A N N A L E S 1 U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N P O L O N I A VOL. LXI SECTIO E 26 Katedra Łkarstwa i Kształtowania Zieleni, Akademia Rolnicza w Lublinie ul. Akademicka 15, 2-95 Lublin, Poland Halina Lipiska, Julian Gajda Powierzchnia gospodarstw a baza paszowa i pogłowie bydła w specjalistycznych gospodarstwach mlecznych Area of farms versus fodder base and cattle population in specialized dairy farms ABSTRACT. Results presented in the paper refer to the influence of the increasing area of agricultural in specialized dairy farms on the share of green lands, sowing structure and cattle population. In total, 18 farms divided into three area groups were analyzed on average: I 2.5 ha, II 31.1 ha, III 47.2 ha. Green lands covered 42.4%, 46.% and 52.3% of agricultural area, respectively. Cereals mainly for concentrated fodder and in part for trade cover 72.9%, 44.% and 62.5% of arable land area, respectively. The area of maize cultivated for silage increased quite systematically (2.3%, 42.3% and 37.5%). Changes of particular cultivation plant group are associated with the cattle population. The stock size increases along with the increase of arable land area (21., 38.7 and 58.3 animals, on average), which gives.94; 1.15 i 1.14 of LU per 1 ha of agricultural lands, and cow percentage in particular group herds is at similar level 62.6, 66.2 and 59.3%, respectively. Uniform fodder area per 1 large counting unit (LU) of cattle (.61;.65 i.61) in groups did not significantly range. Studies upon the effects of fodder production intensification and their influence on natural environment are advisable. KEY WORDS: cattle population, dairy farms, fodder area, temporary green use W polskim rolnictwie coraz czciej obserwujemy wystpowanie wyranych i wskich kierunków specjalizacyjnych. Dotyczy to równie rozwijajcej si produkcji mleka w gospodarstwach indywidualnego rolnictwa [Gajda i in. 1994; Sawicki i in. 1999; Niedziałek 2; Gajda, Szelgowska 21; Róycka, Borkowska 21; Gajda, Lipiska 23; Parzonko 23]. Podstaw stał si tu czynnik ekonomiczny, wyraajcy si opłacalnoci produkcji mleka, pomimo po- Annales UMCS, Sec. E, 26, 61, 225 236.
226 H. Lipiska, J. Gajda wszechnie znanej jej pracochłonnoci. Due zapotrzebowanie na mleko i jego produkty oraz dobra organizacja zbytu odbiór bezporednio od producenta, stanowiły dodatkowe bodce dla rolników. Uznanie kierunku produkcji mleka za specjalizacyjny wynika z jego produkcji i sprzeday, chowu tylko jednego gatunku zwierzt oraz podporzdkowania działu produkcji rolinnej potrzebom paszowym bydła. Z uznaniem naley stwierdzi, e w sektorze indywidualnego rolnictwa nie mielimy dotychczas tak cile wyspecjalizowanej produkcji i powizania klasycznego działu produkcji rolinnej z produkcj zwierzc [Niedziałek 2; Parzonko 23]. Rozwijajce si od kilkunastu lat gospodarstwa mleczne typu farmerskiego wyróniaj si przede wszystkim produkcj pasz własnych, szczególnie objto- ciowych [Brzóska 25]. W coraz wikszym stopniu wykorzystywane s tu uytki zielone, a pasza w formie zielonki, kiszonki i siana znajduje due zastosowanie. W konsekwencji tego obserwuje si zwikszenie procentowego udziału uytków zielonych w gospodarstwach, zalenie od potrzeb, rozłogu pól i łk, a take tradycji ywienia zwierzt latem i zim [Niedziałek 2; Brzóska 25]. Problem powizania produkcji pasz objtociowych, łkowych i polowych, oraz zalenoci jej od wielkoci areału uytków rolnych i pogłowia bydła mlecznego wydaje si bardzo aktualny, dlatego stał si celem naszych bada. Ich potrzeba wynika z obserwacji praktyki rolniczej, w tym szczególnie prezentowanych gospodarstw, niekiedy bdcych jeszcze na etapie dostosowywania całoci produkcji do wymaga gospodarstwa wysoko wyspecjalizowanego. Wymaga to równie dostosowania si do nowych regulacji prawnych, zwizanych z wejciem Polski do Unii Europejskiej. Midzy innymi, zgodnie z ustaw o regulacji rynku mleka i przetworów mlecznych, produkcja i wprowadzanie do obrotu mleka podlegaj tzw. kwotowaniu. W praktyce oznacza to przyznanie wszystkim producentom mleka limitu sprzeday, co nie jest równoznaczne z limitem produkcji. Indywidualna kwota mleczna obejmuje wyłcznie mleko bd przetwory z niego wyprodukowane, wprowadzone przez rolnika do obrotu rynkowego. Jej posiadanie jest niezbdnym warunkiem sprzeday tego surowca. Brak tych kwot pociga za sob niekorzystne konsekwencje zarówno dla mleczarni, jak i samych producentów. Przekroczenie posiadanego przez producenta limitu w okresie tzw. roku kwotowego (od 1 kwietnia do 31 marca roku nastpnego) moe równie spowodowa obcienie rolnika przez mleczarni dodatkow opłat. Obecnie staje si to powanym zagadnieniem, bowiem dua liczba rolników ju jest na granicy wyczerpania otrzymanych kwot mlecznych lub nawet je przekroczyła.
Powierzchnia gospodarstw a baza paszowa i pogłowie bydła... 227 METODY Przedstawiony na wstpie problem wewntrznego powizania wielkoci gospodarstw chowu bydła mlecznego ze struktur uytków rolnych i zasiewów oraz pogłowiem zwierzt badano w dowolnie wybranych 18 gospodarstwach. Badane gospodarstwa były zlokalizowane na terenie północnej Lubelszczyzny, o lekkich glebach gruntów ornych (IV i V klasy) oraz około 25% udziale uytków zielonych (UZ) w uytkach rolnych (UR). Dane ródłowe o strukturze uytkowania ziemi i stanie pogłowia w 25 roku pochodz z bezporednich wywiadów z rolnikami wybranych gospodarstw. Badane gospodarstwa podzielono na trzy grupy według kryterium powierzchni uytków rolnych (UR). Grup I stanowiły gospodarstwa o powierzchni 17 24 ha; grup II o powierzchni 25 39 ha uytków rolnych oraz grup III gospodarstwa od 4, do 55, ha uytków rolnych. Powierzchnia paszowa obejmowała uytki zielone i grunty orne z upraw rolin pastewnych (w plonie głównym). Pozycja inne roliny pastewne zawierała jednoroczne lub wieloletnie roliny oraz ziemniaki, uprawiane na minimalnej powierzchni. Przeliczenia sztuk fizycznych bydła (SF) na due jednostki przeliczeniowe (DJP) dokonano opierajc si na odpowiednich współczynnikach. Wykorzystujc zgromadzone dane, przeprowadzono analiz zmian struktury uytkowania ziemi, składników powierzchni paszowej i obsady zwierzt na tle powierzchni uytków rolnych w poszczególnych grupach gospodarstw. Zaleno midzy powierzchni uytków rolnych a powierzchni uytków zielonych, gruntów ornych oraz powierzchni paszow i obsad zwierzt okrelono przy pomocy analizy regresji prostej. WYNIKI Specjalistyczne gospodarstwa mleczne stanowi wany dział produkcji rolniczej, a jednoczenie wysokiej produkcji towarowej. Omówione w pracy gospodarstwa indywidualne wskazuj na due zrónicowanie obszarowe, a w konsekwencji rón struktur uytków rolnych, zasiewów i wielkoci stad bydła. Zjawisko to, wystpujce w sektorze rolnictwa indywidualnego, podkrela Reklewski [21] i wielu innych autorów [Niedziałek 2; Róycka, Borkowska 21; Kolczarek, Jankowski 23; Parzonko 23; Brzóska 25]. Z zamieszczonych w tabeli 1 danych dotyczcych powierzchni uytków rolnych gospodarstw wynika, e w grupie I (najmniejszej) rednia ich wielko wynosiła 2,5 ha, w grupie II 31,1 ha, a w grupie III (najwikszej) 47,2 ha. Naley podkreli, e wielko gospodarstw mlecznych przekraczała ponadczte-
228 H. Lipiska, J. Gajda rokrotnie redni gospodarstw rolnych w województwie [Reklewski 21]. Powikszanie gospodarstw odbywało si przez zakup ziemi lub jej dzieraw od innych rolników, co jest naturalnym i dobrowolnym procesem przebudowy struktury agrarnej. Tabela 1. Struktura uytków rolnych i zasiewów w gospodarstwach mlecznych (w ha) Table. Structure of agricultural and sown in dairy farms (in ha) Gospodarstwa Farm Grupa Group I Grupa Group II Grupa Group III Zakres Zakres Zakres zmiennoci variability rednia Mean zmiennoci variability rednia Mean zmiennoci variability rednia Mean Wyszczególnienie Item range range range Uytki rolne-agricultural Zasiewysowing Ogółem Total 17, 24,3 2,5 25,5 39,4 31,1 4,6 55, 47,2 Grunty orne Arable lands 9, 17,8 11,8 7, 31,5 16,8 2,5 33, 22,5 Uytki zielone Temporary 6,5 12, 8,7 5,7 25, 14,3 12,5 47,5 24,7 green use Łki Meadows 1, 6,2 4,2 2,6 19, 9,2 11, 47,5 17,8 Pastwiska- Pasture 2, 11, 4,5 1,5 1, 5,1, 14, 6,9 Zboa Cereals 7,6 1,3 8,6, 21,7 7,4, 29,7 14, Kukurydza na kiszonk, 6, 2,4 3, 15, 7,1 2,3 18, 8,4 Maize for silage Inne pastewne Other root crops,2 1,5,8, 7,5 2,3,,5,1 % 1 8 6 4 2 Grunty orne arable lands Uytki zielone Green lands Łki meadows Pastwiska pastures Pow. paszowa - fodder area Grupa Group I Grupa Group II Grupa Group III Gospodarstwa Farms Rycina 1. Procentowy udział gruntów ornych, uytków zielonych (łk i pastwisk) oraz powierzchni paszowej w strukturze uytków rolnych badanych gospodarstw Figure 1. Percentage of arable lands, green lands (meadows and pastures) and fodder area of studied farm groups in the structure of agricultural
Powierzchnia gospodarstw a baza paszowa i pogłowie bydła... 229 Z analizy danych wynika, e najwyszy procentowy udział gruntów ornych w UR odnotowano w grupie I, a najniszy w grupie III, odwrotnie ni uytków zielonych. Z kolei najwyszy procentowy udział powierzchni paszowej w strukturze uytków rolnych stwierdzono w grupie gospodarstw o redniej wielkoci II, natomiast najmniejszy obszar ziemi przeznaczony na produkcj pasz w gospodarstwach z grupy pierwszej (ryc. 1). Udział uytków zielonych w badanych gospodarstwach w roku 25 wzrósł prawie dwukrotnie w porównaniu z danymi dla rejonu północnej Lubelszczyzny z roku 24 (dane statystyczne za rok 24, Rolnictwo, GUS, 25). W strukturze uytków rolnych uytki zielone zajmuj odpowiednio od 42,4; 46, do 52,3% powierzchni (ryc. 1). Tendencje te wynikaj z konieczno- ci zabezpieczenia pasz w całorocznym ywieniu bydła mlecznego. Pasze łkowe maj szczególne znaczenie w okresach krytycznych, zabezpieczajc ywienie zwierzt np. podczas suszy czy długotrwałych opadów. Pozyskiwane w rónych terminach sezonu wegetacyjnego wpływaj na lepszy rozkład pracy w gospodarstwie [Niedziałek 2]. Zwikszenie powierzchni uytków zielonych w badanych gospodarstwach jest nadal moliwe midzy innymi dziki renowacji łk, zwłaszcza w siedliskach, które przed laty zamieniono na grunty orne oraz z dodatkowego obsiewu pól mieszankami traw, które stanowi uytki przemienne, polowo-łkowe. Tradycyjny podział uytków zielonych na łki i pastwiska ewoluuje w kierunku uytkowania zmiennego kono-pastwiskowego jako bardziej korzystnego w organizacji ywienia zwierzt [Niedziałek 2; Kolczarek, Jankowski 23]. Wyniki przeprowadzonych bada wskazuj jednak na to, e w wikszych gospodarstwach dominuje uytkowanie kone (ponad 72% uytków zielonych). Nieznacznie wikszy od łk udział pastwisk, zabezpieczajcy w okresie letnim potrzeby paszowe dla całego stada, stwierdzono tylko w I grupie gospodarstw (ryc. 1). Na pastwiskach w gospodarstwach wikszych, z uwagi na ich niedostateczn powierzchni, prowadzono wypas okresowy lub tylko wybranych grup bydła, np. wysokowydajnych krów czy zacielonych jałowic. W strukturze zasiewów zboa stanowiły 73,1% w grupie I, 44,2 w II i 62,2% w grupie III (ryc. 2). Do systematycznie natomiast wzrastał areał uprawy kukurydzy, która ze wzgldu na wysok wydajno, łatwo w zakiszaniu i walory paszowe osiga ju znaczny procent powierzchni zasiewów (odpowiednio w grupach 2,3; 42, i 37,3 %), a dobre nawoenie organiczno-mineralne sprzyja jej stosunkowo wysokiemu plonowaniu na glebach lekkich.
23 H. Lipiska, J. Gajda % 1 8 6 Zboa cereals Kukurydza na kiszonk maize for silage Inne pastewne other root crops 4 2 Grupa Group I Grupa Group II Grupa Group III Gospodarstwa Farms 2. Struktura zasiewów w poszczególnych grupach obszarowych gospodarstw Figure 2. Sowing structure in particular farm area groups u ytki rolne agricultural 3 25 2 15 1 5 Grupa I Group I y =,8138x + 1,944 R 2 =,793 5 1 15 2 grunty orne arable lands u ytki rolne agricultural 3 25 2 15 1 5 y =,3918x + 17,15 R 2 =,53 5 1 15 uytki zielone green lnads lads uytki rolne agricultural 3 25 2 15 1 5 y = 1,825x + 7,6334 R 2 =,9197 5 1 15 2 pow. paszowa fodder area u ytki rolne agricultural 5 4 3 Grupa II-Group II 2 1 y =,248x + 27,59 R 2 =,187 2 4 grunty orne arable lands u ytki rolne agricultural 6 4 2 y =,2782x + 27,148 R 2 =,1526 2 4 uytki zielone green lads lnads uytki rolne agricultural 5 4 3 2 1 y =,3241x + 23,446 R 2 =,289 2 4 6 pow. paszowa fodder area u ytki rolne agricultural 6 5 4 3 2 1 Grupa III-Group III y = -,46x + 48,216 R 2 =,12 2 4 grunty orne arable lands u ytki rolne agricultural 6 4 2 y =,1948x + 42,366 R 2 =,238 2 4 6 uytki zielone green lads lnads u ytki rolne agricultural 6 5 4 3 2 1 y =,2548x + 38,746 R 2 =,449 2 4 6 pow. paszowa Paszowa fodder area Rycina 3. Zalenoci pomidzy powierzchni uytków rolnych (ha) a powierzchni (ha) gruntów ornych, uytków zielonych i powierzchni paszow w poszczególnych grupach obszarowych gospodarstw Figure 3. Dependence between agricultural area (ha) and arable area, green lands (ha) and fodder area in each farm group
Powierzchnia gospodarstw a baza paszowa i pogłowie bydła... 231 % 6 5 4 3 2 1 łki meadows pastwiska pastures kukurydza na kiszonk maize for silage inne roliny pastewne other root crops Grupa Group I Grupa Group II Grupa Group III Gospodarstw a - Farms Rycina 4. Udział łk, pastwisk, kukurydzy na kiszonk i innych rolin pastewnych w powierzchni paszowej badanych grup gospodarstw Figure 4. Percentage of meadows, pastures, maize for silage and other root crops in fodder area of studied farm groups 2 15 1 5 Grupa I - Group I y =,6279x + 6,4222 R 2 =,1647 5 1 15 uytki zielone green lands 2 15 1 5 y =,9256x + 9,6953 R 2 =,5127 5 1 kukurydza na kiszonk maize for silage 2 15 1 5 y = 4,5927x + 8,3956 R 2 =,8442 1 2 Inne pastewne other root crops 6 4 2 Grupa II-Group II y = 1,784x + 8,2818 R 2 =,8335 1 2 3 Uytki zielone green lands 6 4 2 y = 1,98x + 9,6413 R 2 =,6581 1 2 kukurydza na kiszonk maize for silage 6 y = -1,1946x + 26,434 4 R 2 =,1258 2 5 1 Inne pastewne other root crops Pow. paszowa-fodder area 6 4 2 Grupa III-Group III y =,9184x + 1,4 R 2 =,7653 2 4 6 Uytki zielone green lands 6 4 2 y =,6926x + 27,31 R 2 =,1155 1 2 kukurydza na kiszonk maize for silage 6 4 y = -53,1x + 38,427 R 2 =,684 2,2,4,6 Inne pastewne other root crops Rycina 5. Zaleno pomidzy ogóln powierzchni paszow (ha) a powierzchni uytków zielonych, kukurydzy i innych rolin pastewnych (ha) w poszczególnych grupach obszarowych gospodarstw Figure 5. Dependence between general fodder area (ha) and greenlands area, maize for silage and other root crops (ha) in each farm group Tabela 2. Stan bydła, powierzchnia paszowa i wydajno mleczna Table 2. Cattle population, fodder area and dairy efficiency
232 H. Lipiska, J. Gajda Stan bydła Cattle population Gospodarstwa Ferm Grupa Group I Grupa Group II Grupa Group III Zakres Zakres Zakres Wyszczególnienie Item Zmiennoci rednio zmiennoci rednio zmiennoci rednio Variability Mean variability Mean variability Mean range range range Obsada Population per 1 ha Sztuki fizyczne Physical units 1, 32, 21, 29, 53, 38,7 21, 9, 58,3 % krów w stadzie % of cows in a herd 57,7 7, 62,6 56,8 71,7 66,2 41,6 8,9 59,3 Due jedn. przeliczeniowe (DJP) 9,4 29,4 19,4 27,2 5, 36,1 2,2 82,4 53,6 LU livestock unit Sztuki fizyczne Physical units,5 1,6 1,,9 1,72 1,25,5 1,6 1,21 DJP LU Livestock unit,5 1,2,9,9 1,6 1,2,4 1,5 1,1 Obsada zwierzt/ha pow. paszowej (DJP) LU/ha livestock fodder area Pow. paszowa Fodder area 1, 2, 1,7 1,2 2,1 1,5,9 2,1 1,6 Ogółem Total 8,7 15,5 11,9 15,5 39,4 23,7 14,8-5, 33,1 Na 1 DJP Per 1 livestock unit Wydajno od 1 krowy w l Efficiency of a single cow,5 1,,6,5,8,6,5 1,,6 4 58 4833 432 59 5336 48 7 565 Przeprowadzona analiza regresji liniowej potwierdziła wystpowanie istotnych zalenoci pomidzy posiadan powierzchni uytków rolnych i powierzchni paszow zarówno uytków zielonych, jak i gruntów ornych (ryc. 3). W grupie gospodarstw najmniejszych (I) wraz z powikszaniem si powierzchni uytków rolnych zaobserwowano istotny wzrost udziału powierzchni paszowej na gruntach ornych. Podobna sytuacja miała miejsce w II grupie gospodarstw. Obserwowano jednak wyran tendencj do zwikszania powierzchni uytków zielonych. Natomiast w III grupie gospodarstw mlecznych wystpiły najbardziej oczekiwane tendencje, przejawiajce si brakiem cisłej zalenoci pomidzy ogóln powierzchni gospodarstwa a powierzchni gruntów ornych. W tych wyspecjalizowanych gospodarstwach ich powierzchnia ogólna powizana była najcilej z powierzchni uytków zielonych, a take z powierzchni upraw na cele paszowe. Wskazuje to na wyrane przeznaczenie powierzchni uytków rolnych do produkcji pasz dla bydła, z nieznacznym udziałem produkcji rolinnej przeznaczonej na sprzeda. Porównujc w poszczególnych grupach obszarowych składniki powierzchni paszowej, naley stwierdzi, e w mniejszych gospodarstwach (gr. I) domino-
Powierzchnia gospodarstw a baza paszowa i pogłowie bydła... 233 wały uytki zielone, a w nich pastwiska (ryc. 4). Kukurydza i inne roliny pastewne zajmowały o połow mniejsz powierzchni. W gospodarstwach o wikszym areale (gr. II i gr III) w dalszym cigu bardzo wanym i najwikszym składnikiem powierzchni paszowej były uytki zielone, jednak z przewag łk, szczególnie w gospodarstwach III grupy obszarowej. Kukurydza w tych gospodarstwach stanowiła ok. 37,5 42,3% powierzchni paszowej (tylko o 1% mniej ni łki). Inne roliny pastewne nie odgrywały wikszego znaczenia. Jak wynika z ryciny 5, w obrbie badanej populacji gospodarstw mlecznych pierwszej grupy wzrost udziału powierzchni paszowej był najbardziej skorelowany z upraw innych rolin pastewnych oraz kukurydz na kiszonk. Zwikszał si take udział uytków zielonych, ale nie tak silnie jak rolin pastewnych na gruntach ornych. W drugiej grupie gospodarstw zalenoci te kształtowały si odmiennie. Wzrostowi powierzchni paszowej towarzyszyło głównie zwikszanie powierzchni uytków zielonych i upraw kukurydzy. Udział innych rolin pastewnych ulegał znaczcemu zmniejszeniu w ogólnej powierzchni paszowej. W trzeciej grupie gospodarstw wraz ze zwikszeniem powierzchni paszowej stwierdzano wzrost udziału powierzchni uytków zielonych i tylko nieznacznie wiksze powierzchnie uprawy kukurydzy. Udział innych rolin pastewnych zmniejszał si wraz ze wzrostem powierzchni przeznaczonej na cele paszowe. W tabeli 2 zestawiono stan pogłowia bydła i jego wpływ na kształtowanie si powierzchni paszowej. W poszczególnych gospodarstwach pogłowie bydła wahało si w szerokich granicach, a mianowicie od 1 do 9 sztuk, a rednia w poszczególnych grupach wynosiła odpowiednio: 21,; 38,7 i 58,3, przy procentowym udziale krów w stadzie 62,6; 66,2 i 59,3%. W tych warunkach obsada na 1 ha uytków rolnych wynosiła 1,4; 1,25 i 1,21 sztuki fizycznej. Jest to obsada stosunkowo wysoka, przekraczajca około trzykrotnie wielkoci podawane w statystyce wojewódzkiej z roku 24 [Rolnictwo 24, GUS 25]. Przeprowadzona analiza statystyczna potwierdziła wystpowanie istotnych zalenoci pomidzy powierzchni uytków rolnych a obsad zwierzt w przeliczeniu na hektar UR (ryc. 6). Nie we wszystkich grupach gospodarstw zaleno- ci te układały si analogicznie. W gospodarstwach o najmniejszej powierzchni powikszanie pow. UR sprzyjało zwikszeniu obsady zwierzt. Tendencji tych nie stwierdzano w grupie II ocenianych gospodarstw, była ona nawet odwrotna. Natomiast najsilniejsze zwizki odnotowano w grupie trzeciej, w której wraz ze wzrostem powierzchni UR najbardziej zwikszała si obsada zwierzt.
234 H. Lipiska, J. Gajda uytki rolnea gricultural 3 2 1 y = 7,785x + 13,435 R 2 =,431,5 1 1,5 DJP/haUR LU per ha uytki rolne-agricultural 5 4 3 2 1 y = -7,9738x + 4,458 R 2 =,11 1 2 DJP/haUR LU per ha uytki rolne agricultural 6 4 2 y = 8,9299x + 37,367 R 2 =,5291 1 2 DJP/haUR LU per ha Rycina 6. Zaleno pomidzy powierzchni uytków rolnych (ha) a obsad bydła DJP na hektar uytków rolnych w poszczególnych grupach obszarowych gospodarstw Figure 6. Dependence between agricultural area (ha) and cattle population (LU) per 1 ha agricultural area in each farm Jedn z najbardziej znanych metod wyceny poziomu produkcji własnych pasz objtociowych, gospodarskich jest jej wielko przypadajca na jedn du jednostk przeliczeniow. W naszych badaniach kształtowała si ona na wyrównanym poziomie rednio w grupach: I,61; II,65 i III,62. Jak wynika z tabeli 2, w poszczególnych gospodarstwach obsada bydła (DJP) na 1 ha uytków rolnych utrzymywała si w granicach optymalnych (rednio w grupach,99; 1,16 i 1,14 DJP). Zalecana ze wzgldów rodowiskowych przez Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej górna obsada zwierzt powinna wynosi 1,5 DJP na hektar uytków rolnych. Moe to wskazywa na fakt, e najbardziej zrównowaonymi formami produkcyjnymi s gospodarstwa mleczne. Opini t potwierdzaj take inni autorzy [Fotyma, Ku 2; Niedziałek 2]. W badanych grupach gospodarstw obsada zwierzt na hektar powierzchni paszowej nie przekraczała okrelonego przez UE limitu 1,9 DJP. Limit ten ma na celu zapobieganie nadmiernej intensyfikacji produkcji bydlcej i bdzie nadal obniany. W projekcie dla pakietu rolnictwo zrównowaone proponuje si 1,5 DJP/ha głównej powierzchni paszowej. Z prezentowanych grup gospodarstw tylko druga nie przekraczała tej wartoci (tab. 2). Prezentowane wyniki oraz obserwacje w terenie wskazuj na potrzeb dalszych szczegółowych bada, zwłaszcza w zakresie produkcji pasz własnych, metod ich konserwacji oraz relacji midzy gleb rolin a zwierztami [Sawicki, Lipiski 21]. Specjalistyczne gospodarstwa mleczne s najczciej gospodarstwami typowo rodzinnymi, niekiedy wielopokoleniowymi. Uzyskiwane w
Powierzchnia gospodarstw a baza paszowa i pogłowie bydła... 235 nich efekty produkcyjne s take wynikiem podnoszenia kwalifikacji i kultury rolnej przez rolników oraz dobrej współpracy ze spółdzielczoci mleczarsk i jednostkami obsługujcymi rolnictwo, w tym ze słubami doradczymi. WNIOSKI 1. Badane specjalistyczne gospodarstwa mleczne wykazywały due zrónicowanie powierzchni uytków rolnych, struktury zasiewów i pogłowia bydła mlecznego. 2. W badanych gospodarstwach w strukturze powierzchni paszowej, niezalenie od wielkoci gospodarstwa, dominowały uytki zielone, nastpnie kukurydza, a w dalszej kolejnoci inne roliny pastewne, stanowic łcznie ogóln produkcj własnych pasz objtociowych. 3. Powierzchnia trwałych i przemiennych uytków zielonych ulegała zwikszeniu kosztem gruntów ornych, a ich główn form wykorzystania było uytkowanie zmienne kono-pastwiskowe. Wraz ze zwikszaniem powierzchni gospodarstwa oraz obsady zwierzt stwierdzano znacznie lepsze wykorzystanie pasz z uytków zielonych. 4. Wzrost intensyfikacji produkcji pasz w farmerskich gospodarstwach mlecznych, powodowany powikszaniem stad bydła, stwarza potrzeb prowadzenia dalszych szczegółowych bada, ukierunkowanych na warunki produkcji rolin pastewnych i poziom agrotechniki w aspekcie ochrony rodowiska rolniczego i przyrodniczego terenów łkowych i polowych. PIMIENNICTWO Brzóska F. 25. Warto pokarmowa pasz z łk i pastwisk. Materiały konferencyjne Konferencji Naukowej nt. Walory paszowe i krajobrazowe zbiorowisk trawiastych. Lublin 5 7 czerwca 25. Fotyma M., Ku J. 2. Zrównowaony rozwój gospodarstwa rolnego. Pam. Puł. 12, I 11 116. Gajda J., Lipiska H. 23. Uytki zielone w strukturze uytków rolnych i w powierzchni paszowej w gospodarstwach mlecznych. Wiad. Mel. i Łk. 3, 158 16. Gajda J., Szelgowska S. 21. Pasze łkowe w letnim ywieniu bydła mlecznego w gospodarstwach fermowych. Pam. Puł. 125, 417 423. Gajda J., Zalewski W., Litwiczuk Z. 1994. Wpływ ywienia pastwiskowego na efekty opasu bydła misnego rónych genotypów. Rocz. Nauk Rol. Ser. A, 11, 181 192. Kolczarek R., Jankowski K. 23. Analiza poziomu gospodarowania w wybranych gospodarstwach mlecznych rejonu Polski Północno-Wschodniej. Praca zbiorowa, Siedlce, Akademia Podlaska, 71 81
236 H. Lipiska, J. Gajda Niedziałek G. 2. Charakterystyka ekonomiczno-zootechniczna gospodarstw indywidualnych zajmujcych si produkcj mleka w rejonie Podlasia. Rocz. Nauk Zoot., Supl. 7, 38 41. Parzonko A., 23. Optymalna organizacja gospodarstw wyspecjalizowanych w chowie bydła mlecznego w aspekcie integracji z UE. Zagad. Ekon. Rol. 1, 28 45. Reklewski Z. 21. Przyszło hodowli bydła mlecznego w Polsce. Przegl. Hod. Zesz. Naukowe, 59, PTZ, 11 28. Róycka G., Borkowska D. 21. Stan i uwarunkowania chowu bydła i krów w specjalistycznych gospodarstwach indywidualnych. Annales UMCS, Sec. E, 19, 73 79. Sawicki B., Krawczyk S., Gajda J. 1999. Wzrost powierzchni uytków zielonych w wyniku potrzeb paszowych. Wiad. Mel. i Łk. 2, 71 73. Sawicki B., Lipiski W. 21. Zawarto makroelementów w runi z pastwisk przemiennych i trwałych w indywidualnych gospodarstwach prowadzcych chów bydła mlecznego. Annales UMCS, Sec. E, 56, 77 81.