Wprowadzenie do prawa spadkowego

Rozdział 1 Wprowadzenie do prawa spadkowego 1. Ogólna charakterystyka prawa spadkowego Literatura: J. Gwiazdomorski, Prawo spadkowe w kodeksie cywilnym PRL, PiP 1965, z. 5 6; tenże, Międzyczasowe prawo prywatne, NP 1965, Nr 6 i 7 8; T. Kacymirow, B. Kordasiewicz, Zasady prawa spadkowego a podatek spadkowy, PiP 1990, z. 12; A. Mączyński, Konstytucyjne prawo dziedziczenia, [w:] L. Ogiegło, W. Popiołek, M. Szpunar (red.), Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa Profesora Maksymiliana Pazdana, Kraków 2005; J. St. Piątowski, [w:] System Prawa Cywilnego, Prawo spadkowe, t. IV, Ossolineum 1986, rozdz. I; J. Wisłocki, Obecny zakres obowiązywania dawnych systemów prawa spadkowego w stosunku do spadków otwartych przed wejściem w życie Kodeksu cywilnego, Pal. 1968, Nr 8. I. Pojęcie prawa spadkowego Jak wiadomo przedmiotem regulacji prawa cywilnego przede wszystkim są stosunki majątkowe powstające i funkcjonujące między równorzędnymi i autonomicznymi podmiotami, tj. między osobami fizycznymi,osobami prawnymi i jednostkami organizacyjnymi, o których mowa w art. 33 1 KC. Stosunki cywilnoprawne, a w ich ramach także prawa i obowiązki majątkowe, powstają, ulegają zmianom i wygasają wskutek zdarzeń, którym przepisy prawa nadają tak określoną moc sprawczą (zdarzeń prawnych). Do zdarzeń cywilnoprawnych zaliczamy m.in.: 1) zawarcie umowy, 2) wydanie orzeczenia sądowego, czy 3) upływ czasu. 1 1

Rozdział 1. Wprowadzenie do prawa spadkowego 2 3 Również śmierć człowieka jest zdarzeniem prawnym wywołującym różnego rodzaju następstwa (skutki) prawne. Prawo spadkowe, jako dział prawa cywilnego, we właściwy sobie sposób określa cywilnoprawne skutki śmierci. Otóż z chwilą śmierci człowieka jego majątkowe prawa i obowiązki przechodzą na inne podmioty. Majątek zmarłego staje się spadkiem, który w drodze dziedziczenia nabywa inna (bądź inne) osoba. W takiej prawnej konfiguracji zmarły ma status spadkodawcy, zaś osoby dziedziczące po nim to spadkobiercy. Odpowiedzi na pytanie dlaczego śmierć człowieka, któremu przysługiwały określone prawa podmiotowe (własność, wierzytelności i inne), a także prawne obowiązki, nie pociąga za sobą z reguły wygaśnięcia tych praw dostarczają, omówione poniżej, zasady i funkcje prawa spadkowego. Dodać jeszcze należy, że dziedziczenie jest przykładem sukcesji uniwersalnej; spadkobierca (spadkobiercy) wskutek jednego zdarzenia prawnego, tj. śmierci człowieka, nabywa ogół praw i obowiązków majątkowych spadkodawcy, a przez to staje się jego następcą prawnym (sukcesorem, dziedzicem). Dziedziczenie jest przy tym sposobem pochodnego nabycia praw i obowiązków spadkowych. Niewątpliwie sukcesja uniwersalna polega na tym, że na podstawie jednego zdarzenia ogół praw i obowiązków majątkowych przechodzi z jednej osoby na drugą i to bez względu na to, czy następca prawny o tym wie. Pochodne nabycie praw majątkowych charakteryzuje się tym, że nabywca wstępuje w ogół praw i obowiązków poprzednika, czyli obciążenie go określonymi obowiązkami majątkowymi z zakresu prawa cywilnego uzależnione jest od stwierdzenia ich istnienia u poprzednika ; tak SN w uzasadnieniu do uchw. z 7.1.2004 r. (III CZP 98/03, OSNC 2005, Nr 2, poz. 27). Prawo spadkowe reguluje skutki śmierci osoby fizycznej jako podmiotu praw i obowiązków majątkowych o charakterze cywilnoprawnym. Następstwa zakończenia bytu prawnego osób prawnych regulują inne, właściwe przepisy prawa cywilnego. Z powyższego wynika, że spadkodawcą w rozumieniu prawa spadkowego może być wyłącznie osoba fizyczna, tj. człowiek mający w świetle art. 8 1 KC zdolność prawną. Z drugiej strony jednak spadkobiercą może być zarówno osoba fizyczna, w tym także, pod pewnym warunkiem nasciturus (zob. art. 927 2 KC), jak też i osoba prawna. II. Zasady prawa spadkowego 4 Za pomocą norm prawa spadkowego ustawodawca określa zasady dziedziczenia praw i obowiązków majątkowych, a konkretna treść wspomnianych zasad ma za zadanie realizację określonych funkcji tego działu prawa. Z zasad dziedziczenia przyjętych w obowiązującym polskim prawie spadkowym wynika, kto dziedziczy (jest spadkobiercą), jaka jest pozycja prawna spadkobiercy (możliwość przyjęcia lub odrzucenia spadku, zasady stwier- 2

1. Ogólna charakterystyka prawa spadkowego dzania nabycia spadku, zasady określające stanowisko współspadkobierców spadku, odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe, dział spadku pomiędzy współspadkobierców), a także, jaki jest zakres i środki ochrony bliskich zmarłego, którzy nie dziedziczą spadku (instytucja zachowku) i wreszcie, czy zachodzi możliwość zbycia spadku w drodze umowy. W szczegółowych rozwiązaniach polskie prawo spadkowe opiera się na trzech podstawowych zasadach. Wynika z nich po pierwsze, że spadek powinien, co do zasady, przypaść najbliższym krewnym spadkodawcy oraz jego małżonkowi. Cel ten realizowany jest za pomocą instytucji dziedziczenia z mocy ustawy, czy krócej: dziedziczenia ustawowego (zob. art. 931 i nast. KC). Wymieniona zasada służy umacnianiu pozycji rodziny i ochronie interesów najbliższych zmarłego. Po drugie zasadą jest, że spadkodawca może rozporządzać swoim majątkiem na wypadek śmierci; wyraża się w tym swoboda testowania (zob. art. 941 i nast. KC). Praktyczną realizacją tej zasady jest dziedziczenie na podstawie testamentu, czy krócej dziedziczenie testamentowe (zob. art. 941 i nast. KC). Poprzez swobodę testowania realizowana jest zasada możliwie pełnego respektowania woli spadkodawcy. Podstawową zasadą prawa spadkowego jest dążność do możliwie najpełniejszego urzeczywistnienia woli spadkodawcy. Do tego celu zmierzają również przepisy o formie testamentu, których celem jest zagwarantowanie, że to, co w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku przedstawiono jako testament, stanowi rzeczywiście prawidłowo wyrażone rozporządzenie spadkodawcy na wypadek śmierci ; zob. uzasadnienie post. SN z 28.11.1977 r. (IV CR 494/77, OSN 1978, Nr 11, poz. 208). Ograniczenie zasady swobody (wolności) testowania musi wynikać wprost lub pośrednio z przepisów ustawy. Po trzecie wreszcie, mimo obowiązywania zasady swobody testowania, pewna część majątku zmarłego spadkodawcy przypaść powinna najbliższym krewnym i małżonkowi spadkodawcy; ta ostatnia zasada jest realizowana poprzez instytucję zachowku (zob. art. 991 i nast. KC). Tym samym swoboda testowania, choć ma znaczenie podstawowe, to nie jest zasadą absolutną. Instytucja zachowku w tym kontekście jest przykładem rozsądnego kompromisu pomiędzy zasadą swobody testowania a zasadą ochrony majątkowych interesów rodziny. 5 6 7 III. Funkcje prawa spadkowego Jeśli chodzi o funkcje prawa spadkowego, to po pierwsze, zasada sukcesji po zmarłym spadkobiercy wzmacnia majątkową autonomię podmiotów prawa cywilnego, co wraz z zasadą ochrony własności stanowi jeden z filarów prawa cywilnego. Majątkowa autonomia jednostki wyraża się zwłaszcza, dzięki instytucji testamentu, w prawie spadkodawcy do wskazania dziedzi 8 3

Rozdział 1. Wprowadzenie do prawa spadkowego 9 10 ca. Polskie prawo spadkowe opiera się w tym względzie na zasadzie swobody testowania, która w szczegółach oznacza pierwszeństwo dziedziczenia spadkobierców testamentowych przed spadkobiercami ustawowymi. Dzięki prawu spadkowemu i zasadzie sukcesji majątkowej, aktywa zgromadzone za życia człowieka po jego śmierci pozostają zwykle w rękach małżonka, krewnych lub innych bliskich zmarłego, co służy umacnianiu więzów emocjonalnych między tymi osobami, a także umacnianiu materialnych podstaw funkcjonowania rodziny. Gwarantowana przez prawo spadkowe zasada sukcesji majątkowej po zmarłym umożliwia utrzymanie w całości i kontynuację działalności przedsiębiorstw, gospodarstw rolnych i podobnych gospodarczych kompleksów zorganizowanych i prowadzonych przez spadkodawcę. Z drugiej strony, dzięki zasadzie sukcesji praw i obowiązków majątkowych prawo spadkowe gwarantuje ochronę wierzycielom zmarłego, po którym za długi wchodzące w skład spadku majątkową odpowiedzialność ponoszą spadkobiercy. Dodać należy, iż cechą charakterystyczną prawa spadkowego jest to, że jego przepisy w przeważającej części mają charakter iuris cogentis, a w sposób charakterystyczny unormowane są przewidziane w tym dziale prawa szczególne czynności prawne (jak np. testament). Czynności te wymagają z reguły szczególnej formy, przy niektórych z nich wyłączona jest lub ograniczona możliwość działania przez przedstawiciela. Odrębna jest też regulacja takich instytucji jak warunek, termin czy wady oświadczenia woli. Wreszcie czynności prawne w prawie spadkowym, inaczej niż stanowią o tym zasady ogólne, opierają się zasadniczo na tzw. teorii woli, a nie na tzw. teorii oświadczenia; tym samym, np. przy wykładni testamentu, decydujące znaczenie przypisywać należy wewnętrznej woli spadkodawcy (testatora), a nie jego woli uzewnętrznionej (por. art. 65 1 i art. 948 1 KC). Por. J. St. Piątowski, [w:] System Prawa Cywilnego..., s. 13 16; tenże, Prawo spadkowe, s. 15 i nast. oraz J. Gwiazdomorski, [w:] System Prawa Cywilnego..., s. 11 14. IV. Konstytucyjne podstawy prawa spadkowego 11 Jak wiadomo, stosunki cywilnoprawne mogą być normowane przez samą Konstytucję RP, która jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. Przepisy Konstytucji RP stosuje się bezpośrednio, chyba że sama Konstytucja RP stanowi inaczej (zob. art. 8 Konstytucji RP). W zakresie prawnych unormowań dziedziczenia istotne znaczenie mają zwłaszcza art. 21 ust. 1 i art. 64 Konstytucji RP. W myśl pierwszego z przywołanych przepisów Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia. Z kolei zgodnie z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, każdy ma prawo dziedziczenia. Prawo dziedziczenia podlega równej dla wszystkich ochro 4

1. Ogólna charakterystyka prawa spadkowego nie prawnej. Przyjąć należy, że tak jak prawo własności, również prawo dziedziczenia może być ograniczone tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty spadkobrania (zob. art. 64 ust. 3 Konstytucji RP). Wszelkie ograniczenia prawa własności i prawa dziedziczenia muszą wynikać z przepisów ustawy, a przepisy wprowadzające takie ograniczenia podlegają ścisłej wykładni. Jak będzie jeszcze niżej o tym mowa, w zakresie dziedziczenia ustawowego szczególną odrębnością rządzi się dziedziczenie spadków, w skład których wchodzi gospodarstwo rolne (zob. art. 1058 i nast. KC). Wspomniana odrębność, podyktowana koniecznością ochrony gospodarstwa rolnego jako jednolitej i zorganizowanej jednostki produkcyjnej, polega zwłaszcza na tym, że spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne tylko o tyle, o ile w chwili otwarcia spadku posiadają szczególne, przewidziane prawem kwalifikacje rolnicze (zob. art. 1059 KC). Ów podział spadkobierców na posiadających i nieposiadających szczególnych kwalifikacji rolniczych został przez Trybunał Konstytucyjny, wyr. z 31.1.2001 r. (P 4/99, OTK 2001, Nr 1, poz. 5), uznany za niezgodny z Konstytucją RP. Jednak ze względu na zasady prawa intertemporalnego, a także z uwagi na konieczność zminimalizowania komplikacji prawnych związanych z konsekwencjami utraty mocy przez część przepisów szczególnych o dziedziczeniu gospodarstw rolnych, Trybunał ograniczył, pod względem czasowym, skutki swego wyroku. Obecnie przepisy ogólne prawa spadkowego o dziedziczeniu ustawowym (art. 931 i nast. KC) mają zastosowanie również w przypadku dziedziczenia gospodarstw rolnych, jeżeli otwarcie spadku nastąpiło po dacie publikacji w Dz.U. orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, tzn. po 14.2.2001 r. 12 Zob. szerzej A. Lichorowicz, Szczególny porządek dziedziczenia gospodarstw rolnych w Polsce po orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31.I.2001 r., Rej. 2001, Nr 9. V. Źródła prawa spadkowego Podstawowym źródłem polskiego prawa spadkowego jest Kodeks cywilny, a konkretnie jego Księga czwarta, zatytułowana Spadki. Zasady dziedziczenia uregulowane zostały w art. 922 1087 KC. Księga czwarta KC dzieli się na Tytuły. Tytuł I (art. 922 930) zawiera przepisy ogólne; Tytuł II (art. 931 940) reguluje dziedziczenie ustawowe; Tytuł III (art. 941 990 1 ) normuje rozrządzenia na wypadek śmierci, w tym problematykę testamentu oraz takich instytucji, jak powołanie spadkobiercy, zapisu i polecenia oraz wykonawcy testamentu; Tytuł IV (art. 991 1011) zawiera regulację zachowku; Tytuł V (art. 1012 1024) reguluje problematykę przyjęcia i odrzucenia spadku; Tytuł VI (art. 1025 1029 1 ) poświęcony jest instytucji stwierdzenia nabycia spadku lub przedmiotu zapisu windykacyjnego, poświadczenie dziedziczenia i ochrona spadkobiercy, a także zawiera regulację ochrony spadkobier- 13 5

Rozdział 1. Wprowadzenie do prawa spadkowego 14 15 cy; Tytuł VII (art. 1030 1034 3 ) reguluje odpowiedzialność za długi spadkowe; Tytuł VIII (art. 1035 1046) normuje wspólność majątku spadkowego i dział spadku; Tytuł IX (art. 1047 1057) określa zasady zawierania umów dotyczących spadku; wreszcie Tytuł X (art. 1058 1087) zawiera przepisy szczególne o dziedziczeniu ustawowym gospodarstw rolnych. Źródłem regulacji stosunków majątkowych powstających wskutek śmierci osoby fizycznej jest także ustawa z 23.4.1964 r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.). Jak wiadomo, zasadniczo przepisy KC weszły w życie 1.1.1965 r., z tym że przepisy Tytułu X Księgi czwartej KC o dziedziczeniu gospodarstw rolnych (art. 1058 1087) weszły w życie już z chwilą opublikowania KC, tj. z dniem 31.5.1964 r. Problematykę spadkobrania regulują art. XXI i XXIII PWKC (pierwszy dotyczy zabezpieczania wierzytelności z tytułu spłat spadkowych należnych od spadkobiercy, który otrzymał gospodarstwo rolne, zaś drugi ochrony praw spadkobierców lub zapisobierców będących obywatelami państwa obcego, których prawa do gospodarstwa rolnego zostały wyłączone lub ograniczone na podstawie przepisu szczególnego). Ponadto, art. LI LXIII PWKC zawierają przepisy intertemporalne w dziedzinie prawa spadkowego. W odniesieniu do spadków otwartych przed 14.2.2001 r. (zob. wyr. TK z 31.1.2001 r., P 4/99, OTK 2001, Nr 1, poz. 5), w skład których wchodzi gospodarstwo rolne, zastosowanie mają również przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 12.12.1990 r. w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych (Dz.U. Nr 89, poz. 519 ze zm.). Wyżej wskazane przepisy regulują prawa i obowiązki stron stosunków prawnospadkowych. Z kolei uregulowania w zakresie postępowania sądowego w sprawach spadkowych zawierają art. 627 691 KPC. Zob. też uwagi na temat ewolucji polskiego prawa spadkowego; J. St. Piątowski, [w:] System Prawa Cywilnego..., s. 21 i nast. VI. Zasady prawa intertemporalnego 16 Jak wiadomo zasady prawa intertemporalnego (międzyczasowego) pozwalają udzielić odpowiedzi na pytanie, którą normę prawną obowiązującą obecnie czy poprzednio zastosować należy do oceny skutków prawnych danego stanu faktycznego. Kwestie intertemporalne powstają zwłaszcza wówczas, gdy oceniany stan faktyczny (np. zawarto długoterminową umowę albo nastąpiła śmierć osoby fizycznej) zaistniał jakiś czas temu pod rządem uchylonej dziś normy prawnej i bądź trwa nadal lub jest dzisiaj dopiero prawnie oceniany (pod rządem normy nowej). W takim wypadku należy się zastanowić, czy zastosowanie ma norma prawna dawna, czy norma prawna obowiązująca. Zob. szerzej A. Doliwa, Prawo cywilne część ogólna, Warszawa 2010, s. 31 i nast. 6

2. Postępowanie spadkowe Podstawową zasadą spadkowego prawa intertemporalnego jest ta, wyrażona w art. LI PWKC, zgodnie z którą do spraw spadkowych stosuje się prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy, jeżeli dalsze przepisy nie stanowią inaczej. Zasada stosowania prawa w chwili śmierci spadkodawcy jest zresztą zgodna z ogólną zasadą niedziałania prawa wstecz (lex retro non agit). Tak więc na przykładzie Kodeksu cywilnego, jeżeli spadkodawca zmarł po wejściu tej ustawy w życie, tj. po 31.12.1964 r., do oceny takiej sprawy spadkowej (kto, na jakiej podstawie, co i w jakiej części dziedziczy po zmarłym) zastosować należy przepisy art. 922 i nast. KC). Jeżeli zaś spadkodawca zmarł przed wskazaną datą, to zastosować należy prawo obowiązujące wcześniej. Kolejną zasadę spadkowego prawa intertemporalnego zawiera art. LII 1 PWKC, w myśl którego do testamentów, do odwołania testamentów, jak również do umów o zrzeczenie się dziedziczenia stosuje się, jeżeli chodzi o zdolność osób, o formę i o wady oświadczenia woli, prawo obowiązujące w chwili złożenia tych oświadczeń. Podobnie, zgodnie z art. LII 2 PWKC, do umów zbycia spadku stosuje się prawo obowiązujące w chwili ich zawarcia. Wynika z powyższego, że do wymienionych w art. LII PWKC spraw spadkowych stosuje się prawo obowiązujące w chwili dokonania czynności. W związku z przedstawionymi wyżej regułami pozostaje kolejna; otóż jak stanowi art. LIII PWKC, przepisy Kodeksu cywilnego o dziale spadku stosuje się także do działu spadków otwartych przed dniem wejścia Kodeksu w życie, chyba że umowa o dział została zawarta przed tym dniem albo że postępowanie przed sądem w I instancji zostało już przed tym dniem zakończone. W razie wątpliwości, czy ma być stosowane prawo dotychczasowe, czy obecnie obowiązujące, stosuje się prawo dzisiejsze, czyli Kodeks cywilny (domniemanie na rzecz stosowania Kodeksu cywilnego); zob. art. LIV PWKC. Zob. też art. LV LXIII PWKC regulujące kwestie intertemporalne związane z dziedziczeniem gospodarstw rolnych i wkładów gruntowych w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych. 17 18 19 2. Postępowanie spadkowe Literatura: J. St. Piątowski, [w:] System Prawa Cywilnego, Prawo spadkowe, t. IV, Ossolineum 1986; A. Stempniak, Postępowanie o dział spadku, Warszawa 2006. Jak wyżej wspomniano, do źródeł prawa spadkowego należą zarówno materialnoprawne przepisy Kodeksu cywilnego, jak i formalnoprawne uregulowania Kodeksu postępowania cywilnego. W myśl art. 627 KPC sprawy z zakresu prawa spadkowego (postępowanie spadkowe) należą do zakresu 20 7

Rozdział 1. Wprowadzenie do prawa spadkowego 21 22 działalności sądów, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Sprawy z zakresu prawa spadkowego rozpoznawane są przez sady w trybie postępowania nieprocesowego. Do czynności w postępowaniu spadkowym wyłącznie właściwy jest sąd spadku, tj. sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy. Takie czynności w postępowaniu spadkowym, jak odebranie od spadkobiercy oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku mogą być przeprowadzone przez notariusza, który oświadczenie spadkobiercy wysyła następnie do właściwego sądu spadku. W szczególności Kodeks postępowania cywilnego reguluje postępowanie: w sprawach zabezpieczenia spadku i przeprowadzenia spisu inwentarza (art. 633 639 KPC); w sprawach przyjęcia lub odrzucenia spadku (art. 640 644 KPC); w sprawach ogłoszenia testamentu (art. 646 654 KPC); w sprawach wyjawienia przedmiotów spadkowych (art. 655 660 KPC); w sprawach przesłuchania świadków testamentu ustnego (art. 661 662 KPC); w sprawach dotyczących wykonawcy testamentu (art. 664 665 KPC); w sprawach zarządu spadku nieobjętego (art. 666 668 KPC); w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku i przedmiotu zapisu windykacyjnego (art. 669 679 KPC); w sprawach o dział spadku (art. 680 689 KPC); wreszcie w innych sprawach spadkowych (art. 690 691 KPC). 3. Podatek spadkowy Literatura: J. Bieluk, Podatek od spadków i darowizn w rolnictwie, Rej. 2000, Nr 11; S. Brzeszczyńska, Spadki, cz. II, Podatek od spadków i darowizn, Warszawa 2002, s. 103 i nast.; K. Chustecka, Opodatkowanie zachowku, PP 2000, Nr 8; T. Kacymirow, B. Kordasiewicz, Zasady prawa spadkowego a podatek spadkowy, PiP 1990, z. 12. 23 24 Z uregulowaniami prawa spadkowego pozostają w związku przepisy ustawy z 28.7.1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768 ze zm.), a to z uwagi na fakt, że w myśl art. 1 ust. 1 pkt 1 PSpDarU, nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej tytułem dziedziczenia, zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjnego, polecenia testamentowego podlega podatkowi od spadków i darowizn. Obowiązek podatkowy z tytułu podatku spadkowego ciąży wyłącznie na osobach fizycznych, które nabyły prawo własności rzeczy lub inne prawa 8

3. Podatek spadkowy majątkowe na podstawie dziedziczenia (ustawowego lub testamentowego), a także na podstawie zapisu, zapisu windykacyjnego lub polecenia testamentowego. Ponadto, w rozumieniu art. 1 ust. 1 pkt 5 PSpDarU, podatkiem spadkowym obciążone jest także nabycie praw majątkowych tytułem zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu. Z art. 6 ust. 1 PSpDarU wynika, że obowiązek podatkowy w zakresie podatku spadkowego powstaje w szczególności: 1) przy nabyciu w drodze dziedziczenia z chwilą przyjęcia spadku, 2) przy nabyciu w drodze zapisu zwykłego, dalszego zapisu lub z polecenia testamentowego z chwilą wykonania zapisu, dalszego zapisu lub polecenia, 3) przy nabyciu tytułem zachowku z chwilą zaspokojenia roszczenia o zachowek lub jego części, 4) przy nabyciu w drodze zapisu windykacyjnego z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, postanowienia częściowego stwierdzającego nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego lub zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia. W oczywisty sposób obciążenie spadkobiercy podatkiem spadkowym pomniejsza korzyść uzyskaną ze spadku. Pamiętać trzeba jednak, że podatek spadkowy obciąża korzyść uzyskaną ze spadku, a tę ostatnią zaliczyć należy do nadzwyczajnych wypadków przyrostu majątku. Z tym, że od 1.1.2007 r. w ramach kolejnej reformy opodatkowania spadków i darowizn, na mocy ustawy z 16.11.2006 r. o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn oraz ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. Nr 222, poz. 1629 ze zm.) wprowadzono uwolnienie od ciężaru podatkowego osób z najbliższej rodziny spadkodawcy. Od 1.1.2007 r. małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha spadkodawcy są zwolnieni w całości od podatku, jeżeli zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi Urzędu Skarbowego w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia Sądu stwierdzającego nabycie spadku. Po uwzględnieniu omówionego wyżej zwolnienia od podatku spadkowego, zauważyć należy, że ustawodawca różnicuje stopień obciążeń podatkowych, biorąc pod uwagę stopień pokrewieństwa między nabywcą własności, i innych praw majątkowych ze spadku a zbywcą, tj. spadkodawcą. Ponadto ustawa o podatku od spadków i darowizn posługuje się konstrukcją kwoty wolnej od podatku. Jeśli chodzi o wysokość podatku, ustala się ją w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca. Podział na grupy podatkowe i zróżnicowanie poziomu obciążenia fiskalnego opiera się na zasadzie im bliższa wobec spadkodawcy rodzina, tym podatek jest niższy. Do poszczególnych grup podatkowych zalicza się: 25 26 27 28 9