EGIONALNY SYSTEM OSŁONY METEOOLOGICZNEJ LEŚNICTWA LEŚNY KOMPLEKS POMOCYJNY LASY BESKIDU ŚLĄKSIEGO APOT KWATALNY I/2016 Katowice-Kraków 2016
1. Warunki pogodowe w 1 kwartale 2016 roku Średnia kwartalna temperatura powietrza w Beskidzie Śląskim wyznaczona na podstawie wskaźników z 6 stacji reprezentujących warunki w obrębie masywu Wiślańskiego wyniosła 1,0 C to jest o 3,4 C więcej od średniej wieloletniej dla tego obszaru. Na początku 2016 roku średnia maksymalna (3,9 C) oraz minimalna (-2,3 C) temperatura powietrza były w I kwartale wyższe od przeciętnej, odpowiednio o 3,4 oraz 2,3 C. Najwyższa zanotowana temperatura powietrza wyniosła 21,1 C w dniu 31 marca na stacji w Ustroniu, najniższa w I kwartale 2016 roku wystąpiła 3 stycznia w Lipowej (-16,6 C), nieco dalej na wschód w Nickulinie, była jeszcze niższa i wyniosła -20,2 C na wysokości 200 cm (tab. 1). Wyjątkowo ciepły, jak na tę porę roku, okazał się luty, ze średnią temperaturą +2,7 stopni C. W lutym również, zanotowano kilkanaście przypadków z temperaturą powietrza powyżej +10 stopni C w ciągu dnia! Tabela 1. Temperatura powietrza (1 kwartał 2016) Stacja Średnia Średnia maksymalna Średnia minimalna Absolutna maksymalna Absolutna minimalna Skrzyczne -2,2 0,8-4,3 12,6-13,7 Wyrchczadeczka 0,4 3,2-2,2 18,4-12,9 Wisła Malinka 0,6 1,9-4,6 19,1-15,9 Ostre 1,4 4,6-1,8 19,1-16,6 Ustroń 2,1 5,6-1,3 21,1-15,6 Woleństwo 2,8 6,1-0,7 19,9-15,6 Wielka Łąka 2,0 5,2-1,2 18,1-16,1 Pruchna 2,8 6,1-0,7 18,9-18,5 Nickulina 0,3 4,4-3,9 19,3-20,2 Królówka 2,1 5,7-1,4 18,9-18,7 Na początku kwietnia 2016 roku meteorologiczna zima (t d<0 o C) w reglu dolnym Beskidu Śląskiego trwa w dalszym ciągu. Podobnie jak w ubiegłym roku rozpoczęła się ona stosunkowo późno, dopiero w trzeciej dekadzie listopada; zgodnie z prognozą powinna się ona zakończyć w połowie kwietnia. W trakcie zimy zanotowano dwa krótkie okresy ocieplenia, pierwszy w ostatnim tygodniu stycznia od 26 do 31, drugi w drugiej połowie lutego tj. od 18 do 24. Średnia 2
grubość pokrywy śnieżnej w pierwszym kwartale 2016 roku (w reglu dolnym na otwartej przestrzeni) wyniosła 28 cm, miejscami sięgała 36 cm; w obniżeniach terenu i depresjach około 45 cm. Fot. 1. Pokrywa śnieżna po obfitym opadzie w dniu 24 lutego 2016 w Leśnictwie Jaworze, w Nadleśnictwie Bielsko W reglu górnym na początku kwietnia pokrywa śnieżna występuje już tylko miejscami pod okapem drzewostanu, na otwartej przestrzeni płaty śniegu występują w zagłębieniach terenu i miejscach zasłoniętych od wiatru na ekspozycji północnej. Suma opadów w obrębie masywu głównego wyniosła w pierwszym kwartale 2016 roku przeciętnie 204 mm, co stanowi 80% normy wieloletniej. Na uwagę zasługuje znacznie wyższa od średniej wieloletniej suma opadu w lutym (23% powyżej normy). Średnia wartość wskaźnika obfitości opadu w reglu dolnym wyniosła w pierwszym kwartale 4,43 co dobrze rokuje w kontekście zbliżającego się sezonu wegetacyjnego. Znacznie lepsze warunki panowały w rejonie masywu Czantorii i Stożka (4,93) aniżeli Skrzycznego i Baraniej Góry (3,38). Korzystne warunki opadowe panowały również w rejonie Istebnej i Jaworzynki; suma kwartalna na Kubalonce wyniosła 194 mm. Okres wystąpienia najwyższych opadów 3
przypadał na dni między 15 a 24 lutego 2015, miejscami spadło wówczas ponad 65 mm na m 2. Tabela 2. Opady atmosferyczne (1 kwartał 2016) Stacja Suma Liczba dni Najwyższy Obfitość z opadem opad dobowy Opadu Skrzyczne 190,4 41 28,4 3,49 Wyrchczadeczka 189,1 57 16,8 3,38 Wisła Malinka 211,6 65 24,8 3,14 Lipowa Ostre 214,4 60 30,6 3,80 Ustroń 312,9 58 22,1 5,24 Woleństwo 172,8 59 14,2 2,80 Wielka Łąka 207,0 60 13,8 3,36 Pruchna 184,1 54 14,2 3,29 Nickulina 214,1 63 21,8 3,32 Królówka 143,2 56 10,8 2,43 Najwyższy opad zanotowano w dniu 21 lutego na stacji w Lipowej (posterunek Ostre, Nadleśnictwo Węgierska Górka) w ciągu doby spadło tam 30,6 mm wody. Natężenie opadu wyniosło w tym dniu 4,5 mm/h. Liczba dni z opadem atmosferycznym w pierwszym kwartale 2016 roku (57) była zbliżona do normy wieloletniej (1961-2010). Po zachodniej stronie masywu głównego spadło około 10% więcej opadu aniżeli na wschodzie. Tabela 3. Wilgotność powietrza (1 kwartał 2016) Stacja Średnia Średnia Średnia Absolutna maksymalna minimalna minimalna Skrzyczne 86,0 90,4 80,5 22,0 Wyrchczadeczka 90,7 96,7 81,2 38,0 Wisła Malinka 89,1 96,5 76,9 33,2 Ostre 87,2 94,8 74,9 35,0 Ustroń 85,7 94,1 72,9 34,1 Woleństwo 84,8 93,6 73,1 38,9 Wielka Łąka 82,6 92,9 70,7 36,0 Pruchna 85,1 93,3 73,7 41,9 Nickulina 87,9 96,3 73,3 32,0 Królówka 90,6 96,8 80,9 38,0 4
Średnia kwartalna wilgotność powietrza wyniosła 86,6% i była o 5,1% niższa od średniej wieloletniej dla tego okresu. Zimą, tylko raz zarejestrowano epizod z wilgotnością względną znacznie poniżej 40%, było to w ostatnich dniach pierwszego kwartału tj. od 29 do 31 marca. W tym czasie niedosyt wilgotności powietrza wzmagał parowanie do poziomu ok. 3.0 mm na dobę. Pierwszy kwartał 2016 roku należy zaliczyć do wilgotnych; sprzyjały temu zwiększone zachmurzenie, częste opady, głównie w lutym, oraz stosunkowo mała prędkość wiatru w obrębie dolin. Tabela 4. Wiatr (1 kwartał 2016) Stacja Średnia Średnia Średnia Absolutna maksymalna minimalna maksymalna Skrzyczne 4,2 7,3 1,4 34,1 Wyrchczadeczka 0,5 1,4 0,1 15,2 Wisła Malinka 0,9 2,5 0,1 16,1 Ostre 0,9 2,1 0,1 16,1 Ustroń 0,5 1,4 0,1 17,4 Woleństwo 0,6 2,0 0,1 15,6 Wielka Łąka 1,6 3,3 0,3 27,7 Pruchna 0,5 1,4 0,1 18,3 Nickulina 1,0 2,2 0,1 13,0 Królówka 0,6 1,5 0,1 12,5 Średnia prędkość wiatru w Beskidzie Śląskim na wypukłych formach terenu wyniosła 3,1 m s -1, w dolinach od 0,5 do 1,5 m s -1. W pierwszym kwartale 2016 roku dominował wiatr wiejący z kierunku południowo-wschodniego w styczniu oraz z kierunku północnego w lutym i marcu. Zimą 2016 roku zarejestrowano trzy epizody wiatru wiejącego z prędkością znacznie powyżej przeciętnej tj. powyżej 10 m/s. W obu przypadkach był to wiatr wiejący z kierunku północnego. Zdarzenia te zanotowano w dniach 30 stycznia, 7-9 lutego oraz 5 marca. We wszystkich przypadkach, chwilowa prędkość wiatru na wypukłych formach terenu (średnia z 10 minut) wyniosła ponad 30 m/s, maksymalna (3 minuty) osiągnęła 34,1 m/s. 5
Do najgroźniejszych sytuacji pogodowych zagrażających ekosystemom leśnym w pierwszym kwartale 2016 roku w Beskidzie Śląskim należy zaliczyć: 1. W dniu 30 stycznia, na stacji Skrzyczne zarejestrowano wiatr wiejący ze średnią prędkością 18 m/s (6 godzin) a maksymalną wartość zanotowano między godziną 19:00 a 21:00 tj. 30,8 m/s (średnia z 10 minut), o 20:00 chwilowa prędkość (3 minuty) wyniosła 34,5 m/s. 2. W dniach 7-9 lutego 2016 roku w godzinach dziennych oraz wieczornych, średnia prędkość wiatru wyniosła od 14,0 do 18 m/s (6 godzin) a maksymalna 34,1 m/s o godzinie 18:00 czasu lokalnego 9 lutego na Skrzycznem. 3. Nadzwyczajnie ciepły luty, szczególnie w dolnej części regla dolnego, średnia miesięczna wyniosła wówczas powyżej 4,5 stopnia C, średnia maksymalna w Górkach Wielkich osiągnęła aż 8,1 o C, wynik ten należy uznać za rekordowy (drugie miejsce po 1990 roku). Warunki te zainicjowały pojawy fitofenologiczne w części zaroślowej wzdłuż cieków wodnych i w dolnych częściach stoków do wysokości 600 m n.p.m. W lutym zaobserwowano także zwiększoną aktywność niedźwiedzi w rejonie Skrzycznego i Małego Skrzycznego w Leśnictwach Łukaszne, Skrzyczne i Ostre, Nadleśnictwo Węgierska Górka. Fot. 2. Oznaki wiosennego przebudzenia w Dolinie Leśnianki (Lipowa) w dniu 23 lutego 2016 roku, w Nadleśnictwie Węgierska Górka (fot. G. Durło) 6
Objaśnienia 1. Czynnik deszczowy Langa LAN t gdzie: r suma roczna opadu atmosferycznego (mm); t średnia roczna temperatura powietrza ( o C) Klasa Wartość wskaźnika Langa Stopień wilgotności klimatu 1 < 40 Suchy 2 40-160 Wilgotny 3 > 160 Mokry 2. Wskaźnik nierównomierności opadu Wn (%) 12 i Wn i 1 i r 12 r 100 gdzie: i suma miesięczna opadu atmosferycznego (mm); r suma roczna opadu Atmosferycznego (mm) Klasa Typ rozkładu Stopień nierównomierności opadu atmosferycznego 0-20 ozkład równomierny 1 21-40 Umiarkowana nierównomierność 2 41-60 Średnia nierównomierność 3 61-80 Duża nierównomierność 4 81-100 Bardzo duża nierównomierność 5 >100 Wyjątkowo duża nierównomierność 6 3. Współczynnik suchości siedliska Vogel-Danielsa 12 N j HAI T 10 j gdzie: N j suma opadów atmosferycznych w lipcu (mm); T j średnia miesięczna temperatura powietrza w lipcu ( o C). 7
Klasa Wartość wskaźnika Warunki wilgotnościowe 1 < 20 Skrajnie suche 2 20 40 Umiarkowanie suche 3 40 60 Wilgotne 4 60 80 Bardzo wilgotne 5 80-100 Wybitnie wilgotne 4. Współczynnik uwilgotnienia Schmucka J (zmodyfikowany) J ( r 655) L Z gdzie: r suma roczna opadu atmosferycznego (mm); L- suma opadu atmosferycznego miesięcy ciepłej części roku (IV-IX) (mm); L- suma opadu atmosferycznego miesięcy chłodnej części roku (X-III) (mm). Klasa Wartość wskaźnika J Warunki 1 < 100 Skrajnie sucha 2 100 300 Bardzo sucha 3 300 500 Sucha 4 500 700 Umiarkowanie wilgotna 5 700-900 Wilgotna 6 900 1100 Bardzo wilgotna 7 > 1100 Skrajnie wilgotna Literatura Durło G. 2012. Klimat Beskidu Śląskiego. Wyd. Drukrol, Kraków. Okołowicz W. 1966. egiony klimatyczne. [W:] Polska Atlas geograficzny. Wyd. PPWK, Warszawa. Okołowicz W., Martyn D. 1979. egiony klimatyczne Polski. [W:] Atlas geograficzny. Wyd. PPWK, Warszawa. omer E. 1962. egiony klimatyczne Polski. Wybór Prac. T. 3. Wyd. PWN, Warszawa. Wiszniewski W., Chełchowski W. 1975. Charakterystyka klimatu i regionalizacja klimatologiczna Polski. Wyd. WKiŁ, Warszawa. Woś A. 1999. Klimat Polski. Wyd. PWN, Warszawa. 8
Prawa autorskie Dr hab. inż. Grzegorz Durło, Uniwersytet olniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie, Wydział Leśny, Katedra Ochrony Lasu, Entomologii i Klimatologii Leśnej, Al. 29 listopada 46/505, 31-425 Kraków, tel. +48 12 6625142, fax. +48 12 4119715, rldurlo@cyf-kr.edu.pl 9