Epidemiologia Małgorzata Kowalska Katedra i Zakład Epidemiologii SUM w Katowicach Kurs podyplomowy: Zdrowie publiczne, Śląska Izba Lekarska 20.06.2017 Katowice
Zakres tematyczny 1. Epidemiologia jako narzędzie zdrowia publicznego: źródła informacji o sytuacji zdrowotnej oraz określanie potrzeb zdrowotnych ludności 2. Podstawowe pojęcia epidemiologii, mierniki rozpowszechnienia zjawisk zdrowotnych w populacji 3. Epidemiologia wybranych chorób zakaźnych: zakażenia wewnątrzszpitalne w Polsce i w Europie.
Ad 1. Źródła informacji o stanie zdrowia populacji pierwotne dane z badań cel badania, finanse wtórne dane ze statystyk medycznych i demograficznych cel badania, finanse, dostępność danych
Rodzaje badań w epidemiologii opisowe analityczne 1. Które z badań wybrać dla opisu częstości występowania choroby i jej zmian w czasie? 2. Które z badań może posłużyć do oceny zależności pomiędzy ilością konsumowanego alkoholu a zapadalnością na przewlekłe choroby wątroby? 3. Które z badań byłoby właściwe dla oceny związku pomiędzy białaczką limfatyczną a używaniem telefonu komórkowego? 4. Dla którego badania możliwe jest określenie ryzyka względnego? Co oznacza wynik: RW = 2,30 (95%PU: 1,05 4,20) ekologiczne przekrojowe klinicznokontrolne kohortowe
Ad 2. Ocena zdrowia w badaniach epidemiologicznych Zdrowie (pomiary wskaźników fizjologicznych, PDTŻ, przyrost naturalny - miary pozytywne Ocena zdrowia Choroba (chorobowość, zapadalność, niepełnosprawność, umieralność, śmiertelność) miary negatywne
Struktura wg wieku i płci - Polska wg danych GUS, stan 30.06.2012
Drugie przejście demograficzne Zmiany demograficzne manifestujące się: spadkiem liczby urodzeń oraz liczby zawieranych małżeństw Przesuwaniem średniego wieku rodzenia pierwszego i kolejnych dzieci starsi Przesuwaniem średniego wieku zawierania związków małżeńskich starsi Wzrostem liczby rozwodów i związków nieformalnych
Nowa demografia Europy Niska płodność ( 1,5) Wydłużanie życia Migracja wg van. D. Kaa 2003 Nastąpiły zaburzenia w zastępowalności pokoleń Spadek przyrostu naturalnego
Przeciętne dalsze trwanie życia Dzięki zdrowiu publicznemu zyskaliśmy w Polsce 8-6 lat życia! 2012 81.2 lat 2012 72.8 years + 8 lat + 6 lat 1970 73.2 lat 1970 66.6 lat
Przyrost naturalny 2011 r. Dane wg GUS
Powszechnie przyjęte kryteria diagnozowania sytuacji zdrowotnej Kryterium największej umieralności choroby układu krążenia choroby nowotworowe zewnętrze przyczyny zachorowania i zgonu Kryterium największych kosztów społecznych (długość trwania choroby, koszty leczenia i opieki, niepełnosprawność lub zgon)
Kryterium największej umieralności Umieralność (ogólna i specyficzna) Śmiertelność Umieralność proporcjonalna struktura zgonów Definicje: Podstawy epidemiologii. WHO 2002, rozdział 2
Wykres prezentuje surowy i standaryzowany względem wieku współczynnik umieralności ogółem w USA w latach 1940 1990. Co jest powodem rosnących rozbieżności?
Standaryzowane według wieku i niestandaryzowane (surowe) współczynniki umieralności na 100 000 ludności z powodu chorób układu krążenia w wybranych krajach w 1980 r (dane wg WHO 1987 r.) Kraj Wartość surowa współczynnika umieralności Standaryzowany względem wieku współczynnik umieralności Współczynniki szczegółowe według wieku 45 54 lat 55 64 lat Finlandia 491 277 204 631 Francja 368 164 97 266 Japonia 247 154 95 227 Egipt 192 299 301 790 Meksyk 95 163 132 327
Standaryzowane według wieku i niestandaryzowane (surowe) współczynniki umieralności na 100 000 ludności z powodu chorób układu krążenia w wybranych krajach w 1980 r (dane wg WHO 1987 r.) Kraj Wartość surowa współczynnika umieralności Standaryzowany względem wieku współczynnik umieralności Współczynniki szczegółowe według wieku 45 54 lat 55 64 lat Finlandia 491 277 204 631 Francja 368 164 97 266 Japonia 247 154 95 227 Egipt 192 299 301 790 Meksyk 95 163 132 327
Planowanie programu profilaktyki zdrowotnej praktyczne wskazówki wg AOTMiTM Czy proponowane działania nie są już finansowane w ramach NFZ? baza NFZ JGP badania przesiewowe mapy potrzeb zdrowotnych Podmioty lecznicze lub stowarzyszenia Dane epidemiologiczne Posiadane zasoby finansowe, materialne i ludzkie możliwości mapy potrzeb zdrowotnych dane GUS bank danych lokalnych Krajowy Rejestr Nowotworów WHO-HFA db ENHIS EHCI Plan programu wraz z populacją docelową
Kryterium największych kosztów Klasyczne mierniki stanu zdrowia umieralność, śmiertelność, zapadalność, chorobowość Syntetyczne mierniki stanu zdrowia DALY /Disability Adjusted Life Years/ lata życia skorygowane niesprawnością QALY /Quality Adjusted Life Years/ lata życia skorygowane jakością DALE /Disability Adjusted Life Expectancy/ oczekiwana długość życia skorygowana niesprawnością PYLL /Potential Years of Life Lost/ potencjalne utracone lata życia PEYLL /Period Expected Years of Life Lost/ okres utraconych oczekiwanych lat życia HALE /Healthy Life Expectancy/ przewidywana liczba lat w zdrowiu Definicje: Podstawy epidemiologii. WHO 2002, rozdział 10
Dane szacunkowe! Współczynniki wrażliwe na kompletność i jakość danych!
Koncepcja wskaźnika PYLL Za zgodą Prof. Ilkka Vohlonen i dr Mikko Vienonen, St Petersburg 2007
DALY lata życia skorygowane niesprawnością wg CDC
DALY 1 DALY oznacza 1 utracony rok zdrowego życia Wskaźnik obciążenia chorobami w populacji Zmienność głównych przyczyn w czasie Wymaga kompletnych i dobrych jakościowo danych Stosowany do rozdziału środków finansowych faworyzuje osoby pełnosprawne i choroby krótkotrwałe i dobrze rokujące
Nowe przypadki inwalidztwa (n/100 000) 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 nowe przypadki inwalidztwa/niepełnosprawności (n/100 000) 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Republika Czeska Niemcy Polska Szwecja 278,98 222,2 130,77 wg HFA db
HALE
QALY lata życia skorygowane jakością Wskaźnik opisuje lata życia skorygowane jakością Skala wartości przyjmuje zakres od 0 (zgon) do 1 (pełne zdrowie), co oznacza, że 1 QALY= 1 rok życia w pełnym zdrowiu Służy porównywaniu efektywności programów zdrowotnych
Human Development Index HALE (1/3) Edukacja (1/3) Produkt krajowy brutto (1/3)
HDI niski 0 0,499 umiarkowany 0,500 0,799 wysoki 0,800 0,899 Bardzo wysoki 0,900 +
2009
EHCI - Euro Health Consumer Index Oceniany począwszy od 2006 roku Polska total score 511 pkt 31 miejsce
Ad. 3 Choroby zakaźne wg International Organization for Migration, www.iom.int
zapadalność na odrę (n/100 000) 8 7 6 NIZP-PZH w Warszawie odra 5 4 3 2 35 wg HFA db zapadalność na krztusiec (n/100 000) 1 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 30 Republika Czeska Niemcy Polska Szwecja 25 20 15 NIZP-PZH w Warszawie krztusiec 10 5 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Republika Czeska Polska Szwecja
Wybrane zagrożenia wg NIZP-PZH w Warszawie
Healthcare Associated Infections wg ECDC, 2009 http://www.antybiotyki.edu.pl/pdf/definicje-zakazen-szpitalnych.pdf
Zakażenie szpitalne (ang. nosocomial infection, hospital-acquired infection) to każde zakażenie, które wystąpiło w związku z udzieleniem świadczeń zdrowotnych, w przypadku gdy choroba: a) nie pozostawała w momencie udzielania świadczeń zdrowotnych w okresie wylęgania albo b) wystąpiła po udzieleniu świadczeń zdrowotnych, w okresie nie dłuższym niż najdłuższy okres jej wylęgania (wg ustawa z dnia 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. 2008 Nr 234 poz. 1570) Obejmuje zakażenia ujawniające się w trakcie pobytu w szpitalu, po wypisaniu ze szpitala oraz zakażenie związane z pracą wykonywaną w tym zakładzie (WHO). rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 maja 2010 r. w sprawie kwalifikacji członków zespołu kontroli zakażeń szpitalnych (Dz. U. 2010 Nr 108 poz. 706) rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie rejestrów zakażeń zakładowych oraz raportów o występowaniu tych zakażeń (Dz. U. 2005 Nr 54 poz. 484)
Epidemiologia zakażeń wewnątrzszpitalnych Schemat szerzenia się drobnoustrojów w szpitalu wg Przondo-Mordarska (red). Zakażenia szpitalne, Wrocław 1999
Zakażenie szpitalne jako Indywidualny przypadek 1 Zachorowanie ogniskowe Epidemia szpitalna 2 4 5 3 6
Źródła i rezerwuary drobnoustrojów w środowisku szpitalnym Chorzy (ludzie i zwierzęta) Nosiciele (zdrowi i ozdrowieńcy) Zwłoki ludzi i zwierząt Hodowle drobnoustrojów w laboratoriach Zbiorniki wodne (stara, nieużywana umywalka wraz z instalacją) Produkty spożywcze Stawonogi foreza? pomieszczenia socjalne i kuchnie
Drogi szerzenia się zakażeń Bezpośrednie poprzez kontakt w trakcie zabiegu leczniczego, pielęgnacyjnego lub diagnozowania, szczególnie w przypadku zmian ropnych i stanów zapalnych na skórze Pośrednie poprzez brudne bakteriologicznie ręce personelu, droga kropelkowa, wodno-pokarmowa, skażony sprzęt medyczny, pościel, zakażone płyny infuzyjne, leki Krzyżowe pacjent-pacjent, pacjent-personel, personelpersonel
Najczęstsze zakażenia szpitalne Staphylococcus aureus Klebsiella pneumonia Enterococcus Enterobacter Escherichia coli Clostridium difficile Acinetobacter zapalenie wątroby (HBV lub HCV) HIV
Epidemiologia zakażeń szpitalnych niski wskaźnik wykrywalności zakażeń szpitalnych w Polsce, wynosi 0,5-2% (dla szpitala); na świecie wskaźnik wykrywalności zakażeń wynosi 5-10% wg danych PZU SA i PZU Życie SA co trzeci przedmiot pozwów cywilnych pacjentów to zakażenia szpitalne zakażenia związane z opieką zdrowotną (HAI) występują w Europie u jednego na dwudziestu hospitalizowanych pacjentów najczęściej są to zakażenia dróg moczowych (27%), oddechowych (24%), zakażenia miejsca operowanego (17%) i zakażenia krwi (10,5%); infekcje te są zazwyczaj trudne do leczenia z uwagi na antybiotykooporność wg Hospitals for Europe s Working Party on Quality Care in Hospitals (HOPE)
Prawdopodobieństwo doznania szkody w czasie hospitalizacji
Czy zdarzenie zostało zgłoszone?
Opinie badanych 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Ekspozycja tak vs nie Tak, dokonywane zgłoszenia ekspozycji Płeć K vs M Wykształcenie niższe vs wyższe Oddział zabiegowy vs zachowawczy Dodatkowe zatrudnienie tak vs nie Staż pracy krótszy vs dłuższy wg Prażak Z. 2017 1,8 1,6 1,4 1,2 0,8 1 0,6 0,4 0,2 0 Ekspozycja tak vs nie Tak, bezpieczny sprzęt redukuje liczbę zakłuć Płeć K vs M Wykształcenie niższe vs wyższe Oddział zabiegowy vs zachowawczy Dodatkowe zatrudnienie tak vs nie Staż pracy krótszy vs dłuższy
Częstość zakażeń szpitalnych w krajach rozwijających się w latach 1995-2010 Częstotliwość występowania zakażeń pozostaje w ścisłym związku z rodzajem wykonywanych zabiegów diagnostycznych i terapeutycznych