.pl Zdrowe lochy dadzą więcej prosiąt! Jak dbać o ich zdrowie? Autor: prof. dr hab. inż. Damian Knecht Data: 24 listopada 2016 Nieodłącznym aspektem produkcji zwierzęcej są problemy zdrowotne stada podstawowego loch, dzięki którym możliwe jest prowadzenie całorocznej produkcji prosiąt. Ciągła selekcja genetyczna doprowadziła do wysokiej plenności i uzyskiwania wyrównanego potomstwa. Lochy rodzą obecnie od 10 do 16 w miocie, a rocznie od 25 do 30 prosiąt. Sektor reprodukcji na fermie odgrywa bardzo istotne znaczenie w całym cyklu produkcyjnym, niezależnie od tego, czy prowadzony jest w oparciu o krycie naturalne czy sztuczną inseminację. Liczba urodzonych i odchowanych prosiąt w miocie należy do kluczowych wskaźników opłacalności produkcji. Jak jednak sprawić, żeby lochy były zdrowe, a co za tym idzie produktywne? W prowadzeniu stada loch istotna jest m.in. systematyczna kontrola ich kondycji. Wpływa ona 1 / 12
.pl pośrednio na wiele wskaźników rozrodu takich jak: płodność, mleczność, jakość siary, a w końcowym efekcie może znacząco skrócić długość użytkowania loch w stadzie. Kondycja jest istotnym elementem oceny zdrowia, dobrostanu, produkcyjności i przewidywania długości użytkowania. Podstawowe zasady dobrostanu w utrzymaniu loch określają warunki niezbędne do prowadzenia produkcji. Są to m.in.: woda i pasza pokrywająca potrzeby w okresie użytkowania; zabezpieczenie powierzchni życiowej; optymalne warunki środowiska; zapewnienie racjonalnej prewencji, profilaktyki, szybkiej diagnostyki i skutecznego leczenia; minimalizowanie czynników stresogennych. Lochy rodzą obecnie od 10 do 16 w miocie, a rocznie od 25 do 30 prosiąt. Wykorzystujemy 2 główne systemy utrzymania loch, tj. intensywny i ekstensywny, których organizacja jest uwarunkowana prawnie przez prawodawstwo krajowe i UE. Częściej stosowanym systemem produkcji jest intensywny. Lochy w systemie intensywnym można utrzymywać indywidualnie (najczęściej sektory porodowe i krycia), a także grupowo (od 4 tygodni po zapłodnieniu do 1 tygodnia przed porodem). Indywidualne kojce porodowe są powszechnie stosowane w celu dokładnej podaży paszy. Grupowe utrzymanie loch z kontrolowanym żywieniem wpływa z kolei na wzrost agresywnych zachowań, występowaniu zachowań stereotypowych, obniżenia się wyników reprodukcyjnych oraz pogorszeniu się statusu zdrowotnego loch zdominowanych. Zdrowie loch: podstawowe informacje Utrzymywane lochy są przeznaczone do ciągłej produkcji prosiąt; oszacowano, że krajowe lochy w swoim życiu odchowują średnio tylko 30 40 prosiąt. W wielkotowarowej produkcji świń ok. 15% brakowanych loch charakteryzuje się zaledwie jednym miotem, a średnia ilość miotów waha się pomiędzy 3 4. Należy wydłużać okres użytkowania, bo dopiero od 3 oproszenia lochy zapewniają finansową opłacalność ich eksploatacji. W ciągu roku średnio ok. 50% loch jest brakowanych, a większość przyczyn stanowią dysfunkcje rozrodcze, w tym nieskuteczność zapłodnień czy wczesna zamieralność płodów lub poronienia. Wskaźnik dysfunkcji rozrodczych wzrósł w ostatnich latach z 18% do niemal 25%. Zdrowie lochy ma wpływ na uzyskanie odpowiedniej wagi miotu i stan zdrowia osesków, wzrost produkcji mleka do zakończenia laktacji oraz liczbę odsadzonych prosiąt. Tylko najlepiej prowadzone stada w połączeniu z wysokim statusem zdrowotnym loch mogą osiągać 30 prosiąt od lochy w ciągu roku. Żywienie loch podczas ciąży można nazwać efektywnym, jeśli: locha rodzi zadowalającą liczbę prosiąt o odpowiedniej masie ciała, gruczoły mleczne loch są prawidłowo rozwinięte, produkują wysokiej jakości siarę i mleko, przyrosty masy ciała i kondycja loch przy porodzie 2 / 12
.pl są osiągane bez negatywnego wpływu na wydajność podczas późniejszego użytkowania. Owulacja występuje średnio między 30 40 godziną rui właściwej i trwa 4 7 godzin. W tym czasie średnia liczba owulujących jednorazowo pęcherzyków wynosi 1 25. Od tego, ile komórek jajowych zostanie zapłodnionych i jak przebiegnie proces implantacji (występujący między 13 a 24 dniem), zależy liczba urodzonych prosiąt. Co ważne, największą zamieralność zarodków odnotowuje się do 18 dnia ciąży. Norma fizjologiczna to ok. 20 30% obumarłych embrionów. Cały urodzony miot stanowi więc od 55 do 65% liczby komórek jajowych, uwolnionych w trakcie owulacji przez lochę. Zapłodnienie a żywienie Podstawą wykorzystania potencjału rozrodczego, determinowanego genotypem, jest optymalne żywienie loch i loszek. Żywienie loch jest najtrudniejsze spośród wszystkich grup produkcyjnych, co wynika z częstych zmian ich stanu fizjologicznego. Główne elementy zrównoważonego żywienia loch obejmują: dokładną ocenę potencjału odżywczego składników paszowych; precyzyjne określenie wymagań odżywczych; opracowanie zbilansowanej dawki pokarmowej; dostosowanie dawki pokarmowej i koncentracji składników dla zaspokojenia zapotrzebowania (zależy ono od szeregu czynników: genotypu, wieku, masy ciała, warunków środowiskowych, cech indywidualnych, stanu fizjologicznego). 3 / 12
.pl Podstawą wykorzystania potencjału rozrodczego, determinowanego genotypem, jest optymalne żywienie loch i loszek. Trzeba również pamiętać, że w całym cyklu reprodukcyjnym ważniejszy jest skład komponentowy dawki paszowej niż częstotliwość jej podawania. W celu odpowiedniego dobrania należy podzielić lochy na okresy : krycia, niskiej ciąży, wysokiej ciąży, oproszenia, laktacji i odsadzenia. Ponadto żywienie loch podczas ciąży można nazwać efektywnym, jeśli: locha rodzi zadowalającą liczbę prosiąt o odpowiedniej masie ciała, gruczoły mleczne loch są prawidłowo rozwinięte, produkują wysokiej jakości siarę i mleko, przyrosty masy ciała i kondycja loch przy porodzie są osiągane bez negatywnego wpływu na wydajność podczas późniejszego użytkowania. 4 / 12
.pl Najbardziej szkodliwe jednostki chorobowe u loch. Uwaga na choroby! Istnieje wiele jednostek chorobowych loch, które prowadzą do słabych wyników w odchowie. Najbardziej szkodliwe to: Infekcje macicy: zakażenie macicy może wystąpić tuż po oproszeniu, jeśli organizmy wywołujące je, które powszechnie występują w środowisku, przedostają się do układu rozrodczego. Towarzyszyć im może wzrost temperatury ciała powyżej 40 C oraz ospałość i ograniczenie apetytu. Musimy szybko diagnozować i leczyć. Infekcje będą widoczne jako biały albo żółty wypływ z sromu, czasami z krwią. Temperatura lochy powinna być stale monitorowana, a antybiotyk podawany zgodnie z zaleceniami lekarza weterynarii. W przeciwdziałaniu tego typu infekcjom pomaga stosowanie systemu ściółkowego. Należy kontrolować przebieg dezynfekcji, ponieważ może być nieskuteczna. Zakażenia gruczołu mlekowego: często są powodowane przez te same bakterie, które powodują zakażenia macicy, obie infekcje często występują wspólnie lub zaraz po sobie. Objawy są zbliżone wzrost temperatury, ospałość i brak apetytu, a także stwardnienie 5 / 12
.pl i zaczerwienienie węzłów chłonnych gruczołu mlekowego. Należy kontrolować stan gruczołu lochy w trakcie oproszenia, każda anomalia może zwiastować oznaki zapalenia. Leczenie polega na antybiotykoterapii lub podawaniu steroidów. Środki zapobiegawcze to: zmiana środków dezynfekcyjnych, zmniejszenie podaży paszy na 4 5 dni przed porodem, kontrola przepływu wody, unikanie wysokich temperatur i przeciągów. Problemy z kończynami: obrażenia racic i nóg lub ich infekcje są problemem w wielu stadach. Lochy z urazem lub infekcją niechętnie wstają, jedzą, piją, i produkują mniej mleka. Dlatego istotne jest wczesne rozpoznanie. Infekcje wymagają leczenia antybiotykami, ale także zastosowania ściółki. Zdrowie nóg i racic należy zawsze kontrolować przed wejściem lochy do porodówki. Podstawą do podjęcia decyzji o brakowaniu jest wiek lochy i liczba odchowanych miotów. Starsze lochy mają obniżony poziom cech rozrodczych. Podstawowe przyczyny niezamierzonego brakowania to: brak rui i zaburzenia w rozrodzie, słaba kondycja samic, problemy z mlecznością, schorzenia i urazy narządu ruchu. Aby je ograniczyć, należy zadbać o to, aby matki charakteryzowały się większą żywotnością, lepszym zdrowiem. Z zootechnicznego i ekonomicznego punktu widzenia ważną cechą samic są ich predyspozycje do długiego użytkowania rozpłodowego tzw. długowieczność reprodukcyjna (patrz wykr. 1). 6 / 12
.pl Wykr. 1. Liczba prosiąt żywo urodzonych w zależności o kolejności oproszenia (Knecht i wsp., 2016). 7 / 12
.pl Zadbaj o mleczność lochy! Uszkodzenia na tle oksydacyjnym są dobrym wskaźnikiem stanu zdrowia i samopoczucia loch, stanu odżywienia, eksploatacji, choroby. Zwiększony stres oksydacyjny jest odpowiedzialny za zaburzenia mleczności, rozrodczości i długowieczności loch. Wykazano, że lochy, które nie są w stanie zgromadzić odpowiednich rezerw w organizmie podczas ciąży są bardziej podatne na stres oksydacyjny. Podnoszenie produkcji mleka powinno opierać się na powiększaniu gruczołu mlekowego podczas ciąży i laktacji, ponieważ synteza mleka zachodzi w komórkach nabłonka gruczołu mlekowego. Podnoszenie produkcji mleka powinno opierać się na powiększaniu gruczołu mlekowego podczas ciąży i laktacji, ponieważ synteza mleka zachodzi w komórkach nabłonka gruczołu mlekowego. Liczba komórek nabłonkowych określa produkcję mleka. Stan odżywienia oraz inne czynniki wpływają na wzrost gruczołu sutkowego i produkcję mleka. Odpowiednie odżywianie loch prośnych i karmiących powinno uwzględniać zwiększenie ilości białka i zarazem zaspokojeniu potrzeb aminokwasowych. Wiek lochy, wielkość miotu i stan zdrowia są głównymi czynnikami, które powinny być brane pod uwagę przy określaniu potrzeb odżywczych. Należy również wziąć pod uwagę, że wzrost gruczołu sutkowego zależy od anatomicznej lokalizacji. Gruczoły sutkowe w środkowej części ciała (zwykle 4 i 5 para gruczołów piersiowych) rosną szybciej w czasie ciąży i osiągają większe rozmiary po oproszeniu w porównaniu z częścią przednią (1, 2, i 3 para) i tylną (6, 7, i 8 para). Tłumaczy się to większą przestrzenią fizyczną wzrostu w środkowej części korpusu, natomiast części przednie i tylne ograniczone są przez kończyny. Dopływ krwi rozpoczyna się od środka, który wypada zazwyczaj na trzecim gruczole sutkowym, a następnie rozciąga się do przodu i tyłu ciała. Tym samym gruczoły sutkowe w środkowej lokalizacji mają większą szansę na uzyskanie pełniejszej produkcji substancji odżywczych, w porównaniu ze skrajnymi. 8 / 12
.pl Należy również wziąć pod uwagę, że wzrost gruczołu sutkowego zależy od anatomicznej lokalizacji. Gruczoły sutkowe w środkowej części ciała (zwykle 4 i 5 para gruczołów piersiowych) rosną szybciej w czasie ciąży i osiągają większe rozmiary po oproszeniu w porównaniu z częścią przednią (1, 2, i 3 para) i tylną (6, 7, i 8 para). Na co jeszcze zwrócić uwagę, dbając o lochy? Kluczowym zagadnieniem dla ferm trzody chlewnej jest zapewnienie ciągłości i niezmienności produkcji przez cały rok. Poprzez pracę hodowlaną trudno jest uzyskać wyraźną poprawę cech rozrodczych w krótkim czasie. Nieustanne doskonalenie tych cech napotyka trudności z uwagi nie tylko na niską odziedziczalność, ale również inne czynniki, w tym sezon. Osiągnięty wysoki poziom płodności loch wymusza ciągłe odnajdywanie rezerw w potencjale fizjologicznym i warunkach środowiskowych. 9 / 12
.pl W zależności od systemu produkcji, wielkości obsady i technologii, obniża się efektywność produkcji w okresie letnim; szacuje się je na poziomie 10 25%. U dużej liczby loch obserwuje się sezonową zmienność, która wpływa na zakłócenia ciągłości produkcji prosiąt. Dotyczy głównie okresu letniego oraz wczesnej jesieni. Z naukowego punktu widzenia określa się syndromem letniej niepłodności. W zależności od systemu produkcji, wielkości obsady i technologii, obniża się efektywność produkcji w tym okresie; szacuje się je na poziomie 10 25%. Dotyczy to szczególnie: spadku skuteczności zapłodnienia, wydłużenia okresu jałowienia i zaburzeń objawów rui. Obniżony procent zapłodnień powiązany jest także z wczesnym zamieraniem embrionów w okresie tygodnia po ich implantacji, na skutek pogorszenia się warunków wewnętrznych macicy. Wysoka temperatura wpływa stresująco na lochy, co zmienia fizjologię rozrodu wskutek jej działania na układy regulacyjne. Prawdopodobnie podczas stresu cieplnego uwalniane są nadmiernie kortykoidy, które hamują występowanie objawów rui. Akumulacja ciepła u świń powoduje zmiany w metabolizmie organizmu. Jeśli organizm zwierząt nie znajduje się w warunkach optymalnych dla siebie, to mobilizacja układów wewnętrznych na utrzymanie temperatury odbywa się kosztem rezerw produkcyjnych i rozrodczych. Loszka rozpoczyna swoje użytkowanie z niskim poziomem odporności na wiele chorób, które napotka w trakcie produkcji. Aklimatyzacja i programy szczepień muszą być tak zaplanowane, aby rozwijać odporność. Szereg innych środków zapobiegawczych, jak bioasekuracja, zwalczanie pasożytów, gryzoni i higiena ogólna, mogą pomóc w osiągnięciu korzystnego środowiska. Wszystkie nowo zakupione osobniki są potencjalnym źródłem nowych patogenów, które mogą pojawić się w stadzie. Poprzez stosowanie kwarantanny można je ograniczyć, powinna być również poparta odpowiednim monitoringiem stanu zdrowia po pojawieniu się w nowym obiekcie. 10 / 12
.pl 11 / 12
.pl Najczęstsze przyczyny niepowodzeń w procesie zapłodnienia świń. Za najczęstsze przyczyny niepowodzeń w procesie zapłodnienia świń wymienia się: niewłaściwą technikę krycia loch; nieprzestrzeganie optymalnego terminu krycia; nieodpowiednią stymulację seksualną; sezon; wiek i masę ciała loszek w momencie pierwszego skutecznego pokrycia; złą jakość nasienia; nieprawidłowe utrzymanie i żywienie rozpłodników; status zdrowotny; niepłodność loch, jako skrajny przypadek, jest przeważnie efektem długotrwałego oddziaływania niekorzystnych czynników środowiskowych. Oprócz potencjału genetycznego zwierząt, na wyniki w rozrodzie, mają bowiem duży wpływ czynniki środowiskowe. Unikanie potencjalnych problemów z chorobami osiągać za pomocą środków zapobiegawczych: szczepień, rutynowych zabiegów, dbałością o czynniki środowiskowe i prawidłowym zarządzaniem statusem zdrowotnym. Szybkie rozpoznanie i leczenie chorób przyczynia się do zminimalizowania strat w wydajności. Wielu jednostek chorobowych nie da się bezpośrednio wyeliminować z produkcji. Najważniejsza jest świadomość istniejących zagrożeń, które mogą wpływać na lochy i odpowiednia ochrona przed nimi. Powiązane: Na co warto zwrócić uwagę przy wyborze knura? Systemy krycia świń: inseminacja czy krycie naturalne? Inseminacja. Cz. II: liczba prosiąt, flushing i błędy w inseminacji świń 12 / 12 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)