WSTĘP DO PISMA SW., WSTĘP DO STAREGO TESTAMENTU Redagował Redagują Tom I, Wstęp ogólny Ks. Jan Szlaga, KUL Tom II, Stary Testament, KUL Tom III, Nowy Testament Ks. Feliks Gryglewicz, KUL Opracowali O. Hugolin Langkammer OFM - Ks. Stanisław Mędala CM Ks. Stanisław Wypych CM - Ks. Jan Kanty Pytel Ks. Edward Zawiszewski - Ks. Marian Gołębiewski - Ks. Stanisław Potocki PALLOTTINUM - POZNAŃ 1990 PALLOTTINUM - POZNAŃ 1990
N i h i lob s t a 1\;, cenzor. Imprimatuil', l, BCJI1;IlJ a ń, 3 sl\;y!cznia 1'9,90!r. (-) Kis. >doc. dr hab. Bogdan P10nn.Ży, i8()qj!lań '5 sltyic:mira 1'990 r. L. drz. 61/90. t. aita Wlffit1ariulS Genrea:atlmy. Sto NapJ.re[", Ks. J. SzczepalIua,.. M-.. ł t 1.. 'k :I{a!rl!clar'z KUIl"1ll to.. opoi l' al onej. Redakto'r Aldona Fabiś ) 83-7014-135-8 Drukarnia Pallottinum, Poznań, ul. Przybyszewskiego 30 Zarrn. 6/90, 5 000 egz. PRZEDMOWA Pierwsze wydanie Wstępu do Starego Testamentu z 1973 r. zostało wyczerpane jeszlcze w roku wydania. Niemal natychmiast przys'tąpiono do przygoltowanda nowego, gruntownie zrewidowanego oprac:owania. Osiągnięcia' naukowe w badao:1'i.ach nad Starym Testamentem spowodowały dość gruntowną 'rewizję założ,eń szym wydaniu oraz pilną onieczność uzl pełnienia ich nowymi wnioskami, zgodnymi z,e współczesną biblistyką katolicką. Chodziło też o uwzględnienie głosów i życzeń wyrażonych w 'związlku z oceną -.-:. naulkmvą i dydaktyczną - pi.erwszego wydania. Jednocześnie doszło do dość znacznych zmian personalnych. Oprócz zmiany redakto,ra wydania, opracowanie niektórych przyczynków pole:cqirio młodszym biblisitom. Chodziło zwłaszcz.a o Pięcioksiąg w związku z wycofaniem się z czynnego żyda naukowego, następnie zaś śmiercią ks. ptof. dr. hab. StaJl1dsława Łacha, redaktora pierwszego wydania. Jednak nie można było zmienić całkowicie struktury Wstępu w kieii'unkiu postulowanym prz'ez najrnowsz:e obcojęzyczne wprowadz ll1ia clio StaI'lego TeSJtamenitu (np. ścisłe.polwiązam1e W stępu z biblijną historlią Starego Tesrtamentu). Podobnie _jak pierwsze wydanie rezygnuje-on z awangardowych rozwiązań i hipotez badawczych na rzecz utrwalonych już i powszechnie akceptowanych twierdzjeń. Zasadnicza wersja opracowanego na nowo i skróconego t,ekstu była gotowa już w roiku 1979, ale do wy.dania Wydawlllictwo Pallo! tinul!l1 przystąpiło w rolklu 1988 ro[m. Ten niemal dziesięcioletnli okres nasunął dalsze problemy interpretacji niektóryich ksiąg Starego ':Destame<ntu, a nawet postulował w niektórych wypadkach powtórne opracowanie tekstu. By uniknąć dalszej zwłoki z wydlaniem tej tak potrz1sbnej publikacji; trzeba było się jednak zadowolić tylko wykluczeniem nieścisłości oraz uzupełnieniem bibliografii. Oczywiście, osiągnięcie jednolitości w pracy zbiorowrej tego typu było rzeczą trudną, o ile,,; ogóle możhwą: Każdy z autorów miał całkowitą autonomię w przedstawianiu własnych rozwiązań nauknwych. Książkę oddajemy do druku w nowej sz.o.de w nadziei, że posłuży ona nie tylko alumnom seminariów duchow11ych i studentom,teologii wyższych uczelni, lecz taikżre szero'kiim rz;eszom miłośników Starego Testamentu BZlUkającym pogłębienia swej wiedzy o tej Księdze, którą w pełni otworzył nam JeziUS Chrystus. Lublin, 1 czerwca 1988 r. Ks. Lech Stachowi ak
SPIS TREŚCI 491 3. Złożony charakter Pięcioksięgu 56 Przedmowa Wykaz skrótów SPIS TREŚCI O. Hugolin Langkarnrner OFM OGÓLNE WPROWADZENIE DO WSPÓŁCZESNEJ INTRODUKCJI DO STAREGO TESTAMENTU 5 6 2. Kierunki i metody badań PięciokSięgu.... l. Dawniejsze hipotezy na temat powstania Pięcioksięgu 2. System Wellhausena..... 3. Współczesne kierunki badań Bięcioksięgu 3. Źródła Pięcioksięgu l. Dzieło Jahwisty (J) 2. Źródło elohistyczne (E) 3. Źródło deuteronomistyczne (D).. 4. Dzieło kapłańskie (roodeks kapłański - P) 4. PięciJoksiąg jaiko księga święta Źydów i chrześcijan l. Prawo MojżesZiowe 2. Księga Objawienia Bożego...... 3. Pięcioksdąg w kanonie żydowskim i chr,ześcijańskim 57 57 58 61 65 65 68 72 72 76 76 78 79 1. U podstaw współczesnych introdukcji do Starego Testamentu 1. Uzasadnienie i cel introdukcji. 2. Wstępne etapy naukowej introdukcji....... 3. Pierwsze pr6by powiązania introdukcji z metodami naukowymi 4. Metoda krytyki historycznej (J. Wellha.usen) 5. H. Gunkel i metoda rodzajów literackich. 6. Metoda rodzajów literackich a egzegeza katolicka. 7. H. Gressman a' metoda historii motywów i materiałów 8. Metoda historii tradycji....... 9. Metoda historycznych tradycjoi (smoła skandynawska) 10. Metoda analizy stylistycznej. 11. Metoda histordi redakcji (M. Noth) 2. Zagadnienie teologii biblijnej ST l. Założenia teologii biblijnej.... 2. Nowsze próby Ujęcia teologii biblijnej ST 3. Tło historyczn:o-kulturowe 'Palestyny 1. Historia Pa estyny 2. Kultura Palestyny 4. Wpływ ościennych literatur na Pisma ST 1. Pismo klinowe a prawo. 2. Kontakty hetyckie a przymierze... 3. Syria a dokumenty liturgiczne i mitruogiczne 4. Babilonia i jej literatura religijna........ 5. Wpływy literatury babuońskiej i asyryjskiej na pr:otologię ST 6. Egipt.. 7. Qumran i okolice 5. Pr:oblem włączenia tradycji ustnych w ramy literaekie 6. Etap przedliteracki Pism ST l. Poezja hebrajska 2. Pieśni. 3. Wypowiedzi 4. ApdkaliptY'ka 5. Proza Część I. Wprowadzenie ogólne do Pięcioksięgu KSIĘGI HISTORYCZNE Pięcioksiąg Ks. Stanisław Mędala CM l. Nazwy, podziai i treść l. Nazwy i podział..... 2. Ogólna charakterystyka treści Pięcioksięgu I 9 9 10 11 12 13 14 15 15 16 17 17 19 19 22 26 26 28 29 29 30 31 32 32 33 34 35 39 39 39 43 47 47 53 53 53 54 Księga R'odzaju l. Nazwa i podział 2. Kryty a tekstu 3. Historia. 4. Teologia księgi Księga Wyjścia l. Nazwa i podzda'ł 2. Krytyka tekstu 3. Historia 4. Geografia. 5. Te.ologia IV. Księga Kapłańska l. Nazwa i podział księgi 2. Krytyka literacka tekstu 3. Kodeks świętości 4. Teologia księgi V. Księga Lic b 1. Nazwa i podział księgi 2. Krytyka litel"8cka teks-tu 3. Teologia księgi Ks. Stanisław Wypych CM VI. Księga Powtórzonego Prawa l. Wprowadzenie 2. Podział... 3. HistQ!ii.a badań tekstu.... 4. Redakcje Księgi Powtórzonego Prawa 5. Język i styl. 6. Teologia księgi V Niektóre tematy teologiczne Pięoioksięgu l. Przymierze Boga z Izraelem 1. Wstęp...... 2. Biblijne opisy zawarcia przymierza 2. Lud Boży 3. Prawo w Izraelu 4. Kult 1. Miejsca kultu 2. Czasy święte 3. Ofiary 82 82 83 85 91 99 99 100 1(}2 106 110 119 119 121 121 123 126 126 127 129 130 130 131 133 136 137 138 ' 142 142 142 144 149 152 161 161 163 168
492 SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI 493 Księgi w opra. Ks. Jan Ka.nty Pytel 3. ROdzaj literacki,4. Problemy teologiczne cowan iu deu eronomistycznym, 225 226 I. Księga Jo-zuego 1. Charakterystyka i misja Jo-zueg'o. Streszczenie księgi. 3. Pro-blematyka literacka 4. Problematyka historyczna 5, Problematyka teologiczna Księga Sęd2Jiów. 1. Sedziowie 2. Treść księgi.. 3. Problematyka literacka 4. Problematyka historyczna 5. Problematyka teologicina Księga Samuela 1. Charyzmatyczna osoba Samuela i nazwa ksiąg 2. Streszczenie ksiąg 3. Problematyka literacka.. 4. Problematyka historyczna 5. Problematyka teologiczna IV. Księgi Królów 1. Nazwa i podział 2. Streszczenie ksiąg. 3. Problematyka literacka 4. Problema,tyka historyc2jlla.. 5. Problematyka teologiczna l. Księgi Kronik Ks. Edward Zawiszewski. Dzieło kronikarskie 1. Tytuł i podział treści ' " 2. C;:zas powstania, autor i kanoniczno-ść 3. Zródła i ro-dzaj literacki 4. Pro-blemy teo-logiczne 171 171 172 173 174 175 177 177 178 181 182 183 184 184 185 188 191 192 195 195 195. 199 202 204.206 206 207 207 209 Tytuł, język, kanoniczność I. Pierws'za 1. Treść...... 2. Zródła i rodzaj litera:elti l Mch 3. Autor i czas napisania. 4. Problemy teologiczne l Mch Druga Księga Machaobejska.1. Treść......... 2. Zródła, c'zas napisania, chronolog,ia " 3. Język i rodzaj literacki 4. Problemy teologiczne Ogólna Ks. Edward Zawiszewski. Księgi Machabejskie Cz ęść II PROFETYZM cha!i'arrdery;s-tyka 1. P!I'ofetyzm a kl 2. NajdaWiniejs:ze ślady 'Pro-ietyzmu prze:dmaelskiiego 3. Najdawllliejsze ślady profetyzmu iziraelstkiego.,. 4. Nadużycia wś:ród piroa'okó;w: pr'o:rocy fa!!oszy;w.i a pro:rocy pra.wdziwi. 5. Sposób p!rzekazywalllu.a 6. Inne t:radyeje teoil.ogiczne o prorokaich 7. Stosunek 8. Teołogia \kisiąg P'l'o!ro'ckich Pro 'ocy więksi 228 228 228 229 229 230 231 231 232 233 233 23'8 238 240 245 249 25'8 259 26,1 II; L Księgi Ezdrasza-Nehemiasza 1. Tytuł, podział i treść " 2. Zródła, autor i po-wstanie E2Jd-Ne ' " 3. ChronOlogia działalności Ezdrasza i Nehemiasza, 4. Problemy teologiczne Księga Tobiasza 1. Nazwa i treść..2. Język i rodzaj literacki 3. Autor i czas powstania 4. Pro-blemy teologiczne Księga Judyty 1. Tytuł, tekst i treść 2. Autor i czas powstania 3. Język i rodzaj literacki 4. Problemy teologiczne Księga Estery 1. Treść...... 2. Tękst, powstanie, kanoniczllość Ks. Edward Zawiszewski Księgi historyczno-dydaktycnne '. ' r 211 211 212 214 215 218 218 218 219 219 221 221 222 222 222 224 224 224 r. 'rz,ajalsz 1. OS'oba 2. ail'alniość l'zajoalsrga 3. OgóliJ1a st'l"llktu:ra księgi J 'l.'"emiasz IV. 1. Osoba J'eremJa's,za 2. I{:s ztałtolwani e s.ię 3. Literae!ka charakte:rystylka 4. Teologia kl Lamenta!cje 1. Analiza literacka księg i 2. Tło hi's,toll'yc:bi1'e Lamentacji 3. Auto:r Lamentacjd 4. TeoIogia Lamenta.cji Księg'a Barucha 1. Osoba Barucha 2. Analiza ldlteil'ackakisd ęgi 3. Po:chodzenie 'k!slię.gi 4. Teolog.i.a K,sięg;j Barucha V. List Jeremias'Va 271 272 273 274 281 282 2,85 287 288 289 290 293 294 294 295 296 297 298 299 299
494 SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI 495 VI. VH. Ezechiel 1. Osoba pr,oooka na tle środolwis!ka 2. Księga Ezechd.ela. 3. Myśl teołogic'lna k.sięgi. Daniel 1. Dani'el i jego tawamylsrle na tle l{lsdęgi 2. Stru!ktura kl'ldęgd...... 3. Apokaliptyka ja!ko doktrynalne tło ksdęgi 4. Na,jwarżn ejsze zaga:dn[enda te:oilj(}gdmme 300 301 304 305 306 307 309 312 313 IX. Sofon;i.asrL l. PrOlro!k i ezas jego działalności.. 2. Treść!kISdęgi i jej pa."obl,emy ltit&ajcikie 3. Wal!OIr reli!gli.jtny i teoilogkzny klsdęg:i X. AggeulSz 1. s.ytuacja hibrtmyczn'a 2. Treść księgi. 3. Plrobilerrny JJitera!clkie 4. Aspekty il'eld!gijne sdęgi. 336 335 335 336 337 337 338 338 338 1. Naziwa iu!kład zibiocu 2. Ozais poiwstanda 3. TeIDst i 'IJ["zekłaid Y I. Ozeasz IV. Ks. Marian Golębiewski Pr<lTocy mniejsi 1. Tło hiis,t<ltyczne dlzia'ła[,noślci Ozeasza 2. Treść i ls,tru!ktura 'klsdęgi 3. Broblemy llterackde 4. Teologia Księgi ()zeasm C z ę Ś ć III Joe1 319 KSIĘG I DYDAKTYCZNE 1. Osoba proil'o!lta i ' 319 cza's,powlstanjia kis1ęgi 2. Treść k1slięg,i. 319 3. Problemy Ut&aiCllde 320 4. Teol[ogia klsięgi 320 I. Księga Psalmów Amos 1. Zagadndenia hilsltoo'yczne 2. Treść ci srtiruk1mrra l{sdęgi 3. Za:gBJdn!ienda lliterack:ioe 4. Teruog<ia Ksdę.gi Amosa Abdii8l'ltl 1. 'Th'eść,msięgJ.,... 2. Problemy literackie i czas powstania 3.. Znacrzenie re1lg<ijne klsdęg;i V. J Ol1JalSZ VI. V V l. Tireść księgi..... 2. [='roblemautoll'stwa li czas,!powstania :ktslięgi 3. Rodzaj ldjtera(lki 4. TeologIia kisdęgi Mwheasrz; 1.. Zycie i dzli.ałakrość promka 2. Pl<8iIl d ana[!irla treści klsięgi 3. AUiteJlityiCZIDJO!ŚĆ księgi 4. Teologia księgi Nahum 1. OSoba pirocoka i,czas pdiwstarua 'księgi 2. '.Dreść, podział i aut:enjty:clz1ilość :kis ęgi 3. Walor teologicmy księgi.. Hialbailrulk 1. P1r.oll.'ok icrw.s jego dzliała[nośd 2. Tireść księgi. 3. Problemy lit.erarcki'e 4. Teo o ia tjsdęgi 315 315 3,15 316 316 317 317 31'8 321 32,1 322 323 3,23 324 324 324 325 325 325 326 326 327 328 3 28 328 3llil 330 330 330 331 332 33,2 332 333 333 334 XI. X Zachariasz 1. Tło hliistolry,czn,e dzłałamo ci ZacoolI.'dals:ro 2. PrOitorw.chalriB'.SZ (1-8) 3. DeuterozBJchalriasz (9-14) MailiachialSz 1.!PIrOlrok i cms jego d:z,iała[nośc,i 2. Treść kisdęgi... 3. Problemy JJit&li0kie klsięgi 4. Teo[ogia 'k,sięgd 1. Poezja hebrajska........... 2. N8JZW8 Bsałterza i je!1jo miejs e w kanonie ksiąg świętych 3. Tekst Psałt&za ' " 4. Plrzekłady srhall"o1żyt,ne Psatl a 5. Przeikłady ipoils[de.. 6. Geneza i.po'd aił P;S'aiilt&za 7. Tytuły iplsailmów.. 8. Rodzaje Nt&aC'ki'e rpsawmów '9. Myśl teololgłcula PS:lIłtea.'21a 10. Psailt'er'z a Nowy Te:srtament I. Mądrość im-aels!ka li jej!podłoże Ks. Stanislaw Potocki Księgi mądrościowe ST '1. Natum mądroś:ci.. 2. Izra'els!ki IlłUll.'t mądll'oociorwy..... 3. I'iodro,że [p(lizalbilbłijne i za!k!r'es 1zlraeilis!kliej mądrości Księga Plrzylsłów 1. Wprowadzenie (1-9)........ 2. Pierwszy zbiór przysf6w Salomona (10, 1-22, 16) 3. Nauki rnędrrców anonimowych (22, 17-24, 22) 4. Inne nauki mędrców anonimowych (24,,23-34) 5. Drugi 2Ibiór przysłów Salomona (25-39) 6. Wypowiedzi Agura (30, 1-14) 7. Przysłowia liczbowe (30, 15-33) 8. Nauki dla Lemuela (31, 1-9). 9. Poemat o dzielnej niewieście (31, 10-.31).. 10. Przysłowia Salomona w zbior,ze ksiąg świętych Księga Hioba l. Budowa księgi... 2. Właściwości literacmie księgi 3. Doktryna.... 4. Księga Hioba w zbiorze ksiąg ŚWiętych 339 339 339 341 343 343 343 344 344 348 3512 352 354 355 356 359 363 372 3'82 384 384 395 407 416 417 422 426 429 429 430 431 431 432 432 433 434 437 442 445
496 SPIS TREŚCI IV. Księga KOheleta. 1. Treść... 2. Charakterystyka literacka 3. DOIktryna........ 4. Księga Koheleta w zbiorze ksiąg świętych V. Pieśń nad pieśniami VI. yu. 1. Budowa księgi.. 2. Charakterystyka literacka 3. Doktryna......... 4. Pieśń nad pieśniami w zbiorze ksiąg świętych Mądrość Syracha 1. Tekst.... 2. Struktum i rodzaj literacki 3. Geneza 4. Doktryna...... 5.' Mądrość Syracha w zbiorze ksiąg świętych Księga mądrości 1. Budo.wa.... 2. Charakterystyka literaelka 3. D ktryna........ 4. Księga mądrości w zbiorze ksiąg świętych 445 446 447 452 455 455 456 456 459 464 464 465 467 469 470 477 477 478 479 483 489 '....,'