ZAUFANIE DO PARTII I FORMACJI POLITYCZNYCH

ZAUFANIE DO PARTII I FORMACJI POLITYCZNYCH Warszawa, marzec 2001 Wśród 10. partii i ugrupowań, o które zapytaliśmy, najwięcej zwolenników ma Sojusz Lewicy Demokratycznej (38% badanych zadeklarowało, że są jego zwolennikami); partia ta ma też najwięcej zwolenników zdecydowanych (15%; dla porównania, w przypadku następnej w kolejności partii, liczba ta jest dwa razy mniejsza). Na drugim miejscu pod względem sympatii jest Polskie Stronnictwo Ludowe (pozytywnie odniosło się do niego 33% osób). Trzecia pozycja przypadła Platformie Obywatelskiej (23%), ale niewiele mniej zwolenników miały Unia Wolności i Akcja Wyborcza Solidarność (po 21%) oraz Krajowa Partia Emerytów i Rencistów (20%). Pod względem liczby przeciwników, na pierwszym miejscu znalazła się AWS (60% respondentów oświadczyło, że nie są jej zwolennikami). Wiele niechęci wzbudza także Samoobrona (54%). W przypadku obu ugrupowań odnotowano jednocześnie największą liczbę osób takie stanowisko określających w sposób kategoryczny (odpowiednio 35% i 34%). Znaczna część (połowa pytanych) deklaruje, że nie sprzyja UW (50%) ani UPR (49%). Najwięcej trudności sprawiło badanym ustosunkowanie się do Platformy Obywatelskiej ( trudno powiedzieć odpowiedziało 37% osób) oraz Polskiej Unii Gospodarczej (34%). Podobne liczebnie grupy osób miały kłopoty z jednoznacznym ustosunkowaniem się do Krajowej Partii Emerytów i Rencistów, Ruchu Odbudowy Polski oraz Unii Polityki Realnej (po 32%). Najmniej znana Polakom jest Polska Unia Gospodarcza dwie piąte pytanych przyznało, że nie słyszało o tym ugrupowaniu. Niespełna miesiąc po powołaniu Platformy Obywatelskiej jedynie 11% badanych mówiło, że o niej nie słyszało. Podobnej liczbie osób (10%) nie była znana nazwa Krajowej Partii Emerytów i Rencistów. Wobec wszystkich ugrupowań, o które zapytaliśmy, badani częściej deklarowali brak sympatii niż sprzyjanie im. W relatywnie najlepszym świetle postrzegany jest SLD (aprobata netto czyli różnica między deklaracjami na tak a deklaracjami na nie wyniosła: -1 punkt). Stosunkowo dobrze wypadły pod tym względem także PO (-6 pkt.) i PSL (-8 pkt.). Najniższą aprobatę netto uzyskała AWS (-39 pkt.), ale niemal taki sam wynik był udziałem również Samoobrony oraz UPR (po -38 pkt.). TNS OBOP ul. Dereniowa 11, 02 776 Warszawa Tel: (48 22) 648 2044 (-46), 644 9995 Fax: (48 22) 644 9947 e-mail: obop@obop.com.pl www.obop.com.pl Biura w ponad 40 krajach Grupa Taylor Nelson Sofres

Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz wykorzystywanie w innej formie danych, informacji i opracowań zawartych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania źródła. * * * Najpowszechniejszym sposobem stosowanym przy opisywaniu stosunku Polaków do partii politycznych jest prezentacja wyników preferencji partyjnych. Jednak przedstawiane tym sposobem informacje mają jedną poważną wadę: dane te, symulując przebieg autentycznego głosowania, dotyczą tylko tych osób, które deklarowały wcześniej, że po pierwsze: pójdą głosować, a po drugie: - tak jak w rzeczywistym głosowaniu dokonywały jednoznacznego wyboru. Oznacza to, że tak przedstawiane wyniki odnoszą się nie do całego społeczeństwa, ale tylko do około połowy, a właściwie nawet jeszcze mniejszej części osób bo dodatkowo nie uwzględniają ludzi, którzy mają lat mniej niż 18., choćby nawet interesowali się oni polityką, mieli wyrobione poglądy polityczne i już wkrótce podejmowaliby decyzje przy urnie wyborczej. Z tych między innymi powodów, postanowiliśmy zapytać wszystkie osoby uczestniczące w naszym sondażu również te, które mają mniej niż 18. lat o to, jak w ogóle ustosunkowują się do każdego z ugrupowań z polskiej sceny politycznej z osobna 1. W naszym lutowym badaniu uwzględniliśmy 10. ugrupowań, które potem były przez respondentów lokowane na osi lewica-prawica (informacje na ten temat zostaną zaprezentowane w następnym opracowaniu). Uzyskane teraz wyniki zestawiliśmy z tymi, jakie otrzymaliśmy w latach poprzednich: w październiku 1993, czerwcu 1994, we wrześniu 1996 oraz w kwietniu 1997 Zaznaczmy, że tym, co odróżnia ten sposób pytania o partie polityczne od pytania o preferencje jest także to, że uzyskujemy informacje o szerokim, potencjalnym społecznym zapleczu politycznym każdego z ugrupowań, niezależnie od tego, czy osoby wypowiadające się na ten temat zamierzają głosować, czy też nie. 1 Sondaż TNS OBOP z 10-12 lutego 2001, przeprowadzono na reprezentatywnej, losowej 1147-osobowej ogólnopolskiej próbie osób powyżej 15 roku życia. Maksymalny błąd statystyczny dla takiej wielkości próby wynosi +/- 3% przy wiarygodności oszacowania równej 95%. 2

POLACY O PARTIACH Zwolennicy Wśród 10. partii i ugrupowań, o które zapytaliśmy, najwięcej zwolenników ma Sojusz Lewicy Demokratycznej (38%); partia ta ma też najwięcej zwolenników zdecydowanych (15%; dla porównania, w przypadku następnej w kolejności partii, liczba ta jest dwa razy mniejsza). Na drugim miejscu pod względem sympatii jest Polskie Stronnictwo Ludowe (pozytywnie odniosło się do niego 33% osób). Trzecia pozycja przypadła Platformie Obywatelskiej (23%), ale niewiele mniej zwolenników miały Unia Wolności i Akcja Wyborcza Solidarność (po 21%) oraz Krajowa Partia Emerytów i Rencistów (20%). Przeciwnicy Pod względem liczby przeciwników, na pierwszym miejscu znalazła się AWS (60%). Wiele niechęci wzbudza także Samoobrona (54%). W przypadku obu ugrupowań odnotowano jednocześnie największą liczbę osób takie stanowisko określających w sposób kategoryczny (odpowiednio 35% i 34%). Znaczna część (połowa pytanych) deklaruje, że nie sprzyja Unii Wolności (50%) ani Unii Polityki Realnej (49%). Brak sympatii najrzadziej deklarowany był wobec Polskiej Unii Gospodarczej (21%) oraz Platformy Obywatelskiej (29%) dwóch najmłodszych formacji z naszej listy. Brak opinii Najwięcej trudności sprawiło badanym ustosunkowanie się do Platformy Obywatelskiej ( trudno powiedzieć odpowiedziało 37% osób) oraz Polskiej Unii Gospodarczej (34%). Podobne liczebnie grupy osób miały kłopoty z jednoznacznym ustosunkowaniem się do Krajowej Partii Emerytów i Rencistów, Ruchu Odbudowy Polski oraz Unii Polityki Realnej (po 32%). Nieznajomość Najmniej znana Polakom jest Polska Unia Gospodarcza dwie piąte pytanych przyznało, że nie słyszało o tym ugrupowaniu. Niespełna miesiąc po powołaniu Platformy Obywatelskiej jedynie 11% badanych mówiło, że o niej nie słyszało. 3

Podobnej liczbie osób (10%) nie była znana nazwa Krajowej Partii Emerytów i Rencistów. Aprobata netto Wobec wszystkich ugrupowań, o które zapytaliśmy, badani częściej deklarowali brak sympatii niż sprzyjanie im. W relatywnie najlepszym świetle postrzegany jest Sojusz Lewicy Demokratycznej (aprobata netto czyli różnica między deklaracjami na tak a deklaracjami na nie wyniosła: -1 punkt). Stosunkowo dobrze wypadły pod tym względem także Platforma Obywatelska (-6 pkt.) i Polskie Stronnictwo Ludowe (-8 pkt.). Najniższą aprobatę netto uzyskała Akcja Wyborcza Solidarność (-39 pkt.), ale niemal taki sam wynik był udziałem również Samoobrony oraz Unii Polityki Realnej (po -38 pkt.). Sojusz Lewicy Demokratycznej Polskie Stronnictwo Ludowe Platforma Obywatelska CZY JEST PAN(I) ZWOLENNIKIEM, CZY TEŻ NIE, WYMIENIONYCH PARTII I ORGANIZACJI? (Ogółem badani) Zdecydowanie tak TAK Raczej tak Raczej nie NIE Zdecydowanie nie Trudno powiedzieć Nie słyszałem o niej Aprobata netto 15% 38% 23% 17% 39% 22% 22% 1% -1 7% 33% 26% 23% 41% 18% 24% 2% -8 7% 23% 16% 15% 29% 14% 37% 11% -6 Unia Wolności 4% 21% 17% 24% 50% 26% 27% 2% -29 Akcja Wyborcza Solidarność Krajowa Partia Emerytów i Rencistów Ruch Odbudowy Polski 5% 21% 16% 25% 60% 35% 18% 1% -39 3% 20% 17% 20% 38% 18% 32% 10% -18 3% 17% 14% 22% 44% 22% 32% 7% -27 Samoobrona 3% 16% 13% 20% 54% 34% 26% 4% -38 Unia Polityki Realnej 2% 11% 9% 24% 49% 25% 32% 8% -38 Polska Unia Gospodarcza 1% 5% 4% 11% 21% 10% 34% 40% -16 4

ZMIANY W OPINIACH POLAKÓW O PARTIACH W porównaniu z badaniem zrealizowanym w 1997 ubyło zwolenników większości partii, o które wówczas pytaliśmy; wyjątek stanowią SLD (liczba osób sympatyzujących z tym ugrupowaniem zwiększyła się o 7 pkt. proc.) i Samoobrona (wzrost o 6 pkt. proc.). Najwięcej sympatyków utraciły natomiast UW (połowę 23 pkt. proc.) oraz AWS (spadek o 16 pkt. proc.), ROP (o 15 pkt. proc.), KPEiR (o 10 pkt. proc.) oraz UPR (o 8 pkt. proc.). Zwiększyła się niechęć wobec UW (o 17 pkt. proc.), AWS (14 pkt. proc.) oraz KPEiR (o 10 pkt. proc.). Mniej jest natomiast osób, które dystansują się od SLD (spadek dezaprobaty o 12 pkt. proc.). Nieznacznie ubyło też przeciwników Samoobrony (różnica 6 pkt. proc.). W porównaniu z 1997 poprawiła się znajomość KPEiR. Zwiększyła się obojętność wobec wszystkich ugrupowań, o które pytaliśmy. Porównując wyniki poszczególnych ugrupowań uzyskiwane przez nie w różnych okresach czasu z najnowszymi danymi można zauważyć, że: SLD ma obecnie najwięcej zwolenników i jednocześnie najmniej przeciwników w porównaniu z jej poprzednimi notowaniami Samoobrona odsetek osób, które sympatyzują z nią jest porównując jej wyniki z różnych okresów jednym z wyższych, jednocześnie wzbudza ona najmniej niechęci PSL i ROP mają najmniejsza liczbę zwolenników (przy czym liczba osób niechętnych obu partiom nie uległa większym zmianom, była już w przeszłości większa jak i mniejsza) UW, AWS i KPEiR mają najmniejszą liczbę stronników i jednocześnie najwięcej osób zgłasza niechęć, porównując ich wyniki z rezultatami uzyskiwanymi w latach poprzednich. 5

X 93 ZWOLENNICY PRZECIWNICY BRAK OPINII NIEZNAJOMOŚĆ VI 94 IX 96 IV 97 II 01 X 93 VI 94 96 IX 97 IV 01 II 93 X 94 VI 96 IX 97 IV II 01 X 93 VI 94 96 IX 97 IV 01 II SLD * ) 26 30 30 31 38 50 47 52 51 39 20 14 16 15 22 4 9 2 3 1 PSL 54 50 36 37 33 30 36 46 45 41 15 11 15 15 24 1 3 3 3 2 PO - - - - 23 - - - - 29 - - - - 37 - - - - 11 UW ** ) 38 29 32 44 21 42 44 46 33 50 19 14 18 18 27 1 13 4 5 2 AWS *** ) 28 34 39 37 21 52 53 42 46 60 20 12 15 14 18 0 1 4 3 1 KPEiR - - - 30 20 - - - 28 38 - - - 23 32 19 10 ROP - - 31 32 17 - - 47 46 44 - - 16 18 32 - - 6 4 7 Samoobrona 14 16 10 10 16 66 61 63 60 54 17 14 17 21 26 3 9 10 9 4 UPR 12 16 17 19 11 59 54 57 51 49 22 16 19 23 32 7 14 7 7 8 PUG - - - - 5 - - - - 21 - - - - 34 - - - - 40 * ) w 1993 i w 1994 pytano o SdRP ** ) w 1993 pytano o UD *** ) w 1993 i w 1994 pytano o NSZZ Solidarność Podsumowując, można stwierdzić, że od 1997 najwięcej zyskały SLD (wzrost aprobaty netto o 19 pkt. proc.) i Samoobrona (wzrost o 12 pkt. proc.). Najwięcej straciły natomiast UW (różnica między ocenami pozytywnymi a negatywnymi pogorszyła się o 40 pkt. proc.) i AWS (spadek aprobaty netto o 30 pkt. proc.). Dla KPEiR aprobata ta zmniejszyła się o 20 pkt. proc., dla ROP o 13 pkt. proc. W porównaniu z sytuacją sprzed czterech lat, pod względem aprobaty netto, nie zmienił się rezultat PSL. APROBATA NETTO BRAK OPINII LUB NIEZNAJOMOŚĆ X 93 VI 94 IX 96 IV 97 II 01 X 93 VI 94 IX 96 IV 97 II 01 SLD * ) -24-17 -22-20 -1 24 23 18 18 23 PO - - - - -6 - - - - 48 PSL +24 +14-10 -8-8 16 14 18 18 26 PUG - - - - -16 - - - - 74 KPEiR - - - +2-18 - - - 42 42 ROP - - -16-14 -27 - - 22 22 39 UW ** ) -4-15 -14 +11-29 20 27 22 23 29 UPR -47-38 -40-32 -38 29 30 26 30 40 Samoobrona -52-45 -53-50 -38 20 23 27 30 30 AWS *** ) -24-19 -3-9 -39 20 13 19 17 19 * ) w 1993 i w 1994 pytano o SdRP ** ) w 1993 pytano o UD *** ) w 1993 i w 1994 pytano o NSZZ Solidarność 6

Generalnie, można zauważyć, że w porównaniu z sytuacją sprzed poprzednich wyborów parlamentarnych najwięcej straciły ugrupowania lokujące się bliżej prawej strony sceny politycznej; przede wszystkim dotyczy to obu ugrupowań (AWS i UW), które miały udział w rządzeniu państwem po 1997 Spadek społecznego zaufania w najmniejszym stopniu dotknął ugrupowania lokujące się bardziej na lewo. Co bardzo ciekawe, częściej niż przed czterema laty pojawia się obojętność prawidłowość ta dotyczy wszystkich formacji, które pojawiły się w najnowszym jak i w poprzednim badaniu. STOSUNEK DO PARTII I UGRUPOWAŃ PRZED WYBORAMI 1997 R. A 2001 R. Sympatia 2001 : Badani najczęściej sympatyzują z jedną (21%), dwoma (20%) lub co najwyżej trzema partiami (18%). Zwolennicy czterech i więcej ugrupowań stanowią tylko 17% pytanych; częściej już zdarzało się, że respondent ani razu nie zadeklarował sympatii do któregoś z ugrupowań (24%). Średnio, statystyczny Polak sprzyja dwóm ugrupowaniom spośród dziesięciu z wymienionych. 1997 : W porównaniu z sytuacją sprzed ostatnich wyborów parlamentarnych można zauważyć zmniejszenie się akceptacji dla partii politycznych. Wówczas sympatyzowaliśmy średnio z trzema partiami. Pozytywnego stosunku do żadnej z wymienionych nie zgłaszało wtedy zaledwie 16% pytanych (a więc o jedną trzecią mniej niż teraz, przy takiej samej liczbie ugrupowań poddanych badaniu) 2. Dwa razy rzadziej niż obecnie zdarzało się wówczas, byśmy ufali tylko jednej partii (wtedy było to 10% osób). Natomiast ponad dwa razy więcej osób (41%) skłonnych było sympatyzować z czterema lub więcej ugrupowaniami. Kim są osoby, które częściej niż inne skłonne są zaufać partiom politycznym? To raczej mężczyźni (średnia liczba partii, do których deklarowali sympatię mężczyźni wyniosła 2,3) niż kobiety (1,8), najczęściej czterdziestolatkowie (2,2), osoby z wykształceniem wyższym (2,5), kierownicy i specjaliści (2,3), prywatni przedsiębiorcy, rolnicy oraz renciści (po 2,2). Im lepsza sytuacja materialna Polaków, tym chętniej 7

skłonni są sprzyjać partiom politycznym (średnia liczba partii popieranych przez osoby znajdujące się w złej sytuacji materialnej wynosi 1,8, osoby którym żyje się średnio sympatyzują średnio z 2,1 partiami, a zadowoleni ze swych warunków finansowych pozytywnie odnoszą się do średnio 2,5 partii). Najważniejsza rolę odgrywa zainteresowanie polityką: wśród osób, które w ogóle się nią nie interesują sympatia zgłaszana jest średnio tylko do 1 ugrupowania, podczas gdy wśród osób bardzo zainteresowanych polityką: aż do 2,8 partii. Również im bardziej na prawo kierowały się sympatie badanych, do tym większej liczby partii zgłaszali pozytywny stosunek (wśród osób o poglądach lewicowych średnia liczba popieranych ugrupowań wyniosła 2,3, wśród osób o przekonaniach centrolewicowych 2,4, centroprawicowych 2,6, a wśród prawicowców 2,9), najrzadziej jednak deklaracje takie składali ludzie o niesprecyzowanych sympatiach politycznych (1,3). Warto zauważyć, że większej liczbie ugrupowań sprzyjają częściej osoby deklarujące ewentualną gotowość głosowania w wyborach do Sejmu na jakąkolwiek z partii (dla osób deklarujących gotowość uczestnictwa w wyborach do Sejmu i mających sprecyzowane preferencje partyjne jest to średnio 2,7), niż takie, które choć deklarują, że poszłyby głosować, to nie wiedziałyby kogo poprzeć (1,4). Najmniej skłonni sympatyzować z kilkoma partiami są ci respondenci, którzy pytani na kogo zagłosują wskazywali UW oraz koalicję SLD-UP (po 2,3). Bardziej hojny w obdarzaniu różnych partii sympatią jest z kolei elektorat PSL (2,6), AWS (2,8) i PO (2,9), w największym stopniu dotyczy to jednak potencjalnych wyborców pozostałych ugrupowań, o które pytaliśmy w badaniu preferencji partyjnych (3,1). Warto przyjrzeć się nie tylko samym elektoratom, ale także zwolennikom ugrupowań, o które pytaliśmy. Zwolennikami największej liczby partii i ugrupowań są osoby, które zadeklarowały sympatię do PUG (średnia liczba partii, do których deklarowali sympatię: 5,7), ROP i UPR (po 4,6). Nieco rzadziej sprzyjanie wielu partiom obserwowane było wśród osób, które określały się jako zwolennicy Samoobrony (4,1), UW (4,0), KPEiR (3,9), AWS (3,7), PO (3,5) i PSL (3,4). Sympatia do różnych partii najrzadziej występowała wśród sympatyków SLD (2,9). 2 W badaniu tym pytano o następujące ugrupowania: AWS, BBWR NChD BdP, KPEiR, PSL, ROP, Samoobrona, SLD, UPR, UP, UW. 8

Niechęć Częściej niż sympatia pojawia się niechęć: brak sympatii badani wyrażali średnio do 4,2 ugrupowań spośród 10, o które zapytaliśmy. Liczba ta jest bardzo podobna do uzyskanej przed czterema laty (wówczas - 4,4). Wtedy respondenci najczęściej zgłaszali brak pozytywnych uczuć do czterech (13%), pięciu (14%) lub sześciu ugrupowań (14%), dziś niechęć ta jest bardziej równomiernie rozłożona. W 1997 ani razu nie odpowiedziało, że nie sprzyja żadnemu z ugrupowań 14% pytanych, teraz 19%. Przeciwko wszystkim dziesięciu ugrupowaniom wypowiedziało teraz 6% osób, a przeciwko dziewięciu 5% (poprzednio było to odpowiednio 4% i 5%). Brak jednoznacznej opinii Problemów z jednoznacznym ustosunkowaniem się do partii i ugrupowań (z różnych powodów: obojętności, bądź co, jak można przypuszczać, zdecydowanie rzadsze ambiwalentnych uczuć), o które pytaliśmy, ani razu nie miało 38% badanych, a 14% zawahało się w tylko jednym przypadku. Co dziesiąta osoba w zdecydowanej większości ludzie o niesprecyzowanych poglądach politycznych i w ogóle nie zainteresowani polityką nie podejmowała się ustosunkować do żadnego z ugrupowań. Respondenci nie decydowali się ustosunkowywać do średnio 2,8 partii. Cztery lata wcześniej liczba ta była mniejsza (1,8). W 1997 przeszło połowa Polaków (55%) ani razu nie odpowiedziała trudno powiedzieć, a dodatkowo 15% - zawahało się tylko raz. Osoby, które pozostały obojętne wobec wszystkich ugrupowań, o które wówczas pytaliśmy stanowiły 7%. Nieznajomość Ponad połowa badanych (54%) deklarowała znajomość wszystkich dziesięciu ugrupowań i partii, o które zapytaliśmy w naszym sondażu. Wśród pozostałych osób, większość (28% ogółu badanych) nie znała tylko jednej partii. Nazwy dwóch partii brzmiały obco dla 9% osób. Nieznajomość jeszcze większej liczby ugrupowań zadeklarowało 9% respondentów. 9

SPOŁECZNE ZAPLECZE PARTII I UGRUPOWAŃ Prezentując strukturę szerokiego zaplecza partii i ugrupowań postanowiliśmy przybliżyć tylko grupę sympatyków z jednej strony oraz grupę osób, które deklarowały, że nie są ich zwolennikami z drugiej. Pominięte zostały osoby, które przyjmowały postawę obojętną lub deklarowały brak znajomości. Może się zdarzać, że określona grupa społeczno-zawodowa najpierw przedstawiana jest wśród osób częściej niż inne deklarujących sympatię, a jednocześnie wśród osób częściej niż inne deklarujące brak pozytywnego nastawienia. Sytuacja taka wiąże się z rzadszym występowaniem w takich grupach obojętności lub nieznajomości omawianego ugrupowania i może być przejawem większego politycznego wyrobienia, bądź bardziej kontrowersyjnego odbioru danego ugrupowania w tej kategorii. Akcja Wyborcza Solidarność Pozytywny stosunek do AWS wyrażali najczęściej ludzie z wykształceniem wyższym (29%) i mieszkańcy największych aglomeracji (34% w miastach pow. 500 tys. ludności). Im większa religijność, mierzona regularnością praktyk religijnych (wśród niepraktykujących 9%, wśród praktykujących nieregularnie 20%, a wśród regularnie uczestniczących w praktykach religijnych 24%), lepsza sytuacja materialna (18% osób znajdujących się w złej sytuacji materialnej, 21% - w średniej i 27% - w dobrej sytuacji bytowej) i większe zainteresowanie polityką (15% osób w ogóle nią nie zainteresowanych, 19% - raczej nie zainteresowanych, 25% - trochę się tym interesujących i 29% - bardzo się interesujących), tym częstsze sympatyzowanie z AWS. Najwięcej zwolenników ugrupowanie to ma wśród ludzi o poglądach centroprawicowych (33%) i przede wszystkim prawicowych (61%). Wśród niedawnego elektoratu Mariana Krzaklewskiego, sympatycy Akcji stanowią 69%. Najbardziej przychylne AWS są osoby, które zadeklarowały, że w wyborach do Sejmu głosowałyby na Platformę Obywatelską (34%) 3. Wśród osób sympatyzują cych z różnymi partiami, jednoczesną sympatię do AWS deklarowali najczęściej zwolennicy ROP (56% spośród osób, które pozytywnie ustosunkowały się do tej partii w taki sam sposób odniosło się do AWS), UW (43%), oraz PO (39%). 10

Niechęć najczęściej zgłaszali pięćdziesięciolatkowie (68%), ludzie ze średnim wykształceniem (69%), mieszkańcy średnich (66% - o ludności 20-100 tys. mieszkańców) i dużych miast (68% - w miastach 100-500 tys.), prywatni przedsiębiorcy (72%), kierownicy i specjaliści (68%) oraz pracownicy administracji i usług (66%). Im mniejsza religijność, tym częstszy brak sympatii (54% osób regularnie praktykujących, 65% - nieregularnie praktykujących i 75% - niepraktykujących). Niechęć najczęściej zgłaszana była przez osoby zainteresowane polityką (68% trochę zainteresowanych i 69% - bardzo zainteresowanych), ludzi o poglądach lewicowych (85%) i centrolewicowych (88%), elektorat koalicji SLD-UP (91%), UW (81%) i PSL (70%) oraz niedawnych wyborców Aleksandra Kwaśniewskiego (80%). Wśród sympatyków różnych ugrupowań pod względem niechęci wyróżnili się zwolennicy SLD (85%) i PSL (70%). Krajowa Partia Emerytów i Rencistów Krajowa Partia Emerytów i Rencistów najwięcej zwolenników ma jak można było oczekiwać wśród emerytów (32%) i rencistów (39%). Jednak w grupach tych nie brakuje osób, które deklarują, że nie są zwolennikami KPEiR; wśród emerytów jest ich prawie tyle samo co stronników partii (34%); nieco lepiej sytuacja ta wygląda wśród rencistów (niechęć wyraża 28%). Warto zauważyć, że ponad jedna czwarta emerytów (28%) i rencistów (27%) nie ustosunkowując się w ogóle do partii odpowiada trudno powiedzieć. Kilka procent (co szesnasta osoba z tej grupy) nie wie nawet, że taka partia istnieje. O KPEiR najbardziej przychylnie wypowiadają się osoby wieku 60. i więcej lat (37%, podczas gdy niechęć jest udziałem 27% z nich). Jednakże w grupie pięćdziesięciolatków odnotowujemy sporo głosów sprzeciwu (46%, przy czym pod względem liczby sympatyków pięćdziesięciolatkowie nie różnią się od ogółu badanych). Poza tym, zwolennikami tej partii częściej niż inni są mieszkańcy wsi (24%), osoby bardzo zainteresowane polityką (30%). Im niższe wykształcenie badanych, tym częstsze głosy sympatii wobec KPEiR (wśród osób z wykształceniem wyższym 12%, ze średnim 15%, z zasadniczym zawodowym 20%, a z podstawowym 26%). Wśród elektoratów największych partii, pozytywne nastawienie wyróżnia elektorat AWS (29%). Wśród zwolenników ugrupowań, o które pytaliśmy, 3 Przy opisywaniu grup zwolenników i grup niechętnych ugrupowaniu, pomijano jego elektorat (osoby, 11

sympatię do KPEiR, częściej niż inni, deklarowały równocześnie osoby sympatyzujące z Samoobroną (38%), ROP (35%), PSL (33%), AWS (32%), UPR (31%) i SLD (27%). Natomiast niechęć wobec KPEiR częściej zgłaszali mężczyźni (44%) niż kobiety (32%), najczęściej byli to ludzie znajdujący się w dobrej sytuacji materialnej (46%), pięćdziesięciolatkowie (46%), kierownicy i specjaliści (57%) oraz prywatni przedsiębiorcy (46%). Im wyższe wykształcenie (28% osób z wykształceniem podstawowym, 34% - z zasadniczym zawodowym, 47% - ze średnim i 53% - z wyższym), większe miejsce zamieszkania (32% - na wsiach, 40% - w średniej wielkości miastach i 45% - w największych aglomeracjach) i rzadsze praktyki religijne (wśród osób regularnie praktykujących 35%, wśród nieregularnie praktykujących 40%, a wśród w ogóle nie praktykujących 48%), tym częściej deklarowany brak sympatii wobec KPEiR. Postawa taka najczęściej występowała wśród osób o poglądach centroprawicowych (49%), prawicowych (45%) oraz lewicowych (47%), elektoratów UW (67%), PO (45%), koalicji SLD-UP (44%), a także AWS (43%). Wśród zwolenników pozostałych ugrupowań, negatywne nastawienie najczęściej charakteryzowało sympatyków UW (48%). Platforma Obywatelska Zwolennicy Platformy Obywatelskiej, to najczęściej mieszkańcy największych miast (36%), trzydziestolatkowie (33%) i czterdziestolatkowie (28%), prywatni przedsiębiorcy (50%), kierownicy i specjaliści (47%), pracownicy administracji i usług (29%). Im wyższe wykształcenie (15% osób z wykształceniem podstawowym, 29% - ze średnim i 48% - z wyższym) oraz lepsza sytuacja materialna (15% znajdujących się w złej sytuacji bytowej, 24% - w średniej i 39% - w dobrej), tym częstsze sympatyzowanie z ugrupowaniem tworzonym przez Andrzeja Olechowskiego, Macieja Płażyńskiego i Donalda Tuska. Pozytywnie do Platformy Obywatelskiej ustosunkowywały się najczęściej osoby o poglądach centroprawicowych (51%) i prawicowych (42%), raczej osoby interesujące się polityką przynajmniej trochę (po 35% wśród trochę i bardzo zainteresowanych), niż raczej nie (19%) lub w ogóle nie interesujące się polityką (10%); wyróżniał się tu przede wszystkim elektorat AWS (30%) oraz niedawny elektorat Andrzeja Olechowskiego (72%, dla porównania, które deklarowały gotowość głosowania na tę partię w wyborach do Sejmu). 12

wśród osób, które jesienią głosowały na Olechowskiego, niechęć wobec formacji wyraziło 10%). Częściej niż przez innych, sympatia deklarowana była przez osoby zgłaszające sympatię do UPR (54%), UW (47%), ROP (46%) i AWS (42%). Brak sympatii wobec Platformy Obywatelskiej najczęściej wyrażali pięćdziesięciolatkowie (36%), ludzie ze średnim wykształceniem oraz robotnicy (po 35%). Im gorsza sytuacja materialna pytanych, tym częściej oznajmiali oni, że nie są zwolennikami PO (25% osób znajdujących się w dobrej sytuacji materialnej, 28% - w średniej i 32% - w złej sytuacji bytowej). Częściej niż wśród innych osób, dezaprobata pojawiała się wśród osób bardzo zainteresowanych polityką (45%), wyróżniali się tu także ludzie o przekonaniach centrolewicowych (38%) i lewicowych (42%), elektorat koalicji SLD-UP (44%) oraz UW (35%). Wśród czterech największych elektoratów niedawnych kandydatów na urząd prezydenta, negatywny stosunek najczęściej wyróżniał niedawnych wyborców Mariana Krzaklewskiego (44%) oraz osoby, które deklarowały sympatię do SLD (36%). Polskie Stronnictwo Ludowe Pozytywny stosunek do Polskiego Stronnictwa Ludowego deklarowali przede wszystkim mieszkańcy wsi (48%), zwłaszcza rolnicy (71%). W grupach tych niechęć deklarowana jest przez mniejszość (odpowiednio 28% i 13% osób). Mniej jest zwolenników PSL w najmniejszych i średniej wielkości miastach (w miastach do 20 tys. mieszkańców i o ludności 20-100 tys. po 28%), a najmniej w dużych i największych aglomeracjach (w miastach 100-500 tys. i ponad 500 tys. mieszkańców po 19%). Poza tym, sympatyków PSL jest tym więcej, im większa jest religijność pytanych (wśród niepraktykujących 16%, nieregularnie praktykujących 31%, a wśród regularnie praktykujących 36%), wyróżniają się także pięćdziesięciolatkowie (41%), osoby średnio zainteresowane polityką (39% - raczej nie zainteresowanych polityką i 36% - trochę nią zainteresowanych). Z przychylnością do PSL odnoszą się najczęściej ludzie o poglądach lewicowych (47%) i centrolewicowych (48%), osoby deklarujące gotowość głosowania na koalicję SLD-UP (47%), niedawni wyborcy Jarosława Kalinowskiego (75%), a także Aleksandra Kwaśniewskiego (39%) z ostatnich wyborów prezydenckich. Z sympatią do PSL odnoszą się zwolennicy KPEiR (55%), SLD (53%) i ROP (52%). 13

Z kolei niechętny stosunek do PSL pojawiał się tym częściej, im wyższe było wykształcenie pytanych (30% osób z wykształceniem podstawowym, 38% - z zasadniczym zawodowym, 51% - ze średnim i 58% - z wyższym), większe miejsce zamieszkania (na wsiach 28%, w miastach do 20 tys. mieszkańców 39%, w miastach o ludności 20-100 tys. 46%, a w jeszcze większych miastach 53%), mniejsza religijność (35% regularnie praktykujących, 45% - nieregularnie praktykujących i 62% - niepraktykujących) i większe zainteresowanie polityką (30% osób w ogóle nie zainteresowanych polityką, 34% - raczej nią nie zainteresowanych, 51% - trochę zainteresowanych i 65% - zainteresowanych polityką bardzo). Wyróżniali się tu przede wszystkim dwudziesto- i trzydziestolatkowie (po 46%), kierownicy i specjaliści (63%), prywatni przedsiębiorcy (50%), pracownicy administracji i usług (48%). Niechętna postawa najczęściej pojawiała się wśród osób o poglądach prawicowych (61%) i centroprawicowych (58%), elektoratu UW (67%), AWS (63%) i PO (62%), niedawnych wyborców Andrzeja Olechowskiego (61%) i Mariana Krzaklewskiego (59%). Nieprzychylny stosunek do PSL najczęściej zgłaszali ludzie, którzy deklarowali s y m p a t i ę do PO (57%), UW (55%) i AWS (51%). Polska Unia Gospodarcza Polska Unia Gospodarcza jest najmniej znana opinii publicznej i raczej niewiele osób ma wyrobiony pogląd na jej temat: pozytywnie ustosunkowało się do niej 5% pytanych, a negatywnie: 21%. Zdecydowana większość albo odpowiadała trudno powiedzieć (34%), albo przyznawała, że w ogóle nie słyszała o takiej partii (40%). Z sympatią do PUG relatywnie najczęściej odnosili się ludzie młodzi (12% nastolatków), uczniowie i studenci (10%), ludzie znajdujący się w dobrej sytuacji materialnej (11%), bardzo zainteresowani polityką (15%). Zwolennicy Polskiej Unii Gospodarczej, to najczęściej osoby o poglądach prawicowych (10%), elektorat UW (19%), AWS (12%) oraz osoby, które deklarowały jednoczesną sympatię do ROP (22%), UPR (21%) i UW (15%). Niechęć natomiast była przez badanych deklarowana tym częściej, im rzadziej uczestniczyli oni w praktykach religijnych (18% regularnie praktykujących, 23% - nieregularnie praktykujących i 31% - niepraktykujących) i im większe było ich zainteresowanie polityką (19% - w ogóle nie zainteresowanych, 22% - trochę zainteresowanych i 33% - bardzo zainteresowanych). Wyróżniły się tu najbardziej osoby o poglądach lewicowych (29%). 14

Ruch Odbudowy Polski Zwolennikami Ruchu Odbudowy Polski są najczęściej ludzie młodzi (27% nastolatków), uczniowie i studenci (25%), kierownicy i specjaliści (22%), osoby znajdujące się w dobrej sytuacji materialnej (25%), legitymujące się wyższym wykształceniem, mieszkańcy największych aglomeracji (po 23%). Ugrupowaniu temu sprzyjają częściej osoby uczestniczące w praktykach religijnych (regularnie 17% lub nieregularnie 19%), niż niepraktykujące (9%). Im większe zainteresowanie polityką, tym postawy takie częstsze (wśród osób w ogóle nie zainteresowanych polityką 5%, wśród raczej nie zainteresowanych 18%, wśród trochę zainteresowanych 22% i 25% - wśród bardzo zainteresowanych). Sympatię do ROP deklarowali przede wszystkim ludzie o prawicowych poglądach politycznych (43%, dla porównania: wśród centroprawicowców 19%, centrolewicowców 16%, a wśród lewicowców 11%), elektoraty AWS (32%) i PO (24%), a wśród zwolenników różnych ugrupowań s y m p a t y c y AWS (45%), UPR (43%) i UW (39%). Brak sympatii do Ruchu Odbudowy Polski zgłaszali najczęściej badani w wieku 30-59 lat (49%-52%), mieszkańcy średnich i dużych miast (50% - w miastach o ludności 20-100 tys. i 53% w miastach 100-500 tys.), osoby z wykształceniem średnim (56%) oraz wyższym (52%), prywatni przedsiębiorcy (64%) oraz kierownicy i specjaliści (57%). Im mniejsza religijność (40% regularnie uczestniczących w praktykach religijnych, 44% - uczestniczących nieregularnie i 62% - nie praktykujących) i większe zainteresowanie polityką (32% w ogóle nie zainteresowanych polityką, 35% - raczej nie zainteresowanych, 58% - trochę zainteresowanych i 62% - bardzo zainteresowanych), tym większa niechęć. Postawa taka najczęściej pojawiała się wśród osób o poglądach centroprawicowych (62%), lewicowych (61%) i centrolewicowych (56%), elektoratu UW (79%), koalicji SLD-UP (62%) i PO (55%). Wśród osób deklarujących s y m p a t i ę do różnych ugrupowań, najmniej przychylne ROP są osoby sympatyzują z SLD (54%). Samoobrona Zwolennicy Samoobrony, to przede wszystkim mieszkańcy wsi (27%, przy czym nawet w tej grupie przeważają przeciwnicy tego ugrupowania 42%), głównie rolnicy (40%, ale równie liczną grupę wśród rolników stanowią przeciwnicy Samoobrony 15

39%). W miastach liczba stronników Samoobrony jest zdecydowanie mniejsza (10%). Sympatię do niej deklarują raczej ludzie z wykształceniem podstawowym (22%) lub zasadniczym zawodowym (21%) niż średnim czy wyższym (po 9%), raczej osoby średnio zainteresowane polityką (18% - raczej nie zainteresowanych polityką i 20% - trochę zainteresowanych) niż zainteresowane nią bardzo (13%) z jednej strony lub w ogóle (11%) z drugiej. Częstszemu pojawianiu się sympatii do Samoobrony sprzyja większa religijność (9% niepraktykujących, 14% - praktykujących nieregularnie i 19% - regularnie) i gorsza sytuacja materialna pytanych (13% osób znajdujących się dobrej sytuacji materialnej, 15% w średniej i 21% - w złej). Deklarowane poglądy polityczne badanych nie mają wpływu na częstotliwość pojawiania się sympatii do Samoobrony. Wśród elektoratów różnych partii, pozytywnie odnosi się do niej przede wszystkim niedawny elektorat Jarosława Kalinowskiego (46%), elektorat PSL (42%), w tym także osoby, które deklarowały, że są zwolennikami PSL (35%), poza tym zwolennicy ROP (33%) i KPEiR (31%). Niechętny stosunek do Samoobrony pojawia się tym częściej, im większe jest miejsce zamieszkania (42% mieszkańców wsi, w najmniejszych miastach 53%, w miastach o ludności 20-100 tys. 59%, a w miastach 100-500 tys. 66% i 64% - w miastach pow. 500 tys. ludności), wyższe wykształcenie (39% osób z wykształceniem podstawowym, 50% - z zasadniczym zawodowym, 68% - ze średnim i 74% - z wyższym), lepsza sytuacja materialna (48% w złej sytuacji, 56% - w średniej i 61% - w dobrej), rzadsze praktyki religijne (49% - regularnie praktykujących, 59% - nieregularnie i 68% - nie praktykujących) i większe zainteresowanie polityką (36% osób w ogóle nie zainteresowanych polityką, 50% - raczej nie zainteresowanych, 66% - trochę zainteresowanych i 78% - bardzo zainteresowanych). Dezaprobata wyrażana była najczęściej przez trzydziestolatków (65%), prywatnych przedsiębiorców (78%), kierowników i specjalistów (77%) oraz pracowników administracji i usług (61%). Negatywne nastawienie wyróżniało ludzi o poglądach centroprawicowych (72%), elektoraty UW (78%), PO (73%) i AWS (67%). Wśród zwolenników różnych ugrupowań, najmniej przychylni Samoobronie są zwolennicy UW (68%), PO (65%), UPR (64%) i SLD (61%). Sojusz Lewicy Demokratycznej 16

Największą sympatią cieszy się wśród pięćdziesięciolatków (46%), osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym (44%) i średnim (42%), mieszkańców średniej wielkości miast (44%), pracowników administracji i usług (46%). Akceptacji SLD sprzyja lepsza sytuacja materialna (35% osób znajdujących się w złej sytuacji materialnej, 39% - w średniej i 42% - w dobrej) i większe zainteresowanie polityką (20% w ogóle nią nie zainteresowanych, 42% - raczej nie zainteresowanych, 45% - trochę zainteresowanych i 49% - bardzo zainteresowanych). Sympatię do tego ugrupowania deklarują przede wszystkim osoby o poglądach centrolewicowych (68%) i lewicowych (80%), sporadycznie taka postawa w stosunku do SLD jest reprezentowana przez prawicowców (8%) i centroprawicowców (15%). Wśród elektoratów innych ugrupowań, pozytywny stosunek do SLD wyróżnia osoby deklarujące gotowość głosowania na PSL (49%) oraz - w jeszcze większym stopniu - osoby, które zadeklarowały sympatię do PSL (61%), wyróżnili się również zwolennicy KPEiR (52%) oraz Samoobrony (48%). Wśród elektoratu Aleksandra Kwaśniewskiego z ostatnich wyborów prezydenckich, sympatię do SLD zadeklarowało 65%. Niechętny stosunek wobec SLD wyróżnia najczęściej mieszkańców największych aglomeracji (53%); postawa taka pojawia się tym częściej, im wyższe jest wykształcenie ludzi (33% osób z wykształceniem podstawowym, 43% - ze średnim i 55% - z wyższym) i większe ich zainteresowanie polityką (28% osób w ogóle nią nie zainteresowanych, 36% - raczej nie zainteresowanych, 46% - trochę zainteresowanych i 51% - bardzo zainteresowanych). Dezaprobata była tym częstsza, im bardziej na prawo lokowali swoje sympatie polityczne badani (wśród osób o przekonaniach lewicowych 12%, centrolewicowych 28%, centroprawicowych 79%, a prawicowych 82%). Brak sympatii najczęściej przejawiali ludzie deklarujący zamiar głosowania na AWS (74%), PO (70%) oraz UW (68%). Wśród zwolenników różnych ugrupowań wyróżnili się tu przede wszystkim sympatycy AWS (71%), PO (60%), UW (56%), ROP (53%) oraz UPR (51%). Unia Polityki Realnej Zwolennicy Unii Polityki Realnej, to przede wszystkim prywatni przedsiębiorcy (32%), kierownicy i specjaliści (18%), raczej osoby z wykształceniem średnim (14%) lub wyższym (17%) niż zasadniczym zawodowym bądź podstawowym (po 8%). Im 17

lepsza sytuacja materialna (wśród osób znajdujących się w złej sytuacji materialnej 6%, w średniej 12%, a w dobrej 18%) i większe zainteresowanie polityką (3% osób w ogóle nie zainteresowanych polityką, 10% - raczej nie zainteresowanych, 14% - trochę zainteresowanych i 29% - bardzo zainteresowanych), tym częstsza sympatia do UPR. Zwolennicy tej partii, to najczęściej ludzie o poglądach centroprawicowych (22%) lub prawicowych (18%), nieco mniej jest ich wśród lewicowców (10%) lub centrolewicowców (14%). Najbardziej przychylne są jej elektoraty PO i UW (po 23%), niedawny elektorat Andrzeja Olechowskiego (20%) oraz s y m p a t y c y UW (28%), ROP (27%) i PO (25%). O braku sympatii najczęściej mówią trzydziesto- (59%) i pięćdziesięciolatkowie (56%), ludzie ze średnim wykształceniem (59%), mieszkańcy dużych miast (58% w miastach o ludności 100-500 tys. mieszkańców), kierownicy i specjaliści (61%), pracownicy administracji i usług oraz robotnicy (po 55%). Im mniejsza religijność, tym częstsze dystansowanie się od UPR (45% regularnie praktykujących, 54% - nieregularnie praktykujących i 62% - w ogóle nie praktykujących). Niechęć najczęściej wyrażana jest przez osoby trochę (63%) i bardzo zainteresowane polityką (61%), najczęściej przez lewicowców (65%), centroprawicowców (60%), niewiele rzadziej przez centrolewicowców (58%) i prawicowców (56%), a najrzadziej przez osoby o niesprecyzowanych poglądach politycznych (34%). Negatywne nastawienie najczęściej wyrażane jest przez osoby deklarujące gotowość zagłosowania na koalicję SLD-UP (64%), UW (59%), przez niedawne elektoraty Mariana Krzaklewskiego (65%) i Aleksandra Kwaśniewskiego (56%); wyróżnili się tu także sympatycy SLD (57%). Unia Wolności Zwolenników Unii Wolności najwięcej jest wśród przedstawicieli najmłodszego pokolenia Polaków (27%), uczniów i studentów (27%), ale przede wszystkim wśród kierowników i specjalistów (45%), pracowników administracji i usług (31%), osób z wykształceniem wyższym (45%). Im większe miejsce zamieszkania (na wsiach 15%, w miastach do 20 tys. ludności 19%, w miastach 20-100 tys. 20%, w miastach 100-500 tys. 26%, a w największych aglomeracjach 33%), lepsza sytuacja materialna (wśród osób znajdujących się w złej sytuacji materialnej 12%, w średniej 22%, a w dobrej 35%) i większa religijność (18% regularnie praktykujących, 24% - praktykujących nieregularnie i 27% - niepraktykujących), tym 18

powszechniejsza pozytywna postawa względem UW. Sympatia wobec tej partii deklarowana była przede wszystkim przez osoby zainteresowane polityką (po 30% wśród trochę i bardzo zainteresowanych ta problematyką), ludzi o poglądach centroprawicowych (48%), bądź prawicowych (38%), znacznie rzadziej takich, którzy lokowali się na centrolewicy (18%) lub lewicy (19%). Za najczęściej opowiadali się potencjalni wyborcy PO (43%) i AWS (32%), niedawni wyborcy Andrzeja Olechowskiego (46%) oraz osoby s y m p a t y z u j ą c e równocześnie z UPR (56%), ROP (47%) oraz AWS i PO (po 42%). Natomiast niechętny stosunek był wyrażany najczęściej przez pięćdziesięciolatków (60%), ludzi z wykształceniem zasadniczym zawodowym (59%) i średnim (57%) oraz przez rolników (68%) i robotników (63%). Brak przychylności pojawiał się tym częściej, im gorsza była sytuacja materialna pytanych (wśród osób znajdujących się w dobrej sytuacji materialnej 40%, w średniej 50%, a w złej 56%) i mniejsze zainteresowanie polityką (35% w ogóle nią nie zainteresowanych, 52% - raczej nie zainteresowanych, 57% - trochę się tym interesujących i już 67% bardzo się interesujących). Dezaprobata najczęściej wyrażana była przez osoby o poglądach centrolewicowych (73%) i lewicowych (64%), dużo rzadziej brak sympatii deklarowali prawicowcy (47%) i centroprawicowcy (44%). Niechęć najczęściej była udziałem elektoratu koalicji SLD-UP (68%) i PSL (67%), niedawnych wyborców Jarosława Kalinowskiego (68%), Mariana Krzaklewskiego (61%), Aleksandra Kwaśniewskiego (59%) oraz zwolenników SLD (62%), PSL (60%) i Samoobrony (55%). 19