ROŚLINY OLEISTE OILSEED CROPS 37: 11-20 2016 Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie Autor korespondencyjny e-mail: ewa.rosiak@ierigz.waw.pl Krajowy rynek rzepaku w 2015 roku Domestic Rapeseed Market in 2015 Słowa kluczowe: rzepak, podaż, popyt, ceny, eksport, import Streszczenie W artykule przedstawiono relacje podażowo-popytowe na krajowym rynku rzepaku w 2015 roku. Na podstawie danych GUS, MF i szacunków własnych przeanalizowano zmiany, jakie nastąpiły w produkcji rzepaku, jego przetwórstwie, handlu zagranicznym produktami oleistymi oraz w spożyciu tłuszczów roślinnych. W najbliższych latach o rozwoju produkcji rzepaku i branży olejarskiej będzie decydował przede wszystkim spodziewany dalszy wzrost popytu na olej rzepakowy ze strony krajowego i europejskiego sektora biopaliw. Zapotrzebowanie na ten surowiec w produkcji tłuszczów konsumpcyjnych będzie wzrastało wolno, z uwagi na wysokie nasycenie rynku tymi produktami oraz powolny spadek liczby ludności. Key words: rapeseed, supply, demand, prices, exports, imports Abstract The article presents the demand and supply relations in Polish rapeseed market in 2015. On the basis of the data from Central Statistical Office of Poland, Ministry of Finance and own estimates the author analyses changes in rapeseed production, processing, international trade of oilseed products and vegetable oils consumption. In the years to come rapeseed production and oil industry will be shaped mostly by predicted continuation of the growth of demand for rapeseed oil caused by national and international biofuel sector. The demand for rapeseed in production of consumable oils will grow slowly due to high degree of market saturation with these products and decrease in population quantity. Mniejsze, ale nadal wysokie zbiory Po kilkuletnim zastoju w okresie poprzedzającym akcesję Polski do Unii Europejskiej, w latach 2004 2015 zbiory rzepaku gwałtownie wzrosły, zwiększyły się z poniżej 1 mln ton średnio w ostatnich pięciu latach przed akcesją (1999 2003) do 1,8 mln ton w latach 2004 2008 i 2,2 mln ton w latach 2009 2013 (tab. 1). W 2014 r. zbiory osiągnęły rekordowy poziom 3,3 mln ton, a w 2015 r. obniżyły się do 2,8 mln ton, w wyniku spadku plonów i niewielkiego zmniejszenia areału uprawy rzepaku. Mimo dużego spadku był to drugi, najwyższy poziom zbiorów rzepaku w historii.
12 Produkcja rzepaku Rapeseed production Tabela 1. Years Powierzchnia uprawy Area [tys. ha] Plony Yields [dt/ha] Zbiory Crops [tys. ton] Tempo zmian w % Change in % areał uprawy area plony yields zbiory crops 1999 2003 458 21,4 980-1,5-4,2-5,7 2004 2008 656 27,3 1794 13,3 10,7 27,3 2009 2013 845 26,3 2226 4,8 2,5 7,0 2014 951 34,4 3276 3,3 18,2 22,3 2015 a 947 29,7 2817 0,4-13,7-14,0 a dane nieostateczne incomplete data O tak dynamicznym rozwoju produkcji rzepaku, zadecydowała polityka Unii promująca rozwój biopaliw (Szajner 2015). Przy wolno rosnącym popycie sektora spożywczego na olej rzepakowy, z powodu wysokiego nasycenia rynku tłuszczami roślinnymi i malejącej liczby ludności, po akcesji szybko wzrastał popyt na ten surowiec w sektorze biopaliw. Produkcja estrów, biokomponentów dodawanych do oleju napędowego, która w Polsce prowadzona jest głównie w oparciu o olej rzepakowy (stanowi on ponad 90% surowców zużywanych w ich produkcji), zwiększyła się z poniżej 100 tys. ton w latach 2005 2007 do 170 tys. ton w 2008 r., 360 370 tys. ton w latach 2009 2011 i 600 690 tys. ton w latach 2012 2014 i wykreowała dodatkowy popyt na taką samą ilość oleju rzepakowego, czy też na 0,9 1,7 mln ton rzepaku. Liczba gospodarstw rolnych uprawiających rzepak zwiększyła się w 2015 r. do ponad 100 tys., z ponad 90 tys. w roku poprzednim, ale przeciętna powierzchnia uprawy rzepaku przypadająca na 1 gospodarstwo zmniejszyła się do 9,4 ha (z 10,5 ha przed rokiem). Powierzchnia uprawy rzepaku w 2015 r. wyniosła bowiem według wynikowego szacunku 947 tys. ha i była o 0,4% mniejsza niż w roku poprzednim, natomiast w porównaniu ze średnią powierzchnią uprawy w latach 2009 2013 była o 12% większa. Areał uprawy rzepaku ozimego wzrósł do 884 tys. ha (o 3%), natomiast do 63 tys. ha (o 34%) zmalał areał uprawy rzepaku jarego. Spadek powierzchni uprawy rzepaku nastąpił w połowie województw: warmińsko-mazurskim, lubelskim, opolskim, wielkopolskim, pomorskim, małopolskim, śląskim i lubelskim, a w pozostałych 8 województwach miał miejsce wzrost. Największe areały uprawy rzepaku występowały tradycyjnie w województwach: zachodniopomorskim, wielkopolskim, kujawsko-pomorskim i dolnośląskim (113 133 tys. ha), a najmniejsze: w małopolskim, świętokrzyskim i podlaskim (7 11 tys. ha) (tab. 2). W całkowitej powierzchni zasiewów, wynoszącej 10,8 mln ha (o 3,2% większej niż w 2014 r.), udział rzepaku obniżył się do 8,8%, z 9,1% w roku poprzednim. Największym udziałem rzepaku w całkowitej powierzchni zasiewów charakteryzowały się województwa: zachodniopomorskie, dolnośląskie i opolskie (17 18%), a najmniejszym: podlaskie, małopolskie, świętokrzyskie i łódzkie (2 3%).
Krajowy rynek rzepaku w 2015 roku 13 Produkcja rzepaku według województw Rapeseed production by province Tabela 2. Województwa Province Powierzchnia uprawy Area [tys. ha] Plon Yield [dt/ha] Zbiór Crops [tys. ton] 2014 2015 a 2014 2015 a 2014 2015 a Dolnośląskie 132 134 33,0 29,7 436 397 Kujawsko-pomorskie 116 117 34,9 30,0 403 353 Lubelskie 71 65 29,5 29,0 210 189 Lubuskie 37 37 36,0 31,6 133 116 Łódzkie 22 23 33,2 23,5 73 55 Małopolskie 8 8 34,1 24,8 28 19 Mazowieckie 39 43 31,8 26,8 124 115 Opolskie 77 75 39,4 30,8 301 232 Podkarpackie 21 23 28,5 27,2 59 64 Podlaskie 10 11 32,2 30,7 34 34 Pomorskie 83 77 36,7 29,4 303 227 Śląskie 21 20 32,9 26,9 70 53 Świętokrzyskie 9 10 30,6 25,8 26 25 Warmińsko-mazurskie 76 76 30,3 29,6 230 224 Wielkopolskie 119 115 36,0 32,3 428 371 Zachodniopomorskie 111 113 37,5 30,4 416 344 a dane nieostateczne incomplete data Średnie plony rzepaku (ozimego i jarego łącznie) w 2015 r. wyniosły 29,7 dt/ha i były o 14% niższe niż w roku poprzednim, ale w porównaniu ze średnimi plonami uzyskanymi w latach 2009 2013 były o 13% wyższe. Plony rzepaku ozimego zmalały do 30,2 dt/ha (o 15%), a rzepaku jarego do 22,8 dt/ha (o 12%). O spadku plonów zadecydowały niekorzystne warunki pogodowe w czasie wegetacji rzepaku, w tym szczególnie wiosenna susza. Niedobór opadów w okresie dojrzewania rzepaku spowodował, że nasiona były drobne, a łuszczyny słabo wypełnione. Spadek plonów rzepaku nastąpił we wszystkich województwach. W sześciu województwach: kujawsko-pomorskim, zachodniopomorskim, podlaskim, opolskim, lubelskim i wielkopolskim plony były wyższe od średnich krajowych, w województwie dolnośląskim były im równe, a w pozostałych województwach niższe. Najwyższe plony uzyskano w województwie wielkopolskim (32,3 dt/ha), a najniższe w łódzkim (23,5 dt/ha). Zbiory rzepaku w 2015 r. wyniosły 2817 tys. ton i były o 14% mniejsze w porównaniu z rekordowymi zbiorami w roku poprzednim, ale w porównaniu ze średnimi zbiorami uzyskanymi w pięcioleciu 2009 2013 były o 27% większe. Mimo dużego spadku był to drugi, najwyższy poziom zbiorów rzepaku w historii. Zbiory rzepaku ozimego zmalały do 2674 tys. ton (o 12%), a rzepaku jarego do 143 tys. ton (o 42%) i stanowiły 5% całkowitej produkcji rzepaku, wobec 8%
14 w roku poprzednim. Spadek zbiorów rzepaku nastąpił we wszystkich województwach, z wyjątkiem województw: podlaskiego i podkarpackiego, w których miał miejsce wzrost zbiorów. Najbardziej zmalały zbiory w województwie małopolskim (o 32%), a najmniej w warmińsko-mazurskim (o 3%). Najwyższe zbiory rzepaku uzyskano w województwach: zachodniopomorskim, kujawsko-pomorskim, wielkopolskim i dolnośląskim (344 397 tys. ton), a najniższe: w małopolskim, świętokrzyskim i podlaskim (19 34 tys. ton) (tab. 2). Wzrost cen Ceny rzepaku wyznaczane są wyłącznie przez relacje popytowo-podażowe. Rynek nasion oleistych w UE (soi, rzepaku, słonecznika i lnu) nie podlega bowiem interwencji, tzn. nie jest wyznaczana cena interwencyjna, ani nie ma możliwości skupu interwencyjnego. Nie podlega on też ochronie zewnętrznej, import nasion oleistych realizowany jest na warunkach bezcłowych. Krajowy rynek nasion oleistych przed akcesją chroniony był umiarkowanie wysokimi stawkami celnymi (Rosiak 2015). Tabela 3. Ceny skupu rzepaku i pszenicy (w zł/tonę) Prices of rapeseed and wheat (in zl/t) Rzepak Rapeseed Pszenica Wheat Relacje cen rzepak/pszenica Ratio of prices of rapeseed to wheat 1999 2003 828,2 466,8 1,77 2004 2008 1387,6 771,5 1,80 2009 2013 2317,4 1104,9 2,10 2014 1319,9 683,6 1,93 2015 1505,1 669,5 2,25 W 2015 r., w wyniku spadku zbiorów, zmniejszyła się presja podaży rzepaku na krajowym rynku i jego ceny wzrosły. W 2015 r. skupiono 1886 tys. ton rzepaku (o 10% mniej niż w 2014 r.), z tego 217 tys. ton skupiono w I półroczu ze starych zbiorów i 1669 tys. ton w II półroczu z nowych zbiorów (ok. 59% ubiegłorocznych zbiorów). Przeciętna cena skupu w 2015 r. wyniosła 1505 zł/t i była o 14% wyższa niż w roku poprzednim. W I półroczu za rzepak płacono średnio 1541 zł/t, a w II półroczu 1500 zł/t, tj. odpowiednio o 5% mniej i 16% więcej niż w analogicznych okresach poprzedniego roku. Relacje cen rzepak : pszenica pozostały korzystne dla producentów rzepaku, ale ze względu na suszę w okresie siewów rzepaku ozimego i niemożność dotrzymania terminów agrotechnicznych nie nastąpił wzrost jego zasiewów pod zbiory następnego roku.
Krajowy rynek rzepaku w 2015 roku 15 Wysoka produkcja oleju rzepakowego, niewielki spadek produkcji margaryn W ostatnich latach przed akcesją Polski do UE przemysł tłuszczowy tracił dynamikę rozwoju, gdyż wyczerpywały się dotychczasowe czynniki jego rozwoju. Przy wysokim nasyceniu rynku tłuszczami roślinnymi tempo wzrostu popytu krajowego na olej rzepakowy zużywany na cele spożywcze zdecydowanie osłabło. Ponowne przyspieszenie rozwoju przemysłu tłuszczowego nastąpiło po akcesji, ze względu na politykę UE względem biopaliw i w ślad za tym rosnące zapotrzebowanie krajowego i europejskiego rynku na olej rzepakowy zużywany w produkcji biodiesla. Przemysł tłuszczowy zwiększył produkcję surowego oleju rzepakowego z ok. 340 tys. ton średnio w ostatnich pięciu latach przed akcesją (1999 2003) do ok. 570 tys. ton w latach 2004 2008, ok. 850 tys. ton w latach 2009 2013, a produkcję margaryn odpowiednio z ok. 360 tys. ton do 450 tys. ton i ok. 640 tys. ton (tab. 4). W latach 2014 2015 nastąpił dalszy, znaczący wzrost przerobu rzepaku i produkcji oleju rzepakowego. Nieznacznie zmalała tylko produkcja margaryn. Szacuje się, że w 2015 r. przemysł tłuszczowy wyprodukował ok. 1280 tys. ton surowego oleju rzepakowego, tj. tylko o 2% więcej niż przed rokiem, ale aż o 28% więcej niż przed dwoma laty. Produkcja margaryn wyniosła ok. 413 tys. ton margaryn i była o 2% mniejsza niż przed rokiem i o 5% mniejsza niż przed dwoma laty. Tabela 4. Produkcja tłuszczów roślinnych (w tys. ton) Production of vegetable oils (in thou. tones) Olej rzepakowy surowy Crude rapeseed oil rzepakowy rapeseed Oleje rafinowane Refined oils z tego: of wchich sojowy soybean jadalny cooking techniczny technical słonecznikowy sunflower Margaryny Margarine 1999 2003 335 356 a.. 54 a 29 a 371 2004 2008 572 454 414 74 18 37 347 2009 2013 846 643 489 154 3 19 403 2014 1258 784 527 257 0 16 421 2015 b 1280 763 578 206 0 16 413 a średnia z lat 2000 2003, b szacunek własny Mimo rosnącego wolumenu produkcji przemysł tłuszczowy nie ma stałej zdolności generowania zysków, a jego stan finansowy jest zróżnicowany i mało stabilny (Mroczek 2014). Wysoka rentowność przemysłu tłuszczowego w pierwszych latach po akcesji, zbliżona do średniej dla całego przemysłu spożywczego, istotnie zmalała w latach 2009 2013 (w latach 2011 2012 przemysł tłuszczowy poniósł straty). W 2014 r. wyniki finansowe przemysłu tłuszczowego wyraźnie się popra-
16 wiły i były lepsze niż w całym przemyśle spożywczym, ale w 2015 r. ponownie się pogorszyły. W pierwszych trzech kwartałach 2015 r. rentowność przemysłu tłuszczowego zmalała w porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku i była gorsza niż w całym przemyśle spożywczym, głównie ze względu na pogorszenie relacji cen zbytu produktów do cen zakupu surowca. Nakłady inwestycyjne zmalały o 66% do 43 mln zł. W ślad za tym zmalała też stopa inwestowania (z 0,90 do 0,49). Wzrósł jedynie wskaźnik bieżącej płynności finansowej do 2,44, a więc do poziomu uznawanego przez banki za bezpieczny (tab. 5). Wyniki finansowe przemysłu spożywczego (S) i tłuszczowego (T) Financial performance of food industry (S) and oil industry (T) Tabela 5. Years Wskaźniki rentowności w % przychodów netto Profitability measures in % of net revenues zysk brutto gross profit zysk netto net profit akumulacja kapitału (zysk netto + amortyzacja) accumulation of capital (net profit + depreciation) Współczynnik płynności Liquidity ratio Stopa inwestowania (inwestycje /amortyzacja) Investment rate (investment/ depreciation) S T S T S T S T S T 1999 2003 1,90-0,62 0,78-1,24 4,66 5,35 1,16 0,98 1,36 1,15 2004 2008 4,53 4,23 3,63 3,30 6,86 5,53 1,26 1,30 1,52 1,15 2009 2013 4,86 1,50 4,11 1,02 6,88 3,61 1,33 1,09 1,22 1,09 2014 4,56 5,66 4,02 4,59 6,77 8,16 1,42 1,15 1,45 1,03 I III kw. 2014 4,96 5,72 4,33 4,79 7,10 8,45 1,48 1,13 1,24 0,90 I III kw. 2015 5,14 3,51 4,35 2,56 7,34 5,11 1,41 2,44 1,21 0,49 Wzrost spożycia tłuszczów roślinnych wg bilansów Po akcesji Polski do UE spożycie tłuszczów roślinnych według bilansów nadal charakteryzowało się trendem wzrostowym. Wynikało to z rosnącego ich zużycia w przetwórstwie wtórnym (w przemyśle spożywczym i biopaliwowym). W bezpośrednim spożyciu tłuszczów roślinnych w gospodarstwach domowych wystąpiła nie notowana wcześniej tendencja spadkowa (Świetlik 2015). W 2015 r. bilansowa konsumpcja tłuszczów roślinnych wzrosła do 23,4 kg w przeliczeniu na 1 mieszkańca (o 2% w porównaniu z rokiem poprzednim), w wyniku dalszego zwiększenia ich zużycia w przetwórstwie wtórnym. Bezpośred-
Krajowy rynek rzepaku w 2015 roku 17 nie spożycie tłuszczów roślinnych w gospodarstwach domowych zmalało do 9,7 kg w przeliczeniu na 1 osobę w gospodarstwie domowym (o 7%). W 2015 r. krajowy popyt na tłuszcze w 71% pokrywany był przez tłuszcze roślinne (wobec 70% w 2014 r.). W gospodarstwach domowych udział tłuszczów roślinnych w całkowitym spożyciu tłuszczów obniżył się do 70% w 2015 r. (z 71% w 2014 r.). Spożycie tłuszczów Consumption of fats Years Tłuszcze ogółem Total fats tłuszcze zwierzęce animal fats masło butter Z tego: Of wchich z tego: of wchich pozostałe tłuszcze other fats Tabela 6. tłuszcze roślinne a vegetable oils a wg bilansów w kg na 1 mieszkańca consumption of fats per capita 1999 2003 29,3 11,3 4,5 6,9 18,0 2004 2008 30,8 10,7 4,3 6,4 20,1 2009 2013 32,0 10,1 4,2 5,9 21,9 2014 32,7 9,7 4,2 5,5 23,0 2015 a 33,5 10,1 4,4 5,7 23,4 wg badań budżetów rodzinnych w kg na 1 osobę w gosp. domowym according to family budgets research in kg per 1 person in household 1999 2003 19,0 6,9 4,1 2,8 12,1 2004 2008 17,7 6,0 3,7 2,3 11,7 2009 2013 15,7 4,7 3,2 1,6 11,0 2014 14,4 4,0 3,0 1,0 10,4 2015 a 13,8 4,1 3,1 1,0 9,7 a szacunek własny authors estimates Poprawa wyników handlu zagranicznego produktami oleistymi Włączenie Polski w obszar jednolitego rynku europejskiego i zniesienie wszelkich ograniczeń w dostępie do rynków rozszerzonej Wspólnoty oraz polityka Unii Europejskiej względem biopaliw i energii odnawialnej zdynamizowały nie tylko produkcję i przetwórstwo, ale także handel zagraniczny rzepakiem i produktami jego przerobu (Rosiak 2014). Polska odzyskała, utraconą w latach dziewięćdziesiątych, pozycję znaczącego eksportera rzepaku, stała się liczącym eksporterem oleju rzepakowego, utrzymała pozycję dużego eksportera śruty rzepakowej oraz rozwinęła eksport margaryn. Pomimo dynamicznego rozwoju eksportu, Polska, podobnie jak cała UE, pozostaje trwałym importerem netto produktów oleistych ogółem. Wynika to z ograniczonych możliwości rozwoju produkcji roślin oleistych i rosnącego
18 popytu na oleje roślinne (w związku z rozwojem produkcji biopaliw) oraz śruty oleiste, głównie sojowe (w związku z rozwojem produkcji drobiarskiej i zmianą technologii żywienia zwierząt gospodarskich). Wyniki handlu zagranicznego produktami oleistymi poprawiły się w 2015 roku. Deficyt handlowy produktami oleistymi (nasionami oleistymi, olejami roślinnymi, śrutami oleistymi i margarynami) wyniósł 721 mln EUR i był o 12% mniejszy w porównaniu z poprzednim rokiem. Wpływy z eksportu produktów oleistych wzrosły o 9% do 1111 mln EUR, a wydatki na ich import zmalały o 1% do 1832 mln EUR. Eksport większości produktów oleistych w 2015 r. był większy niż w roku poprzednim. W imporcie nastąpił niewielki spadek przywozu śrut oleistych i olejów roślinnych. Przywóz nasion oleistych i margaryn wrósł. W 2015 r. wywieziono: 1000 tys. ton nasion oleistych, w tym 967 tys. ton rzepaku (o 19% więcej niż w 2014 r.), 523 tys. ton olejów roślinnych, w tym 511 tys. ton oleju rzepakowego (o 1% mniej); 804 tys. ton śrut oleistych, w tym 763 tys. ton śruty rzepakowej (o 19% więcej) i 133 tys. ton margaryn (o 9% więcej). Przywieziono: 3116 tys. ton śrut oleistych (o 2% mniej niż w 2014 r.), 533 tys. ton olejów roślinnych (o 9% mniej), w tym 108 tys. ton oleju rzepakowego (o 22% mniej); 476 tys. ton nasion oleistych (o 21% więcej), w tym 211 tys. ton rzepaku (o 10% więcej) oraz 87 tys. ton margaryn (o 3% więcej). W strukturze wartościowej eksportu produktów oleistych dominowały nasiona oleiste (36%, wobec 30% w 2014 r.), następnie oleje roślinne (35%, wobec 38%), Handel zagraniczny produktami oleistymi (w tys. ton) Foreign trade of oil products (in thou. tones) Years Nasiona oleiste Oil seeds w tym: rzepak of which: rapeseed Oleje roślinne Vegetable oils w tym: rzepakowy of which: rape oil Śruty oleiste Oil meals w tym: rzepakowa of which: rape meal Tabela 7. Margaryny Margarine Eksport Exports 1999 2003 142 139 8 8 202 200 27 2004 2008 289 280 160 149 364 348 49 2009 2013 392 379 251 230 633 559 120 2014 837 813 532 516 757 642 122 2015 a 1000 967 523 511 807 763 133 Import Imports 1999 2003 95 10 224 10 1293 9 15 2004 2008 211 105 358 23 1976 7 28 2009 2013 496 350 468 71 2833 25 80 2014 394 193 585 139 3174 71 85 2015 a 476 211 533 108 3117 54 87 a dane nieostateczne incomplete data Źródło: dane CAAC Source: Analytical Center of the Customs Administration
Krajowy rynek rzepaku w 2015 roku 19 śruty oleiste (17%, wobec 19%) i margaryny (12%, tyle samo co przed rokiem). Z kolei w strukturze wartościowej importu największy udział miały, podobnie jak w latach wcześniejszych, wydatki na zakup śrut oleistych (52%, wobec 53% w 2014 r.), następnie olejów roślinnych (26%, wobec 28%), nasion oleistych (16%, wobec 14%) i margaryn (6%, tyle samo co przed rokiem). Kierunki geograficzne handlu zagranicznego produktami oleistych nie zmieniły się istotnie. Największym odbiorcą polskiego rzepaku i produktów jego przetwórstwa, tj. oleju i śruty rzepakowej, a także margaryn, pozostała UE, w tym przede wszystkim Niemcy i Czechy. UE pozostała też dla Polski największym dostawcą margaryn oraz dużym dostawcą olejów roślinnych i nasion oleistych. Zakupy śrut oleistych Polska dokonała, tak jak w ostatnich latach, głównie w krajach trzecich, w tym przede wszystkim w Argentynie. Konkluzje W 2015 r. zbiory rzepaku zmniejszyły się do 2,8 mln ton (o 14% w porównaniu z rekordowo wysokimi zbiorami w roku poprzednim) w wyniku spadku plonów i niewielkiego zmniejszenia areału uprawy rzepaku. Mimo dużego spadku był to drugi, najwyższy poziom zbiorów rzepaku w historii. Głównymi rejonami produkcji pozostały województwa Polski północnej i zachodniej. W ślad za spadkiem zbiorów wzrosły ceny rzepaku. Relacje cen rzepak : pszenica pozostały korzystne dla producentów rzepaku, ale ze względu na suszę w okresie siewów rzepaku ozimego i niemożność dotrzymania terminów agrotechnicznych nie nastąpił wzrost jego zasiewów pod zbiory następnego roku. Krajowy przerób rzepaku i produkcja surowego oleju rzepakowego była w 2015 r. jeszcze większa niż w roku poprzednim, ale skala wzrostu była niewielka. Po raz kolejny nieznacznie zmalała produkcja margaryn. Wyniki finansowe przemysłu tłuszczowego pogorszyły się w 2015 r., głównie ze względu na pogorszenie relacji cen zbytu produktów do cen zakupu surowca. Wyniki handlu zagranicznego produktami oleistych poprawiły się w 2015 roku. Zmalało ujemne saldo handlu tymi produktami, choć nadal pozostało wysokie. Eksport większości produktów oleistych był większy niż w roku poprzednim. Rekordowy był wywóz rzepaku i śruty rzepakowej i bardzo wysoki oleju rzepakowego. W imporcie nastąpił niewielki spadek przywozu śrut oleistych i olejów roślinnych, a przywóz nasion oleistych i margaryn wzrósł. W najbliższych latach o rozwoju produkcji rzepaku i branży olejarskiej będzie decydował przede wszystkim spodziewany dalszy wzrost popytu na olej rzepakowy ze strony krajowego i europejskiego sektora biopaliw. Zapotrzebowanie na ten surowiec w produkcji tłuszczów konsumpcyjnych będzie wzrastało wolno, z uwagi na wysokie nasycenie rynku tymi produktami oraz powolny spadek liczby ludności.
20 Conclusions Rapeseed harvest yields decreased to 2.8 m ton in 2015 (14% drop in relation to the record setting the previous year) due to the decrease in yields and slight decrease of rapeseed cultivation area. Despite this significant drop it was the second largest rapeseed harvest in Polish history. The main production areas remained in North and West provinces of Poland. Due to the decrease in harvest yields the prices of rapeseed increased. Although the relation of rapeseed to wheat price remained favourable for rapeseed producers, the cultivation area of rapeseed did not change due to drought during sowing time of winter rapeseed combined with difficulties in meeting agrotechnical deadlines. Even though domestic processing of rapeseed and production of crude rapeseed oil were higher in 2015 than the year before, the annual growth rate was not significant. Margarine production decreased slightly yet again. Financial results of oil industry decreased in 2015, mostly due to deteriorating relation between product prices and raw material costs. The results of international trade of oilseed products improved in 2015. The previous negative trade balance has been improved, however it still remained significant. Export of most of oilseed products was higher that the year before, including the record year for rapeseed and rape meal and very high results for rapeseed oil. Import of oil meals and vegetable oils slightly decreased and import of oil seeds and margarine increased. In the years to come rapeseed production and oil industry will be shaped mostly by predicted continuation of the growth of demand for rapeseed oil caused by national and international biofuel sector. The demand for rapeseed in production of consumable oils will grow slowly due to high degree of market saturation with these products and decrease in population quantity. Literatura Mroczek R. (red.). 2014. Polski przemysł spożywczy, IERiGŻ-PIB. Warszawa. Rosiak E. 2014. Krajowy rynek rzepaku na tle rynku światowego, Zeszyty Naukowe SGGW Problemy Rolnictwa Światowego, Tom 14, Zeszyt 1. Rosiak E. (red). 2015. Rynek rzepaku stan i perspektywy, Seria Analizy rynkowe, Analiza nr 48, IERiGŻ-PIB, ARR, MRiRW, Warszawa. Świetlik K (red). 2015. Konsumpcja żywności w Polsce w latach 2004-2014. Uwarunkowania i tendencje. IERIGŻ-PIB, Warszawa. Szajner P. (red). 2015. Sytuacja na światowym rynku zbóż, roślin oleistych, cukru i biopaliw oraz jej wpływ na krajowe rynki produktów roślinnych i możliwości ich rozwoju. IERiGŻ-PIB, Warszawa.