KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 30.8.2017 r. COM(2017) 459 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA RADY Sprawozdanie w sprawie stosowania unijnego instrumentu średnioterminowej pomocy finansowej dla bilansów płatniczych państw członkowskich na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 332/2002 PL PL
1. STRESZCZENIE Niniejszy dokument jest sprawozdaniem Komisji dla Rady w sprawie stosowania unijnego instrumentu średnioterminowej pomocy finansowej dla bilansów płatniczych państw członkowskich na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 332/2002 1 z dnia 18 lutego 2002 r. ( rozporządzenie w sprawie wsparcia bilansu płatniczego lub instrument wsparcia bilansu płatniczego ). Na podstawie niniejszego sprawozdania Komisji oraz po uwzględnieniu opinii Komitetu Ekonomiczno-Finansowego Rada ma obowiązek zbadać, czy instrument ten nadal spełnia swoje cele pod względem zasady, ustaleń i górnego limitu pożyczek pozostających do spłaty, które są udzielane na jego podstawie. Od 2012 r. o przyznanie zapobiegawczej pomocy finansowej wystąpiła Rumunia i taką pomoc w ramach instrumentu otrzymała. Węgry spłaciły swoją pożyczkę w kwietniu 2016 r., natomiast Łotwie pozostało jeszcze do spłacenia 0,7 mld EUR pożyczki. Te państwa członkowskie będące beneficjentami uzyskały szybką poprawę sytuacji w zakresie trwałej równowagi płatniczej, co umożliwiło im odzyskanie dostępu do finansowania rynkowego. Komisja przedstawia następującą ocenę instrumentu: Od czasu jego ostatniej rewizji w maju 2009 r. instrument wykazał swoją skuteczność, biorąc pod uwagę fakt, że państwa członkowskie będące beneficjentami uzyskały szybką poprawę sytuacji w zakresie trwałej równowagi płatniczej oraz dostęp do finansowania rynkowego. Obecnie ustalony na kwotę 50 mld EUR górny limit dla pozostających do spłaty pożyczek (w kwocie głównej) oraz linii kredytowych, które są udzielane w ramach tego instrumentu, wydaje się odpowiedni. Propozycje zmian przedstawione we wniosku Komisji w sprawie nowego rozporządzenia Rady (COM(2012) 336 final) pozostają niezbędne i odpowiednie: należy wprowadzić zmiany ram regulacyjnych oraz te same zasady zaciągania pożyczek, które obowiązują zgodnie z rozporządzeniem (UE) nr 407/2010 2 z dnia 11 maja 2010 r. ustanawiającym europejski mechanizm stabilizacji finansowej, jak również doprecyzować zasady korzystania z linii kredytowych. Oprócz tego należy sprecyzować, że instrument można wykorzystywać do finansowania (niebezpośredniego) dokapitalizowania instytucji kredytowych oraz że warunki w zakresie polityki można dostosowywać przede wszystkim w celu rozwiązania tych problemów. 2. WPROWADZENIE Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie wsparcia bilansu płatniczego instrument wsparcia bilansu płatniczego został stworzony, aby udzielać na poziomie unijnym średnioterminowej pomocy finansowej państwom członkowskim, które nie przyjęły euro 3 (państwa członkowskie objęte derogacją) i doświadczają trudności lub są zagrożone trudnościami z ich bilansem płatniczym. Pomoc finansowa ma formę pożyczki unijnej albo linii kredytowej. Ponadto rozporządzenie w sprawie wsparcia bilansu płatniczego stanowi, że Rada ma obowiązek regularnie badać, czy instrument nadal spełnia swoje cele pod względem zasady, ustaleń i górnego limitu. Badanie przeprowadzane przez Radę odbywa się na podstawie sprawozdania Komisji oraz po przedstawieniu opinii przez Komitet Ekonomiczno-Finansowy. 1 Dz.U. L 53 z 23.2.2002, s. 1. 2 Dz.U. L 118 z 12.5.2010, s. 1. 3 Obecnie w tej kategorii mieści się dziewięć następujących państw członkowskich: Bułgaria, Chorwacja, Republika Czeska, Dania, Węgry, Polska, Rumunia, Szwecja oraz Zjednoczone Królestwo (jeżeli chodzi o to ostatnie państwo, protokół nr 15 załączony do traktatów stanowi, że stosuje się nadal art. 143 i 144 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE)). 2
Na podstawie swej najnowszej oceny Komisja przedstawiła wniosek z dnia 22 czerwca 2012 r. (COM(2012) 336 final) w celu wprowadzenia zmian w rozporządzeniu w sprawie wsparcia bilansu płatniczego. Członkowie Rady nie zdołali jednak osiągnąć wspólnego stanowiska ze względu na sprzeciw jednego z państw członkowskich. 3. STAN AKTUALNY ORAZ ADEKWATNOŚĆ INSTRUMENTU WSPARCIA BILANSU PŁATNICZEGO Od 2012 r. o przyznanie pomocy wystąpiło jedno państwo członkowskie Rumunia i taką pomoc w ramach instrumentu otrzymało. Zgodę na przyznanie pomocy wydano formalnie w październiku 2013 r. z terminem obowiązywania do września 2015 r. Pomoc udzielana była równocześnie z przyznaną przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) promesą kredytową. Tak jak w przypadku porozumienia obejmującego lata 2011 2013, pomoc finansowa dostępna w okresie 2013 2015 traktowana była jako pomoc zapobiegawcza i nie została ona wykorzystana. Unijna pomoc zapobiegawcza wynosiła 2 mld EUR, natomiast wkład MFW w ramach zapobiegawczej promesy kredytowej wynosił maksymalnie 1,75 mld SDR (około 2 mld EUR). Celem wspieranego programu dostosowawczego było udzielenie Rumunii pomocy w zwiększeniu stabilności makroekonomicznej, fiskalnej i finansowej, a tym samym wzmocnienie odporności oraz potencjału wzrostowego rumuńskiej gospodarki; poprawa zdolności administracyjnych; przeprowadzenie reformy administracji skarbowej; poprawa zarządzania finansami publicznymi; oraz przeprowadzenie restrukturyzacji przedsiębiorstw państwowych. Węgry całkowicie spłaciły swoją pożyczkę w kwietniu 2016 r., natomiast Łotwie pozostało jeszcze do spłacenia 0,7 mld EUR pożyczki. Pomoc zapobiegawcza przyznana Rumunii, która była związana z dwoma wcześniejszymi porozumieniami (w tym jednym dotyczącym wsparcia zapobiegawczego), dowiodła wszechstronności instrumentu. Rumunia nadal ma do spłaty 3,5 mld EUR z pożyczki wypłaconej w ramach wsparcia o charakterze niezapobiegawczym w latach 2010 2011. Tabela 1: Pozostałe zobowiązania pożyczkowe w ramach instrumentu wsparcia bilansu płatniczego (stan na sierpień 2017 r.) Rok Państwo Spłata kapitału Spłata odsetek Suma całkowita 2017 Łotwa 6 6 Rumunia 1 150 32 1 182 2018 Łotwa 23 23 Rumunia 1 350 77 1 427 2019 Łotwa 500 23 523 Rumunia 1 000 34 1 034 2020 Łotwa 6 6 2021 Łotwa 6 6 2022 Łotwa 6 6 2023 Łotwa 6 6 2024 Łotwa 6 6 2025 Łotwa 200 6 206 Suma całkowita 4 200 231 4 431 W mln EUR 3
W rezultacie pozostała zdolność pożyczkowa instrumentu wynosi obecnie 45,8 mld EUR. Jak dotąd nie otrzymano wniosków o dalsze wsparcie w ramach instrumentu. Ogólnie rzecz biorąc, wszyscy wspomniani wyżej beneficjenci uzyskali szybką poprawę sytuacji w zakresie trwałej równowagi płatniczej, dzięki czemu możliwe było odzyskanie dostępu do finansowania rynkowego. Instrument okazał się zatem rozwiązaniem efektywnym. Jednocześnie w latach 2010 2013 zestaw instrumentów międzynarodowej pomocy finansowej został rozszerzony o bardziej elastyczne i skuteczniejsze instrumenty zapobiegawcze. W strefie euro istnieje Europejski Mechanizm Stabilności wyposażony w rozbudowany zestaw narzędzi służących zaspokajaniu potrzeb finansowych jej członków. Europejski mechanizm stabilizacji finansowej istniejący na poziomie Unii, którego działanie przypomina w dużym stopniu instrument wsparcia bilansu płatniczego, wprowadził bardziej elastyczne ramy dla operacji zaciągania i udzielania pożyczek na cele makrofinansowe. Instrument wsparcia bilansu płatniczego nie ulegał natomiast dalszym modyfikacjom. W związku z tym zaproponowano, aby w rozporządzeniu w sprawie wsparcia bilansu płatniczego doprecyzować przepisy dotyczące linii kredytowych, zaś przepisy stosowane w odniesieniu do operacji zaciągania i udzielania pożyczek dostosować do bardziej elastycznych reguł, które stosuje się w przypadku europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej. Ponadto udoskonalono ramy wielostronnego nadzoru, przyjmując tzw. sześciopak oraz tzw. dwupak. W szczególności rozporządzenie (UE) nr 472/2013 4 w sprawie wzmocnienia nadzoru gospodarczego i budżetowego zawiera szereg przepisów służących unikaniu powielania obowiązków sprawozdawczych w przypadku państw strefy euro otrzymujących pomoc finansową, poprzez zawieszenie procedury dotyczącej zakłóceń równowagi oraz zawieszenie europejskiego semestru, jak również przez monitorowanie na podstawie porozumień finansowych z tymi państwami, a nie na podstawie części zapobiegawczej paktu stabilności i wzrostu. Ponadto rozporządzenie nr 472/2013 ustanawia również bardzo czytelne ramy nadzoru nad państwami strefy euro po zakończeniu udzielania pomocy finansowej ( objęcie nadzorem po zakończeniu programu ). Zaproponowano ustanowienie podobnych przepisów dla państw członkowskich nienależących do strefy euro, które otrzymują pomoc w ramach instrumentu wsparcia bilansu płatniczego. 4. TREŚĆ WNIOSKU USTAWODAWCZEGO ORAZ STAN AKTUALNY W dniu 22 czerwca 2012 r. Komisja przedstawiła wniosek ustawodawczy COM(2012) 336 final, aby wprowadzić zmiany w instrumencie wsparcia bilansu płatniczego. Wniosek nie zmierza jednak do nowelizacji rozporządzenia w sprawie wsparcia bilansu płatniczego, lecz dotyczy ustanowienia nowego rozporządzenia, które uchyliłoby i zastąpiłoby obecne. Wniosek zawiera następujące główne zmiany instrumentu wsparcia bilansu płatniczego: Bardziej elastyczny zestaw narzędzi: Specjalna linia kredytowa może mieć postać ostrożnościowej warunkowej linii kredytowej (PCCL), czyli linii kredytowej opartej na kryteriach kwalifikowalności, bądź też wspomagającej uwarunkowanej linii kredytowej (ECCL), czyli linii kredytowej opartej na połączeniu kryteriów kwalifikowalności i nowych środków polityki. Dostęp do PCCL ma być ograniczony do państw członkowskich, których sytuacja gospodarcza i finansowa nadal jest zasadniczo solidna i które spełniają uzgodniony zestaw kryteriów kwalifikowalności. Dostęp do ECCL ma 4 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 472/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie wzmocnienia nadzoru gospodarczego i budżetowego nad państwami członkowskimi należącymi do strefy euro dotkniętymi lub zagrożonymi poważnymi trudnościami w odniesieniu do ich stabilności finansowej Dz.U. L 140 z 27.5.2013, s. 1. 4
być otwarty dla państw członkowskich, które nie kwalifikują się, aby uzyskać dostęp do PCCL, ale których ogólna sytuacja gospodarcza i finansowa jest nadal stabilna. Powinny one przyjmować środki naprawcze. Większa przejrzystość oraz odpowiedzialność: właściwa komisja Parlamentu Europejskiego może zaoferować danemu państwu członkowskiemu możliwość udziału w wymianie poglądów na temat postępów osiągniętych we wdrażaniu programu dostosowawczego. Przedstawiciele Komisji mogą być zapraszani przez parlament danego państwa członkowskiego do udziału w wymianie poglądów na temat postępów osiągniętych we wdrażaniu programu dostosowań makroekonomicznych. Wzmocniony nadzór: powinien on obejmować poszerzony dostęp Komisji do informacji niezbędnych do ścisłego monitorowania sytuacji gospodarczej, budżetowej i finansowej danego państwa członkowskiego oraz regularne składanie sprawozdań przez Komisję. Państwo członkowskie objęte wzmocnionym nadzorem powinno przyjąć środki mające na celu zlikwidowanie potencjalnych przyczyn trudności gospodarczych. Uproszczenie procedur nadzorczych: przez zastąpienie pewnej liczby działań monitorujących w ramach części zapobiegawczej paktu stabilności i wzrostu i europejskiego semestru przez program dostosowań makroekonomicznych i jego monitorowanie. Analogicznie, zmienione rozporządzenie zawiesza również procedurę dotyczącą zakłóceń równowagi makroekonomicznej w przypadku gdy państwo członkowskie jest objęte programem dostosowań makroekonomicznych, a także wymaga ustanowienia nadzoru po zakończeniu programu pomocy dla państw członkowskich, które zwróciły mniej niż 75 % otrzymanej pomocy finansowej. Obok wskazanych zmian zaproponowanych przez Komisję Parlament Europejski wystąpił o włączenie możliwości udzielania pożyczek państwom członkowskim nienależącym do strefy euro na cele dekapitalizowania instytucji finansowych (instrument dokapitalizowania niebezpośredniego). W odpowiedzi na ten wniosek Komisja zgodziła się na sprecyzowanie, że potrzeby finansowe wynikające z konieczność dokapitalizowania instytucji finansowych mogą być realizowane za pomocą instrumentu oraz że można dostosować konieczne warunki przede wszystkim w celu rozwiązania tych problemów. Rada przedyskutowała zmieniony wniosek Komisji po raz ostatni w grudniu 2013 r., z zamiarem przyjęcia wspólnego stanowiska. Wniosek uzyskał szerokie poparcie, z wyjątkiem jednego państwa członkowskiego. Od tamtej pory proces ustawodawczy nie był kontynuowany. 5. WNIOSKI I ZALECENIA Od 2012 r. instrument wsparcia bilansu płatniczego efektywnie spełnia swoje zadanie, ponieważ państwa członkowskie ostatnio korzystające z pomocy z powodzeniem przywróciły trwałą równowagę płatniczą i spłaciły pomoc w terminie. Górny limit w wysokości 50 mld EUR dla pozostającej do spłaty kwoty głównej pożyczek wydaje się być odpowiedni. Biorąc pod uwagę, że pozostała zdolność pożyczkowa instrumentu wynosi obecnie 45,8 mld EUR oraz że nie złożono kolejnych wniosków o przyznanie pomocy, nie ma potrzeby zmiany wysokości tego limitu. W przeszłości instrument okazał się rozwiązaniem wysoce efektywnym, a dziś stanowi wyraźny sygnał, że Unia jest gotowa i zdolna do udzielania wsparcia wszystkim państwom członkowskim w trudnych momentach. W obliczu panującej obecnie niepewności jest to świadectwo szczególnej wagi. 5
Jednocześnie okazało się, że instrument wsparcia bilansu płatniczego należało odpowiednio dostosować, tak aby odzwierciedlał innowacje instytucjonalne, które nastąpiły od ostatniej rewizji instrumentu, głównie w odniesieniu do strefy euro. Dlatego właśnie Komisja przedstawiła wniosek COM(2012) 336 final, który jest przedmiotem debaty w Radzie. Komisja przedstawia propozycję dokończenia procesu ustawodawczego, ponieważ zmierza on do ulepszenia procedury i przyczynia się w związku z tym do ustanowienia równych zasad pomiędzy państwami członkowskimi. Ponadto Komisja postrzega zmieniającą się sytuację polityczną jako okazję do nadania wnioskowi nowego impulsu. 6