Nauczyciel w świecie TIK Cz. 6. Internet zagrożenia i bezpieczeństwo. Niewątpliwie Internet pełni ważną rolę w społeczeństwie przełomu XX i XXI wieku. Uważany jest za najbardziej demokratyczne medium, źródło informacji praktycznie na każdy temat, a także źródło przyjemności. Obdarzony wieloma zaletami sprawia, że chcemy z nim spędzać coraz więcej czasu. Kiedy określenie medioholizm znajdzie się w słownikach i encyklopediach? już teraz często można je spotkać w dyskursie naukowym lub artykułach dotyczących tak zwanych nowych uzależnień (określanych mianem behawioralnych) od telewizji, telefonu komórkowego, Internetu. Internet to jedno z najdynamiczniej rozwijających się mediów, bazujące na nowych usługach i aplikacjach. Ta powszechność, łatwość w dostępie i atrakcyjność w formie sprawiają, że dla części internautów używanie Sieci przybiera charakter zaburzenia zachowania i procesów samokontroli o cechach uzależnienia. Obszarami, na których najczęściej dochodzi do zaburzonego zachowania są: - komunikatory, czyli czaty, - kanały IRC lub fora dyskusyjne dające możliwość swobodnej komunikacji bez ograniczeń czasowych i terytorialnych, - rozrywka w postaci gier sieciowych, hazardu lub stron zaspokajających potrzeby seksualne, 1
- zakupy (sklepy internetowe, aukcje), Z badań Fundacji Dzieci Niczyje wynika, że 71% dzieci trafia na materiały pornograficzne, 51% na materiały z brutalnymi scenami, 28% na materiały propagujące przemoc i nietolerancję. Nastolatki doświadczają w Internecie niebezpiecznie dużo hejtu, czyli nienawiści i pogardy. Co piąty wg najnowszych badań Fundacji padł ofiarą cyberprzemocy, czyli zbiorowego prześladowania, nękania, zaszczuwania. Portal cyberhate.org.pl podaje, że więcej niż co trzeciego nastolatka szantażowano i kompromitowano zdjęciami oraz filmami, a 16% było zastraszanych. Największym niebezpieczeństwem dla młodych użytkowników Internetu jest brak świadomości zagrożeń. Internet daje niemal nieograniczone możliwości w zdobywaniu potrzebnych informacji, poszerzaniu wiedzy i dzieleniu się zainteresowaniami. Młodzi ludzie kreują siebie poprzez Internet. Jednocześnie nie zdają sobie sprawy, że zamieszczane np. zdjęcia i informacje stają się dostępne dla wszystkich użytkowników Internetu. Internet stwarza ogromne możliwości ale nieumiejętnie wykorzystany może być bardzo niebezpieczny. I to powinni dzieciom uświadamiać rodzice i nauczyciele. Poziom zagrożenia wzrasta zdecydowanie w przypadku nastolatków, którzy bardzo często korzystają z portali społecznościowych. Statystyki Orange mówią, że przeciętny nastolatek spędza na portalach społecznościowych nawet 4 godziny dziennie. Jako jednej z głównych form kontaktu z rówieśnikami używa ich 97% nastolatków, ale też spory odsetek 9-10-letnich dzieci. Dla tego pokolenia Internet to pole walki o akceptację, czyli lajki albo komentarze, co ma w tym wieku zasadnicze znaczenie. Sieciowy szlam, przemoc i nienawiść są dla młodzieży bardzo groźne, gdyż dojrzewanie to trudny czas. Z nowych badań wynika, że dzieci doświadczające przemocy w Internecie częściej zapadają na depresję, mają zaburzenia lekowe objawiające się brakiem koncentracji, drażliwością, płaczliwością, napięciem. Co więcej, to 2
napięcie uzewnętrznia się jeszcze większym uzależnieniem od komputera im trudniej dziecku, tym większe parcie, by w świecie wirtualnym szukać pocieszenia. Obok wspomnianych symptomów pojawić się może niechęć do szkoły, wagarowanie, zachowania ryzykowne. Co dziesiąty nieletni ma problemy ze zdrowiem psychicznym. Na podstawie: Hejt jak pejcz/ Joanna Drosio-Czaplinska // POLITYKA. 2014, 3, s. 26-27 Medioholizm problem przyszłości czy teraźniejszość? / Rafał Olczak // WYCHOWANIE NA CO DZIEŃ. 2009, nr 10-11, s. 9-12 Ulotka informacyjna projektu Zostań ambasadorem bezpiecznego Internetu w domu i w szkole. Polecane strony: http://www.necio.pl Strona projektu edukacyjnego poświęconego bezpieczeństwu przedszkolaków (4-6 lat) w Internecie. Bohaterem projektu jest mały robocik Necio, który wprowadza dzieci w świat bezpiecznego Internetu. To nauka przez zabawę. Strona zawiera moduły tematyczne a w nich: gry, zabawy, piosenki, bajki o Internecie, materiały dla rodziców, materiały dla nauczycieli (scenariusze zajęć, materiały do wydruku, multimedia). 3
www.sieciaki.pl Serwis internetowy stworzony dla dzieci w wieku 6-12 lat, poświęcony bezpieczeństwu w Internecie. Użytkownik, który się rejestruje w serwisie (namiastka serwisu społecznościowego), staje się sieciakiem czyli dzieckiem, które wie jak bezpiecznie poruszać się po Internecie. Widzi inne sieciaki i może też stworzyć swojego awatara. Znajdziesz tam gry, sondy, quizy, komiksy, konkursy, audycje i filmy, a także materiały dla nauczycieli (scenariusze, materiały do pobrania, adresy bezpiecznych stron i ciekawe linki)i rodziców. Projekt Sieciaki.pl ma na celu przede wszystkim: edukację dzieci w zakresie bezpieczeństwa w Internecie, edukację w zakresie posługiwania się Internetem, promocję bezpiecznych zastosowań sieci, certyfikowanie oraz promocję bezpiecznych stron i serwisów internetowych. Uzupełnieniem działań serwisu jest coroczna akcja "Sieciaki na Wakacjach". To seria wakacyjnych pikników edukacyjnych organizowanych przez Fundację Dzieci Niczyje i Fundację Orange. Akcja ma na celu edukowanie dzieci poprzez zabawę jak reagować na zagrożenia w Internecie oraz jak ich unikać. Sieciakowe pikniki odbywają się latem w najpopularniejszych wakacyjnych miejscowościach. 4
10 lutego http://www.saferinternet.pl Dzień Bezpiecznego Internetu (DBI) obchodzony jest z inicjatywy Komisji Europejskiej od 2004 roku i ma na celu inicjowanie i propagowanie działań na rzecz bezpiecznego dostępu dzieci i młodzieży do zasobów internetowych. W Polsce Dzień Bezpiecznego Internetu od 2005 roku organizowany jest przez Fundację Dzieci Niczyje oraz Naukową i Akademicką Sieć Komputerową (NASK) realizatorów unijnego programu Safer Internet. Głównym partnerem wydarzenia jest Fundacja Orange. DBI ma na celu przede wszystkim inicjowanie i propagowanie działań na rzecz bezpiecznego dostępu dzieci i młodzieży do zasobów internetowych, zaznajomienie rodziców, nauczycieli i wychowawców z problematyką bezpieczeństwa dzieci w Internecie oraz nagłośnienie tematyki dotyczącej bezpieczeństwa online. Podczas obchodów DBI organizatorzy zachęcają szkoły, organizacje pozarządowe, firmy i osoby prywatne do wspierania tego przedsięwzięcia przez organizację lokalnych inicjatyw na rzecz bezpieczeństwa młodych internautów (m.in. zajęć edukacyjnych, happeningów, gazetek szkolnych, kampanii informacyjnych, konkursów) oraz zgłaszania ich za pośrednictwem umieszczonego na stronie formularza. Organizatorzy najlepszych inicjatyw mają szanse wygrać atrakcyjne nagrody ufundowane przez partnerów DBI w Polsce. 5
http://dzieckowsieci.fdn.pl Materiały e-learningowe do samodzielnej nauki dla nauczycieli, rodziców i uczniów w różnym wieku. Dla uczniów wykłady prowadzą np. Krzysztof Hołowczyc, Ewa Farna. Na stronie znajdziemy również raporty z najnowszych badań, ulotki informacyjne, aktualności. Można zgłaszać inicjatywy szkoły na Dzień Bezpiecznego Internetu 2015. http://ambasadorzy.kulturaonline.pl/ Ogólnopolska kampania edukacyjno-prewencyjna ma na celu ochronę małoletnich w Polsce przed zagrożeniami wiążącymi się z korzystaniem z Internetu. Celem projektu jest również wsparcie otoczenia dziecka w Polsce - rodziców i nauczycieli - poprzez dostarczanie wiedzy na temat kształtowania właściwych nawyków korzystania z Internetu i propagowanie istniejących rozwiązań technicznych w tym zakresie. 6
http://best.fdn.pl Bezpłatna przeglądarka bezpiecznych stron internetowych dla dzieci w wieku od 3 do 10 lat. Dzięki zastosowaniu przeglądarki BeSt rodzice mogą wspólnie z dziećmi odkrywać uroki Internetu lub zapewnić im bezpieczne, samodzielne korzystanie z sieci. Program udostępnia kilkaset bezpiecznych stron internetowych dla dzieci. Ponadto blokuje dostęp do stron spoza katalogu Sieciakowego BeSt, który prowadzony jest przez Fundację Dzieci Niczyje od 2005 roku w ramach serwisu www.sieciaki.pl. Można ją pobrać na tableta i smartfona z Androidem. Katalog stron podzielony jest na trzy kategorie wiekowe: 3+, 6+, 9+ lat oraz na osiem kategorii tematycznych: 1. Gry i rozrywka 2. Książka i prasa 3. Film i muzyka 4. Edukacja 5. Kultura 6. Razem z rodzicami 7. Czas wolny 8. Zwierzęta www.dyzur.net 7
Pracownicy serwisu działają na rzecz bezpiecznego Internetu. Reagują na nielegalne i szkodliwe treści internetowe skierowane przeciwko bezpieczeństwu dzieci i młodzieży. Popularyzują bezpieczeństwo w korzystaniu z Internetu. Do zadań pracowników zespołu należy m.in. analiza treści wskazanych przez użytkowników, wykonywanie dokumentacji technicznych, przesyłanie informacji do policji, prokuratury, administratorów serwisów internetowych czy też zagranicznych punktów kontaktowych zrzeszonych w INHOPE (International Association of Internet Hotlines). Natomiast pracownicy nie dokonują interpretacji prawnej ani nie podejmują się wyszukiwania nielegalnych treści w Sieci. Do punktu kontaktowego (formularz na stronie) możesz zgłosić skargi dotyczące: treści pornograficznych z udziałem małoletniego, treści pornograficznych z udziałem przemocy lub posługiwaniem się zwierzęciem treści pornograficznych dostępnych publicznie bez ostrzeżenia treści propagujących publicznie faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołujących do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość treści publicznie znieważających grupę ludności albo poszczególną osobę z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej, lub z powodu jej bezwyznaniowości Informacje o nielegalnych treściach można zgłaszać przez całą dobę poprzez: pocztę elektroniczną, formularz kontaktowy na stronie internetowej, telefonicznie oraz listownie. 8
www.helpline.org.pl Helpline - Projekt Fundacji Dzieci Niczyje i Fundacji Orange. Celem jest pomoc dzieciom i młodzieży w sytuacjach zagrożenia w Internecie. Konsultanci Helpline udzielają także porad rodzicom, opiekunom i osobom pracującym zawodowo z dziećmi i młodzieżą. Bezpłatny telefon: 0800 100 100 działa w dni powszednie w godz. od 12.00 do 18.00 Realne zagrożenia dla dziecka związane z niekontrolowanym dostępem do Internetu Ujawnienie nieznanym osobom danych osobowych dziecka, adresu, informacji o statusie materialnym, sytuacji rodzinnej. Nawiązywanie wirtualnych znajomości z zupełnie obcymi ludźmi, którzy mają złe intencje (pedofile, cyberprzestępcy). Ujawnienie osobistych informacji na profilach facebookowych, które mogą być wykorzystane w złych zamiarach przez innych. Kradzież świadoma, bądź nie treści objętych prawem autorskim, Podatność na różnego rodzaju oszustwa, bazujące na łatwowierności dziecka, np. kliknij tutaj, a dostaniesz 1000 złotych całkowicie za darmo. 9
Łatwy dostęp do treści erotycznych i pornograficznych strony internetowe, gry, filmy ciągle są jeszcze słabo oznaczone w tym zakresie. Dostęp do mnóstwa informacji niedostosowanych do wieku dziecka drastycznych czy wulgarnych. Pozorna anonimowość, która powoduje brak hamulców w wypowiadaniu się w sieci. Bezkrytyczność odnośnie prezentowanych w Internecie treści. Problemy natury zdrowotnej, np. wady wzroku czy skrzywienie kręgosłupa spowodowane długim czasem spędzanym przed komputerem. Problemy natury psychicznej uzależnienie od Internetu, przybierające różne formy: uzależnienia od gier, od ciągłego kontaktu np. na Facebooku, od cybererotyki, od telefonu komórkowego. Dla rodziców Kodeks bezpiecznego surfowania Ustaw komputer w miejscu ogólnie dostępnym, tak, żeby widzieć, co dziecko robi. Ustal z dzieckiem, ile czasu może spędzać przy komputerze. Zawsze pytaj dziecko co robi w sieci, w co gra, co ogląda. Powtarzaj dziecku do znudzenia, że nie wolno mu nikomu obcemu w Internecie podawać danych osobowych i informacji o rodzinie. Uświadom swoje dziecko, że rozmówca może być kimś innym niż tym, za kogo się podaje. Zapowiedz, że będziesz co jakiś czas sprawdzać komórkę dziecka dla jego własnego dobra. Uświadom dziecko, że nie wszystkie informacje z Internetu są rzetelne i sprawdzone, naucz je korzystać z wiarygodnych źródeł. 10
Słuchaj, co dziecko mówi, żeby rozpoznać zagrożenie; ustal, co ma robić, gdy jednak wejdzie na zakazaną stronę. Zastanów się, czy twoje dziecko (w wieku 8-12 lat) musi mieć profil na portalu społecznościowym. Z rówieśnikami ma codzienny kontakt w szkole cenniejszy niż w świecie wirtualnym. Pamiętaj, że dziecko może czasem popełnić błąd świadomie lub nie. Nie obwiniaj go i nie lekceważ. Gdy podejrzewasz, że dziecko mogło się uzależnić od komputera, Internetu skonsultuj się koniecznie z psychologiem. Gdy podejrzewasz, że dziecko mogło paść ofiarą cybeprzestępstwa powiadom policję Zainstaluj na komputerze domowym program kontroli rodzicielskiej (niektóre są dostępne nieodpłatnie), który blokuje dostęp do zakazanych stron, może czasowo ograniczyć dostęp do Internetu. Uruchom na portalach Google i Youtube tzw. tryb bezpieczny, który zmniejsza ryzyko dodarcia dziecka do nieodpowiedniej treści. Sprawdzaj co jakiś czas historię przeglądarki i wyszukiwarki internetowej. Skontaktuj się z operatorem komórkowym sieci, w której Twoje dziecko ma telefon lub tablet i poproś o uaktywnienie dostępnych blokad przed dostępem do pornografii. Niektóre smartfony i iphony mają możliwość ustawienia kontroli rodzicielskiej włącz je! Dla dziecka Kodeks bezpiecznego surfowania Nie włączam komputera bez wiedzy rodzica/osoby dorosłej. Nigdy nie podaję nieznajomemu żadnych danych osobowych takich jak: imię, nazwisko, adres, numer telefonu. 11
Nie przekazuję żadnych informacji o rodzinie, ani haseł dostępu. Nie nawiązuję znajomości z obcymi w sieci i z nimi nie rozmawiam, bo ktoś może chcieć mnie skrzywdzić. Nie ściągam nielegalnych filmów, muzyki i zdjęć. Informacji w sieci szukam zawsze z osobą dorosłą, korzystam ze sprawdzonych źródeł. Gdy się loguję na nowe strony internetowe, uważnie czytam ich regulamin lub proszę o pomoc rodzica. Nie wchodzę na strony pornograficzne. Nie otwieram wiadomości od nieznajomych osób. Nie gram w gry pełne przemocy i agresji zabijanie na ekranie wcale nie jest świetna zabawą! Nie przesyłam spamu, czyli reklam i niechcianych informacji, nie jestem wulgarny, nie trolluję. Nie siedzę przy komputerze zbyt długo prawdziwe boisko jest znacznie ciekawsze niż to na ekranie monitora! Jeżeli coś mnie niepokoi, albo czegoś nie rozumiem, mówię o tym rodzicom lub nauczycielowi. (N)Etykieta w Internecie (N)Etykieta - to zbiór zwyczajowych zasad obowiązujących podczas korzystania z Internetu. Swoista etykieta sieci. Nie jest dokładnie określona podobnie jak zasady dobrego zachowania. Wszystko uzależnione jest od konkretnej sytuacji, miejsca, okoliczności. Tak samo w sieci. W zależności od tego z jakich usług korzystamy powinniśmy zachowywać się przyzwoicie aby nie urazić innych użytkowników. Nie każdy zdaje sobie sprawę że drobiazgi, których na co dzień nie zauważa, stosując je w swojej medialnej komunikacji mogą dawać negatywne wrażenie. Przedstawmy kilka zasad NETetykiety w Internecie: 12
Według jednej z nich podczas pisania e-maila, wpisu w księdze gości czy na forum nie powinno się używać wielkich liter, ponieważ oznaczają one, że krzyczymy. Niepożądane są także wykrzykniki, zamiast nich w celu podkreślenia czegoś użyj * lub po prostu podkreśl tekst. Należy także uważać na humor. Każdy ma inne poczucie humoru i coś co nam wyda się niewinnym żartem ktoś inny może uznać za złośliwą krytykę. Na forach internetowych powinno się pisać na temat, a treści nie powinny być zbyt długie. Jeśli zaś podczas odpowiedzi na czyjeś pytanie na forum czy w e-mailu, chcesz zacytować jego tekst, to wytnij tylko odpowiedni jego fragment. Niezwykle niemile widziane jest rozpowszechnianie tekstów, listów czy zdjęć bez zgody autora lub osoby znajdującej się na fotografii. Nigdy nie zaśmiecaj innym skrzynek e-mailowych łańcuszkami szczęścia lub zbyt dużą liczbą załączników, oczywiście jeśli nie uzyskasz zgody osoby zainteresowanej. Gdy wysyłasz wiadomość do więcej niż jednej osoby rób to pojedynczo aby adresy twoich znajomych nie pojawiały się u innych. Twoje listy powinny być zawsze podpisane pełnym imieniem i nazwiskiem, mile widziane jest także aby w sygnaturze znalazł się adres e-mail nadawcy. Emotikony powinny być rozważnie używane. Stanowią one dodatek do tekstu a nie jego główną część. Netetykieta to kultura poruszania się w sieci. Jak w innych sferach życia tak i tu musimy mieć na względzie innych. Internet łączy ludzi na całym świecie. Co u nas jest naturalne lub choćby zabawne niekoniecznie będzie takie np. dla Chińczyka. Ludzie wychowują się w różnych środowiskach, więc różnie reagują na żarty, uwagi, listy. Nasze poruszanie się w sieci powinno opierać się na netetykiecie i szacunku do innych. Zapraszamy do korzystania z literatury zawartej w zestawieniach bibliograficznych zamieszczonych na stronie WWW : Cybeprzemoc ; Uzależnienia etiologia, terapia, profilaktyka (w tym od Internetu) oraz Internet jako zagrożenie dla dzieci i młodzieży. 13
Opracowanie przewodnika: Barbara Kozik PBW Nowy Sącz tel/fax: 18 443 70 67 w.25 email:pbwnowysacz@onet.pl www.pbwnowysacz.pl 14