Lokalizacja wschodniego uskoku g³ównego w mezozoicznym pod³o u Poznania

Lokalizacja wschodniego uskoku g³ównego w mezozoicznym pod³o u Poznania arek Widera*, Robert Karman** Przegl¹d Geologiczny, vol. 55, nr 10, 2007 Location of the major eastern fault in the esozoic substratum of the City of. Prz. Geol. 55: 965970.. Widera R. Karman S u m m a r y.thepaper deals with the major eastern fault in the esozoic substratum of the City of. In this area, only few boreholes reached the top of the esozoic succession. It is the reason why this fault cannot be mapped. Therefore, it is indicated the dependence between the relief of the esozoic substratum and the morphology of the lignite seam base in adjacent areas where numerous boreholes reached the top esozoic surface. This dependence was best expressed at times when the major fault in the substratum was active after peat sedimentation. Subsequently, the structural map of the base of the first iddle-polish Lignite Seams, pierced by many boreholes, was analyzed. In this way, using an indirect method, location of the major fault in the esozoic substratum of the City of was quite precisely determined Key words: esozoic top, major fault, iddle-polish ember base Przez przebiega jeden z walnych, aktywnych od permu po kenozoik, roz³amów tektonicznych na i u Polskim, tzw. strefa dyslokacyjna Oleœnica (Deczkowski & Gajewska, 1980; Karnkowski, 1980; Kasiñski, 1984; Widera, 2004; Widera i in., 2004). Jej kszta³t i budowa geologiczna s¹ bardzo dobrze poznane, zw³aszcza miêdzy Gostyniem a Poznaniem, czyli na obszarze wystêpowania najbogatszych w Polsce z³ó wêgla brunatnego (Ciuk, 1978; Piwocki, 1991). Dziêki pracom wiertniczym prowadzonym podczas poszukiwania wêgla brunatnego przebieg strefy dyslokacyjnej Oleœnica zosta³ doœæ precyzyjnie wykartowany na prawie ca³ym dystansie od Gostynia po pó³nocne dzielnice Poznania, tj. z dok³adnoœci¹ 0,51 km równ¹ odleg³oœci miêdzy otworami wiertniczymi (Walkiewicz, 1968, 1984; Deczkowski i in., 1978; Widera i in., 2004). iemniej jednak na odcinku o d³ugoœci oko³o 1012 km, od po³udniowych granic Lubonia po ulicê Lechick¹ w Poznaniu, lokalizacja uskoków w stropie mezozoiku nie jest znana, a tylko interpolowana (ryc. 1). Dotychczas przedstawiano je wy³¹cznie na mapach w ma³ej skali, czyli doœæ ogólnikowo (Walkiewicz, 1968, 1984; Deczkowski & Gajewska, 1980; Karnkowski, 1980; Jaskowiak-Schoeneichowa, 1981; Kasiñski, 1984, 2004; Piwocki, 1991; Dadlez i in., 2000; Widera i in., 2004). Ze wzglêdu na ma³¹ skalê równie na mapach grawimetrycznych (Duda & Bochnia, 1960; D¹browski, 1980; Królikowski, 1994) oraz powsta³ych na ich podstawie mapach pseudorzeÿby cieniowanej (Wybraniec, 1995, 1999) przebiegu g³ównych uskoków w pod³o u Poznania nie okreœlono wystarczaj¹co dok³adnie. POZAÑ ul. Lec WARSZAWA hicka rów iasta Poznania City Graben rów osiny osina Graben Ryc. 3 Fig. 3 Luboñ rów aramowic aramowice Graben Ryc. 5, 6 Fig. 5, 6 osina Ryc. 4 Fig. 4 Ryc. 1. apa lokalizacyjna (wg Widery i in., 2004; zmodyfikowana) Fig. 1. Location map (after Widera et al., 2004; modified) 0 3km uskoki g³ówne major faults otwory wiertnicze boreholes *Wydzia³ auk Geograficznych i Geologicznych, Uniwersytet im. A. ickiewicza, ul. aków Polnych16, 61-606; widera@amu.edu.pl **Hebo Sp. z o.o., ul. Podolska 27a, 60-615 ; rkarman@wp.pl Czempin linie przekrojów geologocznych cross-section lines g³ówne miasta main towns 965

Obszar objêty badaniami wyró niany jest w tej pracy jako tzw. rów miasta Poznania (Piwocki, 1991; Widera 2004). S¹siaduje on od pó³nocy z rowem aramowic, a od po³udnia z rowem osiny. W rowach aramowic i osiny oraz w ich najbli szym otoczeniu odwiercono ³¹cznie 81 g³êbokich otworów wiertniczych, co pozwoli³o wyznaczyæ lokalizacjê uskoków ramowych (ryc. 1). W poddanym badaniom fragmencie rowu miasta Poznania nie wykonano g³êbokich otworów nawiercaj¹cych strop mezozoiku. Kilkanaœcie takich otworów wystêpuje tylko na wschodnim, wisz¹cym skrzydle, wiêc ich przydatnoœæ do kartograficznego wyznaczenia g³ównego, wschodniego uskoku rowu miasta Poznania jest niewielka. a obecnym etapie rozpoznania geologicznego okreœlenie przebiegu zachodniego uskoku ramowego rowu miasta Poznania wydaje siê niemo liwe, podobnie jak w przypadku zachodniego uskoku ramowego rowu aramowic (ryc. 1), poniewa na tym obszarze wystêpuj¹ tylko nieliczne otwory przebijaj¹ce plejstocen i otwór G-1, ko³o lotniska na awicy, w którym nawiercono ska³y podkenozoiczne ju na zachodnim skrzydle rowu (Grocholski, 1991). Wzglêdnie dok³adne wyznaczenie przebiegu wschodniego uskoku ramowego rowu miasta Poznania jest jednak mo liwe i stanowi³o g³ówny cel prezentowanych badañ. Ich wyniki mog¹ byæ przydatne w hydrogeologii do wyjaœnienia przyczyn strefowo uk³adaj¹cej siê podwy szonej mineralizacji wód podziemnych na terenie Poznania (Przyby³ek i in., 2000; Siepak i in., 2006). Rozwi¹zanie tak sformu³owanego zadania badawczego mo e byæ równie interesuj¹ce ze wzglêdów geomorfologicznych, szczególnie w reinterpretacji genezy prze³omowej doliny Warty ko³o Poznania (Bartkowski, 1957). przekrojowych, gdzie uskok mo na wyznaczyæ kartograficznie. Zazwyczaj strop mezozoiku wykazuje wiêksze zrzuty ni sp¹g ogniwa œrodkowopolskiego (ryc. 2A). Wyznaczaj¹c zarysy rowów tektonicznych, uskoki nale y przedstawiæ w planie. W miejscach, gdzie w otworach nawiercono strop mezozoiku, mo na wykreœliæ uskoki pewne. Tam, gdzie powierzchni mezozoicznej nie nawiercono, zgodnie z zasadami kartografii wg³êbnej (Kotañski, 1990), wolno ekstrapolowaæ uskoki przypuszczalne, które s¹ przed³u eniem uskoków pewnych (ryc. 2B). Ich lokalizacjê mo na przedstawiæ na podstawie ró nych przes³anek, takich jak: obserwacje sedymentologiczne, analiza przekrojów geologicznych, dane geofizyczne itd., wskazuj¹cych na œcis³¹ zale noœæ miêdzy ukszta³towaniem stropu mezo- ogniwo œrodkowopolskie iddle-polish ember F uskok w pod³o u F fault in substratum 500m A pod³o e mezozoiczne esozoic substratum 500m B etodyka badañ etodami bezpoœrednimi, z wy ej przedstawionych powodów, nie mo na dok³adnie przeœledziæ przebiegu wschodniego uskoku ramowego rowu miasta Poznania i dlatego pos³u ono siê metod¹ poœredni¹ wyznaczania dyslokacji w mezozoicznym pod³o u (Widera, 1998). Bazuje ona na zwi¹zku miêdzy ukszta³towaniem dwóch paleopowierzchni, z których jedna jest s³abo rozpoznana wierceniami, a druga dobrze lub bardzo dobrze (ryc. 2). a obszarach z³ó wêgli brunatnych tylko nieliczne otwory osi¹gaj¹ pod³o e mezozoiczne, natomiast prawie wszystkie otwory przebijaj¹ pok³ad wêglowy. Taka sytuacja ma miejsce równie na obszarze badañ. Dlatego do wyznaczenia uskoku w mezozoicznym pod³o u szczegó³owym analizom zosta³ poddany sp¹g ogniwa œrodkowopolskiego, który wyznacza najczêœciej sp¹g I œrodkowopolskiego pok³adu wêglowego, rzadziej sp¹g powêglowych i³ów szarych z materi¹ organiczn¹ (Piwocki & Ziembiñska-Tworzyd³o, 1995; Piwocki i in., 2004; Widera i in., 2004). ale y tutaj dodaæ, e ogniwo œrodkowopolskie, podobnie jak inne jednostki litostratygraficzne kenozoiku podplejstoceñskiego na i u Polskim, jest ci¹gle jednostk¹ nieformaln¹ (Piwocki & Ziembiñska-Tworzyd³o, 1995). Wspó³kszta³tnoœæ analizowanych paleopowierzchni, tj. stropu mezozoiku i sp¹gu ogniwa œrodkowopolskiego, najwyraÿniej widaæ na przekrojach geologicznych. iemniej jednak, w przypadku ma³ej liczby otworów siêgaj¹cych stropu mezozoiku trzeba szukaæ takich linii otwór siêgaj¹cy pod³o a mezozoicznego borehole reaching the esozoic substratum otwór przewiercaj¹cy sp¹g ogniwa œrodkowopolskiego borehole piercing base of the iddle-polish ember izolinie sp¹gu ogniwa œrodkowopolskiego isolines of base of the iddle-polish ember uskok pewny confirmed fault uskok przypuszczalny assumed fault Ryc. 2. odel koncepcyjny wyznaczenia uskoku g³ównego w mezozoicznym pod³o u na podstawie ukszta³towania sp¹gu wêglonoœnego ogniwa œrodkowopolskiego: A schematyczny przekrój geologiczny, B schematyczna mapa (inne objaœnienia naryc.2iwtekœcie) Fig. 2. Conceptual model for determination of the major fault in the esozoic substratum, based on the base morphology of the lignite-bearing iddle-polish ember: A schematic geological cross-section, B schematic map (for other explanations see Fig. 2 and text) 966

zoiku i sp¹gu ogniwa œrodkowopolskiego. Dziêki proponowanej poœredniej metodzie, zamiast przed³u aæ uskoki pewne do miejsca ich przeciêcia, nale y wrysowaæ je tam, gdzie izolinie sp¹gu ogniwa œrodkowopolskiego s¹ najbardziej zagêszczone (ryc. 2B). Omawian¹ metodê przetestowano na obszarze koniñsko-turkowskich z³ó wêgla brunatnego, gdzie wykreœlono liczne uskoki w stropie mezozoiku, które okreœli³y kszta³t kenozoicznych rowów tektonicznych w okolicach Konina i Turku (Widera, 1998). Ze wzglêdu na prost¹ budowê geologiczn¹, z bardzo dobrze wyra onymi skutkami ruchów tektonicznych, równie obszar rowu miasta Poznania doskonale nadaje siê do zastosowania metody wyznaczenia dyslokacji w ska³ach stropu mezozoiku na podstawie ukszta³towania sp¹gu ogniwa œrodkowopolskiego. W czasie prac kameralnych u ywano map i planów Poznania w skali1:10000iwiêkszych, natomiast w niniejszej pracy zamieszczono szkice w du o mniejszej skali. W ten sposób zwiêkszono przejrzystoœæ rycin i uzyskano wystarczaj¹c¹ dok³adnoœæ do zobrazowania uzyskanych wyników. Rezultaty badañ W pierwszej kolejnoœci wykazano wp³yw kenozoicznej aktywnoœci uskoków g³ównych na zrzuty stropu mezozoiku i sp¹gu ogniwa œrodkowopolskiego. ajlepiej dowodz¹ tego zgodnie z wy ej omówion¹ metodyk¹ dane z obszarów s¹siaduj¹cych z rowem miasta Poznania, to jest z rowów aramowic i osiny. Dlatego wybrano linie przekrojowe z najbardziej po³udniowej czêœci rowu aramowic i z najbardziej pó³nocnej czêœci rowu osiny (ryc. 1). W pierwszym przypadku mo na mówiæ tylko o wschodnim uskoku g³ównym, który wystêpuje miêdzy otworami 31/14 i 32/14 (ryc. 3). Jest to taki uskok, który w przeciwieñstwie do pozosta³ych uskoków zaznacza siê w morfologii stropu mezozoiku i sp¹gu, a nawet stropu, ogniwa œrodkowopolskiego (Widera, 2004; Widera i in., 2004). Zrzut stropu mezozoiku wzd³u tego uskoku przekracza 113,4 m, a zrzut sp¹gu ogniwa œrodkowopolskiego wynosi 27,2 m (tab. 1). Warto zauwa yæ, e w œrodkowym segmencie rowu aramowic zrzut wschodniego uskoku g³ównego siêga a 176,5 m (Widera i in., 2004). Z kolei deniwelacje sp¹gu ogniwa œrodkowopolskiego wzd³u linii m n.p.m. m a.s.l. 100 Podolany 1 30/14 31/14 32/14 Pl+H 0-100 -200 paleogen Paleogene neogen eogene aramowice 2 0 1km plejstocen i holocen Pl+H Pleistocene and Holocene Ryc. 3. Uproszczony przekrój geologiczny wzd³u linii przez najbardziej po³udniow¹ czêœæ rowu aramowic (lokalizacja na ryc. 1) Fig. 3. Simplified geological cross-section along the line through the southernmost part of the aramowice Graben (location in Fig. 1) Tab. 1. Podstawowe dane z g³êbokich otworów wiertniczych wykorzystane do wykonania przekrojów geologicznych oraz wyznaczenia g³ównego wschodniego uskoku rowu miasta Poznania Table 1. Source data from deep boreholes, used for preparation of cross-sections and determination of the eastern major fault of the City Graben Przekrój Cross-section Przekrój Cross-section umeracja innych otworów Other boreholes numeration umer otworu Borehole number Rzêdna otworu [m n.p.m.] Borehole altitude [m a.s.l.] Rzêdna sp¹gu ogniwa œrodkowopolskiego [m n.p.m.] Altitude of the iddle-polish ember [m a.s.l.] Rzêdna stropu mezozoiku [m n.p.m.] Altitude of the esozoic top [m a.s.l.] Podolany 1 +89,0 22,1 182,5 30/14 +92,0 43,0 <213,3 31/14 +93,0 35,2 <207,0 32/14 +92,0 8,0 99,9 aramowice 2 +54,0 15,8 103,5 204/48 +82,5 +7,2 108,5 203/50 +82,4 35,0 264,8 202/52 +82,5 32,3 269,2 201/54 +82,5 22,3 252,5 Luboñ 27/02 +82,5 21,7 245,5 199/58 +77,3 26,4 243,8 198/60 +75,1 29,9 253,9 197/62 +72,5 8,2 130,2 P1036 ~+90,0 ~+10,0 88,0 P960 +72,0 +0,3 105,5 P889 +77,5 2,4 112,8 967

m n.p.m. Luboñ m a.s.l. 203/50 201/54 199/58 197/62 204/48 202/52 27/02 100 198/60 Pl+H 0-100 -200-300 zarówno wewn¹trz rowu, miêdzy otworami Podolany 1, 30/14 i 31/14, jak i na jego wschodnim skrzydle wisz¹cym, miêdzy otworami 32/14 i aramowice 2, s¹ wzglêdnie ma³e (ryc. 3, tab. 1). a linii przekrojowej (ryc. 4) widoczne s¹ dwa uskoki g³ówne, zlokalizowane miêdzy otworami 204/48 i 203/50 oraz 198/60 i 197/62, jednak tylko wschodni uskok g³ówny, tj. po³o ony miêdzy otworami 198/60 i 197/62, jest wa ny dla wyznaczenia wschodniego uskoku g³ównego rowu miasta Poznania. Zrzut stropu mezozoiku wzd³u tego uskoku wynosi 123,7 m, a zrzut sp¹gu ogniwa œrodkowopolskiego jest równy 21,7 m (tab. 1). Bardzo wyrównana jest powierzchnia sp¹gowa ogniwa œrodkowopolskiego wewn¹trz rowu osiny, miêdzy otworami: 203/50, 202/52, 201/54, Luboñ 27/02, 199/58 i 198/60. Inna jest sytuacja w otworach 204/48 i 197/62, zlokalizowanych na obu skrzyd³ach rowu, gdzie sp¹g ogniwa œrodkowopolskiego wystêpuje o kilkadziesi¹t metrów wy ej (ryc. 4, tab. 1). Reasumuj¹c, mo na stwierdziæ, e na obszarach s¹siaduj¹cych od pó³nocy i od po³udnia z rowem miasta Poznania istnieje du a zale noœæ miêdzy ukszta³towaniem stropu mezozoiku i sp¹gu ogniwa œrodkowopolskiego. W szczególnoœci jest to dobrze widoczne tam, gdzie w pod³o u wystêpuje uskok g³ówny. W sp¹gu ogniwa œrodkowopolskiego zaznaczaj¹ siê nad nim co najmniej kilkudziesiêciometrowe zrzuty (ryc. 2, ryc. 3, tab. 1). Dotychczas przebieg wschodniego uskoku g³ównego rowu miasta Poznania okreœlano przed³u aj¹c wschodnie uskoki g³ówne rowów aramowic i osiny (Walkiewicz, 1968, 1984; Deczkowski & Gajewska, 1980; Karnkowski, 1980; Jaskowiak-Schoeneichowa, 1981; Kasiñski, 1984, 2004; Piwocki, 1991; Dadlez i in., 2000; Widera i in., 2004). Zbiega³yby siê one oko³o 1 km na SSE od stacji kolejowej G³ówny (ryc. 5a). Po uwzglêdnieniu danych z 3 otworów (P1036, P960 i P889) osi¹gaj¹cych strop mezozoiku, a zlokalizowanych na wschodnim skrzydle wisz¹cym i najbli ej krawêdzi rowu, przypuszczalne po³o enie uskoku g³ównego zmieni³oby siê nieznacznie. Uskok ten mia³by przebieg prawie zgodny z przebiegiem linii kolejowej miêdzy stacjami Luboñ i G³ówny (ryc. 5b), o odchyleniu nie przekraczaj¹cym 100200 m. 0 1km Ryc. 4. Uproszczony przekrój geologiczny wzd³u linii przez najbardziej pó³nocn¹ czêœæ rowu osiny (lokalizacja na ryc. 1) Fig. 4. Simplified geological cross-section along the line through the northernmost part of the osina Graben (location in Fig. 1) Jednak e w obu podanych wy ej przyk³adach (ryc. 5a, ryc. 5b), zgodnych z zasadami kartografii wg³êbnej (Kotañski, 1990), mo na mówiæ, e wyznaczone uskoki przypuszczalne okreœlaj¹ jedynie najbardziej wschodni zasiêg poszukiwanego uskoku g³ównego. Analiza ukszta³towania sp¹gu ogniwa œrodkowopolskiego wydaje siê byæ bardzo pomocna we wzglêdnie dok³adnym wyznaczeniu lokalizacji omawianego uskoku. a obszarze rowu miasta Poznania, gdzie niewiele otworów osi¹ga strop mezozoiku, du a liczba otworów przewierca sp¹g ogniwa œrodkowopolskiego. Dziêki temu do wykreœlenia mapy strukturalnej wspomnianej jednostki litostratygraficznej wykorzystano dane z ponad 30 otworów z obszaru rowu miasta Poznania i kilku najbli szych otworów z rowów aramowic i osiny (ryc. 6a). W ukszta³towaniu powierzchni sp¹gowej ogniwa œrodkowopolskiego wyraÿnie zaznacza siê strefa o szerokoœci 0,51 km, w której wystêpuje du e zagêszczenie izohips, a deniwelacje siêgaj¹ 2030 m (ryc. 6a). Wschodni uskok g³ówny rowu miasta Poznania nie ma przebiegu wzglêdnie prostolinijnego, jak wczeœniej wykar- Luboñ G³ówny Dêbiec A Garbary Dêbina P889 0 1km 0 1km B P1036 P960 Ryc. 5. G³ówny wschodni uskok rowu iasta Poznania wyznaczony kartograficznie: A ekstrapolacja miêdzy rowami aramowic i osiny, B ekstrapolacja miêdzy rowami aramowic i osiny z uwzglêdnieniem danych z otworów: P1036, P960 i P889 (objaœnienia na ryc. 1 i ryc. 2) Fig. 5. Eastern major fault of the City Graben determined cartographically: A extrapolation between the aramowice and osina grabens, B extrapolation between the aramowice and osina grabens, input data from P1036, P960 and P889 boreholes are additionally taken into consideration (explanations in Fig. 1 and Fig. 2) 968

-10 A 0 1km 0 1km Ryc. 6. G³ówny wschodni uskok rowu miasta Poznania wyznaczony na podstawie ukszta³towania sp¹gu ogniwa œrodkowopolskiego: A uproszczona mapa strukturalna sp¹gu ogniwa œrodkowopolskiego, B lokalizacja wschodniego uskoku g³ównego rowu miasta Poznania (objaœnienia na ryc. 1 i ryc. 2) Fig. 6. Eastern major fault of the City Graben determined based on morphology of the iddle-polish ember base: A simplified structural map of the iddle-polish ember base, B location of the eastern major fault of the City Graben (explanations in Fig. 1 and Fig. 2) towano (ryc. 5), ale jest podzielony najprawdopodobniej uskokami transformuj¹cymi (ryc. 6b). Przesuniêcie poziome wzd³u nich wynosi oko³o 1 km. Jeden taki uskok wystêpuje miêdzy stacjami Luboñ i Dêbiec. atomiast drugi uskok przesuwczy jest po³o ony po pó³nocnej stronie stacji kolejowej Dêbina i g³êbokiego otworu P889 (lok. na ryc. 5). Wyznaczona w ten sposób lokalizacja wschodniego uskoku g³ównego rowu iasta Poznania jest bardziej pewna, ni w przypadku zastosowania prostych zabiegów kartograficznych, tj. interpolacji lub ekstrapolacji. Podsumowanie i dyskusja wyników Wyznaczenie dyslokacji w mezozoicznym pod³o u rowu miasta Poznania by³o mo liwe tylko tam, gdzie uskok g³ówny w pod³o u by³ aktywny równie po sedymentacji ogniwa œrodkowopolskiego. O takiej sytuacji mo na mówiæ, jeœli wykazano, e istnieje œcis³y zwi¹zek miêdzy ukszta³towaniem wspomnianych obu analizowanych paleopowierzchni, czyli stropu mezozoiku i sp¹gu B ogniwa œrodkowopolskiego. Pod tym wzglêdem rów miasta Poznania zapewne nie ró ni³ siê od innych rowów strefy dyslokacyjnej Oleœnica. We wszystkich dotychczas przebadanych rowach, tj. aramowic, osiny, Czempinia i Krzywinia, uskoki g³ówne zaznaczaj¹ siê wyraÿnie zarówno w stropie pod³o a mezozoicznego, jak i w sp¹gu ogniwa œrodkowopolskiego (Ciuk, 1978; Kasiñski, 1984; Widera, 2004; Widera i in., 2004). Istnienie uskoków przesuwczych czy te ostre za³amanie przebiegu, wyznaczonego w tej pracy, wschodniego uskoku g³ównego rowu miasta Poznania wydaje siê zaskakuj¹ce. iemniej jednak na mapach stropu mezozoiku uskoki przesuwcze w obrêbie strefy dyslokacyjnej Oleœnica s¹ zaznaczane (Deczkowski i in., 1978; Deczkowski & Gajewska, 1980). O takich dyslokacjach poprzecznych, o przemieszczeniach rzêdu 11,5 km, wspominaj¹ równie Ciuk (1978), Walkiewicz (1984) i Grocholski (1991). Zatem w œwietle starszych danych literaturowych, pomimo nie do koñca wyjaœnionej genezy i wieku, przyjêto w tej pracy wystêpowanie uskoków poprzecznych w przebadanym fragmencie rowu miasta Poznania. Brak struktur kompresyjnych, równoleg³ych do uskoku g³ównego i towarzysz¹cych ruchom przesuwczym, mo na t³umaczyæ ich postdeformacyjnym zniszczeniem b¹dÿ s³abym rozpoznaniem budowy geologicznej. ie podlega jednak w¹tpliwoœci, e obszar badañ, wraz z ca³¹ stref¹ dyslokacyjn¹ Oleœnica, wymaga kontynuacji badañ tektonicznych z zastosowaniem najnowszych technik badawczych, w tym sejsmiki trójwymiarowej. Poprzez analogiê do strefy dyslokacyjnej Kalisz nale y braæ pod uwagê równie inn¹ hipotezê (Kwolek, 2000). Jest wielce prawdopodobne, e omawiany uskok g³ówny sk³ada siê z wielu kulisowo ustawionych uskoków, które tworz¹ strefê uskoków. Jednak autorzy niniejszej pracy nie dysponowali adnymi danymi, które mog³yby zweryfikowaæ tê ostatni¹ hipotezê. Warto raz jeszcze podkreœliæ fakt, e celem prezentowanych badañ nie by³o tworzenie nowego modelu tektonicznego, a jedynie wyznaczenie lokalizacji wschodniego uskoku g³ównego w mezozoicznym pod³o u Poznania. Zatem, niezale nie od przyjêtego modelu tektonicznego strefy dyslokacyjnej Oleœnica, tj. ekstensyjnego lub transtensyjnego, oœ strefy uskoków kulisowych odpowiada³aby z du ¹ dok³adnoœci¹ lokalizacji wyznaczonego w tej pracy wschodniego uskoku g³ównego rowu miasta Poznania. Sprecyzowanie przebiegu omawianego uskoku g³ównego rowu miasta Poznania (b¹dÿ strefy uskoków) pozwala nakreœliæ kierunki dalszych badañ. ajwa niejsze wydaj¹ siê byæ dwa zagadnienia z zakresu hydrogeologii i geomorfologii. Po pierwsze, mo na obecnie podj¹æ próbê powi¹zania wystêpowania wyznaczonego uskoku (lub uskoków) z lokalizacj¹ studni o podwy szonej mineralizacji wód podziemnych w centralnej i po³udniowej czêœci Poznania (Przyby³ek i in., 2000; Siepak i in., 2006). Po drugie, nale- y podj¹æ próbê wyjaœnienia wp³ywu m³odej, plejstoceñskiej tektoniki na powstanie doliny prze³omowej Warty. Przedstawione wyniki, w nawi¹zaniu do rezultatów badañ wczeœniejszych (Widera i in., 2004), uwidaczniaj¹ równoleg³oœæ przebiegu wschodniego uskoku g³ównego oraz strefy dyslokacyjnej Oleœnica, jak i doliny Warty miêdzy osin¹ a aramowicami. Oba sugerowane kierunki badañ mog¹ siê jednak wzajemnie uzupe³niaæ. iemniej 969

jednak trudno by³oby je realizowaæ bez doœæ dok³adnego wyznaczenia lokalizacji wschodniego uskoku g³ównego rowu miasta Poznania, co po raz pierwszy uczyniono w tej pracy. Serdecznie dziêkujemy obu anonimowym Recenzentom za wnikliwe i inspiruj¹ce uwagi, wydatnie poprawiaj¹ce nasz artyku³. Literatura BARTKOWSKI T. 1957 Rozwój polodowcowej sieci hydrograficznej w Wielkopolsce œrodkowej. Zesz. auk. Uniw. A. ickiewicza w Poznaniu, Geografia, 1: 379. CIUK E. 1978 Geologiczne podstawy dla nowego zag³êbia wêgla brunatnego w strefie rowu -Czempiñ-Gostyñ. Prz. Geol., 26: 588594. DADLEZ R., AREK S. & POKORSKI J. (red.) 2000 apa geologiczna Polski bez utworów kenozoiku 1:1000000. Pañstw. Inst. Geol. D BROWSKI A. 1980 System rowów trzeciorzêdowych w obrazie grawimetrycznym. Prz. Geol., 28: 169172. DECZKOWSKI Z. & GAJEWSKA I. 1980 ezozoiczne i trzeciorzêdowe rowy obszaru monokliny przedsudeckiej. Prz. Geol., 28: 151156. DECZKOWSKI Z., GAJEWSKA I. & KÜH D. 1978 apa geologiczna bez utworów kenozoiku (obszar przedsudecki) 1 : 500 000. Inst. Geol. DUDA W. & BOCHIA. 1960 Szczegó³owe badania grawimetryczne w obszarze Czempiñosina (mapa anomalii grawimetrycznych). Arch. Pañstw. Inst. Geol. i Urz. Woj. w Poznaniu. GROCHOLSKI W. 1991 Budowa geologiczna przedkenozoicznego pod³o a Wielkopolski. Przewodnik 62. Zjazdu PTG, : 718. JASKOWIAK-SCHOEEICHOWA. 1981 Sedymentacja i stratygrafia kredy górnej w pó³nocno-zachodniej Polsce. Pr. Inst. Geol., XCVIII: 191. KARKOWSKI P.H. 1980 Paleotektonika pokrywy platformowej w Wielkopolsce. Prz. Geol., 28: 146151. KASIÑSKI J.R. 1984 Tektonika synsedymentacyjna jako czynnik warunkuj¹cy sedymentacjê formacji burowêglowej w zapadliskach tektonicznych na obszarze zachodniej Polski. Prz. Geol., 32: 260268. KASIÑSKI J.R. 2004 Paleogen i neogen w zapadliskach i rowach tektonicznych. [W:] Peryt T.., Piwocki. (red.). Budowa Geologiczna Polski, t. 1, Stratygrafia, czêœæ 3a, Kenozoik paleogen, neogen. Pañstw. Inst. Geol.: 134160. KOTAÑSKI Z. 1990 Geologiczna kartografia wg³êbna. Wyd. Geol.: 1352. KRÓLIKOWSKI C.. 1994 apa grawimetryczna Polski w skali 1 : 200 000. Prz. Geol., 42: 103105. PIWOCKI. 1991 Geologia trzeciorzêdowych z³ó wêgla brunatnego w rowach tektonicznych Wielkopolski. Przewodnik 62. Zjazdu PTG, : 1923. PIWOCKI., BADURA J. & PRZYBYLSKI B. 2004 eogen. [W:] Peryt T.. & Piwocki. (red.). Budowa Geologiczna Polski, t. 1, Stratygrafia, czêœæ 3a, Kenozoik paleogen, neogen. Pañstw. Inst. Geol.: 71133. PIWOCKI. & ZIEBIÑSKA-TWORZYD O. 1995 Litostratygrafia i poziomy sporowo-py³kowe neogenu na i u Polskim. Prz. Geol., 43: 916927. PRZYBY EK J., GÓRSKI J. & D BROWSKI S. 2000 Wody podziemnie poznañskiego dorzecza Warty. [W:] Skoczylas J. & Biernacka J. (red.). Przewodnik 71. Zjazdu PTG, Bogucki Wydawnictwo aukowe S.C., : 7192. SIEPAK., ZIO A A., FRAKOWSKI., PRZYBY EK J. & SIEPAK J. 2006 Badania mikro i makrosk³adników w wodach piêtra neogeñskiego w Poznaniu dla identyfikacji wymiany wód z piêtrem czwartorzêdowym oraz ascenzji z piêtra mezozoicznego. VIII Œrodowiskowa Konferencja aukowa Chemików,,Chemia w zrównowa onym rozwoju, : 133. WALKIEWICZ Z. 1968 Sedymentacja oligocenu i miocenu w okolicach Poznania. PTP, VII, 3: 1107. WALKIEWICZ Z. 1984 Trzeciorzêd na obszarze Wielkopolski. Wyd. auk. UA, seria geologia, 10: 1103. WIDERA. 1998 Ewolucja paleomorfologiczna i paleotektoniczna elewacji koniñskiej. Geologos 3: 55103. WIDERA. 2004 Phases of Paleogene and eogene tectonic evolution of selected grabens in the Wielkopolska area, central-western Poland. Ann. Soc. Geol. Pol., 74: 295310. WIDERA., BAASZAK J., CEPIÑSKA S. & DERDOWSKI R. 2004 Analiza paleotektoniczna paleogeñskiej i neogeñskiej aktywnoœci pó³nocnych fragmentów strefy dyslokacyjnej Oleœnica. Prz. Geol., 52: 665674. WYBRAIEC S. 1995 Grawimetryczna pseudorzeÿba cieniowana Polski. Prz. Geol., 43: 106. WYBRAIEC S. 1999 Rów Kleszczowa w obrazie grawimetrycznym. [W:] ³odoalpejski rów Kleszczowa: rozwój i uwarunkowania w tektonice regionu. XX Konferencja Terenowa Sekcji Tektonicznej PTG, S³ok ko³o Be³chatowa, 1516 paÿdziernika 1999: 117127. Praca wp³ynê³a do redakcji 18.01.2007 r. Akceptowano do druku 08.08.2007 r. 970