Naprawy przykanalików oraz nietypowe renowacje z użyciem rękawa Fot. 1. Zintegrowany przystanek komunikacji miejskiej na pl. Grunwaldzkim we Wrocławiu Wiele uwagi poświęca się aktualne kolektorom i kanałom zbiorczym, zaniedbując przy tym przykanaliki i przyłącza domowe. Ale i na nie przyjdzie w końcu czas renowacji, ponieważ ich stan techniczny też się pogarsza. Nieszczelność tak małego elementu sieci, jakim jest przykanalik, może być przyczyną poważnej awarii. Podobnie jak w przypadku przewodów głównych, zły stan techniczny przykanlika może skutkować infiltracją wód gruntowych, czyli pogorszeniem szczelności całej siec i wymywaniem gruntu, co powoduje powstawanie pustek w gruncie i zamulanie kanału głównego lub, w skrajnych wypadkach, grozi załamaniem się przewodu przyłącza i utratą drożności spływu ścieków. Występuje tu zatem wiele podobieństw do dużych elementów sieci, ale są też istotne różnice. Są to raczej krótkie długości, małe średnice typu DN150, DN200, DN250 oraz możliwość występowania kolan na trasie przewodu i często brak studni na końcach. Przykanalik zaczynający się rewizją w piwnicy budynku i wcięty na ostro do kolektora to częsty przypadek. Tak zdefiniowane zadanie wymaga specjalnej technologii: rękaw musi być odpowiednio giętki i powinien układać się na kolanach bez fałd; Fot. 2. Przygotowywanie rękawa do instalacji Tomasz Szczepański MC-Bauchemie sp. z.o.o. 86 Inżynieria Bezwykopowa kwiecień czerwiec 2008
Inżynieria Bezwykopowa kwiecień czerwiec 2008 87
żywica powinna się dobrze i szybko utwardzić w warunkach kanału, nadając sztywność wykładzinie i zapewniając jej szczelność; technologia musi pozwalać na szybkie dostosowywanie się do zastanej sytuacji; sprzęt musi być na tyle mobilny, aby można go było zastosować także w piwnicy budynku. Przykładem rękawa idealnego do tego typu zastosowań jest rękaw BRAWOLINER (DN70, DN100, DN125, DN150, DN200). Tkany jak bandaż, pokryty cienką folią PU rozciąga się na kolanach, nie powodując fałd. W efekcie otrzymujemy szczelną wykładzinę o grubości 4 mm. Żywice do impregnacji Najbardziej uniwersalną metodą zainstalowania rękawa jest technika inwersji. Przy pomocy tej technologii rękaw sam wywija się wewnątrz naprawianego przewodu. Dzięki temu nie ma np. problemu z przeciągnięciem rękawa, gdy nie ma studni. Dla tak małego zakresu, np. 20 mb DN200, nie ma sensu przyjeżdżać wielokrotnie na miejsce wykonania renowacji. Wykonawca powinien przyjechać raz, rozpoznać sytuację, określić sposób aplikacji i miejsce startu, określić długość rękawa i wykonać renowacje. Wszystkie te uwarunkowania powodują, że najwygodniej jest zastosować żywice epoksydowe i nasączać rękaw na budowie. Cechy dobrych żywic: musi być pigmentowana, co ułatwia kontrolę w trakcie impregnacji oraz w czasie inspekcji TV; są bezpieczne dla środowiska, nie wydzielają styrolu, są bezskurczowe, spełniają normy klasyfikacji GISCODE RE-1; proces utwardzania przebiega prawidłowo w warunkach kanału (wilgotność, temperatura); lepkość i czas obróbki musi zapewniać prawidłową impregnację rękawa. Jakie problemy eksploatacyjne można usunąć dzięki stosowaniu tej techniki renowacji? zasypywanie kanału przez grunt przedostający się przez wadliwy montaż złącz, wymywanie gruntu wokół przewodu; zahamowanie infiltracji wód gruntowych (zbędne obciążenie oczyszczalni, zanieczyszczenie środowiska); usunięcie nieszczelności uniemożliwiające prawidłową eksploatację; powstrzymanie niszczenia kanału przez korozję i stopniową utratę nośności; poprawa właściwości hydraulicznych sieci; uniemożliwienie zarastania korzeniami roślin; w przyszłości łatwiejsza konserwacja i czyszczenie okresowe. Ciekawy test porównawczy systemów do renowacji przykanalików wykonał niemiecki Instytut IKT. Raport z tego badania był publikowany na łamach Inżynierii Bezwykopowej w nr 1/2006. W tym teście przygotowano kilka stanowisk z identycznie zamodelowanymi typowymi przykanalikami, np. z pęknięciami, ubytkiem kawałka ścianki, zmianą przekroju, posiadającymi na swoim przebiegu kolana itp. Następnie zaproszono wykonawców, aby wykonali standardową renowację w swoim systemie. Po zakończeniu prac i pobraniu próbek szczegółowo oceniano cechy Fot. 3. Bęben do inwersyjnej instalacji rękawa Fot. 4. Nasączanie rękawa na budowie żywicą epoksydową Fot. 5. Rękaw Brawoliner po nasączeniu ważne z punktu widzenia eksploatacji. W teście tym system Brawoliner zajął pierwszą pozycję z oceną dobry i bardzo dobry. Technologia wykonania renowacji Pierwszy etap to zawsze rozpoznanie dostępu do przykanalika i wykonanie jego czyszczenia oraz inspekcji TV. Na tej podstawie zapada decyzja o wyborze sposobu wykonania renowacji. Kanał musi być drożny i mieć kształt kołowy, korzenie oraz ostre krawędzie muszą być sfrezowane. Po określeniu długości i geometrii kanału przycina się rękaw na żądaną długość powiększoną o zapas montażowy. Jeden koniec rękawa szczelnie zawiązuje się i przy pomocy pompy podciśnieniowej odpompowuje się z niego 88 Inżynieria Bezwykopowa kwiecień czerwiec 2008
powietrze w celu łatwiejszej impregnacji. Następnie wlewa się do rękawa odpowiednią porcję żywicy epoksydowej. Przy pomocy stołu impregnacyjnego z rolkami ustawionymi na odpowiedni odstęp następuje równomierne nasączenie wykładziny żywicą. Ponieważ żywica ma intensywny kolor, od razu widać, czy cały rękaw jest jednobarwny, czy ewentualnie występują białe pola w miejscach, do których żywica jeszcze nie dotarła. Tak przygotowany rękaw przepuszcza się przez kąpiel z roztworem mydła w celu zapewniania dobrego poślizgu i nawija na bęben inwersyjny. Końcówkę rękawa mocuje się stabilnie na króćcu inwersyjnym i po przystawieniu do początku naprawianego kanału (rewizji) podaje się ciśnienie. Wówczas następuje wywijanie się (inwersja) rękawa wewnątrz naprawianego kanału. Po całkowitym ułożeniu się wykładziny można albo poczekać, aż żywica utwardzi się lub skrócić ten proces do ok. 3 godz., podając ciepłą wodę (o temp. 50 C). Po utwardzeniu obrabia się zakończenia i renowacja jest zakończona. Pozostaje tylko wykonać odbiorową inspekcję TV. Trudno opisać wszystkie nietypowe sytuacje i warianty, niemniej generalna idea wykonania prac jest zawsze taka sama. Fot. 6. Instalacja rękawa w przyłączu Przykłady realizacji Renowacja wpustów ulicznych w ciągu ul. Ku Słońcu w Szczecinie W ramach wykonywania renowacji kanału w ciągu bardzo ruchliwej ulicy postanowiono wykonać także renowację wpustów ulicznych. Do rozwiązania były następujące problemy: kanał zbiorczy biegł w pasie zieleni w pobliżu torów tramwajowych, przykanaliki były wpięte do niego na ostro; przykanalik z wpustu ulicznego był poprowadzony początkowo 2 3 kolanami prostymi; pomiędzy krawężnikiem, przy którym były wpusty, a pasem zieleni był dwupasmowa droga. Z racji głębokości można by było łatwo dokonać wymiany wykopowej, ale wiązało by się to z wykonywaniem co kilkadziesiąt metrów wykopów w poprzek drogi, co znacznie utrudniłoby ruch na trasie wylotowej z miasta. Ponadto pracę trzeba by wykonywać w bezpośrednim sąsiedztwie czynnych torów tramwajowych. Te uwarunkowania zadecydowały, że przyjęto technologię bezwykopową, a z racji wspomnianego skomplikowanego przebiegu zastosowano system Brawoliner. Prace wykonała firma UNIMARK na zlecenie Generalnego Wykonawcy Konsorcjum firm INFRA i UPONOR. Ostatecznie poddano renowacji kilkadziesiąt przykanalików o łącznej długości 1250 mb. Wykonane naprawy spustów na pl. Grunwaldzkim we Wrocławiu To było dość nietypowe zadanie. Miasto Wrocław postanowiło za 86 mln uporządkować i zmodernizować duży węzeł komunikacyjny, jakim jest pl. Grunwaldzki. Dla komunikacji zbiorowej zaproponowano utworzenie na środku ronda w kształcie elipsy, na którym znalazły się wspólne przystanki dla tramwajów i autobusów. Nad przystankami wykonano bardzo ciekawe architektonicznie, płaskie zadaszenia. Na blaszanym dachu wykonano izolację i ułożono żwir o uziarnieniu 16/32. Wodę Fot. 7. Wrocław przygotowania do wykonania naprawy Fot. 8. Wrocław rękaw gotowy do instalacji Inżynieria Bezwykopowa kwiecień czerwiec 2008 89
deszczową mają sprowadzać stalowe rury spustowe ukryte w prostokątnych słupkach, stabilnie podtrzymujących całą konstrukcję. W trakcie odbioru prac stwierdzono, że spawy rur spustowych o DN70 są nieszczelne, a w słupkach gromadzi się woda, co może powodować ich szybką korozję. Ponieważ nie chciano rozbierać już wykonanej i wykończonej konstrukcji, a na przebiegu przewodu były po trzy kolanka, zadecydowano o wykonaniu naprawy metodą rękawa z użyciem technologii BRAWOLINER. Łącznie wykonano uszczelnienia 34 szt. rur spustowych DN70 o łącznej długości 105 mb. Mimo tak małej średnicy udało się zainstalować wykładzinę prawidłowo, bez fałd. Prace wykonywała firma UNI- MARK. Rękaw był instalowany metodą inwersji z wykorzystaniem ciśnienia powierza, a następnie utwardzany ciepłą wodą. Jej recyrkulacja była wykonywana w sposób nietypowy. Na wystającej na dole końcówce rękawa wykonywano mały otwór. Woda wydostająca się z rękawa spływała do pojemnika, skąd była pompowana przez urządzenie grzewcze do górnego otworu rękawa. Próby szczelności wypadły pomyślnie, a słupy zostały dodatkowo wypełnione masą OMBRAN SVG w ilości 15 kg w celu związania resztek wody na ich dnie. Fot. 9. Wrocław rękaw zainstalowany w przewodzie Renowacja zabytkowego monumentu Bitwy Narodów w Lipsku Kolejnym, mniej typowym przykładem renowacji, było uszczelnienie rur spustowych w budynku zabytkowym. Pamiętną Bitwę Narodów wojny trzydziestoletniej, stoczoną pod Lipskiem w 1813 r. i zakończoną klęską wojsk Napoleona oraz śmiercią ks. Józefa Poniatowskiego, upamiętnia wniesiony w 1913 r. monumentalny pomnik o wysokości 91 m. Rury odprowadzające wodę deszczową umieszczono wewnątrz monumentu, jednak po 92 latach były one tak nieszczelne, że woda deszczowa powodowała stopniową degradację konstrukcji w ich pobliżu. Z uwagi na to, że jest to obiekt zabytkowy o nietypowej konstrukcji, wykonanie tradycyjnej wymiany rur było bardzo utrudnione. Dodatkowo po wykonaniu czyszczenia i inspekcji TV okazało się, że na drodze przewodów są kolana. Z tego powodu zdecydowano się na zastosowanie systemu Brawoliner. Aplikacje Fot. 10. Wrocław rękaw utwardzony, otwarcie rewizji prowadzono z dachu w kierunku rewizji na dole. Zastosowano 630 m rękawa Brawoliner od DN100 do DN150. Utwardzanie żywicy można wykonać w oparciu o samoistną reakcję chemiczną (żywice chemoutwardzalne) lub też przyspieszyć ten proces, podgrzewając ją przepływem pary wodnej (ciśnienie tak wysokiego słupa ciepłej wody rozerwałoby rękaw). Renowację wykonała na zlecenie miasta Lipsk firma Ludwig Pfeiffer Hoch und Tiefbau GmbH & Co. KG. Podsumowując, na rynku są dostępne sprawdzone technologie renowacji przykanalików i można przy ich pomocy wykonać nawet bardzo nietypowe zlecenia. Pozostaje tylko poczekać, aż Inwestorzy (właściciele przykanalików) podejmą decyzję, że już czas poprawić ich stan techniczny. Należy mieć też na uwadze regulacje europejskie, które nakładają obowiązek dbania o szczelność przykanalików. Może już czas na dosprzętowienie się, przeszkolenie załogi, nabranie doświadczeń oraz zdobycie referencji? Ten, kto pierwszy będzie gotowy do zaoferowania takich renowacji na duża skalę, zarobi najwięcej. Rys. 1. Schemat umieszczenia rur spustowych w pomniku Bitwy Narodów 90 Inżynieria Bezwykopowa kwiecień czerwiec 2008