oraz elastycznoci misni, cigien i torebek stawowych. Gibko osiga najwyszy poziom w pierwszych latach ycia człowieka, a nastpnie stopniowo maleje. Systematyczny trening, szczególnie rozpoczty w młodym wieku, prowadzi do powikszania jej, a take do dłuszego utrzymywania na wysokim poziomie (Sieniek 2005). Gibko jest wana dla utrzymywania dobrej postawy ciała oraz pewnego poziomu niezalenoci do pónej staroci. Jeli minie nie s aktywizowane, staja si krótsze, słabiej rozcigliwe i trc swoja elastyczno. W konsekwencji gibko obnia si systematycznie. Adekwatna gibko we wszystkich stawach ciała moe zabezpieczy przed kontuzjami układu miniowo-szkieletowego. Szczególnie połczenie małej siły miniowej w brakami w zakresie gibkoci ciała jest czsto przyczyn problemów zdrowotnych. W póniejszych latach ycia utrzymywanie dobrej gibkoci daje szanse na efektywniejsze angaowanie si w aktywnoci sportowej oraz moliwo pełnego uczestnictwa w yciu codziennym. Zaburzenia gibkoci mog by pierwszym stopniem choroby, bezporednio poprzedzajcym wyran bolesno krgosłupa (Osiski 2002). 39

Analizujc uzyskane wyniki dziewczt stwierdzono systematyczny rozwój tej zdolnoci motorycznej wraz z wiekiem. Odnotowano, e dziewczta z Brzena statystyczne uzyskuj korzystniejsze wyniki od swoich rówieniczek z Krzymowa, jednake znaczca rónica wystpuje tylko w przypadku dziewczt 13 letnich. W przypadku chłopców rozwój gibkoci wraz z wiekiem odnotowano tylko w przypadku badanych z Krzymowa. Wyniki uzyskane przez chłopców z Brzena charakteryzuj si du zmiennoci, które zostały przedstawione na rycinie 3.20. Rezultaty osigane przez badanych chłopców z Brzena przemawiaj zdecydowanie na ich niekorzy w porównaniu ze swoimi rówienikami z Krzymowa. 40

5. Podsumowanie Celem pracy było okrelenie stanu rozwoju somatycznego i motorycznego dziewczt i chłopców w wieku 13-16 lat z gminy Krzymów. Stan rozwoju somatycznego został oceniony na podstawie wyników przeprowadzonych pomiarów antropometrycznych. Do oceny stanu rozwoju motorycznego zastosowano wybrane próby Midzynarodowego Testu Sprawnoci Fizycznej. Badanych poddano wybranym siedmiu próbom wyej wymienionego testu. Przypomnijmy, e zastosowany test składa si z omiu prób, pominita została próba ciskania dynamometru z powodu braku odpowiedniego sprztu. Uzyskane wyniki przez uczniów zostały poddane analizie, w której wykazano rónice dla poszczególnych zdolnoci motorycznych pomidzy badanymi pochodzcymi z rónych rodowisk tj. podmiejskiego i wiejskiego. Analiza wykazała, e miejsce zamieszkania ma istotny wpływ na uzyskane wyniki w poszczególnych próbach przeprowadzonego testu. Ogólna sprawno fizyczna badanych dziewczt z porównywanych rodowisk jest lepsza u dziewczt zamieszkujcych tereny podmiejskie, w tym przypadku jest to miejscowo Brzeno. Natomiast ogólna sprawno fizyczna badanych chłopców jest wysza dla chłopców z Krzymowa. Wyniki przeprowadzonych prób nie tylko wskazuj na taki stan, poniewa rozgrywane zawody gminne dla poszczególnych dyscyplin sportowych wskazuj na pewn prawidłowo, a mianowicie zwycizc wikszoci zawodów dziewczt były uczennice z Brzena, w przypadku chłopców byli to uczniowie z Krzymowa. Jest to pewna zaleno, która wskazuje, e zwycizca cechuje si lepsz ogóln sprawnoci fizyczn. Podczas przeprowadzania bada przeprowadzono rozmowy z nauczycielami wychowania fizycznego. Nauczyciele wypowiadajc si o swoich podopiecznych stwierdzili, e dziewczta z Brzena bd si cechowa wysz ogóln sprawnoci fizyczn od swoich rówieniczek z Krzymowa i odwrotnie dla chłopców. Taki stan potwierdzaj uzyskane wyniki bada. Wychowanie fizyczne to dziedzina praktyczna, a wic taka, która łczy mylenie z działaniem, wiedz z jej wykorzystaniem. Wiedza zasila tu praktyk, a w jej tyglu sama si sprawdza i wzbogaca (Maszczak 2004). Due zaangaowanie ze strony nauczycieli wychowania fizycznego nie zawsze przekłada si na uzyskane wyniki, jednake cika praca owocuje. W przypadku gimnazjalistów z terenu gminy Krzymów wiadcz o tym uzyskane tegoroczne wyniki sportowe. Po raz pierwszy w historii gminy zwycizcami 41