RAPORT Z MONITORINGU WDRAŻANIA

RAPORT Z MONITORINGU WDRAŻANIA Programu rozwoju miejskiego systemu profilaktyki i opieki nad rodziną i dzieckiem na lata 2005 2009 Olsztyn 2010 r.

SPIS TREŚCI Str. 1. Wprowadzenie. 3 2. Cel strategiczny programu i obszary działania... 4 3. Realizacja poszczególnych celów i osiągnięte rezultaty... 5 4. Podsumowanie. 29 Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 2

1. Wprowadzenie Program rozwoju miejskiego systemu profilaktyki i opieki nad rodziną i dzieckiem na lata 2005 2009 przyjęty w dniu 30 listopada 2005 r. uchwałą Nr LIII/712/05 przez Radę Miasta Olsztyn został przygotowany na podstawie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej ( Dz. U. Nr 64 z 2004r. poz. 593 z późn. zm.). W myśl art. 17 ust. 1 pkt. 13 do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym należy tworzenie gminnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną. Program jest zgodny ze,,strategią rozwiązywania problemów społecznych Miasta Olsztyn do 2015 roku - przyjętą w dniu 26 maja 2004 r. Uchwałą NR XXVI/367/04 Rady Miasta Olsztyn, której jednym z priorytetów strategicznych jest rozwój miejskiego systemu profilaktyki i opieki nad rodziną i dzieckiem. Opracowany dokument przedstawia sytuację olsztyńskich rodzin oraz funkcjonujący w mieście system wspierający dziecko i rodzinę, określa cele i działania operacyjne ukierunkowane na pomoc rodzinom w prawidłowym rozwoju oraz usprawnienie systemu wsparcia rodzin w sytuacjach kryzysowych. W Programie zawarto wskaźniki monitorowania oraz określono założenia i zagrożenia jego realizacji w poszczególnych obszarach problemowych. Zadania realizowano zgodnie z przyjętym harmonogramem stanowiącym załącznik do w/w Programu. Koordynatorem realizacji Programu rozwoju miejskiego systemu profilaktyki i opieki nad rodziną i dzieckiem na lata 2005 2009 był Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie. Należy podkreślić, że osiągnięcie poniżej przedstawionych efektów działań było możliwe dzięki szerokiej współpracy lokalnych podmiotów - placówek pomocy społecznej, edukacji, kultury, ochrony zdrowia oraz organizacji pozarządowych i innych jednostek zajmujących się problemami rodziny. Raport został opracowany na podstawie materiałów własnych MOPS oraz informacji uzyskanych od ok. 30 instytucji, placówek i organizacji pozarządowych funkcjonujących na terenie miasta Olsztyna, m.in.: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 3

Urzędu Miasta Olsztyn (Wydział Zdrowia i Polityki Społecznej, Wydział Edukacji, Wydział Spraw Lokalowych), Miejskiego Urzędu Pracy, Komendy Miejskiej Policji, Miejskiego Zespołu Profilaktyki i Terapii Uzależnień, Świetlic Terapeutycznych, Domów Dziecka i in. placówek opiekuńczowychowawczych, Poradni Psychologiczno Pedagogicznych, Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych, Caritas Archidiecezji Warmińskiej i in. Tabele monitoringu rokrocznie przekazywano do ok. 50. jednostek z terenu miasta, uzyskując zwrotne informacje liczbowe średnio od ok. 60 % podmiotów. Z uwagi na nieregularność w dostarczaniu danych przez niektóre podmioty, w niektórych przypadkach wystąpiły problemy z właściwą interpretacją uzyskanych wyników. Raport z realizacji Programu opracowano z podziałem na dwa, uznane za priorytetowe, obszary, W każdym obszarze przyjęto cel ogólny, cele szczegółowe oraz niezbędne dla realizacji określonych celów działania. Niektóre wskaźniki osiągnięcia celów zostały przedstawione poprzez porównanie danych w kolejnych latach realizacji Programu. 2. Cel strategiczny programu i obszary działania Domeną lokalnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną w latach 2005 2009 było wzmacnianie potencjału rozwojowego rodziny oraz wspieranie rodziców w ich funkcjach opiekuńczowychowawczych, a także pomoc w rozwiązywaniu sytuacji problemowych i kryzysowych zgodnie z wyznaczonym celem strategicznym Programu: Skuteczny system zapobiegania kryzysom rodziny i wspierania rodzin w kryzysie ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb dzieci i młodzieży co było możliwe dzięki zaakceptowaniu i przyjęciu do realizacji 2 obszarów działań, tj.: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 4

I: Profilaktyka i wspieranie prawidłowego funkcjonowania rodziny. II: Zintegrowane działania na rzecz rodziny w sytuacjach kryzysowych. Od lat w życiu społecznym następują poważne zmiany spowodowane wieloma czynnikami, m.in. niepewnością gospodarczą, nowymi nośnikami informacji, obyczajami czy modą, to przekłada się na znaczny upadek autorytetów także wśród ludzi i instytucji odpowiedzialnych za wychowanie i kształtowanie młodego pokolenia. Dlatego tak ważne stało się kompleksowe podejście do spraw rodziny nie tylko przez instytucje zajmujące się statutowo problematyką społeczną, ale także przez organizacje pozarządowe wspierające różne grupy społeczne w rozwiązywaniu ich problemów. Pojawienie się systemu wspierającego rodzinę i dziecko oraz wdrażanie skutecznych rozwiązań pomocowych przyczynia się w znacznym stopniu do wzmocnienia społeczności lokalnej w jej rozwoju, a także do umiejętnego pokonywania pojawiających się trudności. 3. Realizacja poszczególnych celów oraz osiągnięte efekty Obszar I Profilaktyka i wspieranie prawidłowego funkcjonowania rodziny Cel ogólny: Ochrona rodziny przed zagrożeniami Aktywne wspieranie prawidłowego funkcjonowania rodziny jest niezwykle ważne w sytuacji obecnych przemian społeczno-gospodarczych, powodujących oprócz wielu zjawisk pozytywnych, również negatywne skutki w postaci pogłębiającego się kryzysu wartości związanych z instytucją małżeństwa i rodziny. Niezbędnym więc było opracowanie i przyjęcie do realizacji spójnego programu działań wzmacniających prawidłowy rozwój rodziny oraz oferujących pomoc w sytuacjach kryzysowych. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 5

Program wskazywał możliwości działań, na które nie były potrzebne specjalne środki finansowe, natomiast niezbędnym była współpraca istniejących na terenie Olsztyna podmiotów - jednostek pomocy społecznej, placówek oświaty, kultury, ochrony zdrowia, sądu, policji, organizacji pozarządowych i innych tak, aby wypracować spójny system oddziaływania na rodzinę, jej prawidłowe funkcjonowanie i ekonomiczną niezależność. Cel szczegółowy 1: Wzmacnianie czynników chroniących przed zagrożeniami W ramach wzmacniania czynników chroniących olsztyńskie rodziny przed zagrożeniem dysfunkcją i kryzysem podejmowano szereg działań promujących zdrowy styl życia, rozwijających potencjalne możliwości dzieci i młodzieży poprzez organizowanie różnego typu imprez sportowych, rekreacyjnych, kulturalnych i innych. Część z nich wiązała się z obchodami każdego roku na przełomie maja i czerwca Warmińsko Mazurskich Dni Rodziny, których inicjatorem i koordynatorem był Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko Mazurskiego wspólnie z Radą ds. Rodzin. W organizacji Dni uczestniczył samorząd miasta, a także lokalne placówki edukacyjne, kulturalne, sportowe, policja, straż pożarna, parafie, organizacje pozarządowe itd. Głównym celem obchodów Dni Rodziny było wskazywanie na rodzinę jako ogromną wartość, miejsce rozwoju przyszłego pokolenia. Liczba imprez, jak i osób uczestniczących w imprezach z roku na rok wzrastała, co może świadczyć zarówno o zwiększeniu zainteresowania mieszkańców zdrowym stylem życia, jak też wzrostem zainteresowania podmiotów organizacją czasu wolnego. Z zebranych informacji wynika, że przeciętnie w omawianym okresie około 23,5 tys. osób uczestniczyło w ok. 300 festynach, piknikach, spotkaniach okolicznościowych, zabawach i innych imprezach rocznie. Integrowanie środowiska podejmowano z wykorzystaniem lokalnych liderów, organizacji pozarządowych i innych podmiotów. Szczególnie pozytywnym zjawiskiem jest znaczny wzrost liczby liderów młodzieżowych (z kilku w pierwszym okresie realizacji programu do ponad 300 osób) Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 6

oraz podejmowanych przez środowiska młodzieżowe inicjatyw na rzecz społeczności lokalnej. Prawidłowemu funkcjonowaniu rodzin sprzyja realizacja programów profilaktycznych, edukacyjnych, wzmacniających i innych wspomagających dzieci i młodzież oraz ich rodziny. Dzięki dotacjom rządowym oraz innym pozyskanym środkom zewnętrznym, w tym z Europejskiego Funduszu Społecznego, możliwe było dotarcie do coraz większej liczby odbiorców i objęcie programami w 2009 r. ok. 14 tys. osób. Realizacja programów umożliwiła m.in. rozwój środowiskowych form pomocy, wzrost umiejętności opiekuńczo-wychowawczych rodziców i opiekunów, profilaktykę niepowodzeń szkolnych, wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci, stymulację prawidłowych zachowań dzieci i młodzieży, aktywizację zawodową i społeczną rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym, integrację rodzin romskich ze społecznością polską. W okresie realizacji Programu przeprowadzono szereg działań podnoszących świadomość społeczną w zakresie prawidłowego funkcjonowania rodziny, w tym 198 różnych akcji informacyjnych obejmujących ok. 12,5 tys. osób, ok. 250 informacji w lokalnych mediach (prasa, radio, telewizja) o tematyce prorodzinnej, 800 spotkań w środowiskach lokalnych, ok. 3.800 spotkań specjalistów psychologów, pedagogów i in. - z rodzicami (przeciętnie uczestniczyło ok. 2.700 rodziców rocznie), wzrosła też liczba placówek posiadających stronę internetową, prezentującą problematykę rodzinną (z 5 w 2006 r. do 16 w 2009 r.). Tego typu działania promujące budowały klimat szacunku do rodziny jako podstawowej komórki społecznej, w której możliwe jest prawidłowe, wszechstronne kształtowanie młodego człowieka. Różnorodność form i metod informowania społeczeństwa o możliwościach pomocy i zasobach infrastrukturalnych ułatwiła dostęp do specjalistycznych usług. Według informacji uzyskanych w oparciu o nadesłane materiały, ze specjalistycznych zajęć terapeutycznych wspomagających rozwój dzieci i młodzieży z dysfunkcjami skorzystało ok. 7 tys. uczestników, zaś z dodatkowych zajęć edukacyjnych, wyrównujących szanse edukacyjne dzieci i młodzieży - ok. 15 tys. osób. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 7

W okresie sprawozdawczym utworzono 25 nowych, przystosowanych do potrzeb dzieci i młodzieży pracowni, z których skorzystało 1.720 osób. Cel szczegółowy 2: Tworzenie koalicji na rzecz profilaktyki i opieki nad rodziną i dzieckiem W Olsztynie działa ok. 90 różnych podmiotów instytucji, organizacji, stowarzyszeń, wspólnot ukierunkowanych na wspieranie rodzin i rozwiązywanie określonych problemów. Wzajemna współpraca w ramach lokalnej koalicji stanowi płaszczyznę umożliwiającą lepsze poznanie i pełne wykorzystanie potencjału tych środowisk na rzecz profilaktyki i opieki nad rodziną i dzieckiem. Poszerza się grono osób i instytucji, które mają wolę wspólnego działania w określonych obszarach tematycznych, takich jak: promowanie wartości jaką jest prawidłowo funkcjonująca rodzina, organizowanie poradnictwa rodzinnego, spotkań integrujących rodziny, grup wsparcia dla rodzin podejmujących określone zadania itp. Szczególnie prężnie działają organizacje pomagające rodzinom w przypadku różnego rodzaju niepełnosprawności dzieci i dorosłych członków rodzin. Przy dwóch parafiach w mieście funkcjonują oratoria ukierunkowane na organizowanie czasu wolnego dzieciom i młodzieży. Wykaz instytucji i placówek świadczących pomoc rodzinom na terenie Olsztyna znajduje się na stronie internetowej Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Olsztynie (www.mops.olsztyn.prv.pl). Tworzenie koalicji na rzecz profilaktyki i opieki nad rodziną i dzieckiem było możliwe dzięki inicjowaniu wielu działań zapewniających skuteczny przepływ informacji i wymianę doświadczeń między podmiotami, w tym przeprowadzanie wspólnych spotkań sprzyjających rozwojowi miejskiego systemu, organizacji konferencji, sympozjów, opracowywanie i propagowanie materiałów informacyjnych, publikacji, biuletynów i innych dotyczących możliwości pomocy i problematyki prorodzinnej. W okresie realizacji Programu odbyło się ok. 260 różnych spotkań, narad, konferencji, w których uczestniczyło ok. 5 tys. osób, wzrosła liczba wolontariuszy zaangażowanych Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 8

w realizację zadań na rzecz rodziny (z ok. 100 osób w pierwszym roku realizacji Programu do 450 w 2009 r.) oraz interdyscyplinarnych zespołów pomocowych zapewniających pełną współpracę podmiotów i stosowne wsparcie rodzin (z 3 do 10). Zintegrowanie działań pomocy społecznej z sądami, pedagogami szkolnymi, policją, kuratorami sądowymi, prokuraturą, pracownikami placówek opiekuńczo-wychowawczych usprawniło reagowanie w przypadku stwierdzenia zaniedbań w stosunku do dzieci. Systematyczna współpraca z Miejskim Zespołem Profilaktyki i Terapii Uzależnień umożliwiła osobom dotkniętym problemem uzależnień podjęcie stosownej terapii i leczenia odwykowego. Cel szczegółowy 3: Wspieranie działań na rzecz poprawy sytuacji społecznej i bytowej rodzin. Rodzina jest podstawowym ogniwem życia społecznego, dlatego wszelkie podejmowane działania na rzecz poprawy jej sytuacji społecznej i bytowej powinny być traktowane priorytetowo, wprowadzają bowiem rozwiązania umożliwiające rodzinie prawidłowe funkcjonowanie oraz rozwój. Szczególne znaczenie w tym zakresie odgrywa aktywizacja zawodowa osób i rodzin. Miasto Olsztyn charakteryzuje się najniższą stopą bezrobocia w regionie - 7,1 % (31.12.2009 r.). W okresie realizacji Programu, pomimo zahamowania pozytywnych tendencji spowodowanych kryzysem gospodarczym, dostrzegamy wyraźny spadek stopy bezrobocia o 2 %. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 9

Wykres 1. Stopa bezrobocia w Olsztynie w latach 2005-2009 10 9,1 8 6,8 7,1 6 4 4,5 4,2 2 0 2005 2006 2007 2008 2009 Źródło: Miejski Urząd Pracy w Olsztynie Na koniec grudnia 2009 r. w Miejskim Urzędzie Pracy w Olsztynie zarejestrowanych było 6.126 bezrobotnych, w tym kobiet 3.035 (49,54 %). Młodzież do 25 roku życia stanowiła 18,04 % (1.105 osób) ogółu bezrobotnych, a długotrwale bezrobotni 23,28 % (1.426 osób). W celu zwiększenia aktywności mieszkańców podejmowano szereg inicjatyw w zakresie łagodzenia skutków bezrobocia i aktywnych form promocji zatrudnienia oraz wspierano otoczenie społeczne osób bezrobotnych członków rodzin i inne osoby zależne z wykorzystaniem środków finansowych Funduszu Pracy i Europejskiego Funduszu Społecznego. Na terenie miasta cel ten był realizowany przez Miejski Urząd Pracy w Olsztynie, Warmińsko-Mazurską Komendę Ochotniczych Hufców Pracy (w ramach której działają Mobilne Centra Informacji Zawodowej, Młodzieżowe Centrum Kariery i Młodzieżowe Biuro Pracy), Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie, w tym Centrum Integracji Społecznej i działający przy nim Klub Integracji Społecznej oraz Miejski Zespół Profilaktyki i Terapii Uzależnień, przy którym również funkcjonuje Klub Integracji Społecznej. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 10

Służby socjalne MOPS na bieżąco dokonywały diagnozy sytuacji osób bezrobotnych i ich rodzin, przyznawały i wypłacały świadczenia pieniężne, udzielały pomocy rzeczowej, usługowej, informacji i poradnictwa. W pierwszym roku realizacji Programu 3.189 rodzin otrzymało świadczenia z powodu bezrobocia, zaś w roku 2009 liczba ta spadła do 2.639 środowisk. W ramach współpracy z Miejskim Urzędem Pracy i innymi miejskimi jednostkami MOPS realizował program prac społecznie użytecznych, zatrudniając rokrocznie ok. 200 osób bezrobotnych przy pracach porządkowych, remontowych, konserwatorskich, jako pomoc kuchenna, opiekun osób starszych, pomoc biurowa. W latach 2005-2009 - 256 uczestników CIS ukończyło program reintegracji społeczno-zawodowej, w tym 153 osoby usamodzielniły się ekonomicznie. Wykres 2. Liczba uczestników CIS, którzy ukończyli program, w tym osób, które usamodzielniły się w latach 2005-2009 100 86 80 68 60 48 46 40 33 38 37 20 17 15 21 0 2005 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. osoby, które uk ończyły program CIS osoby, które e konom icznie usam odzielniły się Źródło: Centrum Integracji Społecznej w Olsztynie Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 11

W dwóch Klubach Integracji Społecznej były realizowane programy reintegracji, w których przeciętnie w ciągu roku uczestniczyło 60 osób. Programy trwały 3, 6 lub 9 miesięcy. W 2005 roku w MOPS powstało Centrum Wsparcia Spółdzielczości Socjalnej (CWSS), promujące i wspierające rozwój podmiotów ekonomii społecznej poprzez prowadzenie punktu konsultacyjnego dla bezrobotnych, organizację konferencji, szkoleń, seminariów, udzielanie pomocy w przygotowaniu wniosków o dotacje z Funduszu Pracy i innych źródeł na rozpoczęcie działalności gospodarczej w formie spółdzielni socjalnej. Dzięki działalności CWSS powstało 26 spółdzielni socjalnych dających zatrudnienie 151 osobom bezrobotnym. Część zadań służących zwiększeniu zdolności osób zagrożonych wykluczeniem społecznym do zatrudnienia realizowano przy wykorzystaniu środków Europejskiego Funduszu Społecznego. MOPS od 2008 r. realizuje projekt systemowy Nowy Horyzont w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Kwota dofinansowania ze środków EFS w 2008 i 2009 r. wyniosła 2.713.352,60 zł. Celem głównym projektu jest zwiększenie kompetencji społecznych i zawodowych mieszkańców Olsztyna korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. Wdrażanie programu następuje dzięki zastosowaniu nowych form i metod pracy socjalnej kontraktów socjalnych, programów aktywności lokalnej, instrumentów aktywnej integracji, w tym aktywizacji zawodowej, społecznej, edukacyjnej i zdrowotnej. W latach 2008 2009 program Nowy Horyzont objął swoim działaniem ogółem 722 osoby. Od 2009 r. Centrum Wsparcia Spółdzielczości Socjalnej realizuje na terenie województwa warmińsko mazurskiego w ramach PO KL projekt konkursowy pod nazwą Praca zamiast zasiłku Partnerstwo na rzecz Rozwoju Ekonomii Społecznej na Warmii i Mazurach (pozyskano dofinansowanie ze środków EFS na kwotę ok. 2.000.000 zł). Starania powyższe sprzyjają aktywizacji zawodowej oraz zwiększaniu szans bezrobotnych członków rodzin na rynku pracy. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 12

Innym ważnym zadaniem związanym z poczuciem stabilizacji i bezpieczeństwa rodzin jest zapewnienie odpowiednich warunków mieszkaniowych. Polityka mieszkaniowa w ostatnich latach była uprawiana przez deweloperów oraz właścicieli nieruchomości i dotyczyła ludności zamożnej i średnio sytuowanej. Wysokie ceny mieszkań stanowią barierę nie do pokonania dla osób o słabej kondycji finansowej, dla których rozwiązaniem byłoby rozwijanie ogólnie dostępnego budownictwa czynszowego. W latach 2005 2009 z puli mieszkań komunalnych rozdysponowano 186 lokali na 2.605 wniosków od osób ubiegających się o mieszkanie, co zaspokoiło potrzeby jedynie ok. 8 % tych mieszkańców. Liczba mieszkań socjalnych wzrosła ze 145 w 2005 r. do 214 w 2008 r., co nie miało wpływu na poprawę sytuacji mieszkaniowej w mieście. W tym samym okresie jedynie 120 rodzin otrzymało mieszkanie z zasobów Olsztyńskiego Towarzystwa Budownictwa Społecznego. Dotychczas prowadzona polityka mieszkaniowa wobec najsłabszych warstw społecznych przyczyniła się do pogłębienia problemu, jakim jest brak własnego mieszkania, a także orzekane eksmisje oraz zagrożenie ich wykonaniem. Z danych Wydziału Spraw Lokalowych Urzędu Miasta Olsztyn wynika, że w 2009 r. ok. 400 rodzin posiadało sądowy nakaz eksmisji. Osoby i rodziny pozostające w trudnej sytuacji życiowej były obejmowane wszechstronnym wsparciem Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Olsztynie. W okresie realizacji programu z pomocy finansowej korzystało przeciętnie rocznie ok. 2.600 rodzin, tj. ok. 13 tys. osób, z pomocy rzeczowej ok. 2.800 osób, z usług opiekuńczych ok. 780 osób, wyłącznie z pomocy w formie pracy socjalnej - ze szczególnym uwzględnieniem dzieci ze środowisk niewydolnych wychowawczo ok. 3.900 mieszkańców Olsztyna. Priorytetem pracy socjalnej była pomoc rodzinom we wzmocnieniu i odzyskaniu zdolności do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie. Z pomocy w formie gorącego posiłku skorzystało przeciętnie rocznie ok. 1.200 dzieci z rodzin najuboższych, zaniedbanych i dysfunkcyjnych, zaś w ramach realizacji rządowego programu Pomoc państwa w zakresie Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 13

dożywiania pomoc otrzymywało rocznie ok. 7.400 osób na łączną kwotę 15.424.190 zł (lata 2006 2009). Rodziny dotknięte ubóstwem otrzymywały również pomoc żywnościową w ramach współpracy MOPS z Bankiem Żywności, PKPS, Caritas, PCK i in. organizacjami pozarządowymi przy realizacji Programu PEAD dostarczanie żywności dla najuboższej ludności Unii Europejskiej. Liczba osób otrzymujących taką pomoc wzrosła z ok. 2.000 osób w 2006 r. do ok. 4.500 osób w 2009 r. Inną istotną formą pomocy prowadzoną przez MOPS była organizacja i finansowanie wypoczynku letniego i zimowego dzieci i młodzieży oraz wspólnych, organizowanych we współpracy z Miejskim Zespołem Profilaktyki i Terapii Uzależnień wyjazdów matek z dziećmi ze środowisk zagrożonych uzależnieniami. Z wymienionych form pomocy skorzystało przeciętnie 430 osób rocznie. Ponadto pracownicy socjalni organizowali akcje charytatywne celem pozyskiwania środków na pomoc dzieciom, uczestniczyli w akcjach zbiórki żywności, przekazywali artykuły szkolne uzyskane od sponsorów, dokonywali we współpracy z lekarzami i pielęgniarkami środowiskowymi zbiórek leków dla potrzebujących. Prowadzono działania osłonowo aktywizujące na rzecz dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. Zadania z zakresu rehabilitacji leczniczej, społecznej, pomocy specjalistycznej logopedycznej, psychologicznej, pedagogicznej, medycznej realizował Ośrodek Wsparcia dla Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnej. Ponadto w mieście organizowano imprezy integracyjne sportowe, rekreacyjne, kulturalno edukacyjne dla osób niepełnosprawnych i ich rodzin, prowadzono w placówkach programy indywidualnych zajęć z terapii pedagogicznej skierowane do dzieci z zaleceniem tej formy pracy, systematycznie współpracowano z Miejskim Zespołem do Spraw Rehabilitacji Zawodowej i Społecznej Osób Niepełnosprawnych w zakresie likwidacji barier architektonicznych, dofinansowania turnusów rehabilitacyjnych i sprzętu ortopedycznego, służono pomocą w wypełnianiu i składaniu wniosków w sprawie orzeczenia niepełnosprawności. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 14

W działania wspierające rodzinę i dzieci, wzajemną pomoc osób i rodzin, organizowanie imprez integracyjnych i kulturalnych, festynów, spartakiad, wykładów, pogadanek, warsztatów coraz częściej angażowana była społeczność lokalna, rady osiedli miasta, a także organizacje pozarządowe. W 2009 r. dwukrotnie wzrosła liczba instytucji i placówek współpracujących z partnerami społecznymi realizującymi zadania na rzecz rodziny. Instytucje miejskie chętniej udostępniały organizacjom swoje lokale, udzielały poparcia w ich staraniach o dofinansowanie, współpracowały przy opracowaniach i realizacji programów. Do działań prorodzinnych wpisuje się również upowszechnianie informacji o możliwościach wsparcia i podmiotach świadczących na terenie miasta pomoc dziecku i rodzinie. W latach realizacji programu tworzeniem, aktualizowaniem i ułatwianiem dostępu do bazy danych zajmowały się początkowo jedynie 4 placówki. Liczba ta w 2009 r. wzrosła do 11. Ponadto na bieżąco były opracowywane i popularyzowane przez MOPS informatory o instytucjach świadczących pomoc rodzinie oraz ulotki tematyczne dla osób z różnymi problemami, w tym m.in. bezdomnych, uzależnionych, ofiar przemocy, osób z zaburzeniami psychicznymi i in. Coraz powszechniejsze stało się również upowszechnianie informacji przez Internet. Cel szczegółowy 4: Rozwój infrastruktury i usług w zakresie wsparcia, opieki oraz poradnictwa specjalistycznego, w tym rodzinnego Szczególną rolę we wzmacnianiu prawidłowego funkcjonowania rodziny odgrywa poradnictwo specjalistyczne, w tym rodzinne. Przykładem ilustrującym potrzebę istnienia takiej formy wsparcia jest działalność Miejskiego Ośrodka Poradnictwa Specjalistycznego i Socjalnego MOPS przy al. Wojska Polskiego 8, który prowadzi dla mieszkańców Olsztyna poradnictwo psychologiczne, pedagogiczne i prawne oraz specjalistyczną pomoc w zakresie terapii indywidualnej, rodzinnej i grupowej. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 15

W okresie sprawozdawczym w MOPSiS udzielono ogółem 15.773 porady dla rodzin (w tym: 6.084 porady psychologiczne, 2.007 porad pedagogicznych oraz 7.682 porady prawne). Tabela 1: Liczba porad psychologicznych, pedagogicznych i prawnych udzielonych w MOPSiS w latach 2005-2009 Lp. Porady 2005 2006 2007 2008 2009 Razem 1. Psychologiczne 1.429 1.161 1.007 1.206 1.281 6.084 2. Pedagogiczne 179 843 368 358 259 2.007 3. Prawne 1.530 1.634 1.405 1.432 1.681 7.682 Razem 3.138 3.638 2.780 2.996 3.221 15.773 Źródło: Miejski Ośrodek Poradnictwa Specjalistycznego i Socjalnego w Olsztynie. W Ośrodku prowadzono terapię rodzinną i małżeńską z udziałem 62 rodzin, w terapii grupowej uczestniczyły 974 osoby. W analizowanym okresie funkcjonowały następujące grupy wsparcia: - grupa wsparcia po stracie bliskiej osoby (śmierć, rozwód, rozstanie) 35 spotkań, - grupa wsparcia dla rodzin z osobą chorą psychicznie 121 spotkań, - grupa terapeutyczna dla kobiet i mężczyzn - 37 spotkań, - grupa terapeutyczna dla osób wchodzących w dorosłość - 28 spotkań, - grupa wsparcia dla rodzin w kryzysie 11 spotkań. Ponadto specjaliści MOPSiS udzielili w latach 2005 2009-684 porady pedagogiczne (średnio rocznie 134 porady) połączone z pomocą w opracowaniu indywidualnych planów wyjścia z kryzysu dla kobiet dotkniętych przemocą w rodzinie, przebywających w Hostelu dla Ofiar Przemocy Caritas Archidiecezji Warmińskiej przy ul. Grunwaldzkiej 45. Średnio rocznie z porad korzystało 36 kobiet. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 16

Dużym wsparciem dla rodzin był również system specjalistycznej pomocy oferowany poprzez domy dziennego pobytu, środowiskowe domy samopomocy, poradnie specjalistyczne, w tym psychologiczno-pedagogiczne oraz poradnie rodzinne funkcjonujące przy parafiach rzymsko-katolickich. Z zebranych informacji wynika, że w okresie realizacji programu 5 podmiotów przejęło nową siedzibę przystosowaną do prowadzenia usług na rzecz dziecka i rodziny, w 20 miejscach pomocy przeprowadzono prace modernizacyjno adaptacyjne lokali, na bieżąco doposażano placówki w niezbędne wyposażenie i sprzęt usprawniający ich funkcjonowanie. Ponadto w 8 placówkach zwiększono zatrudnienie pracowników wykonujących zadania na rzecz dzieci i rodzin łącznie zatrudniono 15 osób. Jednym z istotnych zadań realizowanych w ramach Programu było doskonalenie i szkolenie kadr zawodowych pracujących na rzecz rodzin. W latach 2005 2009 MOPS organizował i współorganizował szkolenia specjalistyczne w zakresie pracy z rodziną oraz możliwości i zakresu świadczenia pomocy. W szkoleniach uczestniczyło średnio rocznie ok. 130 pracowników. Przykładowa tematyka szkoleń: Rodzina bez przemocy gminny program przeciwdziałania przemocy w rodzinie, Praca socjalna z rodziną na rzecz powrotu dzieci z placówek i rodzin zastępczych do rodzin naturalnych, Rola organizacji pozarządowych w systemie pomocy społecznej, Aktywizacja zawodowa bezrobotnej młodzieży, Specyfika pracy z rodziną z problemem uzależnień oraz przemocy seksualnej wobec dzieci warsztaty, Rodzicielstwo zastępcze konferencja z udziałem 80 przedstawicieli lokalnych instytucji i placówek, Interwencja w przypadku krzywdzenia dzieci w oparciu o system obowiązującego prawa, Praca zespołów interdyscyplinarnych DZIK warsztaty szkoleniowe. Ponadto w szkoleniach zewnętrznych brało udział 155 pracowników MOPS. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 17

W wielu placówkach służących pomocą dziecku i rodzinie prowadzone były praktyki zawodowe studentów i słuchaczy szkół policealnych, przygotowujące do przyszłej pracy. Obszar II Zintegrowane działania na rzecz rodziny w sytuacjach kryzysowych Cel ogólny: Prawidłowe funkcjonowanie rodziny wyjście z kryzysu Wspieranie rodziny dysfunkcyjnej, niewydolnej opiekuńczo i wychowawczo ma na celu pomoc w przywróceniu jej naturalnych funkcji. W sytuacji, gdy zachodzi konieczność czasowego umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej (rodzinnej lub instytucjonalnej), niezbędne jest prowadzenie intensywnej pracy z rodziną celem nabycia przez nią umiejętności prawidłowego funkcjonowania oraz przygotowania do przyjęcia dziecka powracającego z pieczy zastępczej. Wymagało to wzmocnienia specjalistycznego wsparcia i opieki nad rodziną poprzez rozwój infrastruktury i usług w tym zakresie, z wykorzystaniem potencjału lokalnych partnerów publiczno-społecznych. Skuteczność systemu pomocy rodzinie będącej w kryzysie zależy również od właściwej koordynacji pracy stosownych służb i organizacji, które w analizowanym okresie zajmowały się działaniami na rzecz wyjścia rodziny z kryzysu i jej prawidłowego funkcjonowania. Cel szczegółowy 1: Rozwój rodzinnych zastępczych form opieki nad dzieckiem W okresie realizacji Programu prowadzono szereg działań na rzecz rozwoju rodzinnych zastępczych form opieki nad dzieckiem. Dzieci oczekujące na adopcję to dzieci niechciane przez swoich rodziców. Adopcję orzeka sąd rodzinny głównie z powodu trwałego i głębokiego rozpadu rodziny. Adopcja jest trwała i poza szczególnymi przypadkami nie można jej rozwiązać. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 18

W analizowanym okresie na terenie Olsztyna funkcjonowały 2 Ośrodki Adopcyjno Opiekuńcze, w tym prowadzony przez Miasto Olsztyn - Zespół Placówek Opiekuńczo Wychowawczych, Edukacyjnych i Diagnostycznych przy ul. Pstrowskiego 5 A oraz drugi - przez organizację pozarządową wcześniej Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, a obecnie Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom i Rodzinie ARKA przy ul. Niepodległości 85. Ośrodki te prowadziły zajęcia przygotowawcze dla kandydatów na rodziców adopcyjnych, zastępczych i placówek rodzinnych, badania psychologiczno pedagogiczne, pomoc psychologiczną, poradnictwo pedagogiczne i prawne oraz realizowały działalność edukacyjną, promującą zastępcze formy opieki rodzinnej. W okresie realizacji programu największa liczba osób korzystających z usług tych Ośrodków przypada na rok 2008-393 osoby (w tym 118 z rodzin naturalnych, 93 z rodzin zastępczych i 182 z rodzin adopcyjnych). Tabela 2: Liczba osób, które skorzystały z pomocy Ośrodków Adopcyjno-Opiekuńczych w latach 2005-2009 Lp. Udzielona pomoc 2005 2006 2007 2008 2009 1. Osoby z rodzin naturalnych 144 117 130 118 121 2. Osoby z rodzin zastępczych 51 36 48 93 79 3. Osoby z rodzin adopcyjnych 74 201 183 182 54 Razem 269 354 361 393 254 Źródło: Ośrodki Adopcyjno Opiekuńcze w Olsztynie. Inną formą opieki nad dzieckiem pozbawionym całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej, w przypadku niewypełnienia swoich funkcji przez rodziców naturalnych - jest rodzina zastępcza. W rodzinie zastępczej dziecko jest umieszczone na podstawie orzeczenia sądu. Pierwszeństwo w pełnieniu funkcji rodziny zastępczej mają osoby spokrewnione lub spowinowacone z dzieckiem, jeżeli dają gwarancję poprawy sytuacji dziecka. W przypadku, gdy osoby spokrewnione z dzieckiem nie mogą pełnić funkcji Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 19

rodziny zastępczej, sąd opiekuńczy wskazuje innych kandydatów gotowych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej. W okresie sprawozdawczym zadania powiatu z zakresu pomocy społecznej związane z rodzicielstwem zastępczym realizował w Olsztynie Zespół ds. Rodzin Zastępczych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej. Organizował opiekę w rodzinach zastępczych, udzielał pomocy na pokrycie kosztów utrzymania umieszczonych w nich dzieci, przeprowadzał wywiady środowiskowe z kandydatami do założenia rodzin zastępczych pod kątem gotowości do pełnienia funkcji rodziny zastępczej. W ramach współpracy z Ośrodkiem Adopcyjno-Opiekuńczym przy ul. Pstrowskiego 5 A, sporządzał opinie o kandydatach do założenia rodziny zastępczej przed rozpoczęciem szkoleń w Ośrodku. W latach 2005 2009 w Olsztynie w wyniku pracy Zespołu ds. Rodzin Zastępczych powstało ogółem 165 nowych rodzin zastępczych, w tym najwięcej rodzin utworzono w 2006 r. 43, a najmniej powstało w 2009 r. - 25 rodzin. W roku 2009 Zespół sprawował nadzór nad 231 rodzinami zastępczymi, w których przebywało 302 dzieci. Tabela 3: Liczba rodzin zastępczych (w tym nowo utworzonych) oraz liczba dzieci przebywających w rodzinach zastępczych w latach 2005-2009 Lp. Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 1. Liczba rodzin zastępczych ogółem 238 244 254 233 231 - w tym nowo utworzonych 37 43 32 28 25 2. Liczba dzieci przebywających w rodzinach zastępczych 293 304 330 300 302 Źródło: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie Warto odnotować fakt, że pomimo ogromu pracy, jaki należy włożyć w wychowywanie obcego dziecka, obciążonego negatywnymi przeżyciami i doświadczeniami wyniesionymi z rodziny naturalnej, znaleźli się kandydaci Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 20

do sprawowania rodzinnej pieczy zastępczej w ramach rodzin zastępczych niespokrewnionych, w tym zawodowych wielodzietnych i działających w formie pogotowia rodzinnego. W 2009 r. w Olsztynie funkcjonowało 13 rodzin niespokrewnionych z dzieckiem, w których przebywało 15 dzieci oraz 5 zawodowych niespokrewnionych z dzieckiem, w których przebywało 25 dzieci. Tabela 4: Liczba rodzin zastępczych spokrewnionych, niespokrewnionych, w tym zawodowych wielodzietnych i funkcjonujących w formie pogotowia rodzinnego w latach 2005-2009 Rodziny zastępcze Liczba rodzin Liczba dzieci w rodzinach 2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2007 2008 2009 Spokrewnione z dzieckiem 222 226 233 214 213 276 277 286 264 262 Niespokrewnione z dzieckiem 16 15 15 13 13 17 18 18 15 15 Zawodowe niespokrewnione - - 6 6 5 - - 26 21 25 z dzieckiem, w tym: wielodzietne - - 2 2 1 - - 6 5 4 o charakterze - - 4 4 4 - - 20 16 21 pogotowia rodzinnego Źródło: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie Celem rodzinnej pieczy zastępczej, oprócz częściowego odizolowania dziecka od rodziny naturalnej, w której doświadczało ono przemocy - jest równoczesne podjęcie wraz z rodziną naturalną działań prowadzących do poprawy jej funkcjonowania poprzez stworzenie warunków umożliwiających dziecku powrót do domu i prawidłowy emocjonalny oraz fizyczny rozwój. W Olsztynie dzięki intensywnej pracy służb społecznych w latach 2005 2009 z rodzin zastępczych do rodzin naturalnych powróciło 47 dzieci. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 21

Tabela 5: Liczba dzieci, które powróciły do rodzin naturalnych z rodzin zastępczych w latach 2005-2009 Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 Razem Liczba dzieci, które powróciły do rodzin naturalnych z rodzin zastępczych 8 4 18 10 7 47 Źródło: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie. Inną występującą w Olsztynie rodzinną formą opieki nad dzieckiem jest Rodzinny Dom Dziecka funkcjonujący przy ul. M.C. Skłodowskiej 9/5, w którym w 2009 r. przebywało 6 dzieci. W okresie realizacji programu instytucjonalną, stacjonarną opiekę nad dzieckiem zapewniały w mieście placówki opiekuńczo-wychowawcze, w tym 2 placówki socjalizacyjne - Domy Dziecka przy ul. Korczaka 6 oraz Pstrowskiego 5 A, placówka interwencyjna Pogotowie Opiekuńcze przy ul. Pstrowskiego 5 A oraz placówka wielofunkcyjna Ośrodek Wsparcia i Opieki nad Dzieckiem i Rodziną MOPS przy ul. Wańkowicza 3. Z placówek tych w latach 2005-2009 do rodzin biologicznych powróciło 207 dzieci. Tabela 6: Liczba osób korzystających z placówek opiekuńczowychowawczych w latach 2005 2009 Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 Placówki socjalizacyjne 68 72 72 92 86 Placówka interwencyjna 58 145 137 112 63 Placówka wielofunkcyjna 37 57 48 50 38 Razem 163 274 257 254 187 Źródło: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie W przypadku dzieci, które nie miały możliwości częstych kontaktów z rodzinami naturalnymi, domy dziecka udzielały dodatkowego wsparcia Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 22

w postaci rodzin zaprzyjaźnionych. Rodzina zaprzyjaźniona to osoba lub osoby, które systematycznie odwiedzały dzieci przebywające w placówce, zapraszały je do domu oraz, w miarę możliwości, spędzały z nim czas wolny. Rodzina zaprzyjaźniona musiała być zaakceptowana przez dziecko i sama je akceptować. Jej rolą jest wspieranie zaspokajania potrzeb emocjonalnych, intelektualnych i społecznych dziecka. Cel szczegółowy 2: Rozwój infrastruktury i usług w zakresie wsparcia, opieki i poradnictwa specjalistycznego W okresie realizacji programu infrastruktura socjalna miasta została uzupełniona o nowe miejsca pomocy, oferujące usługi zgodnie z potrzebami olsztyńskiego środowiska. W 2005 r., dzięki zaangażowaniu środków finansowych z Miejskiego Zespołu Profilaktyki i Terapii Uzależnień, w Miejskim Ośrodku Poradnictwa Specjalistycznego i Socjalnego MOPS przy al. Wojska Polskiego 8 powstał Pokój Przesłuchań Dzieci Ofiar Przestępstw (tzw. Niebieski Pokój ), w którym w bezpiecznych warunkach pod nadzorem psychologa odbywają się przesłuchania sądowo-prokuratorskie dzieci świadków i ofiar przestępstw. Od początku funkcjonowania Niebieskiego Pokoju odbyło się w nim 69 przesłuchań, w tym: - 2005 r. 7 przesłuchań, - 2006 r. 9 przesłuchań, - 2007 r. 6 przesłuchań, - 2008 r. 16 przesłuchań, - 2009 r. 31 przesłuchań. Jak obrazują powyższe dane, utworzenie Niebieskiego Pokoju było bardzo potrzebne, ponieważ w Olsztynie brakowało specjalnego pomieszczenia, w którym mogłyby odbywać się przesłuchania dzieci. Za każdą z w/w liczb kryje się dramat konkretnego dziecka bezbronnej ofiary lub świadka przestępstwa. Uwidoczniona statystyka wskazuje na konieczność dalszego intensyfikowania działań odpowiednich służb i organizacji, których zadaniem jest szeroko pojęta dbałość o bezpieczeństwo Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 23

dziecka w rodzinie i poza nią. Niezwykle ważne jest stałe prowadzenie działań profilaktycznych oraz kampanii informacyjnych, w tym adresowanych do dzieci, m.in. o przysługujących im prawach oraz o czyhających na nie zagrożeniach i sposobach obrony. Z myślą o osobach krzywdzonych, w październiku 2006 r. powstał w Olsztynie Specjalistyczny Ośrodek Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie przy ul. Bałtyckiej 37A. Zadaniem Ośrodka jest świadczenie specjalistycznych usług psychologicznych, terapeutycznych, prawnych, medycznych oraz hostelowych dostępnych przez całą dobę dla osób i rodzin, które są ofiarami przemocy domowej. W okresie realizacji programu z poradnictwa specjalistycznego i pomocy terapeutycznej ośrodka średnio rocznie korzystało około 230 osób. Przeciwdziałanie pogłębianiu się kryzysów i narastaniu problemów w rodzinach wymaga profesjonalnego, sprawnie funkcjonującego systemu poradnictwa specjalistycznego, wsparcia rodzin oraz terapii rodzinnej. Oprócz poradnictwa prowadzonego przez Miejski Ośrodek Poradnictwa Specjalistycznego i Socjalnego MOPS przy al. Wojska Polskiego 8, miejscem, w którym świadczone jest poradnictwo specjalistyczne są również 2 ośrodki adopcyjno-opiekuńcze, Ośrodek Interwencji Kryzysowej CARITAS oraz funkcjonujące w mieście poradnie pecjalistyczne. Ważnym, systemowym rozwiązaniem służącym rodzinom jest funkcjonująca sieć poradnictwa, terapii i wsparcia dla osób dotkniętych uzależnieniami (głównie od alkoholu) oraz ich rodzin, w tym poradnie terapii uzależnień, całodobowe oddziały terapii uzależnienia, oddziały leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych. System specjalistycznej pomocy ułatwia rodzinom dostęp do terapii, systematycznego wsparcia psychologicznego i pedagogicznego, doradztwa prawnego w trudnych sytuacjach życiowych. Cel szczegółowy 3: Pomoc w życiowym usamodzielnieniu i integracji ze środowiskiem młodzieży opuszczającej rodziny zastępcze, placówki opiekuńczowychowawcze i inne, zgodnie z ustawą Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 24

Proces usamodzielnienia młodzieży opuszczającej rodziny zastępcze, placówki opiekuńczo-wychowawcze i inne, zgodnie z ustawą - to długotrwały proces wychowawczy, którego celem jest wkroczenie osoby usamodzielnianej w dojrzałe życie oraz jej integracja ze środowiskiem. Osoba usamodzielniana, to wychowanek, który osiągnął pełnoletniość oraz we wspomnianej wyżej formie opieki był umieszczony na podstawie orzeczenia sądu i przebywał w niej co najmniej rok. Jednym z warunków, jaki powinien spełniać jest zobowiązanie do realizacji postanowień indywidualnego programu usamodzielnienia, opracowanego wspólnie z opiekunem usamodzielnienia i zatwierdzonego przez kierownika PCPR. Pomoc w usamodzielnieniu, w zależności od indywidualnej sytuacji usamodzielnianego wychowanka, polega na pomocy w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, pomocy w kontynuowaniu nauki lub w znalezieniu pracy, przyznaniu specjalnego świadczenia pieniężnego na zagospodarowanie, przyznaniu pomocy rzeczowej (wyprawki) oraz planowym współdziałaniu z wychowankiem w usamodzielnieniu się. Jest to praca socjalna, w tym realizacja indywidualnego planu pomocy, doradztwo i wspieranie w działaniach, poradnictwo w niezbędnym zakresie, współdziałanie i wspieranie wychowanka w kontaktach z rodziną, a także monitorowanie procesu usamodzielniania się i integracji ze środowiskiem. Program usamodzielnienia uwzględnia plan działań, terminy realizacji oraz określa, w jakiej szkole i w jakim okresie usamodzielniany zamierza podjąć naukę szkolną, przy czym pomoc na kontynuowanie nauki przyznaje się do czasu jej ukończenia, nie dłużej jednak niż do ukończenia 25 roku życia. W Olsztynie zadania związane z procesem usamodzielnienia młodzieży realizował Zespół ds. Rodzin Zastępczych oraz Dział Pomocy Instytucjonalnej i Placówek Opiekuńczo Wychowawczych MOPS. W latach 2005 2009 na usamodzielnienie wychowanków przekazano pomoc pieniężną w wys. 4.212.299,00 zł (w tym na kontynuowanie nauki 2.908.636,00 zł). Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 25

Tabela 7: Liczba wychowanków korzystających z pomocy pieniężnej na usamodzielnienie oraz wysokość udzielonej pomocy w latach 2005 2009 Lp. Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 1. 2. Liczba wychowanków korzystających z pomocy pieniężnej na usamodzielnienie - w tym: na kontynuowanie nauki Wysokość pomocy pieniężnej ogółem na usamodzielnienie (w złotych) - w tym: na kontynuowanie nauki (w złotych) 158 162 165 168 160 146 142 147 130 114 928.14 5 686.16 7 814.055 929.288 833.537 707.274 627.530 593.299 531.354 470.286 Źródło: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie. Cel szczegółowy 4: Koordynacja i zintegrowanie działań lokalnych podmiotów na rzecz wyjścia rodziny z kryzysu. Skuteczność podejmowanych działań zależy w dużej mierze od współdziałania instytucji państwowych, samorządowych i organizacji społecznych. Wspólne działania na rzecz dzieci i rodzin prowadzą m.in. placówki oświaty - szkoły, placówki wychowawcze, poradnie psychologiczno pedagogiczne, a także sąd rodzinny i nieletnich, kuratorzy sądowi, Straż Miejska, Policja, MOPS, Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Komisja Rodziny, Zespół Profilaktyki i Terapii Uzależnień, OHP, PCK, PKPS, Stowarzyszenie Monar, Caritas, Kościoły, środki masowego przekazu i in. W ramach realizacji Gminnego Systemu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na terenie Olsztyna za koordynację podejmowanych działań oraz Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 26

finansowanie niektórych z nich odpowiedzialny jest Miejski Zespół Profilaktyki i Terapii Uzależnień. W celu zwiększenia skuteczności przeciwdziałania przemocy w rodzinie utworzono w mieście 10 interdyscyplinarnych zespołów specjalistów do spraw interwencji w sytuacjach zagrażających dzieciom i młodzieży - Dzielnicowych Zespołów Interwencji Kryzysowej (DZIK). W pracach DZIK uczestniczą pracownicy socjalni, pedagodzy szkolni, psychologowie, policjanci, kuratorzy sądowi, przedstawiciele organizacji pozarządowych. Dzięki połączeniu wysiłku przedstawicieli różnych służb na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie - ułatwione jest prowadzenie interwencji, wymiana informacji i ustalanie metod postępowania w środowiskach patologicznych. Pracownicy socjalni MOPS brali czynny udział w pracach Dzielnicowych Zespołów Interwencji Kryzysowej. W 2009 r. odbyło się 148 spotkań, założono 98 Niebieskich Kart. Niebieska Karta to standardowa procedura wykorzystywana podczas interwencji w rodzinie, w której doszło do przemocy. Jej celem jest informowanie pokrzywdzonych o przysługujących im prawach oraz możliwościach korzystania z pomocy i wsparcia wyspecjalizowanych służb. "Niebieska karta" jest ważnym elementem w walce z przemocą w rodzinie, gdyż dokumentuje problem i jest dowodem w sprawie karnej o znęcanie się. Zintegrowane działania na rzecz rozwoju gminnego systemu profilaktyki i opieki nad rodziną i dzieckiem realizował Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, m.in. poprzez opracowanie i wdrażanie, bądź udział we wdrażaniu w latach 2005 2009-21 programów w zakresie prawidłowego funkcjonowania rodziny - wyjścia z kryzysu: 2005 r. Profilaktyczny program wzmacniający dla dzieci i matek z rodzin zagrożonych uzależnieniami oraz przemocą domową realizowany podczas zimowego i letniego wypoczynku w Stegnie, Pierwsza rozmowa dobry początek program zwiększenia dostępności do usług pomocy społecznej w zakresie rozwiązywania problemów uzależnień i przemocy w rodzinie, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 27

kontynuacja programu Starszy Brat Starsza Siostra mającego na celu wsparcie dziecka w nauce i pożytecznym spędzaniu czasu wolnego przez dorosłego wolontariusza, 2006 r. Rodzina bez przemocy. Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2006 2013 we współpracy z MZPiTU, Program korekcyjno-edukacyjny dla sprawców przemocy, Program Ja, My - Razem wyrównujący szanse edukacyjne dzieci i młodzieży zagrożonej przemocą i wykluczeniem społecznym, kontynuacja profilaktycznego programu wzmacniającego dla dzieci i matek z rodzin zagrożonych uzależnieniami oraz przemocą domową realizowanego podczas zimowego i letniego wypoczynku w Stegnie, 2007 r. Klub Rodzinnej Opieki Zastępczej, Koło Ratunkowe program pomocy psychoterapeutycznej dla dzieci i opiekunów z rodzin zastępczych, Kocham, lubię, szanuję praca z rodziną dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej wsparcia dziennego, ABC mądra głowa przeciwdziałanie przestępczości wśród dzieci i młodzieży w ramach umacniania środowiskowych form pomocy dziecku i rodzinie, kontynuacja Programu korekcyjno-edukacyjnego dla sprawców przemocy, kontynuacja profilaktycznego programu wzmacniającego dla dzieci i matek z rodzin zagrożonych uzależnieniami oraz przemocą domową realizowanego podczas zimowego i letniego wypoczynku w Stegnie, 2008 r. Projekt Pokażę Ci jak żyję warsztaty artystyczne dla dzieci z rodzin zastępczych, Program Jestem na dobrej drodze dla rodzin zastępczych podnoszący wiedzę na temat niepełnosprawności i przemocy, Krok po kroku umacnianie środowiskowych form pomocy dziecku i rodzinie, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 28

kontynuacja Klubu Rodzinnej Opieki Zastępczej, kontynuacja Programu korekcyjno-edukacyjnego dla sprawców przemocy oraz 2 programy w ramach EFS POKL Priorytet VII Promocja integracji społecznej, Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji: - Poddziałanie 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej projekt systemowy Nowy Horyzont, - Poddziałanie 7.1.2 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie projekt systemowy Odnaleźć Siebie, 2009 r. Program Rodzina dla rodzin zastępczych mający na celu wzmocnienie u opiekunów umiejętności opiekuńczo-wychowawczych, Szkoła dla Rodziców, Szansa na lepsze jutro program diagnostyczno-terapeutyczny dla rodzin zastępczych w ramach POKL Nowy Horyzont, Telefon do Mamy przy współpracy z Orange, Program Sami o Sobie - mający na celu utworzenie nowej formy pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi i ich rodzinom, Koło ratunkowe pomoc psychologiczna w ramach umacniania środowiskowych form wsparcia rodzin zastępczych, Rodzina integracja dzieci i młodzieży z rodzin zastępczych, kontynuacja Programu korekcyjno-edukacyjnego dla sprawców przemocy, kontynuacja Klubu Rodzinnej Opieki Zastępczej oraz kontynuacja w ramach EFS POKL programu systemowego - Nowy Horyzont. 4. Podsumowanie Program rozwoju miejskiego systemu profilaktyki i opieki nad rodziną i dzieckiem na lata 2005 2009 był realizowany zgodnie z przyjętym harmonogramem pracy. Było to możliwe dzięki zaangażowaniu wielu Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 29

podmiotów szczebla samorządowego, jednostek pomocy społecznej, poradni, placówek oświatowych, parafii, organizacji pozarządowych i in. Cieszy fakt, że zostały zainicjowane i były realizowane przedsięwzięcia ukierunkowane na tworzenie działań systemowych wpierających rodziny w prawidłowym rozwoju, a także te przeżywające problemy, kryzysy. Z przeprowadzonej analizy wynikają następujące wnioski: szczególny nacisk należy położyć na rozwój przedsięwzięć wspierających prawidłowe funkcjonowanie rodzin, podejmowane działania profilaktyczne muszą odpowiadać obecnym uwarunkowaniom i potrzebom rodziców, dzieci i młodzieży, należy zadbać o zwiększanie umiejętności wychowawczych rodziców poprzez dalsze wdrażanie programów profilaktyczno-edukacyjnych, koniecznym jest poszerzanie oferty spędzania czasu wolnego przez dzieci i młodzież, m.in. na bazie szkół, klubów sportowych, osiedlowych, domów kultury, świetlic środowiskowych itp., należy zachęcać miejskie podmioty do podejmowania inicjatyw w zakresie organizacji rodzinnych imprez rekreacyjnych w ramach obchodów takich świąt, jak Dzień Dziecka, Dzień Matki, Dzień Babci, Dziadka, Seniora itp., kontynuować współpracę z Urzędem Marszałkowskim dotyczącą obchodów kolejnych edycji Warmińsko- Mazurskich Dni Rodziny dla podkreślenia wartości jaką jest rodzina, istotną formą pomocy rodzinom zagrożonym rozpadem jest tworzenie możliwości jak najwcześniejszego skorzystania ze specjalistycznego poradnictwa rodzinnego. Profesjonalna pomoc terapeutyczna sprzyja podejmowaniu skutecznych prób rozwiązywania problemów i utrzymania małżeństwa i rodziny, ważne jest dalsze opracowywanie i realizacja programów prorodzinnych, uwzględniających specyfikę działań w danym środowisku, służących wzmacnianiu rodzin i ich rozwojowi, należy ograniczać pomoc w formie świadczeń na rzecz rozwoju instrumentów aktywnej integracji, obejmując również najbiedniejsze i najbardziej niezaradne grupy społeczne, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 30