Finansowanie celów Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata ze środków polityki spójności. Propozycje pod rozwagę.

Podobne dokumenty
KANCELARIA SENATU BIURO ANALIZ I DOKUMENTACJI

Fundusze unijne dla Polski i polskiego sektora rolnego w perspektywie

Przyszłość rolnictwa, gospodarki żywnościowej i obszarów wiejskich dr hab. Julian T. Krzyżanowski SGGW

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Proces absorbcji środków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata (PROW )

Rozwój obszarów wiejskich w nowej perspektywie finansowej

PROW na rzecz celów Strategii Zrównoważonego Rozwoju Wsi Rolnictwa i Rybactwa na lata

Wsparcie obszarów wiejskich w RPO WK-P Bydgoszcz, 19 stycznia 2017 r.

Obszary wiejskie w polityce spójności - założenia na okres

Doświadczenie pomorskiej ARiMR we wdrażaniu wybranych działań z okresu programowania PROW

Instrumenty wsparcia obszarów wiejskich w ramach polityki spójności w okresie

Stan realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Założenia do programu rozwoju obszarów wiejskich w perspektywie

Stan prac nad założeniami Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata

Działania w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich w latach na rzecz NATURA 2000

FUNDUSZE EUROPEJSKIE W MAŁOPOLSCE GMINA RYGLICE

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata

Dr inż. Dariusz Nieć Dyrektor Departamentu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Warszawa 31 marca 2015 r. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Efekty objęcia polskiego rolnictwa i obszarów wiejskich Wspólną Polityką Rolną

PROGRAM OPERACYJNY ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH

Wydatkowanie czy rozwój

Spójność funduszy a spójność terytorialna koordynacja polityki spójności i polityki rozwoju obszarów wiejskich.

DOTACJE ŻRÓDŁA FINANSOWANIA INWESTYCJI W LATACH

ZAKRES REALIZACJI WYBRANYCH DZIAŁAŃ PROGRAMU ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH NA LATA Mariusz Zarychta Puławy,

LUBUSKI ODDZIAŁ REGIONALNY WDROŻENIE I REALIZACJA PROGRAMU ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH NA LATA PRZEZ ARIMR NA TERENIE WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO

Efekty objęcia polskiego rolnictwa i obszarów wiejskich Wspólną Polityką Rolną

ENERGIA W PROGRAMACH OPERACYJNYCH

Zmiany we Wspólnej Polityce Rolnej w Unii Europejskiej

PRZECIWDZIAŁANIE I ADAPTACJA DO ZMIAN KLIMATU

FUNDUSZE EUROPEJSKIE W MAŁOPOLSCE GMINA TUCHÓW

Fundusze unijne dla województwa opolskiego w latach

Możliwości wsparcia grup społecznych w ramach lokalnych przedsięwzięć ze środków PROW na lata

UCHWAŁA NR XXV/181/2013 RADY GMINY W FAŁKOWIE. z dnia 26 lipca 2013 r. w sprawie zmian w budżecie Gminy Fałków na 2013 rok.

Rola miast w polityce spójności

Zielonka, października 2010 r.

Autor: Wenanta Anna Rolka

Rozwój obszarów wiejskich i rolnictwa

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO NA LATA

Podstawowy mechanizm Wspólnej Polityki Rolnej UE

WOJEWÓDZKI FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W OLSZTYNIE

NOWE RAMY STRATEGICZNE DLA POLITYKI ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH W LATACH DR ALEKSANDRA CHLEBICKA DR PRZEMYSŁAW LITWINIUK

Bezzwrotne źródła finansowania agroturystyki. Wydział Zarządzania Politechniki Białostockiej Panfiluk Eugenia

NIEZGODNE Z ZASADAMI OCHRONY PRZYRODY I OCHRONY ŚRODOWISKA UDZIELANIE DOFINANSOWANIA ZE ŚRODKÓW UE DLA ROLNICTWA W POLSCE

Mechanizmy wsparcia stosowane w ramach PROW w województwie Kujawsko-Pomorskim działania regionalne realizowane przez Samorząd Województwa

rozwoju obszarów w wiejskich w Polsce Warszawa, 9 października 2007 r.

Nowe wytyczne dla beneficjentów środków unijnych

Efekty objęcia polskiego rolnictwa i obszarów wiejskich Wspólną Polityką Rolną

WPŁYW FUNDUSZY STRUKTURALNYCH na przekształcenia obszarów wiejskich w Polsce. Dr Marek Wigier IERiGŻ-PIB Warszawa, październik 2007

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego. Założenia perspektywy finansowej

Informacja na temat realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata w roku Lublin, maj 2018 r.

Miasta w polityce spójności Negocjacje międzyinstytucjonalne. Jan Olbrycht Poseł do Parlamentu Europejskiego

UCHWAŁA NR VIII/38/15 RADY GMINY W BAĆKOWICACH. z dnia 26 czerwca 2015 r. w sprawie zmian w budżecie gminy na 2015 r.

WIELKOPOLSKI REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY

Analiza możliwości zmian krajowego budżetu rolnego w kontekście przewidywanego kształtu WPR na lata Barbara Wieliczko

Punkt Informacyjny Funduszy Europejskich w Koninie

Stan wdrażania PROW

WYDATKI BUDŻETOWE W PROGRAMIE ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH (PROW) NA LATA PROBLEM NIEDOBORU ŚRODKÓW

Panie Marszałku, Wysoka Izbo,

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata (PROW )

UCHWAŁA NR XXXI/255/13 RADY MIEJSKIEJ W KOLONOWSKIEM. z dnia 9 września 2013 r. w sprawie zmiany budżetu Gminy Kolonowskie na 2013 rok

Marek Sawicki Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

UCHWAŁA NR XXXIV/221/2010 RADY GMINY BLIŻYN. z dnia 29 kwietnia 2010 r. w sprawie wprowadzenia zmian w budżecie gminy na rok 2010.

Program Rozwoju Obszarów w Wiejskich na lata na Warmii i Mazurach

Fundusze unijne w ochronie środowiska. Podsekretarz Stanu

UCHWAŁA NR XVI/146/2016 RADY GMINY POKÓJ. z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie zmiany budżetu gminy na 2016 rok

Opis przedsięwzięć strategicznych i plan finansowania

Wsparcie obszarów wiejskich w ramach PROW działania za realizację których odpowiedzialny będzie Samorząd Województwa Opolskiego

Fundusze unijne na lata

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, r.

2. Cel/e szczegółowy/e działania. 3. Lista wskaźników rezultatu bezpośredniego

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich. LEADER Perspektywa finansowa

UCHWAŁA NR XXV/149/09 RADY GMINY JELENIEWO z dnia 26 czerwiec 2009 r w sprawie zmian w budżecie gminy na 2009 rok

Wsparcie dla rozwoju przedsiębiorczości w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata

Nowa perspektywa finansowa Unii Europejskiej Warszawa, 14 października 2014 r.

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko w perspektywie finansowej

15 17,9 15,8 16, ,1 5. w w w. w f o s i g w. k a t o w i c e. p l

Prezydent Wałbrzycha dr Roman Szełemej Aglomeracja Wałbrzyska. Wrocław, czerwiec 2015 r.

Zestawienie zmian WRPO (uwzględnionych w wersji 8.2.)

UCHWAŁA NR XVII/151/2016 RADY GMINY POKÓJ. z dnia 31 maja 2016 r. w sprawie zmiany budżetu gminy na 2016 rok

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Podsumowanie obsługi działań wdrażanych przez SW Dolnośląskiego w ramach PROW na lata

Barbara Rutkowska Główny Specjalista Zespół ds. 1 Projektów Inwestycyjnych. Łódź,

Aglomeracja Wałbrzyska

Rola Instrumentów Finansowych w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata

INFORMACJE ZAWARTE W PREZENTACJI SĄ PRZEDMIOTEM NEGOCJACJI Z KOMISJĄ EUROPEJSKĄ I MOGĄ ULEC ZMIANIE

Niniejsza prezentacja jest materiałem merytorycznym powstałym w ramach projektu Fundusze Europejskie dla Organizacji Pozarządowych w Polsce

ROZDZIAŁ X. Plan finansowy realizacji programu rewitalizacji

Fundusze europejskie doświadczenia i przyszłość.

Wsparcie obszarów wiejskich i rolnictwa w nowej perspektywie finansowej w ramach WPR (materiał pomocniczy dla doradców prezentacja 1)

Środa z Funduszami dla instytucji kultury Programy krajowe PROW Wałbrzych, 3 czerwca 2015 r.,

Fundusze unijne dla województwa lubelskiego w latach

UCHWAŁA NR XIV/131/2016 RADY GMINY POKÓJ. z dnia 24 lutego 2016 r. w sprawie zmiany budżetu gminy na 2016 rok

UCHWAŁA NR... RADY GMINY POŚWIĘTNE. z dnia r. w sprawie wprowadzenia zmian w budżecie gminy na 2010 r.

Inwestycje środowiskowe w perspektywie wybór obszarów finansowania

Regionalny Program Operacyjny na lata Departament Wdrażania EFRR

UCHWAŁA NR IV/19/2011 RADY GMINY SUCHOŻEBRY. z dnia 31 marca 2011 r. w sprawie zmian w budżecie gminy na rok 2011

EFEKTYWNOŚĆ ENERGETYCZNA A REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO

FUNDACJA PARTNERSKA GRUPA LOKALNEGO DZIAŁANIA CIUCHCIA KRASIŃSKICH

Założenia funkcjonowania ZIT w ramach RPO Lubuskie Zielona Góra, 12 września 2013 r.

DECYZJA WYKONAWCZA KOMISJI. z dnia r.

Chełmża, 10 października 2017 roku

'Wsparcie doradztwa w ramach Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata '

Transkrypt:

Prof. dr hab. Andrzej Czyżewski, prof. zw. UEP Poznań 11.03.2015 Dr Sebastian Stępień Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Katedra Makroekonomii i Gospodarki Żywnościowej Finansowanie celów Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 ze środków polityki spójności. Propozycje pod rozwagę. W wyniku ustaleń przywódców państw UE z lutego 2013r. Polsce przyznano łączną kwotę wsparcia w wysokości 106 mld euro (w cenach stałych z 2011r. 1 ), w tym 72,9 mld euro stanowić mają pieniądze w ramach polityki spójności, 28,5 mld euro wspólna polityka rolna. W porównaniu z okresem 2007-2013 zwiększa się udział funduszy polityki spójności i dopłat bezpośrednich, spada natomiast z 13,4 do 9,8 mld euro (ponad 25%) wielkość środków na rozwój obszarów wiejskich (II filar WPR). Jednocześnie na programy rolnośrodowiskowe kraj musi zarezerwować minimum 30% funduszy II filara (niecałe 3 mld euro), zobowiązania wynikające z umów podpisanych w okresie 2007-2013 wynoszą 1,36 mld euro, rezerwa na wykonanie celu Inwestycje na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia 0,7 mld euro (tj. 7% Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich, zgodnie z wytycznymi Wspólnych Ram Strategicznych) i środki w programie Leader 0,5 mld euro (5% PROW). Dodatkowo dokonuje się przesunięcia części pieniędzy z II do I filara (25%) na rzecz zwiększenia dopłat bezpośrednich. Tym samym możliwości alokacji środków w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich są mocno ograniczone. Nawet po uzupełnieniu z budżetu krajowego kwota budżetu PROW (w cenach bieżących) jest o prawie 4 mld euro niższa aniżeli w okresie 2007-2013 (por. tabela 1). W cenach stałych różnica ta sięga nawet 5 mld euro. Tym samym, w celu pokrycia brakujących środków pieniężnych, niezbędne jest przesunięcie ich części z polityki spójności. Wsparcie obszarów wiejskich w jej ramach ułatwia zintegrowane podejście, umożliwiające łączenie różnych interwencji z wielu funduszy unijnych na danym terytorium. Tam gdzie jest to uzasadnione, realizacja celów rozwoju obszarów wiejskich może być finansowana zarówno z Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich, jak i funduszów polityki spójności. Poza tym, na poziomie krajowym, wśród pięciu podstawowych priorytetów Krajowej Strategii Rozwoju 1 Przyjęcie cen z 2011 roku wynika z terminu opublikowania wstępnej propozycji Komisji Europejskiej w zakresie budżetu na lata 2014-2020. 1

Regionalnego znalazły się obszary wiejskie, szczególnie te z wyraźnymi barierami o charakterze infrastrukturalnym, społecznym i ekonomicznym. W Umowie Partnerstwa określającej wzajemne relacje między wszystkimi funduszami europejskimi oraz powiązania z unijnymi i krajowymi celami strategicznymi, wymienia się działania, które mają wzmocnić konkurencyjność i spójność obszarów wiejskich i które mogą być realizowane w ramach polityki spójności. Za najważniejsze z nich można uznać: wsparcie przedsiębiorczości na obszarach wiejskich i działania na rzecz rynku pracy (dotacje na tworzenie pozarolniczej działalności, aktywizacja zawodowa); zwiększenie dostępu do technologii informacyjnych, wsparcie systemu edukacji (np. finansowanie edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej), zwiększenie dostępu do usług zdrowotnych i społecznych; budowa infrastruktury technicznej (drogi lokalne, systemy wodno-ściekowe, gospodarka odpadami, sieci gazowe i energetyczne). Na te obszary gminy wiejskie i miejsko-wiejskie planują przeznaczyć w najbliższych latach 70% wydatków inwestycyjnych; w zakresie ochrony środowiska i dostosowania do zmian klimatu - za kluczowe uważa się systemy melioracji i retencji oraz energię odnawialną. Tabela 1. Budżet WPR dla Polski na lata 2007-2013 i 2014-2020 w cenach bieżących. 2007-2013 2014-2020 I filar: I filar: 15,2 mld euro 21,2 mld euro Wkład krajowy = 4,5 mld euro Wkład krajowy 0,2 mld Przeniesienie 25% z II filara 2,3 mld euro Razem = 19,7 mld euro Razem = 23,7 mld euro II filar: II filar: 13,4 mld euro 10,9 mld euro wkład krajowy 4 mld euro 25% do I filara 2,3 mld euro Zostaje 8,6 mld euro Dofinansowanie krajowe = 4,9 mld euro Razem = 17,4 mld euro Razem = 13,5 mld euro Suma = 37,1 mld euro Suma = 37,2 mld euro Źródło: Opracowanie własne. Konieczność współfinansowania wymienionych wyżej zadań z polityki spójności wynika z dwóch ważnych przesłanek. Po pierwsze, od 2010 r. systematycznie spada udział wydatków na rozwój wsi w budżecie krajowym (w samym tylko 2015 r. o 23,6%). Szczególnie wyraźne obniżenie finansowania dotyczy stosunków wodnych, prac 2

melioracyjnych i geodezyjno-urządzeniowych na potrzeby rolnictwa. Spadek ten kompensowany był do tej pory zwiększonymi wpływami funduszy unijnych w II filarze, jednak przy okrojonych środkach na PROW w części unijnej kompensacja ta jest istotnie niższa. Po drugie, budżet polskiego PROW 2014-2020 został tak skonstruowany, że kładzie nacisk na działania związane z modernizacją rolnictwa i wzrostem jego konkurencyjności, kosztem zadań dotyczących rozwoju obszarów wiejskich. W sumie na 18 działań Programu praktycznie tylko 3 realizują cele wykraczające poza rolnictwo, sektor żywnościowy i ochronę środowiska. Są to: premie na rozpoczęcie działalności pozarolniczej, podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich oraz program LEADER. Dodatkowo, budżet tych zadań w obecnej perspektywie został mocno zredukowany (por. tabela 2). Tabela 2. Budżet działań PROW w latach 2007-2013 i 2014-2020. Działanie 2007-2013 (mln euro) 2014-2020 (mln euro) 2014-2020 (ceny stałe 2011) Modernizacja gospodarstw 2 489 2 816 2 532 Młody rolnik 581 585 526 Grupy producentów 183 353 317 Przywracanie potencjału produkcji rolnej 197 415 373 ONW 2 367 2 330 2 095 Pr. Rolnośrodowiskowy/rolnośrodowiskowoklimatyczny + ekologiczne 2 307 1 760 1 582 Zalesianie + odtwarzanie potencjału/zalesianie 361 301 271 Różnicowanie + mikroprzedsiębiorstwa/premie na rozpoczęcie dział. gospodarczej 1 041 414 372 Podstawowe usługi, odnowa i rozwój wsi 2 304 1 075 967 LEADER 801 735 661 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Zbiorcze sprawozdanie bieżące tygodniowe z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 narastająco od uruchomienia Programu na dzień 30 stycznia 2015 r., Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2015 oraz Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 (PROW 2014-2020), Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2014. 3

Co do możliwości realizacji wspomnianych działań wątpliwości budzi fakt, iż wymienione w Umowie Partnerskiej cele priorytetowe obejmują zadania, o których finansowanie ubiegać się mogą zarówno jednostki miejskie, jak i wiejskie. Nie ma zatem gwarancji co do podziału funduszy między te dwa typy obszarów. Dlatego zasadne byłoby wydzielenie odrębnej puli pieniędzy z polityki spójności na finansowanie ściśle określonych zadań. Oznacza to konieczność określenia reguł dostępności do funduszy unijnych, które będą przewidywać limity dla gmin wiejskich. Ważne jest też stworzenie katalogu przedsięwzięć mogących uzyskać wsparcie z poszczególnych programów. W obecnym stanie szacowane 5,2 mld euro, które miałyby być adresowane na obszary wiejskie, jest niepewne. Tym bardziej, że dysponentem tych funduszy będą w dużej części samorządy województw, które w swoich strategiach i programach operacyjnych preferują miasta jako kluczowe czynniki rozwoju lokalnego. Poza tym, punktem odniesienia powinien być obecny podział środków z polityki spójności pomiędzy obszary miejskie i wiejskie. Przyjętą kwota wsparcia obszarów wiejskich należy traktować jako dodatkowe środki ponad obecną alokację. Tylko wtedy uda się zrekompensować spadek funduszy w ramach II filara. Wystarczy wspomnieć, że w okresie 2004-2006 około 10% środków finansowych w ramach polityki spójności przeznaczono na finansowanie projektów ukierunkowanych na rozwój obszarów wiejskich. W latach 2007-2013 udział ten wzrósł do 15%. Poza tym, ok. 60% środków przeznaczono na działania, które oddziałują zarówno na obszary wiejskie, jak i miejskie. Tymczasem przyjęty poziom 5,2 mld euro to niewiele ponad 6% łącznego budżetu polityki spójności! Niemniej w zakresie polityki spójności możliwe jest wsparcie zarówno działań w programach na poziomie krajowym, jak i regionalnym, dotyczących rozwoju obszarów wiejskich, które dotychczas były realizowane ze środków z budżetu centralnego, bądź budżetów wojewodów. Znacząco odciążyłoby to wspomniane budżety, a zaoszczędzone w ten sposób środki można byłoby skierować na inne istotne cele. I tak: 1. jeśli idzie o zadania z zakresu gospodarki wodnej na poziomie województw wsparcie powinno objąć melioracje wodne, utrzymanie urządzeń melioracji wodnych, spółki wodne, zabezpieczenie przeciwpowodziowe; 2. wsparcie zadań związanych ze szkoleniami zawodowymi dla rolników i członków ich rodzin, mających na celu ułatwienie podjęcia dodatkowej działalności pozarolniczej lub reorientację zawodową oraz szkolenia dla doradców w zakresie pozarolniczym, mogłoby zostać skierowane w szczególności do ODR. 4

W ramach inwestycji, które do tej pory były finansowane ze środków własnych gminy, kredytów, udziału własnego w postaci robocizny czy gotówki oraz źródeł zewnętrznych, w tym m.in. z UE, można wyróżnić: 1. zaopatrzenie wsi w wodę oraz rozbudowę kanalizacji i budowę oczyszczalni ścieków, co mieściłoby się w ramach polityki spójności w inwestycjach związanych z gospodarką wodno-ściekową. Idzie głównie o przyrost nowych przyłączy oraz stacji uzdatniania wody. Trzeba powiedzieć, iż zaopatrzenie wsi w wodę ma swój wymiar w płaszczyźnie cywilizacyjnej, ale także ekonomicznej np. zaopatrzenie w wodę jest istotnym czynnikiem wpływającym na produkcyjność rolnictwa m.in. zwiększa przyrosty wagi, podnosi efektywność skarmiania; 2. gminne wysypiska śmieci, jak i inne inwestycje z zakresu polityki spójności dotyczące gospodarki odpadami. Uporządkowanie gminnych standardów sanitarnych jest potrzebą chwili, gdyż daleko odstajemy od europejskich norm określonych w unijnych dyrektywach; 3. rozbudowę i modernizację infrastruktury sieciowej, zakładającej rozwój sieci gazowej, elektroenergetycznej, dróg kołowych i technologicznych, łączących obiekty produkcyjne między sobą; 4. infrastrukturę społeczną, oznaczającą ogół instytucji i urządzeń przeznaczonych do świadczenia usług dla ludności w takich dziedzinach, jak: bezpieczeństwo, zdrowie, oświata, kultura i wypoczynek, co wpisuje się w realizację usług publicznych na obszarach wiejskich np. poprzez zapewnienie dostępu do przedszkoli, wspieranie rewitalizacji fizycznej, gospodarczej i społecznej obszarów wiejskich, budowę i rozwój infrastruktury, kultury i turystyki oraz promocję dziedzictwa kulturowego. Źródła: Czyżewski A., Opinia o ustawie budżetowej na 2015 r. w częściach dotyczących rolnictwa, Opinie i Ekspertyzy, Biuro Analiz i Dokumentacji, Kancelaria Senatu, Warszawa, grudzień 2014. Guba W., Budżet ogólny UE i WPR na lata 2014-2020 po szczycie Rady Europejskiej w dniu 7-8 lutego (prezentacja), Centralna Biblioteka Rolnicza, Warszawa 2013. Stan prac nad założeniami Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich, Warszawa 2013. Stępień S., Możliwości finansowania rozwoju obszarów wiejskich w ramach polityki spójności w latach 2014-2020, [w:] Rozwój regionalny i jego determinanty (red. D. Mierzejewski, J. Polcyn), Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa (PWSZ) w Pile, Piła 2014, s. 191-202. 5

Wpływ wspólnej polityki rolnej i polityki spójności na rozwój obszarów wiejskich (raport końcowy), FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J., Warszawa 2011. Zbiorcze sprawozdanie bieżące tygodniowe z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 narastająco od uruchomienia Programu na dzień 30 stycznia 2015 r., Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2015. Ocena ex-ante Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 (raport końcowy), IRWiR- PAN-IUNG-Ecorys Polska Sp. z o.o., Warszawa, 12 maja 2014. 6