* * * Stwierdzenia zawarte w końcowym Komunikacie Komisji COM (2007) 696 rev1 dotyczące ogólnej aprobaty propozycji wdrożenia zasady neutralności technicznej, zasady neutralności usługowej i handlowych zasad dystrybucji praw dostępu do spektrum znajdują poparcie w analizie statystycznej przeprowadzonej poprzednio. Wypowiedź Komisji jest jednakże na tyle zwięzła i ogólna, iż trudno przewidywać, jaki kształt w praktyce implementacja tych zasad miałaby przyjąć. Wprawdzie Komisja stwierdza, że propozycje te biorą pod uwagę cele polityki skierowanej na osiągnięcie ekonomii skali, jak również potrzebę uniknięcia szkodliwych interferencji oraz osiągnięcia ogólnych celów, jak społeczna i regionalna spójność, zapewnienie bezpieczeństwa życia, zapobieganie nieefektywnemu użytkowaniu spektrum oraz promocję kulturalnego i językowego zróżnicowania i pluralizmu mediów, jednakże nie można mieć pewności, czy realizacja tych celów będzie zgodna z oczekiwaniami podmiotów, które te kwestie wysuwały jako uzasadnienie stanowiska przeciwnego propozycjom Komisji. Dość intrygująca i kontrowersyjna jest kwestia powołania agencji na poziomie UE. Jak wykazała to przeprowadzona analiza statystyczna, większość spośród respondentów, którzy ustosunkowali się do tej kwestii, była przeciwna propozycji Komisji. Ciekawy jest fakt, że o tym Komisja w dokumencie COM (2007) 696 rev1 nie wspomina. Pojawia się natomiast dość ogólne stwierdzenie, że Komisja proponuje ( ) wzmocnienie koordynacji warunków odnośnie autoryzacji spektrum, bez wskazania, czy miałoby się to dokonać na podstawie aktualnych struktur organizacyjnych, czy też w inny sposób. Wyjaśnienie tej kwestii znajdujemy dopiero w osobnym Komunikacie Komisji COM (2007) 699 rev 2, w którym proponuje się właśnie powołanie agencji. Literatura W ramach studium tematu korzystano z oryginalnych dokumentów Komisji Europejskiej, jak również materiałów nadesłanych przez respondentów Konsultacji. (Artykuł nadesłano do red. styczeń 2008) Wojciech MICHALSKI* Wybrane aspekty techniczne związane ze świadczeniem usług nomadycznych W artykule przedstawiono zagadnienia związane z gospodarowaniem zasobami numeracyjnymi dla potrzeb usług nomadycznych oraz kwestie ograniczeń technicznych występujących w sieciach z dostępem nomadycznym w sytuacji zestawiania połączeń do służb alarmowych. W części dotyczącej pierwszej z omawianych spraw przedstawiono punkt widzenia CEPT na kwestię przydziału numerów usługom VoIP oraz propozycje i wytyczne dla regulatorów krajowych oraz innych zainteresowanych podmiotów. W części dotyczącej zestawiania połączeń do służb alarmowych przedstawiono m. in. główne problemy obsługi takich połączeń i przeszkody w zapewnieniu dostępu do tych służb oraz działania w celu poszukiwania stosownych rozwiązań. OGÓLNE ZASADY NUMERACJI NOMADYCZNYCH USŁUG VoIP Zasady stosowania numeracji w realizacji nomadycznych usług VoIP zostały określone przez Electronic Communications Committee (ECC) i European Conference of Postal and Telecommunications Administrations (CEPT) w Zaleceniu [1]. Obecnie usługi VoIP są oferowane w wielu odmianach, stanowiąc substytut klasycznych usług głosowych, świadczonych w sieciach stacjonarnych (PSTN, ISDN) i mobilnych (GSM). Dla wielu z tych nowych usług interoperacyjność z klasycznymi usługami głosowymi jest traktowana jako czynnik krytyczny ich dalszego rozwoju i oznacza, że usługi te wymagają adekwatnego dostępu do numerów przydzielanych ich użytkownikom. CEPT wziął pod uwagę, że: * Instytut Łaczności, Warszawa, e-mail: W.Michalski@itl.waw.pl wielu dostawców usług opartych na technice VoIP traktuje je jako substytuty klasycznych usług głosowych sieci PSTM, ISDN, GSM, usługi te wnoszą znaczący potencjał do rozwoju konkurencyjności, usługi te mają cechę momadyczności, ponieważ w większości przypadków nie są powiązane z konkretną fizyczną lokalizacją oraz mogą być dostarczane potencjalnie z dowolnego stacjonarnego zakończenia sieciowego na świecie dla połączeń wyjściowych i przyjściowych, przydzielane tym usługom numery powinny być: neutralne technicznie, przyjazne dla użytkownika, niedyskryminujące dostawców, komunikatywne dla użytkownika, szczególnie w odniesieniu do transparentności taryf, kompatybilne w związku z przenośnością usług; chociaż w Europie jest pożądany pewien stopień harmonizacji, jednak biorąc pod uwagę aspekty wynikające z istniejących zapisów oraz specyfikę rynków poszczególnych krajów, przydzielenie numeracji nie może być zestandaryzowane w formie krajowych planów numeracji (E. 164); krajowe plany numeracji nie były wcześniej tworzone z uwzględnieniem aspektu nomadyczności; krajowi regulatorzy powinni sporządzać nowe plany numeracji w taki sposób, aby zapewnić konkurencyjność usług nomadycznych z klasycznymi usługami głosowymi; największe prawdopodobieństwo równowagi między interesami abonentów, użytkowników końcowych, dostawców usług i regulatorów krajowych powinno zapewnić przyjęcie dwóch wariantów alokacji numerów do nowych usług: przydzielania numerów z zakresu numeracji geograficznej, przydzielania numerów z nowego zakresu numeracji (utworzonego dla tej kategorii usług), PRZEGLĄD TELEKOMUNIKACYJNY ROCZNIK LXXXI nr 2-3/2008 83
wariant związany z przydzielaniem zakresu numerów geograficznych zapewnia lepszą konkurencyjność usług, lecz należy mieć na uwadze wpływ jego przyjęcia na wyczerpywanie się zasobów numeracyjnych. CEPT kieruje do krajowych regulatorów następujące rekomendacje: Powinni oni w krótkim czasie zdecydować, czy i w jaki sposób zaadaptują swoje krajowe plany numeracji zgodne z Zaleceniem E. 164 do świadczenia usług VoIP w celu promocji konkurencyjności rynku i nieblokowania wchodzenia na rynek innowacyjnych usług. Ponadto powinni rozważyć, który z podanych wyżej wariantów należy przyjąć w celu akomodacji takich usług. Powinni też rozważyć możliwość implementacji obu tych wariantów. Krajowi regulatorzy powinni rozważyć wszystkie korzyści i straty, wynikające z przyjęcia poszczególnych wariantów. Rozwinięcie idei nakreślonej w Zaleceniu [1] zawiera raport [2]. Został on opracowany dla potrzeb Komisji Europejskiej w celu wsparcia regulatorów europejskich w podejmowaniu decyzji, czy i w jaki sposób adaptować w ich krajach plany numeracyjne dla potrzeb usług VoIP. Zakresy numerów stosowanych w realizacji usług telefonicznych W przeważającej większości krajów do realizacji usług telefonicznych są wykorzystywane następujące zakresy numeracji: numery geograficzne, numery niegeograficzne, w tym: numery komórkowe, numery personalne, numery korporacyjne, numery usług typu połączenie bezpłatne oraz zaliczanie z podziałem opłaty, numery usług specjalnych (np. usługi bezpośredniego wybierania, dostępu do Internetu itd.) Dwie ostatnie kategorie numerów są zbyt specyficzne, aby mogły być wykorzystywane w realizacji usług VoIP (np. numery usługi bezpośredniego wybierania) lub mogą być zabronione (przez regulatorów) do przekazywania identyfikacji użytkownika (np. zaliczanie z podziałem opłaty). Dlatego jest mało prawdopodobne, aby dostawcy usług VoIP stosowali takie numery w realizacji świadczonych usług. W procesie przydzielania numerów powinna obowiązywać zasada, że numeracja jest niezależna od techniki, a kryterium wyboru zakresu numerów powinno odnosić się nie do samej usługi, lecz do specyficznej dla niej cechy (np. w przypadku usługi VOIP do jej nomadyczności). Kategorie usług VoIP z punktu widzenia ich numeracji W sieci IP mogą być świadczone następujące kategorie usług głosowych: usługi dostarczane samodzielnie przez użytkownika (usługi peer-to-peer), usługi świadczone za pośrednictwem niezależnego szerokopasmowego dostępu do Internetu, usługi dostarczane wraz z dostępem szerokopasmowym, usługi korporacyjne świadczone z wykorzystaniem korporacyjnych sieci LAN/WAN, usługi dostarczane przez wewnętrznego operatora. W przypadku drugim dostawca usługi umożliwia szerokopasmowy dostęp do Internetu, przy wykorzystaniu bramy medialnej (media gateway), która w celu zapewnienia interoperacyjności pakietowych usług głosowych z klasycznymi usługami telefonicznymi dokonuje konwersji komutacji łączy na komutację pakietów i odwrotnie. Ten rodzaj usług VoIP, dla współdziałania z klasycznymi usługami telefonicznymi, wymaga zastosowania numeracji według zalecenia E. 164. W przypadku trzecim usługa VoIP stanowi część abonamentu szerokopasmowego dostępu do Internetu. Zaleta tego rozwiązania polega na tym, że dostawca usług może lepiej kontrolować jakość świadczonej usługi głosowej. Ten rodzaj usług VoIP także wymaga zastosowania numeracji według Zalecenia E. 164 dla współdziałania z klasycznymi usługami telefonicznymi. W przypadku czwartym instytucje mogą korzystać z usługi VoIP w realizacji połączeń wewnętrznych oraz w komunikacji z innymi oddziałami (IP VPN). Numeracja w sieci korporacyjnej jest jednakowa i dobrze znana oraz dostosowana do struktury instytucji (korzystającej niejednokrotnie z wielu lokalizacji). Lokalizacja interfejsów sieciowych z punktu widzenia zasobów numeracyjnych Dostawcy usługi VoIP mogą dołączać swoje bramy medialne do sieci PSTN, używając do tego celu dwóch rodzajów interfejsów. Interfejs sieć-sieć NNI (Network-Network Interface). W tym przypadku brama medialna i sieć pakietowa (dołączona za jej pośrednictwem) powinny być częścią publicznej sieci telefonicznej. Regulator krajowy powinien przydzielić operatorowi usługi VoIP pulę numerów w wyniku standardowej procedury, a operator powinien dokonać dystrybucji owych numerów wśród jej użytkowników. Interfejs użytkownik-sieć UNI (User-Network Interface). W tym przypadku sieć publiczna kończy się na bramie medialnej. Brama medialna i sieć pakietowa powinny pełnić rolę sieci prywatnej (być klientem publicznej sieci telefonicznej, za pośrednictwem której świadczą usługi podobnie jak w przypadku sieci PABX). Numery powinny być przydzielane w formie bloku numerów DDI przez sieć obsługującą tę bramę. Sama zaś brama i związany z nią interfejs UNI powinny być identyfikowane przez numery oraz dowolną inną informację geograficzną związaną z tą bramą. Umiejscowienie interfejsów w sieci ilustruje rys. 1. Rys. 1. Lokalizacja interfejsów NNI I UNI w sieci 84 PRZEGLĄD TELEKOMUNIKACYJNY ROCZNIK LXXXI nr 2-3/2008
Wprawdzie teoretycznie różnice między interfejsami NNI i UNI występują dla wszystkich zakresów numeracji, jednak w praktyce największe znaczenie mają dla numerów geograficznych, ze względu na związek numeru z lokalizacją abonenta lub bramy. Wnioski i rekomendacje dotyczące przydziału numerów usługom nomadycznym Z dokumentów CEPT [1] i [2] wynikają m. in. następujące wnioski i rekomendacje. Do celów numeracji usług VoIP potencjalnie mogą być stosowane numery geograficzne, komórkowe, personalne oraz korporacyjne. Istnieje wiele argumentów ze strony beneficjentów, przemawiających za tym, żeby dla usług, mających nomadyczną naturę, było preferowane przydzielanie numerów geograficznych. Z wyjątkiem usługi VoIP świadczonej w szerokopasmowej sieci mobilnej (np. UMTS), zakres numerów mobilnych jest postrzegany jako nieodpowiedni (z komercyjnego punktu widzenia) do przydzielania operatorom usług VoIP. Wprawdzie kryteria przydziału tych numerów mogą zostać rozszerzone w taki sposób, aby można było nimi objąć aspekty nomadyczne usługi, ale główny problem związany z tym zakresem polega na tym, że użytkownik inicjujący połączenie będzie miał numer mobilny stowarzyszony z wysoką taryfą (niezależnie od rzeczywistej taryfy na usługę VoIP). Z tych samych powodów zakresy numerów personalnych i korporacyjnych są postrzegane także jako nieodpowiednie do przydzielania operatorom usług VoIP. Wprowadzenie nowego zakresu numeracji wynika przede wszystkim z następujących przesłanek: ominięcia problemów związanych z przyjęciem wariantów odpowiadających innym zakresom numeracji, kierowania się zasadą utrzymania w niezmienionej formie istniejących zakresów numeracji, zapewnienia dostawcom swobody w tworzeniu usług. Problemy związane z otwarciem nowego zakresu numerów są w pierwszym rzędzie związane z kwestią konkurencyjności usług (opóźnieniem dostępności tych zakresów w innych krajach, brakiem możliwości przenoszenia numerów i brakiem znajomości taryf przez użytkowników). Z punktu widzenia numeracji istotne są tylko dwie kategorie usług głosowych: usługi VoIP świadczone z wykorzystaniem szerokopasmowego dostępu do Internetu i usługi Vo- IP dostarczane wraz z dostępem szerokopasmowym. Dostawcy usług VoIP mogą oferować swoje usługi za pośrednictwem interfejsów NNI i UNI. W przypadku wykorzystywania numerów geograficznych każde z tych rozwiązań ma pewne wady i zalety. Rozwiązanie NNI prowadzi do przydzielenia wielu małych bloków numerów, co powoduje nakładanie kosztów na innych operatorów. Rozwiązanie to jest w stanie kontrolować prawidłowość powiązania numeru z lokalizacją abonenta, ale nie jest w stanie zabezpieczyć tego procesu. Rozwiązanie UNI nie jest w stanie kontrolować prawidłowości powiązania numeru z lokalizacją abonenta i może prowadzić do szybkiego wyczerpania się przydzielonej puli numerów, ponieważ abonenci mają potrzebę posiadania wielu numerów. Regulatorzy krajowi powinni rozważyć, czy w przypadku zastosowania interfejsu UNI używanie numerów geograficznych jest właściwym rozwiązaniem w ich krajach, a jeśli nie, to jakie wprowadzić ograniczenia w zakresie przydzielania tych numerów. Grupa robocza NNA powinna rozpoznać możliwość użycia dla usług VoIP numerów przestrzeni adresowej ETNS (European Telephony Numbering Space) lub rozważyć możliwość wykreowania (dla tych usług) nowego zakresu takich numerów. Aby wspierać aspekt nomadyczności usług VoIP w wymiarze międzynarodowym, należałoby przyjąć opcję polegającą na otwarciu zakresu numeracji na obszar ETNS. Numery z tego zakresu mogłyby być używane na rynku usług świadczonych dla biznesu. Użycie numerów krajowego planu numeracji w innym kraju jest ważną konsekwencją nomadyczności usług VoIP, ale zagadnienie to wymaga dalszych studiów ze strony grupy roboczej ECC WG NNA, szczególnie pod względem następstw tego rodzaju rozszerzeń dla krajowych planów numeracji i procedur legislacyjnych. Ograniczenia techniczne sieci nomadycznych związane z zestawianiem połączeń alarmowych Stanowisko CEPT w kwestii dotyczącej dostępu do służb alarmowych w sieciach komunikacji elektronicznej z wykorzystaniem usług VoIP, zostało przedstawione w raporcie [3]. Zawiera on analizę problemów technicznych związanych z tą kwestią oraz analizę wpływu nowych technik na regulacje prawne w sytuacji, gdyby tego typu zmiany musiały być dokonane w cyklu krótko- lub średnioterminowym. Główne problemy związane z obsługą połączeń do służb alarmowych realizowanych z wykorzystaniem usług VoIP Głównym powodem, dla którego dostęp do służb alarmowych (za pomocą usług VoIP) stanowi obecnie największy problem w obszarze regulacji prawnych oraz działań standaryzacyjnych, prowadzonych przez IETF, jest fakt, że w wielu działających obecnie implementacjach nie jest znana lokalizacja abonenta wywołującego. Istnieją dwie przyczyny, dla których brak informacji o lokalizacji abonenta wywołującego lub dostarczanie tej informacji z poziomem dokładności zależnym od aplikacji, jest tak krytyczny w aspekcie dostępu do służb alarmowych. Po pierwsze, informacja o lokalizacji abonenta wywołującego jest wykorzystywana do kierowania wywołań alarmowych (identyfikowanych na podstawie numeru służby alarmowej) do najbliższego centrum obsługi tych wywołań. Z tego względu brak informacji o lokalizacji abonenta wywołującego w przypadku realizacji usług VoIP oznacza w najgorszym przypadku całkowicie błędne kierowanie połączeń alarmowych. Rozwiązanie tego problemu jest głównym zadaniem grupy roboczej WG ECRIT działającej na forum IETF. Po drugie, informacja o lokalizacji abonenta wywołującego powinna umożliwiać usługom alarmowym znalezienie abonenta wywołującego na podstawie typowych scenariuszy aplikacyjnych. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy ten abonent z różnych powodów nie jest w stanie podać (do centrum obsługi wywołań alarmowych) adresu lub informacji o swojej aktualnej lokalizacji. Przeszkody w zapewnieniu dostępu do służb alarmowych Przeszkody utrudniające czy wręcz uniemożliwiające dostęp do służb alarmowych wynikają z następujących problemów. PRZEGLĄD TELEKOMUNIKACYJNY ROCZNIK LXXXI nr 2-3/2008 85
Identyfikacja wywołań do służb alarmowych; dla klienckiego oprogramowania VoIP jest trudne rozpoznanie, że wybrany numer to numer służb alarmowych, szczególnie w przypadku korzystania z usługi VoIP w sposób nomadyczny. Sprawę jeszcze bardziej komplikuje fakt, że w wielu krajach Europy i świata do zestawiania połączeń alarmowych są używane różne specyficzne numery. Określenie kraju, w którym znajduje się abonent wywołujący i kierowanie połączeń do tego kraju; w przypadku realizacji usług VoIP może być trudne uzyskiwanie informacji o kraju, na terenie którego użytkownik aktualnie się znajduje i wykonuje połączenie alarmowe. Nawet jeśli w toku realizacji usługi VoIP istnieje taka informacja, to może być trudne kierowanie takich połączeń przez granice państw. Jeśli połączenie do żądanego kraju będzie realizowane przez Internet, to konieczne stanie się znalezienie w tym kraju bramy PSTN i zapewnienie, że za jej pośrednictwem żądany numer będzie w stanie osiągnąć centrum obsługi wywołań alarmowych. Określenie właściwego centrum obsługującego wywołania alarmowe i kierowanie połączeń do tego centrum. W wielu krajach istnieje więcej niż jedno centrum obsługi wywołań alarmowych, przy czym każde z nich jest odpowiedzialne za rejon i odrębny obszar geograficzny. Jeśli wywołanie alarmowe zostanie wygenerowane w stacjonarnej sieci PSTN, to (stowarzyszony z abonentem wywołującym) wskaźnik CLI będzie w typowy sposób wykorzystywany do znalezienia właściwego centrum. W niektórych krajach połączenia alarmowe generowane w sieciach mobilnych są kierowane na podstawie informacji, dotyczącej lokalizacji abonenta wywołującego, znajdującej się w bazie danych centrali radiowej, przez którą połączenie jest obsługiwane lub na podstawie informacji pochodzącej z komórki, z której połączenie zostało zainicjowane. W przypadku obsługi wywołań alarmowych przy wykorzystaniu usługi VoIP istnieje bardzo podobna sytuacja, porównywalna z sytuacją operatorów sieci stacjonarnych i ruchomych. Pozostaje do rozwiązania ten sam problem, w jaki sposób uzyskać informację o lokalizacji abonenta wywołującego z dokładnością wystarczającą do prawidłowej identyfikacji centrum obsługi wywołań alarmowych. Określanie lokalizacji abonenta wywołującego przez centra obsługi wywołań alarmowych. Chodzi o to, żeby w sytuacji, gdy użytkownik nie jest w stanie wskazać swojej lokalizacji w sposób pewny, istniała możliwość wysłania pojazdu ratunkowego do miejsca w którym się znajduje. Uważa się, że w przypadku usług VoIP mogą zostać zastosowane zasady pozyskiwania takiej informacji stosowane w sieci PSTN. Polegają one na umożliwieniu centrom dostępu do odpowiednich baz danych. Jednak tworzenie tego rodzaju informacji dla potrzeb centrów obsługi połączeń alarmowych, przy wykorzystaniu nomadycznych usług VoIP jest prawdopodobnie porównywalne pod względem komplikacji z sytuacją występującą w sieciach komórkowych, w których pozyskiwanie informacji o lokalizacji abonenta wywołującego opiera się na możliwościach sieci (np. funkcji pobierania danych z co najmniej trzech stacji bazowych) oraz na możliwościach terminali abonenckich (np. opartych na danych pozyskiwanych z systemu GPS). Określanie numeru abonenta wywołującego przez centra obsługi wywołań alarmowych. Posiadanie dostępu do numeru abonenta wywołującego jest bardzo pożyteczne z punktu widzenia centrów obsługi wywołań alarmowych. Znając numer abonenta inicjującego połączenie alarmowe, w razie konieczności, można zrealizować połączenie zwrotne (w przeciwną stronę, tzn. do tego abonenta). Potrzeba zestawienia takiego połączenia może zaistnieć w sytuacji, gdy zostanie przerwane połączenie alarmowe (wykonywane przez abonenta wzywającego pomocy) lub personel pojazdu ratunkowego służby alarmowej potrzebuje dodatkowych informacji dotyczących wypadku. Działania podejmowane w celu znalezienia stosownych rozwiązań w zakresie obsługi wywołań alarmowych Obecnie działania podejmowane na wielu forach oraz przez wiele organizacji skupiają się na poszukiwaniu uniwersalnych rozwiązań, umożliwiających określanie dokładności położenia geograficznego abonenta, w stopniu dostatecznym do kierowania połączeń do właściwego centrum obsługi wywołań alarmowych. Zasadniczo można wyróżnić dwa obszary tych działań. Pierwszy nie uwzględnia wpływu rozwiązań na infrastrukturę i podstawowe procesy realizowane w centrach obsługi wywołań alarmowych. Oznacza to, że jest rozważana możliwość dokonania zmian wyłącznie poza funkcjonalnością takich centrów. Drugi obejmuje całą infrastrukturę IP, włączając w to łączność IP centrów obsługi wywołań alarmowych. Działania podjęte na forum IETF W roku 2005, na forum IETF została powołana grupa robocza Emergency Context Resolution with Internet Technologies (ECRIT), mająca za zadanie opis sytuacji, w których techniki internetowe mogłyby być użyteczne do identyfikacji abonenta wywołującego oraz sposób w jaki mogłyby być wykorzystane. Zadaniem tej grupy jest przedstawienie stanowiska, w jaki sposób dostępność danych o lokalizacji oraz posiadanie informacji o kierowaniu połączeń (na poszczególnych etapach zestawiania połączeń) powinna umożliwiać komunikację między użytkownikiem i właściwym centrum obsługi wywołań alarmowych. Grupa rozwiązuje także problemy związane z bezpieczeństwem i prywatnością, koncentrując się na następujących celach: opracowaniu standardów RFC dotyczących terminologii; opracowaniu dokumentu opisującego kwestie zagrożeń i bezpieczeństwa; opracowaniu dokumentu BCP (Best Current Practice), opisującego: w jaki sposób odbywa się identyfikacja żądania zestawienia sesji w centrum obsługi wywołań alarmowych, strategie umożliwiające kojarzenie osób inicjujących sesje z ich fizycznymi lokalizacjami, jak kierować wywołania alarmowe na podstawie informacji o lokalizacji, w jaki sposób centrum obsługi wywołań alarmowych obsługuje różne strumienie medialne. W realizację projektów związanych z problematyką zestawiania połączeń alarmowych, opartych na usługach VoIP, jest zaangażowanych kilka innych grup roboczych IETF, które zajmują się następującymi zagadnieniami: rozwijaniem metod, za pomocą których serwery DHCP mogą zarządzać i tworzyć dostępną informację o lokalizacji, stosownie do działającego w sieci systemu końcowego, specyfikowaniem wymagań dotyczących adresowych baz danych, korelujących tego rodzaju adresy z szerokością i długością geograficzną i granicami jurysdykcji poszczególnych centrów obsługi wywołań alarmowych. Działania podjęte na forum ETSI W 2005 r. na forum ETSI został utworzony specjalny komitet (Special Committee (SC) on Emergency Telecommunications (EMTEL)), odpowiedzialny za: 86 PRZEGLĄD TELEKOMUNIKACYJNY ROCZNIK LXXXI nr 2-3/2008
ustalanie i narzucanie wymagań dla zainteresowanych podmiotów (włączając w to Komisję Europejką, władze krajowe odpowiedzialne za zapewnienie komunikacji do służb alarmowych, użytkowników końcowych, dostawców usług komunikacyjnych, operatorów sieci, producentów oraz inne zainteresowane strony), opracowanie scenariuszy obejmujących komunikację obywateli z organami władzy państwowej/organizacjami, między organami władzy państwowej/organizacjami, organów władzy państwowej/organizacji z obywatelami oraz między obywatelami, doprowadzenie do konsensusu między zainteresowanymi podmiotami, a następnie opracowanie wymagań, które będą dotyczyły potrzeb operacyjnych i technicznych i które zostaną wykorzystane przez komórki techniczne TB (Technical Bodies) organizacji odpowiedzialnych za rozwój standardów technicznych, wprowadzenie wymagań we wszystkich komórkach TB, włączając w to komórki odpowiedzialne za aspekty związane z sieciami NGN (New Generation Network), za definiowanie i optymalizowanie architektury sieci, która powinna zapewniać horyzontalną integrację różnych standardów pod wspólnym hasłem wymagań dla EMTEL, określenie wymagań w zakresie bezpieczeństwa sieci, integracji sieciowej, zachowania sieci w sytuacji wypadku oraz potrzeb w zakresie łączności alarmowej w sieci, przewodzenie pracom z zakresu komunikacji alarmowej, wykonywanym przez ETSI wspólnie z CEC/EFTA oraz innymi ciałami mającymi związek z omawianą tematyką, szczególnie z ITU i CEPT (w tym z European Radiocommunications Office) oraz komitetami CEN i CENELEC, koordynowanie prac w zakresie zagadnień związanych z EMTEL. Działania podjęte na forum NENA NENA (National Emergency Numer Assiciated) jako organizacja reprezentująca w Stanach Zjednoczonych centra obsługi wywołań alarmowych i interesy sprzedawców wyposażeń związanych z obsługą wywołań alarmowych, wyspecyfikowała zestaw rozwiązań dotyczących obsługi wywołań alarmowych z wykorzystaniem usług VoIP, obejmujących trzy fazy. Pierwsza faza obejmuje rozwiązania, których implementacja jest planowana w najbliższym czasie, takie jak obsługa wywołań alarmowych bez dostarczania informacji o lokalizacji osoby wykonującej połączenie alarmowe oraz informacji o numerze jej telefonu (tzn. bez możliwości zestawiania połączeń zwrotnych). Faza druga obejmuje rozwiązania, których implementacja jest planowana w cyklu średnioterminowym. Rozwiązania implementowane w tej fazie będą zawierały funkcjonalności, niewymagające dokonywania zmian w procedurach obsługi połączeń oraz w infrastrukturze centrów, dotyczące w szczególności: obsługi wywołań alarmowych inicjowanych zarówno przez użytkowników usług VoIP o stałej lokalizacji, jak i przez użytkowników nomadycznych, pozyskiwania informacji o lokalizacji osób wykonujących połączenia alarmowe i zapewnienia centrom dostępności do tej informacji, dostarczania numerów telefonicznych, za pomocą których połączenia alarmowe mogą być zestawiane zwrotnie do użytkowników, którzy je zainicjowali. Architekturę sieci dla fazy 2 przedstawia rys. 2. Trzecia faza wiąże się z rozwiązaniami, które są przewidziane do wprowadzenia w dłuższym okresie czasu. Tego typu rozwiązania obejmują transport wywołań alarmowych opartych na usługach VoIP w konfiguracji od końca do końca oraz rozwój infrastruktury IP w centrach obsługi wywołań alarmowych. Oczekuje, że w tej fazie zostanie udoskonalona informacja o lokalizacji i że będzie wymagane zapamiętywanie w polu DNS danych dotyczących adresów, danych umożliwiających konwersję adresów na wskaźniki odpowiadające długości i szerokości geograficznej oraz danych określających granice obszarów obsługiwanych przez poszczególne centra. Trzecia faza zestawu rozwiązań NENA odpowiada opisanemu wcześniej drugiemu obszarowi działań podjętych przez inne fora i organizacje. * * * Dla dalszego rozwoju i interoperacyjności pakietowych usług głosowych ich użytkownicy powinni mieć przydzielone zakresy numerów, adekwatne do potrzeb w zakresie zestawiania połączeń wyjściowych i przyjściowych. Zakresy numerów powinny stanowić wsparcie dla nowych cech usług VoIP (w tych dla najbardziej istotnej cechy, jaką jest nomadyczność usług) oraz powinny zapewniać konkurencyjność tych usług w stosunku do klasycznych telefonicznych. Wymagania te najlepiej spełniają dwa zakresy numeracji: zakres numerów geograficznych oraz nowy zakres numeracji. Zakres numerów geograficznych najlepiej wspiera konkurencyjność usług, lecz sprawa wpływu modyfikacji kryteriów przydziału numerów na wspieranie nomadyczności wymaga rozpatrzenia przez regulatorów krajowych. Nowy zakres numeracji jest w stanie najlepiej wspierać nomadyczność, lecz Rys. 2. Architektura sieci dla obsługi wywołań alarmowych (faza 2) PRZEGLĄD TELEKOMUNIKACYJNY ROCZNIK LXXXI nr 2-3/2008 87
sprawa zdolności tego zakresu do wspierania konkurencyjności usług wymaga rozpatrzenia przez regulatorów krajowych. Oba te warianty dają też największe gwarancje pogodzenia interesów użytkowników usług VoIP, użytkowników końcowych inicjujących wywołania, dostawców usług VoIP oraz regulatorów krajowych. Mimo że usługi wywołań alarmowych, realizowane z wykorzystaniem usług VoIP, nie mają jeszcze zabezpieczeń, zapewniających osiąganie właściwego centrum obsługi takich wywołań, to wydaje się, że w najbliższej przyszłości usługi VoIP będą rozwijane w takim kierunku, aby mogły być wykorzystywane do zestawiania połączeń alarmowych. Połączenia alarmowe stanowią dla sektora telekomunikacyjnego bardzo ważny problem natury społecznej. Byłoby rzeczą nieroztropną ignorowanie potrzeb w zakresie zapewnienia dostępu do centrów obsługi wywołań alarmowych za pomocą usług VoIP w sytuacji, gdy stają się one coraz bardziej powszechne. W cyklu długoterminowym nastąpi prawdopodobnie rozdzielenie usług VoIP od usług alarmowych. Uważa się, że w końcowej fazie rozwoju łączności alarmowej usługi alarmowe będą stanowiły odrębną kategorię, niezintegrowaną dłużej z usługami VoIP, oraz że będą mogły być rejestrowane przez użytkowników niezależnie od innych rejestracji usług VoIP. Grupa robocza WG ECRIT, działająca w ramach IETF, prowadzi obecnie prace nad opracowaniem standardów, dzięki którym z poziomu urządzeń końcowych istniałby bezpośredni dostęp do centrów obsługi wywołań alarmowych, bez potrzeby angażowania do tego celu dostawców usług VoIP. Prace nad rozwojem rozwiązań zapewniających dostęp do centrów obsługi wywołań alarmowych, prowadzone na forum IETF i NENA, są znacznie zaawansowane. Prace te przebiegają dwutorowo: w formie zamkniętych projektów realizowanych odrębnie oraz w formie otwartych projektów realizowanych wspólnie. Istnieje właściwe podejście, polegające na tym, że w celu wskazania w pełni implikacji wynikających z nomadycznego wykorzystywania usług VoIP należy zaimplementować w wielu krajach kompatybilne rozwiązania zapewniające obsługę wywołań alarmowych opartą na realizacji usług VoIP. Jednak jest sprawą ewidentną, że prowadzone obecnie prace na forum IETF, opierają się na rozwiązaniach tego problemu opracowanych w Stanach Zjednoczonych. Przyjęte założenie, że rozwiązania opracowane pierwotnie dla warunków amerykańskich będą efektywne także w Europie, może okazać się ryzykowne. Należy jednak mieć nadzieję, że kooperacja między IETF i EMTEL będzie gwarantem, iż wymagania europejskie zostaną w tych pracach uwzględnione w dostatecznym stopniu. Implementacja rozwiązań zapewniających racjonalny i adekwatny poziom dostępności do centrów obsługi wywołań alarmowych (z poziomu usług VoIP) może wymagać przydzielenia uprawnień jednostkom najbardziej związanym z udostępnianiem tego dostępu. Może to spowodować konieczność narzucenia wymagań na te segmenty rynku, które dotychczas nie były w ogóle objęte żadnymi regulacjami (np. na terminale) lub były przedmiotem takich wymagań w stopniu niewielkim. Może to także spowodować, że narzucone zostaną nowe formy takich regulacji. Reasumując, należy podkreślić fakt, że przyszłe regulacje dotyczące dostępu do służb alarmowych mogą mieć szerszy zakres w porównaniu z obecnie obowiązującymi regulacjami w zakresie usług i sieci telefonicznych oraz że mogą obejmować także wymagania w zakresie terminali, publicznych sieci IP, sieci dostępu do Internetu oraz dostawców usług internetowych. Literatura [1] ECC Recommendation (05) 03: Numbering for nomadic voice over IP services; Recommendation adopted by the Working Group Numbering Naming abd Addressing (WG NNA) [2] ECC Report 59: Numbering for VoIP services; Oxfort, December 2004 [3] ECC Report 74: Access to emergency calls based on voice over IP; Vilnius, October 2005 Artykuł recenzowany (Artykuł nadesłano do red. styczeń 2008) Michał DUSZAK*, Magdalena OLENDER-SKOREK*, ** Rozwój WiMAX w Polsce W niniejszym opracowaniu zostały zawarte elementy z raportów przygotowywanych przez Instytut Łączności w Warszawie w ramach Programu Wieloletniego pt.: Rozwój Telekomunikacji i Poczty w dobie społeczeństwa informacyjnego. Raporty te w całości mają być publikowane na stronach internetowych Ministerstwa Transportu. * Instytut Łączności, Warszawa M.Duszak@itl.waw.pl, M.Olender@itl.waw.pl, ** Doktorant WNE UW molender@wne.uw.edu.pl Obecnie dwoma najczęściej wykorzystywanymi rodzajami dostępu do Internetu w Polsce (tabela 1) są sieci xdsl (prawie 2 mln użytkowników) oraz sieci telewizji kablowej (prawie 1 mln). Największą dynamikę wykazuje jednak dostęp przez WiMAX. Liczba jego użytkowników zaledwie przez rok zwiększyła się ponad 5-krotnie 1). Technika WiMAX jest transmisją danych drogą radiową. Umożliwia ona dostęp do Internetu i usług telefonicznych wszystkim znajdującym się w promieniu ok. 30-50 km od anteny WiMAX. Nie wymaga zatem układania kabla na terenach o małej gęstości zaludnienia lub wszędzie tam, gdzie położenie go jest bardzo trudne czy wręcz niemożliwe. WiMAX nie jest tylko uzupełnieniem sieci kablowej przy atrakcyjnej pod względem cenowym i jakościowym ofercie, może stać się poważnym konkurentem operatorów posiadających sieci kablowe. Dlaczego więc, pomimo dużej dynamiki, w segmencie WiMAX wciąż dzieje się w naszym kraju stosunkowo niewiele? Otóż w Polsce technika ta napotyka na pewne problemy hamujące jej rozwój i choć od momentu pojawienia się na początku sierpnia 2005 r. pierwszej komercyjnej stacji WiMAX w Bielsku Białej trochę się zmieniło, to 1) Dane dotyczące metod dostępu do Internetu są zbierane przez UKE za pomocą narzędzia, jakim jest sprawozdanie Formularz 06 Usługi dostępu do sieci Internet świadczone użytkownikom końcowym. Jak wynika z informacji pozyskanych z UKE, w 2005 roku użytkowników wdzwanianego dostępu do Internetu było 669 156, w tym rozliczających się na zasadach ryczałtu 91 181, zaś na koniec 2006 roku odpowiednio 333 062, w tym ryczałtowych 38 287. 88 PRZEGLĄD TELEKOMUNIKACYJNY ROCZNIK LXXXI nr 2-3/2008