Społeczeństwo i Ekonomia

1 (1) 2014 Społeczeństwo i Ekonomia Society and Economics Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Wrocław 2014

Redaktor Wydawnictwa: Aleksandra Śliwka Redaktor techniczny: Barbara Łopusiewicz Korektor: Barbara Cibis Łamanie: Agata Wiszniowska Projekt okładki: Beata Dębska Publikacja jest dostępna w Internecie na stronach: www.ibuk.pl, www.ebscohost.com, The Central European Journal of Social Sciences and Humanities http://cejsh.icm.edu.pl, The Central and Eastern European Online Library www.ceeol.com, a także w adnotowanej bibliografii zagadnień ekonomicznych BazEkon http://kangur.uek.krakow.pl/ bazy_ae/bazekon/nowy/index.php Informacje o naborze artykułów i zasadach recenzowania znajdują się na stronie internetowej Wydawnictwa www.wydawnictwo.ue.wroc.pl Kopiowanie i powielanie w jakiejkolwiek formie wymaga pisemnej zgody Wydawnictwa Copyright by Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wrocław 2014 ISSN 2353-8937 Wersja pierwotna: publikacja drukowana Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu ul. Komandorska 118/120 53-345 Wrocław

Spis treści Jan Czechowski: Sport szansą społecznego rozwoju człowieka... 7 Sławomir Czetwertyński, Agnieszka Mroczek-Czetwertyńska: Internetowa aktywność gospodarcza spółdzielni socjalnych na Dolnym Śląsku... 20 Katarzyna Głoskowska: Ściągalność należności na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od płatników składek w Polsce w latach 2007-2012... 36 Alicja Grześkowiak: Cechy pracy a skłonność Polaków w wieku 50+ do rezygnacji z aktywności zawodowej... 46 Łukasz Jurek: Otyłość jako wyzwanie dla polityki społecznej w XXI wieku. 59 Dawid Kościewicz: Kulturowe uwarunkowania państwa dobrobytu w Szwecji wybrane zagadnienia... 70 Olga Kowalczyk: Sytuacja w zatrudnieniu osób niepełnosprawnych w województwie dolnośląskim... 83 Sabina Wyrwich: Społeczna odpowiedzialność biznesu w świetle rozwoju wirtualnej pracy... 102 Elżbieta Kaszuba: The development of radio services in the Second Polish Republic. Social, strategic and political rationale... 117 Elżbieta Kaszuba: The model of radio broadcasting in the Second Polish Republic. Concepts struggle for the license experimental radio of the Polish Radio Technical Society... 133 Marian Muszkiewicz: Arabska wiosna fala demokracji w warunkach islamu. Spojrzenie z polskiej perspektywy... 154 Marcin Pisarski: Wzrost gospodarczy a rozwój społeczno-gospodarczy w Chinach... 173 Krzysztof Popiński: Rozwój naukowo-dydaktycznej bazy lokalowej wrocławskich szkół wyższych w latach 1945-1989... 183 Henryk Stankiewicz: Pracownicy ochrony osób i mienia w systemie bezpieczeństwa publicznego w Polsce... 212 Zbigniew Antczak: Uczenie się organizacyjne i organizacja ucząca się (rozważania analityczno-porównawcze)... 225 Janusz Łukaszyński: Zasada wzajemności. Wybrane problemy... 238 Elżbieta Pohulak-Żołędowska: Środki publiczne w finansowaniu badań naukowych a produktywność naukowa uniwersytetów... 257 Varia Marian Zalesko: W poszukiwaniu fundamentów ładu gospodarczego... 271

6 Spis treści Summaries Jan Czechowski: Social opportunity for human development... 19 Sławomir Czetwertyński, Agnieszka Mroczek-Czetwertyńska: On-line business activity of social cooperatives in Lower Silesia... 35 Katarzyna Głoskowska: Collection of receivables for the Social Insurance Institution from contribution payers in Poland in the years 2007-2012... 45 Alicja Grześkowiak: Work characteristics and the tendency of Poles aged 50+ to resign from work... 58 Łukasz Jurek: Obesity as a challenge for the social policy in the 21st century. 69 Dawid Kościewicz: Cultural factors of welfare state in Sweden chosen issues... 82 Olga Kowalczyk: The situation of employment of the disabled in Lower Silesia... 101 Sabina Wyrwich: Corporate Social Responsibility in the light of the development of virtual work... 116 Elżbieta Kaszuba: Radiofonizacja II Rzeczpospolitej. Przesłanki społeczne, strategiczne i polityczne... 132 Elżbieta Kaszuba: Model radiofonii w II Rzeczpospolitej. Koncepcje walka o licencję eksperymentalne radio Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego... 153 Marian Muszkiewicz: The Arab Spring wave of democracy in Islamic environment from the Polish perspective... 172 Marcin Pisarski: Economic growth and socio-economic development in China... 182 Krzysztof Popiński: Development of teaching and research base of universities in Wrocław in the years 1945-1989... 211 Henryk Stankiewicz: Security personnel professionals in the system of public order in Poland... 224 Zbigniew Antczak: Organizational learning and learning organization (analytic-comparative considerations)... 237 Janusz Łukaszyński: The principle of reciprocity. Selected problems... 256 Elżbieta Pohulak-Żołędowska: Public funds in university research financing vs. scientific productivity of universities... 270

SPOŁECZEŃSTWO I EKONOMIA SOCIETY AND ECONOMICS 1(1) 2014 ISSN 2353-8937 Katarzyna Głoskowska Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu ŚCIĄGALNOŚĆ NALEŻNOŚCI NA RZECZ ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH OD PŁATNIKÓW SKŁADEK W POLSCE W LATACH 2007-2012 Streszczenie: Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) jest państwową jednostką organizacyjną mającą osobowość prawną. ZUS wykonuje zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych na podstawie Ustawy z dnia 13 października 1998 r. W ramach tych działań dokonuje kontroli płatników składek w zakresie wywiązywania się przez nich z obowiązku opłaty składek oraz prowadzi przymusowe dochodzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Przedmiotem niniejszego opracowania jest analiza ściągalności należności na rzecz ZUS od płatników składek w Polsce w latach 2007-2012. W artykule przedstawiono rodzaje należności kierowane na rzecz ZUS oraz sposoby ich egzekucji w przypadku nieterminowych wpłat. Zaprezentowano również kształtowanie się poziomu wskaźnika ściągalności zaległych należności i najbardziej skuteczne narzędzia stosowane przez ZUS w celu jego zwiększenia. Słowa kluczowe: ZUS, ściągalność należności, składki. DOI: 10.15611/eis.2014.1.03 1. Wstęp Polski system ubezpieczeń społecznych w głównej mierze oparty jest na tzw. umowie pokoleniowej, co oznacza, że wypłacane świadczenia finansowane są ze składek osób aktualnie pracujących. System ten działa sprawnie tylko wtedy, gdy zasilające system składki pracowników wpływają w wysokości wystarczającej na wypłatę świadczeń dla obecnych beneficjentów. Niepokojące prognozy mówiące o pogłębiającym się niżu demograficznym przy jednoczesnym wydłużaniu się czasu trwania życia obywateli mogą spowodować zachwianie funkcjonowania tego systemu. Stąd bardzo ważny, zarówno dla obywali, jak i państwa, staje się problem ściągalności składek i skuteczne sposoby dochodzenia zaległych należności na rzecz ZUS. Każdy z obywateli liczy na to, że w przyszłości otrzyma świadczenie. Już teraz wiadomo, że środków tych nie wystarcza na pokrycie bieżących wydatków na świadczenia, dlatego niezbędna jest pomoc państwa w formie dotacji budżetowej na rzecz Funduszu Ubezpieczeń Spo-

Ściągalność należności na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych... 37 łecznych. Im ZUS gorzej radzi sobie ze ściągalnością należności, tym wyższa dotacja z budżetu państwa, a to oznacza ograniczenie możliwości finansowania innych ważnych zadań publicznych i sięganie do kieszeni wszystkich podatników. Celem opracowania jest ocena zjawiska ściągalności należności na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od płatników składek w latach 2007-2012. Oceny tej dokonano na podstawie analizy rodzajów należności kierowanych na rzecz ZUS oraz sposobów ich egzekucji, następnie zaprezentowano kształtowanie się poziomu wskaźnika ściągalności zaległych należności i najbardziej skuteczne narzędzia stosowane przez ZUS w celu jego zwiększenia. Źródłem danych do analizy były sprawozdania z działalności publikowane przez ZUS. 2. Rodzaje należności na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i tryb ich egzekucji ZUS jest państwową jednostką organizacyjną, mającą osobowość prawną, zajmującą się gromadzeniem składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne obywateli oraz dystrybucją świadczeń (np. emerytur, rent, zasiłków chorobowych lub macierzyńskich) w wysokości i na zasadach ustalonych w przepisach powszechnie obowiązujących 1. Zadania ZUS określa Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Należą do nich m.in.: a) realizacja przepisów o ubezpieczeniach społecznych; b) opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu zabezpieczenia społecznego; c) realizacja umów i porozumień międzynarodowych w dziedzinie ubezpieczeń społecznych; d) wystawianie osobom uprawnionym do emerytur i rent z ubezpieczeń społecznych imiennych legitymacji emeryta-rencisty, potwierdzających status emeryta- -rencisty; e) dysponowanie środkami finansowymi funduszów ubezpieczeń społecznych oraz środkami Funduszu Alimentacyjnego; f) opracowywanie aktuarialnych analiz i prognoz w zakresie ubezpieczeń społecznych; g) kontrola orzecznictwa o czasowej niezdolności do pracy; h) kontrola wykonywania przez płatników składek i przez ubezpieczonych obowiązkóww zakresie ubezpieczeń społecznych oraz innych zadań zleconych zakładowi; i) wydawanie biuletynu informacyjnego; j) popularyzacja wiedzy o ubezpieczeniach społecznych 2. 1 G. Szyburska-Walczak, Ubezpieczenia społeczne repetytorium, Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Warszawa 2012, s. 41. 2 Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, DzU 2009, nr 205, poz. 1585 z późn. zm.

38 Katarzyna Głoskowska Zakład wykonuje również zadania określone w innych ustawach lub zlecone przez inne instytucje, np. gromadzi dane osobowe płatników składek dla Narodowego Funduszu Zdrowia lub identyfikuje składki przesyłane na indywidualne konta w otwartych funduszach emerytalnych. Płatnicy składek zobowiązani są do dokonywania wpłat należności z tytułu składek za dany miesiąc odrębnymi przelewami/wpłatami, na odpowiednio wydzielone w Narodowym Banku Polskim rachunki ZUS. Oddzielnie przekazywane są: należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Należnościami tymi zgodnie z art. 24 ust. 2 Ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU nr 137, poz. 887 z późn. zm.) są: składki, odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia oraz dodatkowa opłata. Należności te stanowią dochód Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS) państwowego funduszu celowego, którego dysponentem jest ZUS; należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne opłacane i ewidencjonowane w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych; należności z tytułu składek na Fundusz Pracy (FP) i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP). należności z tytułu składek na Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP) 3. W przypadku braku opłacania składek (lub ich płacenia w zaniżonej wysokości) na ubezpieczenia społeczne lub też nienależnie pobranych świadczeń wypłacanych przez oddział ZUS (a które nie mogą być potrącone z bieżących świadczeń) w pierwszej kolejności wdrażana jest tzw. egzekucja własna, w której ZUS (a dokładniej dyrektor oddziału) jest organem egzekucyjnym uprawnionym do stosowania egzekucji z wynagrodzenia za pracę, ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego, renty socjalnej, rachunków bankowych, wierzytelności pieniężnych. W sytuacji, gdy nie ma możliwości prowadzenia egzekucji własnej lub prowadzona okazała się nieskuteczna, ZUS przekazuje tytuły egzekucyjne do naczelnika właściwego urzędu skarbowego i ten przejmuje prowadzenie postępowania egzekucyjnego. Naczelnik urzędu, prowadząc egzekucję, ma do dyspozycji wszelkie możliwe środki egzekucyjne przewidziane dla postępowania egzekucyjnego w administracji (DzU 2012, poz. 1015 z późn. zm.) 4. W toku prowadzonych postępowań egzekucyjnych dotyczących należności pieniężnych naczelnik urzędu skarbowego może prowadzić egzekucję z: pieniędzy, wynagrodzenia za pracę, ze świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego oraz ubezpieczenia społecznego, a także z renty socjalnej, rachunków bankowych, innych wierzytelności pieniężnych, 3 A. Jacewicz, D. Małkowska, Kadry i płace 2013, ODDK, Gdańsk 2013, s. 110. 4 D. Wyderska, Jak ZUS karze niesolidnych płatników składek, http://www.bankier.pl (05.12.2013).

Ściągalność należności na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych... 39 praw z instrumentów finansowych w rozumieniu przepisów o obrocie instrumentami finansowymi, zapisanych na rachunku papierów wartościowych lub innym rachunku oraz z wierzytelności z rachunku pieniężnego służącego do obsługi takich rachunków, papierów wartościowych niezapisanych na rachunku papierów wartościowych, weksla, autorskich praw majątkowych i praw pokrewnych oraz z praw własności przemysłowej, udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, pozostałych praw majątkowych, ruchomości, nieruchomości 5. W praktyce występuje jednak wiele problemów związanych ze stosowaniem egzekucji administracyjnej. Najczęściej występujące to przede wszystkim przedawnianie się należności wskutek niemożności skutecznego zastosowania środka egzekucyjnego przerywającego bieg terminu przedawnienia. Dotyczy to zwłaszcza egzekucji z pieniędzy w przypadku braku środków i nieuregulowania należności przez płatnika u poborcy skarbowego uznaje się, iż ten środek egzekucyjny nie został zastosowany, a w konsekwencji na mocy przepisów Ordynacji podatkowej 5-letni bieg terminu przedawnienia nie zostaje przerwany. Następnie ze względu na wydłużone i skomplikowane procedury brakuje efektywności w dochodzeniu należności pieniężnych z majątku wspólnego małżonków oraz z rzeczy, na których ustanowiono zabezpieczenie rzeczowe. Można również zauważyć, że pojawiają się straty finansowe spowodowane niemożnością dochodzenia kosztów egzekucyjnych po wygaśnięciu należności głównej objętej tytułem wykonawczym 6. 3. Poziom ściągalności należności na rzecz ZUS i ich determinanty Wartość nieodebranych należności z roku na rok rośnie i przewiduje się ich dalszy wzrost na skutek spowolnienia gospodarczego i osłabienia tempa wzrostu PKB. Dlaczego, mimo w miarę niskich w porównaniu z Europą kosztów, polskie firmy starają się na różne sposoby płacenia podatków i składek unikać? Najprawdopodobniej kombinacjom sprzyja niski poziom zaufania do państwa. Przedsiębiorcy nie mają przekonania, że państwo efektywnie gospodaruje pieniędzmi przekazywanymi na składki emerytalne/rentowe. Nawet więc gdyby składki obniżyć, i tak będą unikać ich płacenia 7. 5 Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, DzU 2012, poz. 1015 z późn. zm. 6 M. Adamek, Bardziej skuteczna egzekucja administracyjna, Wspólnota Pismo Samorządu Terytorialnego, www.wspólnota.org.pl/samorządy (26.05.2014). 7 L. Kostrzewski, P. Miączyński, Przedsiębiorcy nie płacą ZUS. Kantują państwo i nas, http://www. wyborcza.biz (15.11.2013).

40 Katarzyna Głoskowska Rys. 1. Stan zadłużenia z tytułu nieopłaconych składek na FUS w latach 2007-2012 (w tys. zł) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Sprawozdaniach z działalności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za rok 2007; 2008; 2009; 2010; 2011; 2012. Stan zadłużenia z tytułu nieopłaconych składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (rys. 1) z roku na rok powiększa się. Pomimo dość wysokiego wskaźnika ściągalności należności przez ZUS (rys. 2), zadłużenie nadal jest wysokie. Wskaźnik ściągalności składek rozumiany jest jako stosunek wpływów z tytułu składek do przypisu w danym roku. Zatem składają się na niego wpływy z bieżących i zaległych składek. Obecna sytuacja finansowa ZUS jest jednak lepsza, niż była jeszcze kilka lat temu. W latach 2008-2010, szczytowym okresie pierwszej fali kryzysu ekonomicznego, zadłużenie pracodawców wobec zakładu bardzo szybko rosło. Ograniczenie rosnącego zadłużenia było możliwe jedynie dzięki dużej liczbie umorzeń dokonanych wówczas przez ZUS oraz skuteczności prowadzonej przez niego egzekucji długów. Dodatkowo część należności się przedawniła. Natomiast w 2012 r. na poprawę wskaźnika miało wpływ stałe monitorowanie jego poziomu poprzez cykliczne analizowanie listy szacowanych zaległości płatników składek i podejmowanie działań zmierzających do odzyskania zaległości. Rys. 2. Ściągalność składek przez ZUS w latach 2007-2012 (w %) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Sprawozdaniach z działalności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za rok 2007; 2008; 2009; 2010; 2011; 2012. W ostatnich latach ZUS coraz lepiej radzi sobie z odzyskiwaniem należności. W głównej mierze jest to zasługa efektywnych działań egzekucyjnych. Można

Ściągalność należności na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych... 41 zauważyć (rys. 3), że wartość należności odzyskanych w wyniku działań egzekucyjnych w latach 2007-2010 spadała. Wynikiem takiego stanu rzeczy jest kryzys, który dotknął przedsiębiorców, w wyniku którego stali się oni mniej wypłacalni. W roku 2011 zauważalny był znaczny wzrost wartości odzyskanych należności i powrót do stanu sprzed kryzysu. W wyniku działań egzekucyjnych w 2012 r. odzyskano należności na ubezpieczenia społeczne na ogólną kwotę 1 490 385 tys. zł, tj. o 4,5% niższą niż w 2011 r. Do zmniejszenia poziomu ogólnych wpływów z egzekucji przyczyniło się znaczne obniżenie wpływów w ramach egzekucji sądowej i postępowań upadłościowych o ponad 200 mln zł 8. Rys. 3. Należności odzyskane w wyniku działań egzekucyjnych w latach 2007-2012 (w tys. zł) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Sprawozdaniach z działalności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za rok 2007; 2008; 2009; 2010; 2011; 2012. 2 000 000 1 500 000 532 373 464 893 191 403 375 799 328 573 1 000 000 226 624 169 196 537 364 319 784 469 749 329 242 396 593 500 000 593 929 496 591 509 905 646 606 776 549 970 409 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 odzyskane należności w ramach egzekucji sądowej odzyskane należności w ramach egzekucji prowadzonej za pośrednistwem US odzyskane należności w ramach egzekucji własnej prowadzonej przez Dyrektorów Oddziałów ZUS (tys zł) Rys. 4. Należności odzyskane w wyniku działań egzekucyjnych w latach 2007-2012 (w tys. zł) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Sprawozdaniach z działalności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za rok 2007; 2008; 2009; 2010; 2011; 2012. 8 ZUS 2013, Sprawozdanie z działalności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za rok 2012, s. 61; http://www.zus.pl; (12.11.2013).

42 Katarzyna Głoskowska Na rysunku 4 można zauważyć, że najbardziej efektywne rezultaty uzyskuje ZUS w wyniku egzekucji własnej. Jest to największa część odzyskiwanych należności i stanowi od 35 do 65% wszystkich należności odzyskanych w wyniku działań egzekucyjnych. W 2012 r. nastąpił również zauważalny wzrost (20%) kwot odzyskanych w ramach egzekucji własnej (z 776 549 tys. zł do 970 409 zł), osiągając najwyższy poziom w ciągu badanych 6 ostatnich lat. 4. Narzędzia zwiększające ściągalność należności z tytułu składek ZUS Poza przymusowym dochodzeniem należności, zakład prowadzi również działania pozaegzekucyjne zmierzające do odzyskania należności z tytułu składek. ZUS może ze względów gospodarczych lub innych przyczyn zasługujących na uwzględnienie na wniosek dłużnika odroczyć termin płatności należności z tytułu składek, rozłożyć należność na raty lub umorzyć należności, uwzględniając możliwości płatnicze dłużnika oraz stan finansów ubezpieczeń społecznych. W latach 2008-2012 w odniesieniu do należności z tytułu składek, do których poboru zobowiązany jest zakład, udzielono: 61 110 układów ratalnych na łączną kwotę 2 078 203 tys. zł; 816 odroczeń terminów płatności składek na kwotę 109 901 tys. zł. Na poczet ulg udzielonych w latach 2008-2012 wpłynęła ogółem kwota 2 188 104 tys. zł, z czego największy swój udział miały ulgi udzielone w roku 2012. 600 000 400 000 200 000 0 16 461 21 976 29 703 23 247 18 514 450 648 412 205 340 299 379 612 495 439 2008 2009 2010 2011 2012 kwota udzielonych układów ratalnych (w tys zł) kwota odroczenia terminu płatności Rys. 5. Wartość ulg udzielonych w formie układów ratalnych i odroczeń terminów płatności w latach 2008-2012 (w tys. zł) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Sprawozdaniach z działalności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za rok 2008; 2009; 2010; 2011; 2012. Wykres na rys. 5 prezentuje skalę ulg udzielonych w latach 2008-2012. Początkowo widać spadek z roku na rok wartości udzielanych ulg, jednak w ostatnich dwóch latach można zauważyć pewną rosnącą tendencję do korzystania z tych form pomocy. Mimo widocznego rozszerzenia zakresu udzielanych ulg, należy wskazać, że nadal znaczną barierą w skorzystaniu z ulgi w spłacie należności w ramach układu

Ściągalność należności na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych... 43 ratalnego jest konieczność spełnienia przez płatnika składek ustawowego warunku uregulowania zaległości z tytułu składek finansowanych przez ubezpieczonych, co bezpośrednio wpływa na skalę zawieranych umów. Chociaż zainteresowanie płatników skorzystaniem z układu ratalnego jest coraz większe, skala tego zjawiska jest nadal niewielka. Jednym z głównych warunków, niezbędnych do rozłożenia zaległości na raty czy odroczenia terminu płatności składek jest to, że może dotyczyć tylko tych należności, które są finansowane przez płatnika składek. Stąd wynika, że w momencie składania wniosku o układ ratalny płatnik musi uregulować wszelkie zaległości z tytułu składek, które finansowane są w części przez ubezpieczonego. Kolejną przeszkodą przy zawieraniu układu ratalnego jest konieczność udowodnienia, że wniosek o układ ratalny czy odroczenie terminu płatności jest podyktowany względami gospodarczymi lub innymi ważnymi przyczynami, do których ZUS zalicza przede wszystkim: zawarcie przez płatnika składek sądowego postępowania układowego, nieskuteczność lub małą efektywność prowadzonego postępowania egzekucyjnego, upadłość banku, w którym płatnik posiadał rachunek, trudną sytuację materialną, bytową lub osobistą płatnika, zdarzenia losowe (np. pożar, powódź) 9. Jedną z przyczyn braku chęci zawarcia układu ratalnego jest konieczność terminowego regulowania rat wynikających z harmonogramu spłat ustalonego przez ZUS oraz bieżących składek. Stąd płatnik korzystający z układu ratalnego dokonuje dwukrotnej płatności w miesiącu na rzecz ZUS. Zerwanie układu ratalnego następuje wtedy, gdy nie zostaną opłacone dwie kolejne raty lub gdy płatnik nie wywiąże się z obowiązku opłacania składek bieżących przez okres dłuższy niż 14 dni. Kolejnym ograniczeniem przy zawieraniu układu ratalnego jest opłata prolongacyjna, która wpływa na wzrost zadłużenia. Opłata prolongacyjna jest naliczana osobno od każdej raty należności głównej. Wysokość tej opłaty jest obliczana z zastosowaniem stawki opłaty prolongacyjnej obowiązującej w dniu wydania decyzji. Jednak dzięki zgodzie ZUS-u na rozłożenie zaległych płatności na raty przedsiębiorca może otrzymać zaświadczenie o niezaleganiu z opłacaniem składek. Dokument taki bowiem stanowi istotny argument dla banku, przemawiający za udzieleniem kredytu, oraz otwiera drogę do udziału w przetargach publicznych. 5. Zakończenie Podsumowując, można zauważyć, że systematycznie rośnie zadłużenie pracodawców wobec ZUS-u z tytułu niezapłaconych składek. Dynamika tego przyrostu jest jednak z roku na rok niższa. Decyduje o tym kilka czynników. Przede wszystkim skuteczność 9 A. Wikar, Układ ratalny z ZUS, Doradca Podatnika 38/2005, www.e-podatnik.pl (26.05.2014).

44 Katarzyna Głoskowska zakładu w odzyskiwaniu należności, wzrost liczby umorzeń na wniosek firm oraz przedawnienie długu, którego zakład nie może już dochodzić. Wysoki poziom wskaźnika ściągalności w ostatnich latach na poziomie ok. 99% powoduje, że przyrost zadłużenia nie jest tak gwałtowny. W wyniku działań egzekucyjnych w 2012 r. odzyskano należności na ubezpieczenia społeczne na ogólną kwotę 1 490 385 tys. zł. Na tak dobry wynik złożyły się należności ściągnięte przez organy egzekucyjne oraz dobrowolne wpłaty dłużników już w trakcie postępowania egzekucyjnego. Na taki poziom zadłużeń istotny wpływ miały decyzje ZUS o umorzeniu należności, podejmowane na wniosek płatników. Zakład umarza zainteresowanym długi na podstawie zarówno ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (w tym przepisów dla matek prowadzących pozarolniczą działalność w czasie przebywania na zasiłku macierzyńskim i urlopie wychowawczym), jak i ustaw restrukturyzacyjnych. Wreszcie dzięki temu, że ZUS niektórym płatnikom idzie na rękę i zgadza się na spłatę długu w ratach, możliwe jest nieprzyrastanie zadłużenia w szybkim tempie. Jest to dość popularna metoda regulowania zaległości wobec ZUS wśród przedsiębiorców znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej i możliwość czasowej poprawy kondycji firmy. Przedsiębiorca, który realizuje układ ratalny, unika postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez dyrektora oddziału ZUS, a to, które się toczy, zostaje zawieszone. Jak zatem widać, narzędzia, które zakład stosuje w celu realizacji dochodów, są korzystne dla obu stron. Zwiększa się bowiem wskaźnik ściągalności, na koncie ZUS rosną wpływy z tytuły składek, które wydawałoby się są już nie do odzyskania. Natomiast firmy mogą w ten sposób poprawić swoją sytuację finansową, mają szansę na uzyskanie kredytu, jak również otwiera im to drogę do udziału w przetargach publicznych. Literatura Adamek M., Bardziej skuteczna egzekucja administracyjna, Wspólnota Pismo Samorządu Terytorialnego, www.wspólnota.org.pl/samorządy (26.05.2014). Jacewicz A., Małkowska D., Kadry i płace 2013, ODDK, Gdańsk 2013. Kostrzewski L., Miączyński P., Przedsiębiorcy nie płacą ZUS. Kantują państwo i nas, http://www. wyborcza.biz (15.11.2013) Szyburska-Walczak G., Ubezpieczenia społeczne repetytorium, Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Warszawa 2012. Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, DzU 2012, poz. 1015 z późn. zm. Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, DzU 2009, nr 205, poz. 1585 z późn. zm. Wikar A., Układ ratalny z ZUS, Doradca Podatnika 38/2005, www.e-podatnik.pl (26.05.2014). Wyderska D., Jak ZUS karze niesolidnych płatników składek, http://www.bankier.pl (05.12.2013). ZUS 2008, Sprawozdanie z działalności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za rok 2007, http://www. zus.pl (06.11.2013). ZUS 2009, Sprawozdanie z działalności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za rok 2008, http://www. zus.pl (06.11.2013).

Ściągalność należności na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych... 45 ZUS 2010, Sprawozdanie z działalności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za rok 2009, http://www. zus.pl (12.11.2013). ZUS 2011, Sprawozdanie z działalności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za rok 2010, http://www. zus.pl. ZUS 2012, Sprawozdanie z działalności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za rok 2011, http://www. zus.pl (12.11.2013). ZUS 2013, Sprawozdanie z działalności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za rok 2012, http://www. zus.pl (12.11.2013). ZUS Komunikaty, 2013, Abolicja dla płatników stała się faktem, http://www.zus.pl (04.11.2013). COLLECTION OF RECEIVABLES FOR THE SOCIAL INSURANCE INSTITUTION FROM CONTRIBUTION PAYERS IN POLAND IN THE YEARS 2007-2012 Summary: The Social Insurance Institution (ZUS) is the state organisational unit which holds legal personality. it performs tasks in the field of social insurance by virtue of the Act of 13 October 1998 on the social insurance system. One of important tasks of the organization is to ensure that the contributions are made by those who are legally obliged to do so and to enforce those dues.the objective of the paper is to analyze the collection of receivables for the Social Insurance Institution from contribution payers in Poland in the years 2007-2012. The article presents the kinds of receivables paid to the Social Insurance Institution and the methods of debts collection. It also shows the index of outstanding debts collection and the most effective ways used by the Social Insurance Institution to increase it. Keywords: Social Insurance Institution, collection of receivables, dues.