Aspekty prawne i techniczne gospodarki wodami deszczowymi Główny Instytut Górnictwa tel.: 32 259 24 61 email: plabaj@gig.eu Patronat honorowy: Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Ustawy: Prawo wodne (Dz.U. 2001 nr 115 poz. 1229 z późn. zm., tj. 2014), Prawo budowlane (Dz.U. 1994 nr 89 poz. 414 z późn. zm., tj. 2013), Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2001 nr 62 poz. 627 z późn. zm., tj. 2014), Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U. 2001 nr 72 poz. 747 z późn. zm., tj. 2014). Rozporządzenia: w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzeniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. 2014 nr 0 poz. 1800), w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych (Dz.U. 2006 nr 136 poz. 964), w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dz.U. 2008 nr 196 poz. 1217) w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. 2002 r. Nr 75 poz. 690 z późn. zm.),
DEFINICJA ŚCIEKÓW DESZCZOWYCH W definicji ścieków podanej w ustawie Prawo Wodne wody deszczowe i opadowe są traktowane w całości jako ścieki: wprowadzane do wód lub do ziemi wody opadowe lub roztopowe, ujęte w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni, w szczególności z miast, portów, lotnisk, terenów przemysłowych, handlowych, usługowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów Art. 9 ust. 14c.
Czy wody opadowe z powierzchni dachów są ściekami? Strona internetowa MŚ - wyjaśnienie do POŚ: Czy ustalając opłaty za wody opadowe i roztopowe uwzględnia się powierzchnie dachów? Ustalając opłatę za wody opadowe i roztopowe bierzemy pod uwagę trwałą nawierzchnię, tzn. nie uwzględniamy powierzchni dachów. II OSK 256/07 - Wyrok NSA Ustawa [o zbiorowym zaopatrzeniu ] nie zawiera wyjaśnienia, co należy rozumieć pod pojęciem "powierzchni zanieczyszczonych" ograniczając się jedynie do przykładowego wymienienia terenów przemysłowych, dróg, parkingów o trwałej powierzchni. Ma to istotne znaczenie dla ustalenia wysokości opłat za ścieki w postaci wód opadowych. ( ). Trafnie podniesiono w uzasadnieniu skargi kasacyjnej, iż tak z przepisów cytowanej ustawy jak i wydanego na jej podstawie rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 marca 2002 r. w sprawie określania taryf... oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków nie wynika obowiązek płacenia opłat za wody opadowe przy zastosowaniu jako przelicznika 1 m 2 powierzchni dachów. Obowiązek płacenia tego rodzaju opłat - jak zresztą wszystkich obciążeń finansowych - winien wyraźnie wynikać z przepisów ustawy. Wbrew twierdzeniom Sądu I instancji braku regulacji w tym zakresie nie można zastąpić przedstawioną przez Sąd interpretacją przepisów ustawy. Tym bardziej że przykładowe wymienienie w tym przepisie terenów przemysłowych, składowych, baz transportowych, dróg i parkingów o trwałej nawierzchni wskazuje na to, iż ustawodawca używając pojęcia "powierzchnie zanieczyszczone" wiązał je z terenami czyli powierzchnią ziemi, w tym również zabudowanej. Naliczenie zatem opłat za odprowadzanie ścieków w postaci wód opadowych i roztopowych przy zastosowaniu jako przelicznika 1 m 2 powierzchni dachów nie miało oparcia w przepisach prawa.
Interpretacja MŚ z roku 2011: www.azrtz.gig.eu
Sposób kalkulacji cen i stawek opłat za odprowadzanie ścieków opadowych i roztopowych ustalony został w rozporządzeniu Ministra Budownictwa z dnia 28 czerwca 2006 r. w sprawie określania taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków. Zgodnie z par. 2 pkt 10 ww. rozporządzenia: cena za odprowadzone ścieki - wielkość wyrażona w jednostkach pieniężnych, którą odbiorca usług jest obowiązany zapłacić przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu za 1 m 3 odprowadzonych ścieków lub za jednostkę miary powierzchni zanieczyszczonej o trwałej nawierzchni, z której odprowadzane są ścieki opadowe i roztopowe kanalizacją deszczową. W zależności od sposobu odprowadzania ścieków można wykorzystać dwa sposoby ustalania cen: 1. zł/m 3, 2. zł/m 2????
JAKOŚĆ WÓD DESZCZOWYCH Zawiesina, Związki biogenne (N & P), Substancje organiczne zwiększające BZT 5, Mikroorganizmy patogenne, Sole z posypywania ulic, Węglowodory ropopochodne, Metale ciężkie, Substancje toksyczne. źródło: www.drsharma.ca
AKTUALNA GOSPODARKA WODAMI DESZCZOWYMI Stan obecny: Istniejące systemy odprowadzania ścieków to wciąż częściowo systemy ogólnospławne. W projektowaniu dominuje podejście oczyszczenia i odprowadzenia. Cechy charakterystyczne istniejących systemów kanalizacyjnych: Duże średnice rurociągów, Lokalne podtopienia, Napływ dużych ilości wód do oczyszczalni (napływy pikowe), Przelewy burzowe ze zrzutem bezpośrednio do rzeki powodujące zanieczyszczenia wód powierzchniowych. Czym to skutkuje: Zubożenie zasobów wodnych na skutek odprowadzania wód opadowych systemami rurowymi. Przeciążenia hydrauliczne systemów kanalizacyjnych oraz oczyszczalni ścieków.
W projektowaniu systemów odprowadzania wód deszczowych zasadniczą trudność stanowi ustalenie bilansu ilościowego odprowadzanych wód. W praktyce kolektory deszczowe są liczone w odniesieniu do średniorocznego opadu, który zostanie odprowadzony z tzw. zlewni zredukowanej. Jednocześnie brak jest zorganizowanych działań zwiększających retencję terenową, a tym samym minimalizujących dopływ wód do odbiornika. Stąd kanalizacja deszczowa jest z założenia przewymiarowana, co podnosi w konsekwencji koszty jej budowy i utrzymania. Brak jest również analizy skutków odprowadzania wód deszczowych bez ich wcześniejszej retencji co jest niekorzystne zarówno z punktu widzenia jakości cieku jak i ochrony przed powodzią.
ZARZĄDZANIE WODAMI DESZCZOWYMI PODEJŚCIE TRADYCYJNE Systemy odwadniania Rozwiązywanie problemów Dominująca rola inżynierów Ochrona własności Rury i kanały Decyzje administracyjne Własność samorządu lokalnego Koncentracja na zjawiskach ekstremalnych Działanie na przepływy pikowe! na ZINTEGROWANE Ekosystemy Prewencja (Zapobieganie problemom) Multidyscyplinarne zespoły Ochrona własności i środowiska Naśladowanie naturalnych procesów Decyzje oparte o konsensus Szerokie partnerstwo Gospodarowanie deszczówką zintegrowane z użytkowaniem terenu Działanie na pojemność zlewni!
ZAŁOŻENIA DLA ZRÓWNOWAŻONEJ GOSPODARKI WODAMI Projektowanie systemów oczyszczenia i zagospodarowania powinno być realizowane z uwzględnieniem: zmniejszenia spływu (zmniejszenie opłat), retencjonowania (np. deszczowanie zieleńców), wykorzystanie na potrzeby technologiczne przemysłu, odbudowę zasobu wód gruntowych, inne cele. obsiew powierzchni dachowej
ZAŁOŻENIA DLA ZRÓWNOWAŻONEJ GOSPODARKI WODAMI Zagospodarowanie wód deszczowych powinno koncentrować się na trzech obszarach: wyeliminowaniu bądź ograniczeniu spływu powierzchniowego oraz związanych z tym zjawisk erozyjnych (eliminowanie tzw. stresu hydraulicznego). możliwie szerokim wykorzystaniu wód deszczowych w gospodarce komunalnej, przemyśle, gospodarstwach indywidualnych, podczyszczaniu wód deszczowych u źródła oraz na wylotach do odbiorników, zwiększaniu retencji terenowej zarówno w rozwiązaniach indywidualnych jak i w odniesieniu do przestrzeni publicznej. www.azrtz.gig.eu
ROZWIĄZANIA BIOINŻYNIERYJNE - RETROFITY W zrównoważonym gospodarowaniu wodami deszczowymi coraz większą rolę zaczynają odgrywać rozwiązania bioinżynieryjne, quasinaturalne połączone z procesem renaturyzacji koryt rzecznych. W Polsce rozwiązania te ze względu na relatywnie niskie koszty eksploatacyjne, wysoką skuteczność oczyszczania ścieków, mogą stanowić alternatywę dla systemów rurowych. Retrofity można umownie podzielić na 3 grupy: urządzenia retencjonujące wody z obszaru zlewni, retrofity przechwytujące / podczyszczające on site z terenów publicznych, retrofity przechwytujące / podczyszczające z zabudowy indywidualnej.
Wśród systemów, które służą do czasowego gromadzenia lub oczyszczania wód deszczowych można wyróżnić: systemy detencyjne, systemy retencyjne, systemy mokradłowe, systemy infiltracji, systemy filtracji, bioretencja.
SYSTEMY DETENCYJNE źródło: EPA, http://www.epa.gov/ Przechwytują deszcz i czasowo magazynują go w celu późniejszego upustu do odbiornika objętość mokra pomiędzy deszczami jest minimalna. Cechy charakterystyczne: Usuwanie zawiesiny, Retencja do 24 h, Mokra obj. znikoma,
SYSTEMY RETENCYJNE Przechwytują deszcz i magazynują go do czasu następnego deszczu który spowoduje przemieszczenie magazynowanej objętości i upustu do odbiornika objętość mokra pomiędzy deszczami jest więc znaczna. Cechy charakterystyczne: Usuwanie zawiesiny, substancji organicznych, biogenów, Retencja nieograniczona, Mokra objętość duża, Konieczność zasilania wodą. źródło: EPA, http://www.epa.gov/
SYSTEMY MOKRADŁOWE Podobne do systemów detencyjnych i retencyjnych, lecz dodatkowo posiadają stałą szatę roślinności (>50% pow.) objętość mokra pomiędzy deszczami jest więc duża. Cechy charakterystyczne: Usuwanie przez sedymentację, filtrację, ulatnianie do atmosfery, adsorpcję, absorpcję, degradację biologiczną Wskazany wysoki poziom wód gruntowych (zasilanie) Zachodzi konieczność wstępnego podczyszczania dopływających wód. (osadnik)
SYSTEMY INFILTRACJI Przechwytują objętość deszczu i pozwalają na infiltrację do gruntu. Umieszczane przy ciągach deszczowych; przechwytują tylko część spływu (najbardziej zanieczyszczoną). Zabezpieczenie przed zatykaniem się: osadniki (poj. = 25% obj. spływu), koryta doprowadzające (trawiaste, kamienne). Cechy charakterystyczne: Usuwanie zanieczyszczeń przez filtrację, adsorpcję, biologiczną degradację Retencja do 72 h Brak mokrej objętości Nie zalecana kiedy wody gruntowe są czerpane do celów pitnych
SYSTEMY FILTRACJI źródło: EPA, http://www.epa.gov/ Używa się kombinacji mediów takich jak piasek, gleba, materiały organiczne, węgiel aktywny, membrany w celu usunięcia zanieczyszczeń. Umieszczane przy ciągach deszczowych; przechwytują tylko część spływu (najbardziej zanieczyszczoną). Cechy charakterystyczne: Filtr piaskowy Usuwanie zanieczyszczeń przez fizyczną separację, filtrację i adsorpcję
BIORETENCJA Wykorzystanie ukształtowania terenu i gleby do oczyszczania wód poprzez ich magazynowanie w płytkich zagłębieniach przed filtracją przez prefabrykowane filtry ziemne. Biofiltracja osiągana przy użyciu: pasów trawiastych (przepływ płytki ) pasów filtracyjnych (przepływ powierzchniowy)
EFEKTYWNOŚĆ URZĄDZEŃ Rodzaj urządzenia % usunięcia s.m. N P Me Patogeny Zbiorniki retencyjne i mokradłowe 50-80 30-65 30-65 50-80 <30 Zbiorniki detencyjne 30-65 15-45 15-45 15-45 <30 Rowy wsiąkaniowe 50-80 50-80 15-45 50-80 65-100 Niecki wsiąkaniowe 50-80 50-80 50-80 50-80 65-100 Filtry piaskowe 50-80 <30 50-80 50-80 <30 Pas trawiasty 30-65 15-45 15-45 15-45 <30 Bioretencja 50-80 50-80 50-80 50-80 65-100 Pasy filtracyjne 50-80 50-80 50-80 50-80 <30
PODSUMOWANIE W aktualnym stanie prawnym kwestia opłat za wody deszczowe wymusza zmiany w podejściu do gospodarowania wodami deszczowymi. Implementacja dostępnych rozwiązań technicznych (koniec rury, u źródła ) wiąże się z koniecznością wydatkowania środków finansowych analiza opcji wymagana w projektach proekologicznych z udziałem funduszy UE. Wiedza o funkcjonujących systemach kanalizacyjnych, zwłaszcza kanalizacji deszczowej, jest niekompletna przez co wymaga inwentaryzacji. Budowa systemów retencyjnych wymaga przeprowadzenia konsultacji społecznych. Rozwój zrównoważony powinien być realizowany poprzez łączenie funkcji retencjonowania z funkcją podczyszczania i krajobrazem. www.azrtz.gig.eu
Dziękuję za uwagę Zapraszamy na stronę projektu www.azrtz.gig.eu Patronat honorowy: Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Niniejszy materiał został opublikowany dzięki dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Główny Instytut Górnictwa