WŁA CIWO CI PRZECIWBAKTERYJNE I PRZECIWGRZYBOWE WYBRANYCH RO LIN ZIELONYCH I ICH CZ CI

ISSN 1644-0684 www.acta.media.pl Acta Sci. Pol. Technica Agraria, 14(1-2) 2015, 13-21 WŁA CIWO CI PRZECIWBAKTERYJNE I PRZECIWGRZYBOWE WYBRANYCH RO LIN ZIELONYCH I ICH CZ CI Ewa Czerwi ska Politechnika Koszali ska Streszczenie. W do wiadczeniach laboratoryjnych oceniono aktywno przeciwdrobnoustrojow wodnych wyci gów ro linnych (wywar, napar, macerat) na zahamowanie wzrostu chorobotwórczych kolonii bakterii i grzybów. Aktywno badanych wyci gów zale ała od gatunku ro liny, sposobu przygotowania ekstraktów oraz wra liwo ci bakterii oraz grzybów wybranych do bada. Inhibuj ce działanie w stosunku do bakterii wykazały wyci gi z Artemisia absinthium L., najaktywniejsze okazały si maceraty, a spo ród wybranych patogenów najsilniej zareagowała bakteria Listeria monocytogenes. Wzrost patogenów grzybowych hamował wyci g z Allium sativum L. Najsłabszym spo ród zastosowanych wyci gów okazał si macerat, napar i wywar z Lavandula vera L. Wzrost grzybów najsilniej ograniczały maceraty. Spo ród badanych grzybów najbardziej wra liwymi na zastosowane wyci gi okazały si Sclerotinia sclerotiorum oraz Cladosporium zielearum. Słowa kluczowe: aktywno przeciwdrobnoustrojowa, wyci gi ro linne, metoda dyfuzyjna WST P Priorytetem w ochronie ro lin jest walka z agrofagami. Stosuj c jednak rodki chemiczne, zwłaszcza o wysokim stopniu selektywno ci działania, nale y si liczy z pojawieniem si i gradacj odpornych form patogenów. Wynika to z naruszenia stosunków biotycznych w glebie i zmniejszenia si jej potencjału fitosanitarnego. Powy sze skłania do poszukiwania nowych, skutecznych i bezpiecznych preparatów. Ekstrakty ro linne s obecnie uwa ane za jedno z potencjalnych ródeł substancji o działaniu przeciwdrobnoustrojowym. Produkty wtórnego metabolizmu ro lin maj zastosowanie w medycynie ludowej, przemy le kosmetycznym, ale dopiero w ostatnich latach zacz ły by uznawane za potencjalne ródło zwi zków, które mo na wykorzysta w ochronie ro lin przed patogenami. W wielu o rodkach badawczych prowadzone s intensywne Corresponding author: Ewa Czerwi ska, Katedra Agrobiotechnologii, Politechnika Koszali ska, ul. Racławicka 15-17, 75-620 Koszalin, e-mail: ewa.czerwinska@tu.koszalin.pl Copyright by Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, Lublin 2015

14 E. Czerwi ska badania in vitro nad mechanizmem działania i bezpiecze stwem ekstraktów ro linnych oraz ich poszczególnych składników. Uzyskane wyniki zach caj do dalszych bada w zakresie przydatno ci maceratów, naparów i wywarów do zwalczania szczególnie niebezpiecznych mikroorganizmów [Inouye 2001, Hussain i in. 2008, Jie 2008, Mahesh 2008, Shabbir 2009]. Celem tej pracy było zbadanie aktywno ci przeciwbakteryjnej i przeciwgrzybowej wyci gów z 21 gatunków ro lin, otrzymanych za pomoc ró nych metod. Niektóre ro liny były ju wst pnie analizowane przez innych badaczy [Horváth i in. 2010, Hussain i in. 2011, Karapandzova i in. 2011, Rostami i in. 2012, Shaaban i in. 2012, Adaszy ska i in. 2013, Nurzy ska-wierdak 2013] pod wzgl dem aktywno ci biologicznej, jednak z powodu ró nych metod i gatunków mikroorganizmów lub szczepów stosowanych w badaniu, poddano je dalszej ocenie, w celu stworzenia swoistej bazy porównawczej. MATERIAŁ I METODY Wyci gi wodne z ro lin zielnych: 1. Acorus calamus L. kł cza, 2. Aesculus hippocastanum L. kwiaty, 3. Allium sativum L. cebula, 4. Archangelica officinalis Hoffm. korzenie, 5. Arctium lappa L. korzenie, 6. Artemisia absinthium L. ziele, 7. Artemisia vulgaris L. ziele, 8. Calendula officinalis L. kwiaty, 9. Frangula alnus Mill. kora, 10. Lavandula vera L. kwiaty, 11. Levisticum officinale L. korzenie, 12. Linum usitatissimum L. nasiona, 13. Marrubium vulgare L. ziele, 14. Matricaria chamomilla L. kwiatostany, 15. Melissa officinalis L. li cie, 16. Origanum majorana L. ziele, 17. Pinus sylvestris L. młode p dy, 18. Polygonum bistorta L. kł cza, 19. Ribes nigrum L. li cie, 20. Zea mays L. znamiona. Bakterie wykorzystane w badaniu obejmowaly: Bacillus subtilis ATCC 6633 (Cohn), Listeria monocytogenes PCM 2191 (Lister), Micrococcus luteus ATCC 10240 (Cohn), Staphylococcus aureus ATCC 6538 (F. J. Rosenbach), Escherichia coli ATCC 25922 (T. Escherich). Drobnoustroje pochodziły z kolekcji Katedry Agrobiotechnologii Politechnki Koszali skiej. Grzyby (z kolekcji Katedry) reprezentowały gatunki: Alternaria alternata (Fr.) Keissler, Aspergillus glaucus (L.) Link, Aspergillus niger (Tiegh.), Botritis cinerea (Pers), Cladosporium herbarum (Pers.) Link ex Fr., Fusarium culmorum (Sacc.), Fusarium oxysporum (E.F.Sm.), W.C. Snyder & H. N. Hansen, Fusarium poae (Peck), Fusarium sambucinum (Fuckel f.6 Wollenweber), Fusarium solani (Mart.), Penicillium chrysogenum (Thom), Sclerotinia sclerotiorum (de Bary) powoduj ce choroby wielu ro lin uprawnych takie jak: plamisto li ci, zgorzel siewek, fuzariozy, czy te zgnilizn twardzikow. Wyci gi ro linne przygotowano nast puj cymi metodami: Macerat (na zimno) 5 g suszu ro linnego zalewano 100 ml zimnej wody i pozostawiano na 24 h w temperaturze 20 C, po czym s czono; napar (na gor co) 5 g suszu zalewano 250 ml wrz cej wody i pozostawiono pod przykryciem na 30 min, po wystudzeniu s czono. Wywar odwa- ono 8,75 g suszu ka dego z ziół i zalewano litrem wody destylowanej. Zawiesin dokładnie mieszano, odstawiano na 24 h i nast pnie gotowano przez 15 min. Zagotowane wywary przecedzono przez sito wyło one gaz do szklanych pojemników i po ostudzeniu wykorzystano do bada. Acta Sci. Pol.

Wła ciwo ci przeciwbakteryjne i przeciwgrzybowe... 15 Aktywno przeciwbakteryjn wyci gów okre lano metod dyfuzyjn w płytkach Petriego (ø 10 cm) z zestalon po ywk Müller-Hinton [Czerwi ska i Piotrowski 2010]. Na podło e nanoszono przygotowan przy u yciu densytometru zawiesin równ 0,5 jednostki w skali Mc Farlanda (10 6 jtk/ml), któr równomiernie rozprowadzano na powierzchni, nast pnie po przeschni ciu umieszczano kr ek bibułowy (ø 6 ) nas czony wyci giem ro linnym. Jako kryterium oceny aktywno ci wyci gów przyj to wielko strefy zahamowania wzrostu bakterii w milimetrach, mierzon po 24 h inkubacji w temperaturze 37 C. Do wiadczenie zało ono w 6 powtórzeniach dla ka dej ro liny, sposobu przygotowania wyci gu i patogenu. Na ka de powtórzenie składały si 4 płytki Petriego. Wyniki opracowano za pomoc analizy wariancji i rachunku korelacji liniowej. Aktywno przeciwgrzybow wyci gów okre lano metod dyfuzyjn w płytkach Petriego (ø 10 cm) z zestalon po ywk PDA (agar glukozowo-ziemniaczany). Na podło e nanoszono 4 krople wodnej zawiesiny zarodników i fragmentów grzybni, któr równomiernie rozprowadzano na powierzchni, nast pnie po przeschni ciu umieszczano kr ek bibułowy (ø 6) nas czony wyci giem ro linnym. Jako kryterium oceny aktywno ci wyci gów przyj to wielko strefy zahamowania wzrostu grzybem w milimetrach. Pomiarów dokonywano po 5 dniach inkubacji w temperaturze 22 C. Do wiadczenie zało ono w 6 powtórzeniach dla ka dej ro liny, sposobu przygotowania wyci gu i patogenu. Na ka de powtórzenie składały si 4 płytki Petriego. Uzyskane wyniki opracowano statystycznie metod analizy wariancji z pojedyncz klasyfikacj (P = 95%), oddzielnie dla ka dej ro liny, sposobu jej przygotowania i wybranych patogenów. W tabelach i na rysunkach podano wyniki przeliczone w procentach w stosunku do obiektu kontrolnego, którym były kr ki bibułowe potraktowane steryln wod. W przypadku, gdy analiza wariancji wykazywała, i dany czynnik istotnie ró nicował badan cech podano najmniejsz istotn ró nic (test Fishera NIR 0.05 ). Analiz statystyczn wykonano przy wykorzystaniu programu ANW (Analiza Wariancji Do wiadcze ) WYNIKI I DYSKUSJA Analiza wariancji uzyskanych wyników wykazała, e aktywno wyci gów zale ała od gatunku ro liny, sposobu przygotowania ekstraktów oraz wra liwo ci bakterii wybranych do bada. Wykazano istotnie ró n reakcj testowanych mikroorganizmów na zastosowane wyci gi z poszczególnych gatunków ro lin. Najsilniejsz redni aktywno przeciwbakteryjn wykazał Artemisia absinthium L. ziele, najaktywniejsze okazały si maceraty (ø 7,83 mm), a spo ród wybranych patogenów najsilniej zareagowała bakteria Listeria monocytogenes (ø 8,46 mm). Reakcja badanych bakterii zale ała od gatunku ro liny, z której sporz dzono wyci g (tab. 1), a tak e od sposobu jego przygotowania (tab. 2). Najsilniej wzrost Listeria monocytogenes inhibował wyci g przygotowany z Artemisia vulgaris L. ziele (ø 15,56 mm). Zdaniem Burgieł i Maliszewskiej [1999] wpływ substancji biologicznych zawartych w ekstraktach ro linnych zmienia si w zale no ci od gatunku ziół, sposób ich wytwarzania, chronionych ro lin oraz testowanych patogenów. Ekstrakty sporz dzone z Matricaria chamomilla L. kwiatostany wykazały si tak- e siln aktywno ci przeciwbakteryjn (ø 9,40 mm), przy czym najmniej opornymi Technica Agraria 14(1-2) 2015

16 E. Czerwi ska bakteriami były Listeria monocytogenes (ø 12,87 mm) oraz Staphylococcus aureus (ø 12,22 mm). Najsłabszym spo ród zastosowanych wyci gów okazał si macerat, napar i wywar z Polygonum bistorta (ø 5,28 mm), a najbardziej oporn bakteri na ekstrakty z tego gatunku ro liny była Bacillus subtilis (ø 3,50 mm). Tabela 1. Aktywno przeciwbakteryjna ro lin ( rednia warto strefy zahamowania wzrostu w mm) Table 1. The antimbacterial activity of plants (zone of growth inhibition in mm) Gatunek Species Bakterie Bacteria rednia L. monocytogenes Average B. subtilis E. coli Acorus calamus L. rhizome (kł cze) 6,00 6,33 6,67 8,11 6,88 6,8 Aesculus hippocastanum L. flowers (kwiaty) 9,67 6,67 6,56 7,22 8,89 7,8 Allium sativum L. bulb 7,22 6,89 8,22 6,89 7,67 7,38 Archangelica officinalis roots (korzenie) 6,00 8,22 6,00 7,56 6,00 6,76 Arctium lappa L. roots (korzenie) 6,00 7,56 8,22 6,00 7,33 7,02 Artemisia absinthium L. herb (ziele) 11,22 9,87 11,00 8,22 10,56 10,17 Artemisia vulgaris L. herb (ziele) 6,78 7,78 15,56 8,11 7,56 9,16 Calendula officinalis L. flowers (kwiaty) 8,33 7,89 7,44 10,11 6,78 8,11 Frangula alnus Mill. bark (kora) 7,22 6,78 9,22 7,56 7,67 7,69 Lavandula vera L. flowers (kwiaty) 6,00 7,11 12,00 7,00 7,22 7,87 Levisticum officinale L. roots (korzenie) 8,00 9,44 10,11 6,44 8,00 8,4 Linum usitatissimum L. seeds (nasiona) 6,00 7,11 7,89 8,00 6,89 7,18 Marrubium vulgare L. herb (ziele) 6,33 8,11 8,78 7,22 7,67 7,62 Matricaria chamomilla L. inflorescence (kwiatostan) 6,89 7,00 12,87 8,00 12,22 9,4 Melissa officinalis L. leaves (li cie) 6,00 6,33 6,00 6,00 6,67 6,2 Origanum majorana L. herb (ziele) 7,22 7,56 6,33 8,22 6,89 7,24 Pinus sylvestris L. young sprouts (młode p dy) 6,00 7,78 11,22 9,56 7,00 8,31 Polygonum bistorta L. rhizome (kł cze) 10,50 8,48 10,17 9,10 10,06 9,66 Ribes nigrum L. leaves (li cie) 6,00 6,33 6,67 6,44 6,44 6,38 Zea mays L. stigmas (znamiona) 6,44 6,78 6,33 10,44 6,78 7,35 rednia Average 7,19 7,50 8,86 7,81 7,76 NIR rodzaj ziół = 0,20 mm LSD herb NIR gatunek bakterii = 0,10 mm LSD bacteria NIR interakcja = 0,45 mm LSD interaction Wzrost bakterii na podło u (tab. 2) najsilniej ograniczały maceraty (ø 7,83 mm). Spo ród badanych bakterii najbardziej wra liwymi na zastosowane wyci gi okazały si : Listeria monocytogenes (ø 8,74 mm) oraz Micrococcus luteus (ø 7,66) i Staphylococcus aureus (ø 7,56 mm). Najwy sz oporno wykazał Bacillus subtilis (ø 6,97 mm). Najsłabsze działanie na zastosowane patogeny wykazał wywar (ø 7,38 mm), a bakteri szczególnie oporn na jego zastosowanie była Bacillus subtilis (ø 6,58 mm). Uzyskane wyniki wskazuj, e bakterie Gram-ujemne s mniej wra liwe na zastosowane wyci gi. Jest to wynikiem budowy błony, która zawiera hydrofilowe lipopolisacharydy (LPS), b d ce barier wobec makrocz steczek i zwi zków hydrofobowych [Burt 2004, Hyldgaard i in. 2012]. Acta Sci. Pol.

Wła ciwo ci przeciwbakteryjne i przeciwgrzybowe... 17 W cyklu bada eksperymentalnych prowadzonych przez Piotrowskiego i Sas- -Piotrowsk [2008], ska enie ziarna przez bakterie ograniczały, w zale no ci od ro liny zbo owej, wyci gi z wierzby białej i purpurowej, lebiodki, majeranku, bylicy, piołunu, kminku zwyczajnego i orzecha włoskiego, natomiast ich kiełkowanie podwy szały wyci gi z kminku zwyczajnego, d bu szypułkowego, orzecha włoskiego, porzeczki czarnej i lebiodki oraz majeranku. Tabela 2. Reakcja bakterii w zale no ci od sposobu przygotowania wyci gu (warto rednia w mm rednicy) Table 2. The reaction of bacteria according to the method of preparation of the extract (zone of growth inhibition in mm) Gatunek Macerat Napar Wywar rednia Bacillus subtilis 7,95 6,37 6,58 6,97 Escherichia coli 7,88 7,05 7,17 7,37 Listeria monocytogenes 8,02 10,27 7,95 8,74 Micrococcus luteus 7,78 7,36 7,83 7,66 Staphylococcus aureus 7,50 7,77 7,40 7,56 rednia 7,83 7,76 7,39 NIR gatunek bakterii = 0,10 mm LSD bacteria NIR sposób przygotowania = 0,08 mm LSD preparation NIR interakcja = 0,23 mm LSD interaction Uzyskane wyniki stanowi dobr podstaw do wyboru gatunków ro lin do dalszego fitochemicznego i farmakologicznego wykorzystania. Niektóre z ekstraktów ro linnych posiadaj zwi zki o wła ciwo ciach przeciwbakteryjnych, które mog by stosowane jako rodki przeciwdrobnoustrojowe w ochronie ro lin, nowych lekach, do terapii chorób zaka nych wywołanych przez patogeny oraz utrwalania ywno ci. Najaktywniejsze ekstrakty mog by poddane izolacji zwi zków czynnych i dalszej farmakologicznej ocenie. Reakcja badanych grzybów zale ała od gatunku ro liny, z której sporz dzono wyci g (tab. 3), a tak e od sposobu jego przygotowania (tab. 4). Najsilniej wzrost patogenów inhibował Allium sativum L. cebula (ø 11,33 mm), przy czym najwi ksz wra liwo na ten wyci g wykazywał grzyb Sclerotinia sclerotiorum (ø 21,33 mm). Najsłabszym spo ród zastosowanych wyci gów okazał si macerat, napar i wywar z Lavandula vera L. kwiaty (ø 6,29 mm), a najbardziej opornym grzybem na zastosowane gatunki ro lin Aspergillus glaucus (ø 6,34 mm). Wzrost grzybów na podło u PDA (tab. 4) najsilniej ograniczały maceraty (ø 9,12 mm). Spo ród badanych grzybów najbardziej wra liwymi na zastosowane wyci gi okazały si : Sclerotinia sclerotiorum (ø 14,06 mm) oraz Cladosporium herbarum (ø 11,82 mm). Najwy sz oporno wykazał Fusarium sambucinum (ø 6,22 mm). Najsłabsze działanie na zastosowane patogeny wykazał wywar (ø 8,29 mm), a grzybem szczególnie opornym na jego zastosowanie był Aspergillus niger (ø 6,08). Synteza uzyskanych wyników (tab. 3) wykazała, e aktywno wyci gów zale ała od gatunku ro liny, sposobu przygotowania oraz wra liwo ci grzybów wybranych do bada. Wykazano istotnie ró n reakcj testowanych patogenów na zastosowane wyci gi z poszczególnych gatunków ro lin. Najsilniejsz aktywno fungicydaln wykazał Allium sativum, najaktywniejsze okazały si maceraty, a spo ród wybranych patogenów najsilniej zareagował grzyb Sclerotinia sclerotiorum. Technica Agraria 14(1-2) 2015

Tabela 3. Aktywno przeciwgrzybowa ro lin ( rednia warto strefy zahamowania wzrostu w mm) Table 3. The antifungal activity of plants (zone of growth inhibition in mm) Gatunek Grzyby Fungi rednia Species Aa Ag An Bc Ch Fc Fo Fp Fsa Fso Pch Ss Average Acorus calamus L. rhizome (kł cze) 6,00 6,00 6,00 15,22 13,56 6,00 8,00 9,00 6,00 6,00 6,00 13,11 8,41 Aesculus hippocastanum L. flowers 6,00 6,00 6,00 12,67 8,33 7,67 10,57 12,22 6,00 6,00 6,44 15,44 8,61 (kwiaty) Allium sativum L. bulb 9,44 6,00 12,68 20,68 12,78 11,89 11,22 9,78 7,88 6,33 6,00 21,33 11,33 Archangelica officinalis roots (korzenie) 8,89 6,00 7,22 8,56 6,00 6,00 10,11 10,56 6,00 9,22 6,00 9,22 7,82 Arctium lappa L. roots (korzenie) 6,00 6,00 6,00 16,68 14,33 6,00 9,68 7,89 6,00 6,00 6,00 14,56 8,76 Artemisia absinthium L. herb ziele 9,78 6,00 6,00 6,00 6,00 6,68 8,44 9,00 6,00 6,67 6,33 9,44 7,2 Artemisia vulgaris L. herb (ziele) 10,56 6,00 6,00 10,89 10,33 6,000 12,00 9,67 6,00 6,56 6,33 16,68 8,92 Calendula officinalis L. flowers (kwiaty) 7,22 6,00 6,00 6,00 8,44 6,00 8,33 10,22 6,00 7,33 8,78 11,11 7,62 Frangula alnus Mill. bark (kora) 6,00 6,67 6,00 13,33 16,89 6,00 6,33 9,89 6,00 6,00 6,00 21,89 9,25 Lavandula vera L. flowers (kwiaty) 8,00 6,33 6,00 6,00 6,44 6,00 6,00 6,33 6,00 6,33 6,00 6,00 6,29 Levisticum officinale L. roots (korzenie) 6,00 7,33 6,44 12,22 15,56 6,00 11,00 6,00 6,00 6,00 6,00 15,56 8,68 Linum usitatissimum L. seeds (nasiona) 6,00 8,67 6,00 23,22 20,67 6,00 7,33 12,22 7,44 6,56 6,89 15,33 10,53 Marrubium vulgare L. herb (ziele) 6,00 7,44 6,00 17,00 15,78 7,33 8,44 8,33 6,00 6,00 6,00 7,56 8,49 Matricaria chamomilla L. inflorescence (kwiatostan) 11,78 6,33 6,56 6,0 11,89 8,00 9,89 12,00 6,67 6,67 6,33 9,33 8,45 Melissa officinalis L. leaves (li cie) 10,33 6,00 6,00 9,89 13,67 6,00 10,56 7,22 6,00 6,44 8,78 11,78 8,56 Origanum majorana L. herb (ziele) 9,44 6,00 6,00 9,00 9,22 6,00 22,44 9,00 6,00 6,00 7,78 27,67 10,38 Pinus sylvestris L. young sprouts (młode 9,56 6,00 6,00 6,00 7,33 6,00 6,00 10,11 6,33 7,33 6,00 27,89 8,71 p dy) Polygonum bistorata rhizoma (kł cze) 14,49 11,14 8,58 9,68 10,45 9,78 11,05 10,99 13,07 12,73 11,00 10,71 11,14 Ribes nigrum L. leaves (li cie) 14,56 6,00 6,00 9,56 8,78 6,00 15,00 9,33 6,00 6,00 9,11 6,00 8,53 Zea mays L. stigmas znamiona 7,00 6,00 6,00 19,11 24,44 6,00 17,67 10,44 6,00 6,00 6,00 15,33 10,83 rednia Average 8,65 6,60 6,60 11,89 12,04 6,77 10,50 9,51 6,60 6,81 6,89 14,30 NIR rodzaj ziół = 0,16 mm LSD herb NIR gatunek grzyba = 0,12 mm LSD fungi NIR interakacja = 0,55 mm LSD interaction Aa Alternaria alternata, Ag Aspergillus glaucus, An Aspergillus niger, Bc Botritis cinerea, Ch Cladosporium herbarum, Fc Fusarium culmorum, Fo Fusarium oxysporum, Fp Fusarium poae, Fsa Fusarium sambucinum, Fso Fusarium solani, Pch Penicillium chrysogenum, Ss Sclerotinia sclerotiorum

Wła ciwo ci przeciwbakteryjne i przeciwgrzybowe... 19 Tabela 4. Reakcja grzybów w zale no ci od sposobu przygotowania wyci gu (warto rednia w mm rednicy) Table 4. The reaction of fungi depending on the method of preparation of the extract (zone of growth inhibition in mm) Gatunek Macerat Napar Wywar rednia- Average Alternaria alternata 8,38 8,03 8,27 8,23 Aspergillus glaucus 6,60 6.00 6,42 6,34 Aspergillus niger 7,25 6,00 6,08 6,44 Botritis cinerea 12,48 12,5 10,12 11,70 Cladosporium herbarum 14,02 10,50 10,95 11,82 Fusarium culmorum 7,28 6,00 6,45 6,58 Fusarium oxysporum 10,03 11,13 9,58 10,25 Fusarium poae 9,48 8,02 10,28 9,26 Fusarium sambucinum 6,38 6,05 6,22 6,22 Fusarium solani 6,38 6,45 6,58 6,47 Penicillium chrysogenum 6,68 6,90 6,35 6,64 Sclerotinia sclerotiorum 14,47 15,52 12,20 14,06 rednia Average 9,12 8,59 8,29 NIR gatunek grzyba = 0,12 mm LSD fungi NIR sposób przygotowania = 0,08 mm LSD preparation NIR interakcja = 0,42 mm LSD interaction Badania Burgieł [1995] wykazały tak e zró nicowanie aktywno ci ekstraktów ro- linnych w zale no ci od sposobu ich przygotowania i pochodzenia. Stwierdzono, e maceraty były aktywniejsze ni napary, a wyci gi wodne z pokrzywy zwyczajnej silniej hamowały rozwój fitopatogennych grzybów ni z ywokostu lekarskiego. W badaniach Boligłowa i Znój [2003] spo ród 5 badanych ro lin wzrost grzybów ograniczał najsilniej ekstrakt z perzu. Podobnie Piotrowski i in. [1995] zaobserwowali odmienn aktywno maceratów sporz dzonych z ro lin reprezentuj cych 35 rodzin botanicznych w stosunku do 4 gatunków grzybów patogenicznych. Kiełkowanie ich zarodników ograniczały najsilniej wyci gi z rdestu w ownika i czosnku pospolitego. W badaniach własnych stwierdzono tak e, i reakcja badanych grzybów zale ała od gatunku ro liny, z której sporz dzono wyci g i sposobu jego przygotowania. Wzrost grzybów był najsilniej hamowany przez wyci gi z Pinus sylvestris (ø 10,29 mm), a najwi ksz wra liwo na ten ekstrakt wykazał grzyb Sclerotinia sclerotiorum (ø 26,33 mm). Jednocze nie stwierdzono, e wyci gi przygotowane z Lavandula vera (macerat, napar, wywar, olejek) miały najsłabszy wpływ na wzrost grzybów (ø 8,55 mm). Najbardziej opornymi mikroorganizmami okazały si Aspergillus niger (ø 7,00 mm) oraz Fusarium sambucinum (ø 7,00 mm) [Czerwinska i Szparaga 2015]. Burgiel i in. [2006] badali tak e ekstrakty z nasion barszczu Sosnowskiego, barszczu zwyczajnego, pietruszki oraz lubczyku i wykazali, e silnie hamowały one wzrost F. culmorum i Botritis cinerea. Badania laboratoryjne innych autorów wskazuj, e ro lin o aktywno ci przeciwdrobnoustrojowej jest zdecydowanie wi cej, ale do tej pory s mało wykorzystane. Ro liny te charakteryzuj ró ne efekty hamuj ce wzrost mikroorganizmów, a sposób przygotowania ekstraktu ro linnego ma du e znaczenie w walce z bakteriami i grzybami powoduj cymi choroby ro lin uprawnych. Technica Agraria 14(1-2) 2015

20 E. Czerwi ska WNIOSKI 1. Aktywno badanych wyci gów zale ała od gatunku ro liny, sposobu przygotowania ekstraktów oraz wra liwo ci testowanych bakterii i grzybów. 2. Najsilniejsz aktywno przeciwbakteryjn wykazały wyci gi z Artemisia absinthium L. ziele, najaktywniejsze okazały si maceraty, a spo ród wybranych patogenów najwi ksz wra liwo ci odznaczała si Listeria monocytogenes. 3. Wzrost patogenów grzybowych hamował wyci g z Allium sativum L. cebula. Najsłabszym oddziaływaniem spo ród zastosowanych wyci gów charakteryzował si macerat, napar i wywar z Lavandula vera L. kwiaty. Wzrost grzybów najsilniej ograniczały maceraty (ø 9,12 mm). W obr bie badanych grzybów najbardziej wra liwymi na zastosowane wyci gi okazały si Sclerotinia sclerotiorum oraz Cladosporium herbarum. PI MIENNICTWO Adaszy ska, M., Swarcewicz, M., Markowska-Szczupak, A. (2013). Comparison of chemical composition and antimicrobial activity of lavender varieties from Poland. Post. Fitoter., 2, 90 96. Boligłowa, E., Znój, K. (2003). Wpływ preparatów ro linnych na wzrost wybranych grzybów chorobotwórczych ro lin. J. Res. Appl. Agric. Engng., 48 (3), 24 27. Burt, S. (2004). Essential oils: their antimicrobial properties and potential application in foods a review. Int. J. Food Microbiol., 94, 223 253. Burgieł, Z.J. (1995). Fungistatyczna aktywno wodnych wyci gów z ziela pokrzywy zwyczajnej (Urtica dioica L.) i korzeni ywokostu lekarskiego (Symphytum officinale L.). Pestycydy, 4, 21 25. Burgieł, Z.J., Maliszewska, E.B. (1999). Fungistatyczna aktywno wybranych wyci gów ro linnych. Chem. In. Ekol., 6(2, 3), 157 163. Burgieł, Z.J., Tomaszkiewicz-Pot pa, A., Vogt, O., Burgieł, M.M. (2006). Fungistatyczne własno ci ekstraktów z nasion wybranych ro lin nale cych do rodziny APIACEAE. Prog. Plant Prot., 48 (2), 701 705. Czerwi ska, E. Piotrowski, W. (2010). Mikrobiologia ogólna teoria i wiczenia. Wyd. Uczeln. Politechniki Koszali skiej. Czerwinska, E, Szparaga, A. (2015). Antibacterial and antifungal activity of plant extracts. Roczn. Ochr. rod., 17, 209 229. Hussain, A.I., Anwar, F., Sherazi, S.T.H., Przybylski, R. (2008). Chemical composition. Antioxidant and antimicrobial activities of basil (Ocimumbasilicum) essential oils depends on seasonal variations. Food Chem., 108, 986 995. Horváth, G., Jámbor, N., Végh, A., Böszörményi, A., Lemberkovics, E., Héthelyi, E., Kovács, K., Kocsis, B. (2010). Antimicrobial activity of essential oils: the possibilities of TLC-bioautography. Flav. Fragr. 25, 178 82. Hussain, A.I., Anwar, F., Rao, J.R., Mazumdar, A. (2011). Antibacterial activity of some Lamiaceae essential oils using resazurin as an indicator of cell growth. LWT Food Sci. Tech., 44( 4), 1199 1206. Hyldgaard, M., Mygind, T., Meyer, R.L. (2012). Essential oils in food preservation: mode of action, synergies, and interactions with food matrix components. Front. Microbiol., 3(12)., doi: 10.3389/fmicb.2012.00012. Inouye, S., Takizawa, T., Yamaguchi, H. (2001). Antibacterial activity of essential oils ajor constituents against respiratory tract pathogen by gaseous contact. J. Antimicrob. Chemoth., 47, 565 573. Acta Sci. Pol.

Wła ciwo ci przeciwbakteryjne i przeciwgrzybowe... 21 Jie, H., Tao, S., Jun, H., Shuangyang, C., Xiaoqiang, C., Guolin, Z. (2008). Chemical composition, cytotoxic and antioxidant activity of the leaf essential oil of Photiniaserrulata. Food Chem., 103, 355 358. Karapandzova, M., Stefkov, G., Trajkovska-Dokic, E,. Kaftandzieva, A., Kulevanova, S. (2011). Antimicrobial activity of needle essential oil of Pinus peuce Griseb. (Pinaceae) from Macedonian flora. Maced. Pharm. Bull, 57 (1, 2) 25 36. Mahesh, B., Satish, S. (2008). Antimicrobial activity of some important medicinal plant against plant and human pathogens. WJAS, 4(S), 839 843. Nurzy ska-wierdak, R. (2013). Lemon balm (Melissa officinalis L.) chemical composition and biological activity. Annales UMCS, Horticultura, 23(1), 25 35. Rostami, H., Kazemi, M., Shafiei, S. (2012). Antibacterial activity of Lavandula officinalis and Melissa officinalis against some human pathogenic bacteria. Asian J. Biochem., 7(3), 133 142. Piotrowski, W., Sas-Piotrowska, B., Wyrostkiewicz, K., Czajkowski, P. (1995). Wpływ wyci gów ro linnych na kiełkowanie zarodników niektórych gatunków grzybów patogenicznych dla ro lin. Zesz. Nauk. ATR, Rolnictwo, 190(36), 139 145. Sas-Piotrowska, B, Piotrowski, W. (2008). Vitality and healthiness of seeds of cereal plants treated with plant extracts. Roczn. Ochr. rod., 10, 103 121. Shaaban, H.A.E., El-Ghorab, A. H., Shibamoto, T. (2012). Bioactivity of essential oils and their volatile aroma components. Rev. J. Essent. Oil. Res., 24(2), 203 212. Shabbir, M.K., Nadeem, R., Mukhtar, H., Anwar, F., Mumtaz, M.W. (2009). Physico-chemical analysis and determination of various chemical constituents of essential oil in Rosa centifolia. Pakistan J. Bot., 41(2), 615 620. ANTIBACTERIAL AND ANTIFUNGAL PROPERTIES OF SELECTED GREE PLANTS AND ITS PIECES Abstract. In the investigations rated the antimicrobial activity of aqueous plant extracts (decoction, infusion, macerate) for inhibition of growth of colonies of pathogenic bacteria and fungi. Activity of the tested extracts depended on the species of plants, extracts preparatio methotds and the sensitivity of bacteria and fungi selected for testing. Inhibitory activity against bacteria showed extracts of Artemisia absinthium L. Additionally amoung all extracts the most active were macerates, and the pathogen, which most strongly reacted was Listeria monocytogenes. The growth of fungal pathogens inhibited extract of Allium sativum L. The weakest of the tested extracts proved to be macerate, infusion and decoction from Lavandula vera L. On the other hand the growth of fungi was the most limited by macerates. Among all investigated fungi the most sensitive to used extracts were: Sclerotinia sclerotiorum and Cladosporium zielearum. Key words: antimicrobial activity, plant extracts, disc diffusion method Technica Agraria 14(1-2) 2015