RADA UNII EUROPEJSKIEJ Bruksela, 26 listopada 2010 r. (01.12) (OR. en) Międzyinstytucjonalny numer referencyjny: 2008/0193 (COD) 16509/10 SOC 772 SAN 255 CODEC 1296 NOTA Od: Prezydencja Do: Komitet Stałych Przedstawicieli (część I)/Rada EPSCO Nr poprz. dok.: 16405/10 SOC 765 SAN 249 CODEC 1276 Nr wniosku 13983/08 SOC 575 SAN 217 CODEC 1285 - COM(2008) 637 wersja ostateczna Kom.: + COR 1 Dotyczy: Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę Rady 92/85/EWG w sprawie wprowadzenia środków służących wspieraniu poprawy w miejscu pracy bezpieczeństwa i zdrowia pracownic w ciąży, pracownic, które niedawno rodziły, i pracownic karmiących piersią Sprawozdanie z postępu prac I. WPROWADZENIE W dniu 3 października 2008 r. Komisja przedstawiła wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę Rady 92/85/EWG w sprawie wprowadzenia środków służących wspieraniu poprawy w miejscu pracy bezpieczeństwa i zdrowia pracownic w ciąży, pracownic, które niedawno rodziły, i pracownic karmiących piersią. Grupa Robocza do Spraw Społecznych przeanalizowała wniosek na siedmiu posiedzeniach, które odbyły się w ostatnich miesiącach 2008 roku i w pierwszych miesiącach 2009 roku. W dniu 17 grudnia 2008 r. Rada przyjęła do wiadomości sprawozdanie z postępu prac przygotowane przez prezydencję francuską 1. 1 Dok. 16599/08. 16509/10 jw/md/mm 1
W trakcie prezydencji czeskiej Rada przeprowadziła w dniu 9 marca debatę orientacyjną poświęconą szeregowi zasadniczych kwestii, a w dniu 8 czerwca 2009 r. została poinformowana o postępach dyskusji. Po otrzymaniu stanowiska Parlamentu Europejskiego przyjętego w pierwszym czytaniu w dniu 20 października 2010 r. Rada wznowiła obecnie omawianie wniosku. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny wydał opinię w sprawie wniosku w dniu 13 maja 2009 r. Wszystkie delegacje podtrzymały ogólne zastrzeżenie weryfikacji do wniosku, a delegacja NL zgłosiła zastrzeżenie. Delegacje DK, FR, MT i UK zgłosiły zastrzeżenia parlamentarne. II. WNIOSEK KOMISJI Celem wniosku jest poprawa ochrony przysługującej pracownicom w ciąży, pracownicom, które niedawno rodziły, i pracownicom karmiącym piersią. W szczególności przedłuża on minimalny okres urlopu macierzyńskiego z 14 do 18 tygodni; oto pozostałe istotne zmiany: - podwójna podstawa prawna; podstawa prawna dla dyrektywy 92/85/EWG (art. 137 TWE, obecny art. 153 TFUE) dotyczyła jedynie zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, natomiast obecny wniosek bazuje dodatkowo na art. 141 TWE (obecny art. 157 TFUE) poświęconym równemu traktowaniu kobiet i mężczyzn; - obowiązek wykorzystania sześciu tygodni przedmiotowego urlopu po porodzie pozostałe tygodnie można wykorzystać przed porodem lub po nim; 16509/10 jw/md/mm 2
- prawo do powrotu na to samo lub równorzędne stanowisko; - zasada, zgodnie z którą zasiłek macierzyński powinien gwarantować dochód równy ostatniemu miesięcznemu wynagrodzeniu lub średniemu miesięcznemu wynagrodzeniu, lub co najmniej nie niższy niż zasiłek chorobowy; - fakt, że nawet podczas urlopu macierzyńskiego pracownica ma prawo zwrócić się do pracodawcy o dostosowanie jej modelu zatrudnienia i godzin pracy; pracodawca jest zobowiązany rozpatrzyć taki wniosek, może go jednak odrzucić; - określenie przepisów dotyczących ciężaru dowodu (w odniesieniu do art. 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy 97/80/WE dotyczącej ciężaru dowodu w sprawach dyskryminacji ze względu na płeć). Należy również zauważyć, że wniosek Komisji stanowi część pakietu pojednawczego, który przyczyni się do lepszego godzenia życia zawodowego, prywatnego i rodzinnego. W tym kontekście Parlament Europejski i Rada przyjęły w dniu 7 lipca 2010 r. dyrektywę 2010/41/UE w sprawie równego traktowania kobiet i mężczyzn prowadzących działalność na własny rachunek 2, europejscy partnerzy społeczni zawarli porozumienie w sprawie zmiany dyrektywy 96/34/WE w sprawie urlopu rodzicielskiego, a następnie w marcu 2010 roku Rada przyjęła dyrektywę 2010/18/UE 3. 2 3 Dz.U. L 180 z 15.7.2010, s. 1. Dz.U. L 68 z 18.3.2010, s. 13. 16509/10 jw/md/mm 3
III. PRACE RADY NAD WNIOSKIEM W OKRESIE POPRZEDZAJĄCYM PREZYDENCJĘ BELGIJSKĄ W pierwszych miesiącach 2009 roku prace Rady koncentrowały się na doprecyzowaniu poglądów delegacji w sprawie wniosku Komisji. W dniu 9 marca 2009 r. Rada przeprowadziła debatę orientacyjną poświęconą pewnym kwestiom podniesionym przez prezydencję czeską, koncentrując się na potrzebie zmiany obowiązującej dyrektywy, a w szczególności na przedłużeniu prawa do urlopu macierzyńskiego z 14 do 18 tygodni, a także na możliwości ograniczania lub ustalania w ustawodawstwie krajowym warunków dotyczących terminu i długości urlopu macierzyńskiego. Rada omówiła spodziewany wpływ postulowanych zmian na sytuację kobiet na rynku pracy i na wzajemną zależność dwóch celów wniosku (zdrowia i bezpieczeństwa oraz lepszego godzenia życia zawodowego, prywatnego i rodzinnego). W marcu 2009 r. Rada potwierdziła swoje poparcie dla celów wniosku, tzn. ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników oraz równego traktowania mężczyzn i kobiet. Większość delegacji poparła wydłużenie urlopu macierzyńskiego z 14 do 18 tygodni. Kilka delegacji stwierdziło jednak, że wniosek ten nie jest potrzebny; delegacje te wyraziły także pogląd, że obowiązująca dyrektywa zapewnia pracownicom w ciąży wystarczający poziom ochrony. Zasadniczo delegacje były zdania, że istotne jest, by ochrona zastrzeżona wyłącznie dla matek nie miała negatywnego wpływu na sytuację kobiet na rynku pracy. Zdecydowana większość delegacji podkreśliła, że przepisy wspólnotowe określają jedynie minimalne standardy i że państwa członkowskie powinny mieć możność decydowania o innych przepisach dotyczących urlopu macierzyńskiego np. w zakresie terminu i długości oraz obowiązkowego charakteru urlopu macierzyńskiego w ustawodawstwie krajowym. Choć delegacje przyznały, że uwzględnione we wniosku kwestie równego traktowania są ważne, jednak kilka z nich podkreśliło, że wniosek dotyczy zasadniczo dyrektywy w sprawie zdrowia i bezpieczeństwa. Kilka delegacji zauważyło w szczególności, że krajowe praktyki dotyczące urlopu macierzyńskiego są bardzo zróżnicowane. 16509/10 jw/md/mm 4
Rada została ponownie poinformowana o postępach osiągniętych w dyskusjach grupy roboczej w czerwcu 2009 roku; w sprawozdaniu prezydencji czeskiej przedstawiono obecny stan prac i opisano najważniejsze otwarte kwestie (sposoby poprawy ochrony ciężarnych pracownic i pracownic, które niedawno urodziły, biorąc pod uwagę znaczne różnice między systemami urlopu macierzyńskiego w poszczególnych państwach członkowskich, oraz sposobami powiązania systemów dotyczących urlopu macierzyńskiego z systemami dotyczącymi innych urlopów rodzinnych). Sprawozdanie zakończono stwierdzeniem, że pomimo iż dokonano dużych postępów związanych z ustanowieniem solidnej podstawy do dalszych dyskusji, prace Rady będą kontynuowane w świetle stanowiska Parlamentu Europejskiego w pierwszym czytaniu, a także w świetle prac kontynuowanych przez Radę w odniesieniu do innych dossier wchodzących w skład pakietu pojednawczego (zob. sekcja II). IV. STANOWISKO PRZYJĘTE PRZEZ PARLAMENT EUROPEJSKI W PIERWSZYM CZYTANIU Parlament Europejski przyjął stanowisko w pierwszym czytaniu w dniu 20 października 2010 r. po tym, jak w lecie 2010 roku przeprowadził on dodatkową analizę wpływu, poświęconą głównie skutkom finansowym projektowanych przez tę instytucję poprawek. Podkreślając potrzebę zmiany dyrektywy, której przepisy zostały przyjęte 18 lat temu i są przestarzałe, Parlament jest zdania, że urlop macierzyński powinien trwać 20 tygodni i być pełnopłatny. Parlament dowodzi, że 20-tygodniowy okres zalecany jest przez WHO i że taka jego długość daje matkom możliwość odzyskania pełni sił po porodzie i ustanowienia bliskiej więzi z nowonarodzonym dzieckiem. Parlament twierdzi, że urlop macierzyński nie miałby sensu, jeśli nie towarzyszyłyby mu wszelkie prawa związane z umową o pracę, w tym utrzymanie pełnego wynagrodzenia. Dodatkowo Parlament podkreśla, że należy uznać, iż ojcowie mają prawo do opieki nad swoim potomstwem. 16509/10 jw/md/mm 5
Parlament uważa jednak, że w niektórych sytuacjach możnaby uznać, że państwa członkowskie oferujące urlop macierzyński na poziomie niższym niż minimum ustanowione w dyrektywie zachowują zgodność z jej przepisami, jeżeli oferowany matce urlop rodzinny niebędący urlopem macierzyńskim spełnia kryteria ustanowione w tej dyrektywie (tzw. klauzula pomostowa ). Parlament jest zdania, że dyrektywa, oprócz urlopu macierzyńskiego, powinna uprawniać do przynajmniej 2-tygodniowego płatnego urlopu ojcowskiego osobę, której małżonka lub partnerka życiowa niedawno urodziła. Szereg poprawek odnosi się do ochrony pracownic w ciąży i pracownic, które niedawno urodziły lub pracownic karmiących piersią; są wśród nich poprawki dotyczące warunków pracy, pracy w godzinach nocnych, wynagrodzenia, możliwości szkolenia i rozwoju kariery w ogóle. W sumie stanowisko Parlamentu Europejskiego w pierwszym czytaniu zawiera 75 poprawek do wniosku Komisji, w tym zmiany szeregu artykułów dyrektywy 92/85/EWG, które nie zostały zmienione w samym wniosku. VI. PRACE RADY PROWADZONE PODCZAS PREZYDENCJI BELGIJSKIEJ W październiku 2010 r. gotowe były wszystkie elementy konieczne do kontynuowania prac przez Radę. Pomimo że Belgia miała nadzieję znacznie posunąć do przodu prace nad tym ustawodawczym dossier w czasie swej prezydencji, stosunkowo późne otrzymanie stanowiska Parlamentu w październiku 2010 roku pozwoliło jedynie na dokonanie wstępnej analizy poprawek zaproponowanych przez Parlament. Grupa Robocza do Spraw Społecznych spotkała się dwukrotnie w listopadzie 2010 roku, by przeanalizować stanowisko PE oraz wstępnie przeanalizować poprawki przyjęte w pełni, częściowo lub co do intencji przez Komisję. 16509/10 jw/md/mm 6
Potwierdzając pierwotny wniosek przedstawiciel Komisji wyjaśnił, że Komisja nie może zaakceptować wniosku dotyczącego 20 pełnopłatnych tygodni. Grupę roboczą poinformowano, że Komisja może zaakceptować poprawki 1, 2, 4, 6, 17, 24, 30, 31, 42, 57, 68, 72, 75 i 77, natomiast poprawki 3, 8, 9, 10, 15, 28, 33, 34, 115/123, 55 i 60 może zaakceptować częściowo, co do istoty lub po zmianie brzmienia. Przeważająca większość delegacji nie była w stanie zaakceptować wydłużenia minimalnego urlopu macierzyńskiego do 20 pełnopłatnych tygodni. Większość delegacji wyraziła obawy dotyczące skutków finansowych. Wiele delegacji podkreśliło również, że dyrektywa powinna ustanawiać minimalne standardy, ale równocześnie przestrzegać zasady pomocniczości i uwzględniać różnorodne sytuacje w poszczególnych państwach członkowskich. Niektóre delegacje były w stanie zaakceptować propozycję dotyczącą 20 tygodni, ale opowiedziały się za tym, by państwa członkowskie mogły określać poziom wynagrodzenia. Kilka delegacji zauważyło, że 20 pełnopłatnych tygodni mogłoby pogarszać pozycję społeczną kobiety i szkodzić jej sytuacji zawodowej. Wiele delegacji wyjaśniło, że w ich państwach istnieją już sprawnie działające systemy i że nie zamierzają ich modyfikować (czy to przez oferowanie dłuższego urlopu macierzyńskiego, czy też podnoszenie zasiłków). Wiele delegacji wskazało, że urlop rodzicielski (lub, w niektórych przypadkach, urlop ojcowski) rzeczywiście mieści się w ich koncepcjach strategii politycznych na rzecz pogodzenia życia zawodowego, rodzinnego i prywatnego. Jednak kilka delegacji wyraziło opinię, że projekt dyrektywy, która w dużej mierze dotyczyła zdrowia i bezpieczeństwa w pracy, nie jest odpowiednim aktem, by zawierać w nim przepisy dotyczące urlopu ojcowskiego. Natomiast dwie delegacje uznały, że urlop ojcowski mógłby zostać objęty podwójną podstawą prawną. 16509/10 jw/md/mm 7
Na tym etapie dyskusji większość delegacji podtrzymała zastrzeżenia weryfikacji do poprawek Parlamentu. Jednakże wiele delegacji wskazało, że są otwarte na dyskusje nad niektórymi poprawkami PE, zwłaszcza tymi, które odnoszą się do sposobów poprawy ochrony pracowników objętych przedmiotową dyrektywą, do oceny zagrożeń dla zdrowia i dla zdrowia reprodukcyjnego, do kwestii powrotu na to samo stanowisko po zakończeniu urlopu macierzyńskiego i do uprawnień emerytalnych. Zważywszy na rozziew między stanowiskiem Parlamentu Europejskiego i poglądami państw członkowskich, wiele delegacji wezwało do pilnego podjęcia rozważań w ramach Rady, a będzie to proces długotrwały. Kilka delegacji opowiedziało się za dokonaniem kolejnej oceny skutków regulacji, tak aby lepiej zrozumieć wpływ proponowanych przepisów na państwa członkowskie. Podczas dyskusji grupy roboczej prezydencja belgijska podniosła szereg szczegółowych kwestii związanych z wnioskiem i wynikłych ze stanowiska PE. W swoich odpowiedziach na pytania prezydencji wiele delegacji wskazało, że mogą zaakceptować urlop macierzyński w wymiarze 18 tygodni (przy czym wiele z nich już oferuje to uprawnienie). W odniesieniu do wynagrodzenia przysługującego w czasie urlopu macierzyńskiego delegacje wyraziły różne poglądy: niektóre z nich opowiedziały się za obecnym odniesieniem do zasiłków chorobowych, inne były zdania, że możnaby zastosować alternatywne systemy powiązane np. z wypłatą określonej ujętej procentowo części wynagrodzenia. W szczególności część delegacji opowiedziała się za utrzymaniem podziału na różne systemy urlopowe (takie jak urlop macierzyński i ojcowski); jednak wiele z nich zadeklarowało otwartość na włączenie klauzuli pomostowej do dyrektywy, jeśli mogłoby to być pomocne dla niektórych państw członkowskich. VI. PODSUMOWANIE Prezydencja belgijska popierana przez delegacje uważa, że korzystne będzie przeprowadzenie przez Radę EPSCO ogólnej debaty orientacyjnej odnoszącej się do stanowiska Parlamentu Europejskiego i do sposobów takich prac nad wnioskiem, by możliwe było osiągnięcie stanowiska Rady w pierwszym czytaniu. Pytania, które prezydencja proponuje jako podstawę debaty, znajdują się w dok. 16510/10. 16509/10 jw/md/mm 8